МБОУ “СОШ №28” Сочинение. Туган авылым. Эшл?де: 7 А сыйныф укучысы, Ху?ина Л?йл?. ?ит?кче: Галимова Л?йс?н Р?шит кызы. Яр Чаллы, 2012 ел. Сочинение. Туган авылым. ??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен – туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза: Р?х?тл?неп аунадым бер Туган як кырларында! Кулларымны куеп тордым Чишм?не? парларына. Р?х?тл?неп таптап й?рдем Бала чак сукмакларын, Иск? т?шереп, гомеремне? Татлы т?шт?й чакларын… Мин д? к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?! Авылымны ике яктан бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшелекк? к?мел?. Мин авылымны бик нык яратам!
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза: Р?х?тл?неп аунадым бер туган як кырларында! Кулларымны куеп тордым чишм?не? парларына. Р?х?тл?неп таптап й?рдем бала чак сукмакларын, иск? т?шереп, гомеремне? татлы т?шт?й чакларын… Мин д? чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?! Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. Без ??р елны Т?б?к, Карамалы, Абалый тауларына ?ил?кк? й?рибез, ??ен-к?зен г?мб? ?ыябыз. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшеллекк? к?мел?.
Туган авылым – горурлыгым Н?къ Тукай абый язганча, тау башына салынгандыр безне? авыл, бер чишм? бар якын безне? авылга ул. Минем авылым и? г?з?л авылларны? берседер. Исеме д? ?исемен? туры килеп тора. Чишм?баш… Чишм? башы… Якында гына куе урман. Бер ягыннан бормаланып С?н елгасы ага. Искиткеч минем авылымны? табигате! Кышын бигр?к т? ??йге ирт?л?рне сагынам. Талгын гына салкын ?ил ис?, кояш нурлары т?р?з?д?н к?зне чагылдыра. Бар ?и?анга кошлар ?ыры тарала. Нинди ген? авазлар чыгармыйлар алар. Мен? к?кк?к т? нидер санап ала. Мондый к?ренеш бел?н бары тик урман буенда урнашкан авылларда яш??чел?р ген? таныштыр.Бары тик шушындый табигатьт? яш??чел?р ген? туган ягыны? кадерен белеп яшидер т?сле. Т?мле чишм? эчеп туя торган т?гел. Ул инде к?пл?рне? йортларына да керг?н. Кемн?рне?дер ишегалдында. Авылымны? халкы да кешелекле, инсафлы ??м кунакчыл. Апаларыбыз аш – суга оста. Килеп керс??, т?мле ризыгыннан авыз иттерми чыгарып ?иб?рми. Бу сыйфатлар минем ?ниемд? д? бар. Ягымлылыгы, ачык й?зе, у?ганлыгы, булганлыгы ?чен аны барыбыз да х?рм?т ит?без. Авыл уртасында – иман йорты. Ул бервакыт та буш булмый. Бигр?к т? ?омга к?нне. Чишм?баш халкы гына т?гел, Иске Байсар, Чиялек авылларыннан да монда намаз укырга кил?л?р. М?четебез зур булмаса да, бик матур ??м ?зен? ??леп итеп тора. Авылыбызда кечкен? ген? булса да кибет, к??ел ачар ?чен клуб бар. ? быел безне? авыл халкы ?чен к?пт?н к?тк?н с?енечле х?л булды. Авыл уртасына ??м Чишм?баштан С?н к?перен? кад?р асфальт юл салынды. Юлсызлыктан халык бик интекте. Ирт?н торып, пычрак ерып м?кт?пк? барулары безне? ?чен авыр иде. ? х?зер озын кунычлы резин итекл?рне читк? алып куйдык. Батып ятучы машиналар да юк. Гомум?н, безне? авыл халкын с?енеч басты. Шушы юлны эшл??чел?рг?, безне р?х?тк? чыгаручыларга зур – зур р?хм?тл?р ?йт?се, эшл?ренд? у?ышлар телисе кил?. ?йе, бик яратам мин авылымны, аны? табигатен, кешел?рен. К??елемне бетм?с – т?к?нм?с горурлык хисе били. Мин уземне чиксез б?хетле тоям! Кечкен? ген? авылымны бетермич?, аны? ?чен борчылып яш??че апа- абыйларга, ?би – бабайларга, ?ит?кчел?рг? ме? – ме? р?хм?т! ?киятт?гед?й яшибез бит! Байсар урта м?кт?бе, 8 класс укучысы Ху?акаева Ил?з?. Дуслык коткарды Х?зерге тынгысыз тормышта бер?? д? ялгыз яши алмыйдыр дип уйлыйм мин. Ялгыз диг?нд? дусларсыз диг?нне к?зд? тотып ?йт?м. Шатлыгы?ны да, кайгы?ны да дусты? бел?н уртаклашасы?. Серл?ре?не д? а?а с?йлисе?. Минем д? дусларым к?п. Хикм?т к?плект? т?гел, ? дусты?ны? нинди булуында. Чын дус бер?? ген? була. Бар н?рс?не д? кешег? с?йл?п бетереп булмый. ? чын дусты?а – ярый. Ул сине? х?ле?? кер?, кир?к ик?н, ки??шл?рен бир?, ярд?м кулы суза. Авыр чакларда ташлап калдырмый. Узган ел ишетк?т бер вакыйга иск? т?ште. С?рия бел?н К?рим? кечен?д?н дуслар, серд?шл?р иде. Иде димен, ч?нки алар арасыннан к?тм?г?нд? кара м?че узып китте. Кара м?че Камил? иде. Ул К?рим?не? к?ршесенд? яши. Кызларны? дуслыгына к?пт?н к?нл?шеп карый иде. Алар турында т?рле начар с?зл?р д? й?ртеп карады. ??м… ?зенекен? иреште. Берк?нне К?рим? С?рияне эзл?де – эзл?де, таба алмады. Телефонын да алмады. Икенче к?нне д? шул ук х?л кабатланды. ? кичен С?рияне? Камил? ??м тагын бер ш???рд?н кунакка кайткан кыз бел?н к?лешеп торганлыгын к?рде. Алар бер с?б?псез к?л?л?р т?сле тоелды, ?з – ?зл?рен тотышлары да с?ер иде. К?рим?не к?рг?ч, Камил? кул болгады. Л?кин кыз ?ен? кайтып китте. Бер атнадан Камил? С?рия турында куркыныч х?б?р китерде.Имеш, ул наркоманга ?йл?нг?н. К?рим? бу с?зг? ышанырга да ышанмаска да белм?де. Шулай да С?риял?рг? китте. Килеп керс?, ни к?рсен, дусты ид?нд? ята. Кызны? й?р?ге тиб? иде. К?рим? Ашыгыч ярд?м машинасын чакырды. С?рияне хастахан?г? алып киттел?р. ? а?ына килг?нд? янында К?рим?не к?рг?ч, к?зл?ренн?н яшьл?ре т?г?р?п т?ште. Гафу ит мине, К?рим?. Мин зур ялгышлык эшл?дем. Безне? дуслыгыбызга хыян?т иттем. Ш???р кызлары кебек крутой булырга тел?п, шул кир?км?г?н н?рс?не татып карадым. ?г?р син ярд?м итм?г?н булса?, мин юкка чыгар идем. Р?хм?т си?а, дускаем. К?рим? С?рияне? кулларыннан тотты. Бу – гафу ит? билгесе иде. Дуслык ?зене? к?чен югалтамаган иде ?ле. Байсар урта м?кт?бе, 8 нче класс укучысы Х?митова Г?лс?я Я?а елга тел?кл?р ??ркем ?чен и? зур б?йр?м, Я?а елдыр, м?гаен. Бар кешене? тел?кл?рен Кабул ит син, Ходаем. К??елебез тыныч булсын, Т?нн?ребез с?лам?т. Куанып яшик барыбыз Килм?сен безг? аф?т. И Ходаем, синн?н ген? Зур б?хетл?р сорыймын. Догаларым кабул булсын, Авырлыклар ?тсен читл?п. Я?а елга ??рберебез Зур ?метл?р багълыйбыз. Илг?, к?нг? тынычлык бир, Кайгы бирм?, Ходаем! . Байсар урта м?кт?бе, 8 нче класс укучысы Фаррахова Л?йс?н
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза: Р?х?тл?неп аунадым бер туган як кырларында! Кулларымны куеп тордым чишм?не? парларына. Р?х?тл?неп таптап й?рдем бала чак сукмакларын, иск? т?шереп, гомеремне? татлы т?шт?й чакларын… Мин д? чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?! Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. Без ??р елны Т?б?к, Карамалы, Абалый тауларына ?ил?кк? й?рибез, ??ен-к?зен г?мб? ?ыябыз. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшеллекк? к?мел?.
?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 8 нче сыйныф укучысы Нуретдинова Лилия Ф?рит кызыны? эше. Туган авыл. Авылым — син б?ек илк?емне? ?анга якын газиз почмагы. ?ылытып яш?р гомер буе безне Туган ?ирне? газиз учагы. ( Р. Закиров.) ??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Безне? туган авылыбыз —?лм?т районыны? С?л?й авылы. Моннан ?ч й?з еллар элек Минз?л? елгасы буендагы Тел?нче авылыннан бу якларга д?рт кеше килеп утырган. Алар ?лм?х?мм?т, С?л?йман, Н?дерша? ??м Исм?гыйль исемле булганнар. Монда килг?ч, бу тир?д?ге ?ирл?рне ?зара б?лешк?нн?р. ?лм?х?мм?тк? х?зерге ?лм?т ?ирл?ре, Н?дерша?ка х?зерге Н?дер авылы ??м З?йне? сулъягындагы ?ирл?р, С?л?йманга х?зерге С?л?й ?ирл?ре, Исм?гыйльг? х?зерге Кама Исм?гыйле ?ирл?ре тиг?н. Бу авыллар башлап нигез салган шушы кешел?рне? исемн?ре бел?н аталып й?ртел? башлаганнар. С?л?й авылына баштарак Урал ягыннан башкортлар килеп т?пл?неп калганнар. М?с?л?н, бу авылны? Т?хв?туллин Нигъм?тулла, Сабитов Ногман, Гыйзз?туллин Ш?йхелислам бабайларны? бабалары Урал ягыннан к?чеп килг?н башкортлар булганнар. Со?рак бу авылга Казан ягыннан татарлар да к?чеп килг?н. Кешел?р тир?-яктагы калын урманнарны кисеп т?пл?г?нн?р ??м с?реп ч?ч? ?ирл?рен? ?йл?ндер? барганнар. Элек халыкны? т?п к?себе игенчелек ??м терлекчелек булган.Мен? шулай авылым барлыкка килг?н д?. Х?зерге вакытта авылым табигате бик матур. Ул бик ?йб?т урында да урнашкан. Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. М?с?л?н Очлы тау, К??? тавы. ??й к?не анда т?мле, кып-кызыл ?ил?кл?р пеш?. Таулар ?стенд?, я битенд? урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Икенче якта алтын т?ск? керг?н басулар, кырлар тора. Авыл кырыеннан Урсала елгасы ага. Балалар анда су кер?, хатын-кызлар кер д? юып ала. Елга тир?сенд? болыннар урнашкан. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! Чишм?л?р д? бик к?п. Санап та бетереп булмый. Бернич?сене? исемн?рен атап язам: Фазыл тау, Марс, Улаклы чишм?л?р ?.б. Шулардан чыгып безне? авыл бик бай дип ?йтеп була. Мин чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?! ?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы Ахметгалиева Лилиана Рамиль кызыны? эше. Туган авылым Мин ?лм?т районыны? Урсалабаш авылында яшим.Минем авылым бик матур. Аны? чишм?л?ренд?ге сулары бик т?мле. ??й к?не тауларда ?ил?кл?р к?п, ?ыеп бетерерлек тугел. Су буйлары бик иркен. ?ле безд? б?? д? бар. Ул бик тир?н. Шу?а карамастан ??й к?не барысы да шунда су керерг? баралар. Кыш к?не тауда шуарга яратабыз. Ми?а авылым бик нык ошый. ??м мин бут?н бер ?ирд? д? яш?м?с идем. Авылым б?л?к?й булса да, начар тугел. Монда барысы да бер-берсен бел?л?р. Бик тату ??м дус яшибез. Авылыбыз да Сабантуй б?йр?мн?ре авыл башында утк?рел?. Б?йр?м ??р елны да кызыклы ??м ку?елле була. Сабантуйга чит илл?рд?н д? авылдашларыбыз кайталар. Б?йр?мд? т?рле уеннар уйнаталар, жырлыйлар, биил?р. Конкурслар да катнашса?, б?л?кл?р д? бир?л?р. Берг?л?п авылдашлар бел?н, кунаклар бел?н ку?ел ачабыз. ?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы Гарифуллина Г?з?л Ил?ам кызыны? эше Авылым. Минем туган авылым- Урсалабаш. Ул тау ит?генд? урнашкан. Аны? таулары бик матур. Безне? авылга килг?н кунаклар тауга сокланмый китмил?р. Ж?ен ямь-яшел к?лм?ген кис?, кышын ап-ак кар астында жемелд?п ята. ?лл? кайдан мен? мин нинди диг?н сыман яшел, кызыл калай туб?л?ре, м?чете, балалар бакчасы бел?н авылым да с?лам бир?. Безне? авылда кибетл?р, медпункт, шулай ук китапхан?, клуб эшли. Клубта б?йр?м вакытларында концерт куялар. Авыл халкы бик яратып й?ри анда. Клуб бакчасында Б?ек Ватан сугышыннан Советлар Союзы Герое булып кайткан авылдашыбыз Ахмадуллин Мотыйк М?х?мм?т?ан улына бюст куелган. Бюстны? ике ягындагы гранит ташка сугышта ??лак булган авылдашларыбызны? исемн?ре уелып язылган. ??р елны Б?ек ?ин? к?ненд? ис?н калган ветераннар, бабайлар, тол калган ?бил?р, авылдашлар шул ??йк?л янына килеп, сугышта ??лак булган авылдашларын иск? алып ,ч?ч?к б?йл?м?л?ре куялар. Балалар бакчасыннан н?нил?р, м?кт?пт?н укучылар килеп шигырь укыйлар, жырлыйлар. ??р жомгада картлар , тезелешеп, м?четкэ бара. Мулла Фаиз абый азан ?йтеп, намаз вакытын х?б?р ит?. Гает б?йр?менд? м?чет эче шыгрым тулы була. Авылымда искиткеч кешел?р яши.Аларны? хезм?т с?юч?нлеген? мин ?зем д? та? калам. Алар к?п мал тота. ??й буе ?ил?ген, г?мб?сен жыя. Безне? авыл чишм?л?ре, мул сулы елгалары бел?н д? мактана ала ?ле ул. Туган авылымда ми?а ??р ?ир таныш. Аны? кайсы т?шенд? нинди таш ятканына, нинди ?л?н ?ск?нен? кад?р бел?м мин. ??м ?з т?се, ?з исе, ?з яме ?чен яратам.
Туган авылым-горурлыгым Яш?р ?чен бетм?с к?ч алырга Олысына ??м д? кечег? ,- М?х?бб?тле , ямьле , м?рх?м?тле Туган ягы кир?к кешег? . Ф?нис Яруллин ??р кешене? к??елен? якын , газиз , кадерле , ?анына ?и?еллек бир? торган урыны була . Минем ?чен ул – туган авылым . ?йе , мин авылда тудым . Б?ек Тукае бел?н дан тоткан Арча районыны? К?че авылы минем туган т?б?гем . Г?з?л Татарстаныбызны? кечкен? ген? бер кис?ге ул . Мин ?земне? туган авылымны бик яратам , аны? г?з?ллеген? сокланып туя алмыйм . К?че авылы и?к?лекк? урнашкан . Бик борынгы заманнарда бу урыннар су астында булган , дип с?йли картлар . Еллар узу бел?н , сулар ?кренл?п кибеп юкка чыккан ??м корыган ?ирл?рг? кешел?р килеп урнаша башлаганнар. Шу?а к?р? авылыбызны ике яктан биек таулар , калкулыклар кочып алган. Безне? ?ебез авылыбызны? аръяк дип й?ртел? торган калкуырак ?ирен? урнашкан . Мин , капка т?бебезг? чыгу бел?н , ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м . Б?бк? ?л?нн?ре , вак ромашкалар ,сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм , к?зл?рем тир?-якны к?з?т? . К?з к?реме ?ирд? ген? бормаланып Казансу елгасы ага . Аны? ярлары тал-тир?кл?р бел?н капланган . Берсен-берсе уздырып сайраучы кошлар тавышы б?ек композиторларыбыз ?с?рл?рен? ти?л?шерлек . ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары да ишетел? , д?ньяларын онытып , чыр-чу килеп уйнаучы балалар авазы я?гырап тора. Тау битл?ре ??ен ?ил?кл?ре бел?н с?ендерс? , тау астыннын агып чыккан чишм? сулары авылым халкына к?ч , яш?? д?рте бир? . Чишм?л?рг? бай туган авылым . Тугыз чишм? , Шамгал , Аръяк чишм?л?ре салмак кына агып утыралар . Аларны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р . Эреле-ваклы к?лл?рг? язын кыр ?рд?кл?ре кайтып бала чыгаралар. Кечкен? ?рд?к б?бк?л?рене? суда чумып уйнауларына беркем д? битараф кала алмый .К?л буены? камышлары , анда ?ск?н елак таллар кошларны ?з куенына ала сыман .Озын аяклы чел?н д? ?з итте безне? авыл к?лен . Бернич? ел р?тт?н кайтып , кара к?зг? кад?р шунда яши ул . Авылымда болыннар да бар. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы? . Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда ! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар . Искиткеч матурлык ! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел? . К?т?рел? д? ила?и нурларын , б?тен яктылыгын авылга сиб? . ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана . Бай табигатьле авылымны? кешел?ре д? к?рк?м . Тырыш , матурлыкны ?з куллары бел?н тудыра алучы авылдашларымны? т?зек , ч?ч?кк? к?мелеп утыручы йортлары , каралты-куралары бу г?з?ллекне тагын да тулылындыра. Шушы матурлыкны к?р? ,к?з?т? бел? ген? аз , без аны кил?ч?к буыннар ?чен сакларга да тиеш .”Табигатьне саклагыз!” диг?н с?зл?рне еш ?йт? безг? биология укытучыбыз Н?фис? апа Закирова . ?мма бу с?зне? чын м?гън?сен а?лап бетер?безме ик?н ?! ? бит бу с?зл?рг? кил?ч?гебез турында к?п м?гън? салынган . Туган як табигатене? чиста булуы безне? кил?ч?гебез , с?лам?тлегебез бел?н б?йле бит . Без , м?кт?п укучылары , табигатьне саклау буенча к?п эшл?р башкарабыз. Чишм? буйларын , агачлыкларны , юл буйларын , м?кт?пне? тир? –юнен ч?п –чарлардан арындырып торабыз ,агачлар утыртабыз . М?кт?п ?йл?н?сенд? ?сеп кил?че аллеялар саны да инде дист?г? ?итеп кил? . Безд? табигатьне саклау буенча класстан тыш чаралар да еш булып тора . Бу эшт? авылдашыбыз -экология белгече- ?хм?т?анов Р?шит Зиннур улыны? ярд?ме зур . Ул безне? алда чыгышлар ясый , китаплар б?л?к ит? . Берг?л?шеп агачлар утыртабыз , викториналар ?тк?р?без. Кыскасы , кадерле кунагыбыз ул безне? . Язмамны т?мамлап , шуны ?йт?сем кил? :атлаган ??рбер адымым ,эчк?н суым , ризыкланга икм?гем ?чен ,туган авылым , мин си?а бурычлымын. Си?а булган ярату , сине? бел?н горурлану хисл?рем изге , пакъ ??м саф, туган авылым ! Адил? ?хм?т?анова, К?че т?п гомуми белем м?кт?бене? 8 нче класс укучысы. К?че т?п гомуми белем м?кт?бене? 8 нче класс укучысы
Сочинение «Яратам сине, туган як» Яратам мин туган илемне, Яратам мин туган телемне, Яратам мин туган ?иремне, Яратам мин туган ?емне, гаил?мне, ?ниемне, ?тиемне, д?? ?ниемне, д?? ?тиемне ??м н?ни бертуган се?елемне. Мин, Л?йс?н Илгиз кызы Сейдгазова, Пенза ?лк?сене? Лопатино районы иске Вершаут авылында яшим. Мин ?ирг? татар кызы булып тууыма бик горурмын. Мин ?земне? туган телемне яратам, ч?нки ул ?нием, ?тием, ?би-бабаем теле. Без ?йд? татар теленд? ген? с?йл?ш?без. Безне? Вершаут авылында м?кт?п, м?д?ният йорты бар. М?д?ният йорты каршында зур ??йк?л басып тора.Ул Б?ек Ватан сугышы кырында ятып калган авыл батырларына, безне? ирекне саклаучыларга багышлап салынган. Б?ек ?и?? к?ненд? шул ??йк?л янына балалар, укучылар, авыл халкы ?ыелып аларны иск? алалар. Безне? яш?г?н ?иребез – авылыбыз бик матур. Авылыбызны б?тен ягыннан урманнар уралган. «Урманнарда кура ?ил?к т? ?ир ?ил?к, к?з ачып йомганчы ?ыярсы? бер чил?к». Ул ?ил?кл?р шулкад?р т?мле авызда эреп кит?. Туган ?иремд? ?ск?нг?ме ?лл? ми?а шулай тоела? Андый т?мле ?ил?кл?р безд? ген? ?с? кебек, алардан бер д? туймыйсы? сыман. ? к?з к?не бай урманнар безне т?рле-т?рле г?мб?л?р бел?н б?л?кли. Авылны? бер почмагында зур к?л ??елеп ята. Ул балыкка бай. Яз, ??й к?нн?ренд? к?лг? бик к?п булып акчарлаклар килеп т?ш?. Нинди к??елле шул акчаларны? к?лг? чумып-чумып балык тотуларын карап торырга! Яз ?ит? бел?н яшел чир?мд? б?л?к?й ген? каз,?рд?к б?бк?л?ре шул ?л?нне ашап, й?гереп й?рил?р, ? ??й к?нн?ре к?л ?сте ап-ак булып кит?, ?йтерсе?, к?л ?стен? ак кар яуган. Бу авыл халкыны? казлары, ?рд?кл?ре й?зеп й?рил?р. ? к?з ?итк?ч, ??р ?йд? каз ?м?л?ре оештырыла. Кызлар казларны чил?кк? т?яп, к?янт?л?рг? тагып, чишм?г? казлар юарга т?ш?л?р. ? кичл?рен кызлар, ?м? булган ?йг? ?ыелышып, т?рле уеннар уйный, ?ырлар ?ырлый, егетл?р гармун суза. ?ай, к??елле д? инде шул чаклар! Без, авыл балалары, сыйланып, т?мле ризыклар ашап р?х?тл?н?без. Б?лки, ул ми?а гына шулай тоела!? Мин уземне? туган ?иремне бик яратам, ч?нки бик матур, бик с?йкемле минем туган авылым, аны? чылтыр-чылтыр аккан чишм?л?ре, ул чишм?л?рне? сап-салкын сулары. Алар шундый т?мле! Ул суларны эчк?ч, ?аны? р?х?тл?неп кит?, яшисе килеп тора! Ул судан ?ич т? туймысы?, шундый т?мле минем авылымны? чишм? сулары! Май аенда безне? авыл ап-ак к?лм?к киг?н т?сле була. Т?рле ?имеш агачлары ч?ч?кк? т?рен?. К?р?се иде шул вакытта, нинди матур безне? яш?г?н ?иребез! Т?нн?р буена сандугачлар сайравын утырып ты?лыйсы кил?. Шул вакытта чикерк?не? кычкыруы да си?а башка т?рле булып тоела. Ул инде к??ел к?т?ренке булуга шулайдыр, минемч?. ??й к?не алмаларын, чиял?рен й?зеп кен? ?лгер. Авылда мал-туарга печ?н ?ыйган вакыт килеп ?ит?. Хуш исле печ?н исл?ре яулап ала, син ул исне сулап туймыйсын. ? кырларда ??й к?не ашлыклар к?кр?п ?с?. Алар т?рл? вакытта т?рле т?ск? кер?. Бер карыйсы?, ди?гез кебек яшькелт-з??г?р ул, ? икенчел?п караганда – кояш кебек, ?ылытып сары т?ск? керг?н. К?з ?итк?ч, кырга комбайннар чыга, иген т?ялг?н машиналар кырдан бертуктаусыз авылга я?а ?ыйган урожайны ташыйлар; аннары ул элеваторларга кит?. Безд? ?ск?н ашлыктан ипи-печенье, тортлар, ??м башка т?рле ризыклар пешер?л?р. Безне? авылда к?п еллар элек руслар бел?н татарлар яш?г?н. Авылны? бер почмагы «рус очы» дип аталган. Рус балалары да татар балалары да бер м?кт?пк? й?рг?н. Руслар ??м татарлар берг?л?шеп бик тату яш?г?нн?р, эшт? д?, ялда да берг? булганнар. Х?зер инде авылыбыз – татар авылы. Нинди р?х?т ?зе?не? туган-?ск?н ?ире?д? яш??! Ходай сугышларыннан сакласын, к?гебезне кара кайгылы болытлар капламасын инде. ?ади Такташны? “Мокомай”поэмасыннан юллар иск? т?ш?: Бер ?ирд? юк андый ак каеннар, Бер ?ирд? юк андый урманнар, Бкр ?ирд? юк камыш сабаклары- мондагыдай шаулый торганнар…
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан Конкурс «Пою мою республику» Сочинение на тему: «Мин б?хетле туган ?иремд?» Выполнила: ученица 6б класса Ахметшина Алсу Руководитель: Рахматуллина З.Х. Киргиз-Мияки – 2014 Мин б?хетле туган ?иремд? …Шул туфракта туып-?с? ?зе бер б?хет инде. (Мостай К?рим) ??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы. Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин! Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана: 2 Исем китми читт? ?ск?н Кипариска, бананга, ?че булса да, гашыйк мин Мил?ш бел?н баланга. ?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул. Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?: Туган ягым-Дим буйлары, Туган ягым – Мияк?, Мияк?не? ал та?нары М??ге балкыр й?р?кт?! Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле! 3
Д?ресне? максаты: укучыларны туган як тарихы бел?н таныштыру, авылны? ?тк?не ??м б?генгесе бел?н танышу; туган т?б?гебезне ярату, аны? бел?н горурлана бел? хисе, туган ?ирг? тугрылык т?рбиял??; туган якны? табигате бел?н танышу, а?а с?ю хисе ??м сакчыл караш т?рбиял??, м?рх?м?тле ??м игътибарлы булырга ?йр?н?. ?и?азлау: 1. Татарстан картасы. 2. Балалар и?аты – р?семн?р, иншалар к?рг?зм?се. 3. Плакатлар: “Табигатьне саклауны мин изге эш дип саныйм. Бу –Туган илне? матурлыгын саклау ??м арттыру.” /Л.Леонов/; “Илен белм?г?н – игелексез, Халкын белм?г?н – холыксыз, ? н?селен белм?г?н – тарихсыз.” “?з иле? – алтын бишек!” “Алтын-к?меш яуган ?ирд?н туып ?ск?н ил яхшы.” “Туган?ирне?тузаны да кадерле, ?реме д? хуш исле.” 4. Авыл табигатен сур?тл??че фотолардан т?зелг?н слайдлар. 2012 ел – Россия Президенты тарафыннан, “Тарих ??м м?д?ни мирас елы” дип игълан ителде. Тарих ул –?тк?не?не барлау, халкы?ны олылау, н?селе?не бел?. ?з халкыны? ?тк?нен белг?н, аны? бел?н горурланган ??м кил?ч?кт? а?а хезм?т ит?рг? ?зер булган белемле, зыялы, с?лам?т ш?хес булып ?с? – безне? т?п бурыч. Б?генге д?рест? без авылны? кыскача тарихы, аны? к?ренекле кешел?ре, гореф-гад?тл?ре, табигате бел?н танышырбыз. Туган ?ен белм?г?н Туган авылын белерме? Туган авылын белм?г?н Туган илен белерме? Туган як! Аны? шифалы ?авасын сулаган, саф суларын эчк?н, иркен болыннарында т?г?р?п ?ск?н кеше беркайчан да туган ягын оныта алмый. Кешене туган ?ире ашата, ?стер?, г?з?л табигате бел?н ирк?ли. ?ир! Шушы кыска гына с?з эчен? халкыбызны? тарихы да, язмышы да салынган. Безне? ?чен бит бу изге туфрак, Тамырыбыз моннан таралган. Милл?тебез монда яралган, ??рбер н?сел ?зен? ?ан алган. Безне? Туган илебез Русия диеп атала, ? туган д??л?тебез – г?лч?ч?кле Татарстан. ? инде туган авылыбыз Олы Болгаер Татартстан д??л?тене? кечкен? бер ?лешен т?шкил ит?. Татарстан картасында ул бер нокта гына булып к?ренс? д?, туган авылыбыз безне? ?чен и? зур, и? кадерле ?ир булып тоела. Туган ?ир… Туган авыл… Й?р?кк? нинди якын ??м кадерле бу с?зл?р. Безне? ??рберебезне? газиз туган йорты, нигезебез урнашкан кадерле туган авылы бар. Туган авылыбызны? ??р сукмагы, ??р агачы,аны? барча кешел?ре к??елг? ифрат та якын. Т?пил?п китк?н , беренче тапкыр ?тт?- ?нн? дип ?йтерг? ?йр?нг?н вакыттан ук к??ел т?рен? туган телебез аша кереп утырган кадерле урыннар… Аларда безне? ?тк?н тарихыбызны? бер ?леше, халыкны? мо?ы, кайгысы- шатлыгы, куанычы ??м сагышы. Аларны? кайберл?ре бик борынгы, икенчел?ре шактый со? барлыкка килг?н. ??рберсене? ?з ?сеш тарихы, ?з даир?се, ?з мохите, ?зене? данлы кешел?ре бар. Еллар узган саен шактый сандагы авылларны? бетк?нлеге билгеле. 1966 елда Татарстанда 4855 авыл булган, ? 1987 елны? 1 гыйнварына авыллар саны 3266 гына калган. Безне? к?рше авыллларыбыз арасында да мондый язмышка дучар булган авыллар бар, м?с?л?н, Кама Тамагы районы Б?ки авылы, элек атаклы “Б?ки базары”, “Чабыр ?ыены” бел?н дан тоткан зур гына авылда, х?зер барысы 5 йорт калган.Шулай ук, безд?н ерак т?гел ген? урнашкан, Марьино, Танаево авыллары да шул ук х?лд?. ? мен? Борнаш авылына к?рше булган ??м?ки авылы б?тенл?й бетк?н, дим?к, яшь буын бу урыннарда авыл булганын ??м??риятебезне? карталарыннан карап кына бел?ч?к. Шу?а к?р? д? без авылыбызны? тарихын, ?ичшиксез, белерг? ??м кил?ч?к буын в?килл?рен? мирас итеп калдырырга тиешбез. Кеше ?ирд? йорт – ?ир, нигез кора, Тим?с диеп ?илл?р, салкыннар. Зур илемне? рухи х?зин?се, Чал тарихы булган халкы бар. Х?терл??д?н курыкма син! ?тк?нн?рне онытма син! Бел син ерак бабайларны? Ничек итеп к?н итк?нен, Ни икк?нен, ни ч?чк?нен, Нинди уйлар, нинди мо?нар Безг? калдырып китк?нен. Авыл атамалары безне? борынгы тарихыбызны, данлы ?тк?небезне к?згед?ге кебек чагылдыралар. Бер атама да юкка гына бирелм?г?н. Аларны? нигезенд? атама кую ?чен бер?р с?б?п ята. Бер ишел?ре этнонимга, икенчел?ре тарихи вакыйгаларга, ?ченчел?ре гад?т- йола кануннарына ??м башка ?зенч?лекл?р буенча бирел?. Авылларыбызны? атамалары – безне? чал тарихыбыз, ата- бабаларыбыздан калган мирасыбыз. Болгаер атамасы Казан ханлыгы чоры чыганакларында Болгар Кривой- Болгаер дип к?рс?тел?. 1565-1567 еллардагы вакыйгаларны ?з эчен? туплаган З?я ?язене? терк?? кен?г?сенд? д? авыл исеме н?къ шулай бирелг?н. Авыл аксакаллары с?йл?вен? караганда, Олы ??м Кече Болгаер авылларына Болгар ханлыгыннан ике агай- эне килеп урнашкан. Олысы Инеш яис? Ша?иян суы ярына, икенчесе Иске йорт дип атала торган урынга утырган. Л?кин су ?итм?? с?б?пле халык авылны? х?зерге урынына к?чк?н. 1920 ел. Олы Болгаерны? 1793 дис?тин? у?ай , 169 дис?тин? у?айсыз ?ирл?ре бар. Ч?ч? м?йданы – 1710, болын- 37, к?т?лек – 86 дис?тин?. Урман юк. Авылдагы 351 ху?алыкны? 11енд? ?имеш бакчалары бар. 1930 ел.Олы Болгаерны? 200 г? якын ху?алыгында барлыгы 102 ат бар. К?ренг?нч?, ярлыларны? аты юк, к?бесене? абзарында сыер да м?гер?ми. К?м?кл?ш? башланса да, юкны берл?штереп булмый. 1931 елда колхозлар оеша. Кече Болгаерда- “Йолдыз”, Олы Болгаерда “Я?а тормыш” барлыкка кил?. 1941 елда Б?ек Ватан сугышы башлана. Авылдан 147 кеше сугышка кит?. 77 якташыбыз туган ?ирг? ?йл?неп кайта алмый. Сугышта ??лак булганнар ист?леген? безне? авылда ??йк?л т?зелг?н. Ир – егетл?р фронтка китк?ч б?тен эш, авырлык хатын – кыз ?илк?сен? т?ш?. Насртдинова Ф?гыйл?, Гыйниятуллина Саим?, Закирова З?йн?п, Зинн?туллина Л?биб?, Байкина Зоха апалар трактор руле артына утыралар. Сугыштан со?гы елларда авылны т?зекл?ндер? буенча бик к?п эшл?р башкарырга туры кил?.Ху?алык биналары, клуб, башлангыч м?кт?п, башлангыч м?кт?п, медпункт, кибет, гаражлар, складлар, ындыр табагы т?зел?. Авыл халкы тел?ге буенча т?зелг?н м?чет т ? безне? авылга ямь биреп тора. Безне? Олы Болгаер авылы ?зене? ?стерг?н уллары ??м кызлары бел?н горурлана ала. Алар арасында игенчел?р, язучылар, укытучылар, табиблар ??м башка бик к?п ??н?р иял?ре бар. Алар ?з б?хетл?рен туган якта – шушы т?б?кт? тапканнар. Авылыбыздан ерак яш?г?нн?р д? – безне? горурлык. Тормыш юлы никад?р ген? авыр булмасын, ??р кеше ?з юлын, ?з урынын ??м б?хетен таба. Безне? авылда туып ?ск?н, х?зерге вакытта Т?б?н Камада яш??че Г?лчир? Иб?туллина да шигырьл?р и?ат ит?. Аны? туган якка багышлап язылган шигырьл?ре бик к?п. Х?зер без аны? “Кайтам си?а, кайтам Болгаерым” исемле шигырен ты?лап китик. Бар ?и?анга аклык, пакълек и?г?н, Кырлар йоклый ябынып юрганым. Ятсыныпмы карый яшь юк?л?р, Юк шул, авылым, к?пт?н булганым. Онытмаган, таный шаян ?илл?р, Балачакта куышып ?ск?нг?. Сагынам сине, авылым – Болгаерым, Назлары?мы ?анга к?чк?нг?. Кайтыр юлга юлдаш итеп алдым ??я?лесен карлы буранны?. Таныр мик?н, ча?гы шуып ?ск?н Шаян кызын авылым, урамым? Юл буенда ?ск?н ?ремн?р д?, Кар астыннан сузып башларын ?йт?л?р к?к: “Сагынмыйсы?мыни? Балам ниг? авылы? ташлады??” Кайтам си?а авылым, Болгаерым Сагынып кайтам, инешем, талларым. Назлар ?чен авылдашларымны, К?рер ?чен алсу та?нарны. Б?генге к?нд? без ?зебезне? м?кт?пт? белем алып, туган авыл халкы ?чен хезм?т итк?н абыйлар-апалар бел?н горурлана алабыз. Авыр, ?мма соклангыч тормыш юлы ?тк?н, матур кызлар, батыр уллар ?стерг?н ?би-бабаларыбыз, туган оябыз, туып – ?ск?н ?иребез ??мм?безг? д? кадерле. Сулар ?авабыз, эчк?н суыбыз таза булсын. Табигатьк? сакчыл караш булса, ?ирне атып чыгар чишм?л?р, Эч?р су ??м сулар ?ава чиста булыр Шифа булыр ?л?н, ч?чк?л?р. Чынан да, ?аваны?, эч?р суларны? пычрануы аяныч х?л. Табигатьне яраткан, кил?ч?к буыннар алдында ?аваплылык тойган ??р кеше туган ?иребез к?ркен саклар ?чен барлык к?чен салырга тиеш. ?ава – кеше тормышында и? кир?кле ?йбер. Завод – фабрикалар, автомашиналар агулы газлар бел?н безне? сулар ?авабызны пычрата. Яшеллек к?п булган ?ирд? ?ава саф, тын алуы ?и?ел була. Шуны? ?чен д? агачлар утыртыйк, урамдагы, су буйларындагы агачларны саклыйк. Себерке ?зерл??, ?имеш ?ыю ?чен каеннарны, ?имеш агачларын ботарлауны туктартырга кир?к. Ч?нки агач утырту – ул савап кына т?гел, ? буыннар тарихын ныгыту да. Табигать кочагында ял итеп, ?ил?к – ?имеш ?ыйганнан со? ?зл?ре артыннан ч?п – чар ?еме калдырып кит?чел?р бар, ? кайберл?ре ис? учакларын да с?ндерерг? оныта. Табигать ресурслары министрлыгы х?б?р ит?енч?, урман янгыннарыны? 75 % кешел?рне? саксызлыгы аркасында чыккан. Без, укучылар, ??р ел авылны, урамнарны яшелл?ндер? эшенд? катнашабыз, агач ?сентел?ре утыртабыз ??м аларны т?рбиял?п ?стер?без. Су – ?ирд?ге тереклек ?чен и? кир?к матд?. Безне? авыл тир?сенд? бик матур к?лл?р бар: С?йкалан к?ле, Х?мз? к?ле, К?рл? к?л.Шулай ук, т?мле, салкын сулы кизл??л?ребез д? бар: Беренче, икенче кыр кизл?ве. Н?др?ле кизл?ве, Биктимер, Урам, Салкын, Яр башы кизл??л?ре . Эч?рг? яраклы таза су ?ирд? бик аз. Елга, к?л буйларын таза тоту, эч?р суны саклап тотыну – ??р кешене? изге бурычы. Их, яшисе иде озак, м??ге… Табигатьт?н башка ?ле без, Кемдер, зарыгып бер йотым су сорый – Чишм?л?рне? кадерен белегез! Халкыбыз элек – элект?н чишм? – к?лл?рне чистартып, саклап, кадерл?п торган. Безг? д?, укучылар, “Чишм?” операциясе игълан итеп, онытылган, авылдан читт? калган чишм?л?рне юллап табып, аларны чистартырга кир?к. Сусыз калсак ?г?р, корыячак Табигатьне? ирк? г?ле без, ?илл?р иссен, назлы г?лл?р ?ссен, – Чишм?л?рне? кадерен белегез! Изге чишм?л?рг? т?керс?к без, Саегыр ?ан, корыр телебез, Безд?н со? да челтер?п – челтер?п аксын,- Чишм?л?рне? кадерен белегез! Шулай ук халкыбызны? изге урыннанрыннан саналган зиратларны да игътибардан читт? калдырмыйк. Безне? борынгы бабаларыбыз зиратка атнага ике – ?ч тапкыр барып кайта торган булганнар. Аякларына башмаклар киеп кен?, тавыш – тынсыз гына зират капкасын ачып керг?нн?р д?, кабер ??елл?рен? с?лам бирг?нн?р. Безне? авылда да, ??р елны ата – бабаларыбзны? гореф-гад?тл?ренн?н килеп чыккан ист?лекле “х?тер к?не” ?м?се оештырыла. Ул к?нне ??ркем ихлас к??елд?н эшл?рг? тырыша. Зиратны ч?п-чардан, корыган ботаклардан чистартып, ауган борынгы кабер ташларын торгызып утыртып куялар. Укучылар, без д? ата-бабаларыбызны? “Ис?нн?рне? кадерен бел, ?лг?нн?рне? каберен бел” васыятен ист?н чыгармыйк. ?зебезне? н?сел – ыруг к?мелг?н кабер ?сл?рен т?ртипт? тотыйк. Укучылар, б?генге д?реск? ?зерлек вакытында сез туган авылга багышлап иншалар яздыгыз, р?семн?р т?шердегез. Без ?зебезне? туган як матурлыгын саклар ?чен, ата – бабаларыбызны? нигезен корытмас ?чен, туган ?ирне? именлеге ?чен н?рс?л?р эшл?рг? тиеш со?? Безг? барлык к?чебез бел?н табигатьне сакларга кир?к т?гелмени?! ? ниг? со? елгаларыбыз пычрана, сулары кими, кырларда ч?ч?кл?р, сайрар кошлар кими. Бу ?авапсызлыктан кил?. ??ркем эшл?г?н эше ?чен ?аваплылык тоеп, булган г?з?ллекк? сокланып яш?рг? тиеш. ?зебез ?чен, кил?ч?к буыннар ?чен саклыйк Туган ?ирне! Д?ньяны? бар ?иренд? д? безд?ге кебек т?мле корт балы, салкын кымызлар, шифалы сулар юк. Б?ген?н ?к ?и? сызганып эшк? тотынырга кир?к. ?г?р без яшь агачлар утыртсак, г?лл?р ?стерс?к, чишм?л?рне, елгаларны тазартсак – шунда гына ата-бабаларыбызны? нигезе сакланыр. Яш?сен урман-кырларым, К?кт? тургай сайрасын. Г?л-ч?ч?кл?рг? к?мелсен, Гел яш?сен Ватаным! ?й син, Кешем, ми?ербанлы булчы, ?ир, су, ?ава – табигатем?. Чапма тамырын, буыннар тарихын, Б?ртеген д? р?н?етм?, тим?! ?й, кешел?р, со?га калмыйк, Эшк? тотыныйк, ?йд?гез! Кадерлик без ?ир – ананы, Бетсен ч?бе, тузаны. Барыбызга бер ана ул, Г?лг? к?мик без аны. Кеше кит? – ?ыры кала. Буд?ньяда без яшибез ик?н, ?зебезд?нсо? калган буыннаргааналарныолылау, туган ?иребезне, туган телебезне, динебезне х?рм?т ит?, табигатьне саклау кебек к?рк?м сыйфатларны, гореф- гад?тл?рне яшь буынга тапшырырга, мирас итеп калдырырга тиешбез. Ч?ч?кл?рд?н матур иле? булу, Анда яш?? нинди к??елле! Ерак ?тк?нд?ге й?з елга да Бирм?с идем бер к?немне. Б?хетле булып тудык без Бу якты илд?. Ху?алар булып калырбыз М??ге бу ?ирд?! Кеше кит? – ?ыры кала. Бу д?ньяда без яшибез ик?н, ?зебезд?н со? калган буыннарга аналарны олылау, туган ?иребезне, туган телебезне, динебезне х?рм?т ит?, табигатьне саклау кебек к?рк?м сыйфатларны, гореф гад?тл?рне яшь буынга тапшырырга, мирас итеп калдырырга тиешбез.
Туган авылым! К??елл?рг? га??еп якын, изге ул! ?зене? туып-?ск?н ?ирен уйламаган, сагынмаган кеше бармы ик?н? Безне? туган авылыбыз — Тукай районыны? Калмыя авылы. Ул, ?бил?р-бабайлар с?йл?ве буенча, 16 нчы гасырда оешкан. Монда ул чорда 8 татар, 2 мари, 2 удмурт гаил?се яш?г?н. Динн?ре т?рле булганлыктан, авылда ?зара талашлар, сугышлар килеп чыккан. Удмуртлар ??м марилар Кама елгасыны? аргы ягына кит?рг? м??б?р булганнар. Татарлар бу ?ирд? утырып калганнар, аларга тагын бернич? татар гаил?се килеп кушылган. Авылны? исеме д? «калу» с?зенн?н «Калмыя» дип й?ртел? башлаган. 1918 нче елда Калмыя авылында да совет власте урнаша. Беренче м?кт?п барлыкка кил?. Анда м?др?с? бетерг?н М?х?мм?тдин исемле кеше укыта. Ул укучыларга дин сабагы, Г. Тукай шигырьл?рен ты?лата, чиг? чиг?рг? ?йр?т?. К?рг?небезч?, бу теманы ачу ?чен укучы туган авылыны? тарихын, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге ??м аны? х?рм?тле кешел?ре, туган авылына м?х?бб?те турында язуны урынлы саный. Дим?к, теманы д?рес сайлау эшне д?рес оештыруда, ?зе?не эшк? ??леп ит?д?, шу?а омтылыш тудыруда ?итди роль уйный. Шу?а к?р? и?ади эшл??че ?д?бият укытучылары язучыны ??м аны? ?с?рен ?йр?н? башлаган кереш д?рест? ?к укучыларга сочинение темаларын т?къдим ит?л?р. Укучы сочинениене у?ышлы язсын ?чен ?д?би ?с?рне игътибар бел?н укырга, кир?кле урыннарын билгели барырга ??м ?ст?м? материал туплый торырга тиеш. Сочинение темасын д?рес сайлаганнан со?, аны? идеясен табу бик м??им. Сочинениене? темасы бел?н идеясе бик тыгыз м?н?с?б?тт? бирел?. Шулай да аны ачыклап кит?рг? кир?к. Сочинениене? идеясе ??рвакытта да планны? т?п ?лешен? — 2 нче пунктына туры кил?. М?с?л?н, «Ф. ?мирхан и?атында хатын-кыз азатлыгы м?сь?л?сене? бирелеше». Темадан к?ренг?нч?, Ф. ?мирханны? хатын-кыз язмышына карашын ??м бу теманы? аны? ?с?рл?ренд? яктыртылуын ачыкларга кир?к. ?дипне? «Х?ят» повестенда хатын-кызны? рухи байлыгы, ?з-?зен тотышы, татар ?д?биятында а?а кад?р и?ат ителг?н хатын-кыз образларыннан аерылып тора. Дим?к, сочинениене? идеясе т?къдим ителг?н темадан килеп чыга ??м сайлап алынган материалга нигезл?неп д?лилл?н?. Сочинениене? темасына карап, алган фикерне д?лилл?? ?чен бернич? ?д?би ?с?рг? нигезл?нерг? кир?к булган очраклар да бар. Сочинение язганда, укучыларны? х?зерлеген? карап, аны сыйныфта эшл?рг? м?мкин, яки сочинение язу к?некм?л?ре булмаган укучылар ?чен консультация вакытында файдаланырга була. М?с?л?н, к?рс?телг?н биремн?рне? икесен китерик. Бирем 1. М. ??лилне? и?аты буенча «Буыннардан буыннарга килер сине? ?ыр» темасына сочинение язу ?чен шагыйрьне? «?йд?, ?ырым!», «Кичер, илем!», «Дуска», «Ышанма», «?ырларым» шигырьл?рен игътибар бел?н укып, мисаллардан фикер туплагыз. Бирем 2. «Г. Камал — комедия остасы» диг?н темага сочинение язу ?чен, авторны? «Беренче театр», «Безне? ш???рне? серл?ре», «Б?л?к ?чен» комедиял?рен укыгыз, ??р комедиясе буенча фикерл?регезне караламага язып барыгыз. План т?з? Сочинениене план нигезенд? язу кир?кме? ?г?р эчт?леге ачылган, грамоталы язылган булса, план булмаса да ярый диг?н с?зл?рне ишетерг? туры кил?. Барлык укучылар да грамоталы, т?зек итеп яза аламы со?? Бик таныш, к??елд?н кичерелг?н вакыйга, м?сь?л? турында с?йл?с?к, алдан план т?зибез. Фикер агышында т?зеклек, логик б?йл?неш ??м йомгаклап куюны да иск? алабыз. Дим?к, план с?йл?г?нд? ??м язма телебезд? д? т?г?ллек, логик б?йл?неш ??м т?зек бер система бел?н эшл?? ?чен кир?к. План ярд?менд? с?йл?рг? ??м язарга ?йр?т? к?некм?л?рен м?кт?пт? и? беренче чиратта ана теле ??м ?д?бияты укытучысы формалаштыра. Ул — ана теле укытучысыны? изге бурычы. Укучы яратып укыган китабы, кичерг?н вакыйгасы турында с?йл?г?нд? яки сыйныф ?ыелышларында чыгыш ясаганда шушы к?некм?л?рд?н файдалана. План ?зене? кыска, ?мма м?гън?ле булуы бел?н аерылып тора. Сочинение язганда планны сорау яки хик?я ??мл?л?р, шулай ук цитаталар бел?н д? т?зерг? м?мкин. Сочинениел?рне планлаштыру буенча ?д?бият д?фт?ренд? «Сочинениел?рне ничек язарга?» диг?н баш астында махсус ки??шл?р бирел?. Сочинение язуда планлаштыруны? ???мияте аеруча зур булуга басым ясала. Планлаштыру — сочинениене яртылаш к?з алдына китер? диг?н с?з. План бел?н язарга ?йр?т? ??рбер язма ?стенд? эшл??д? бик м??им момент ис?пл?н?. План ??р язманы? т?п юн?лешен алдан билгел?п бара. Планлаштыруга бигр?к т? ?йр?т? характерындагы сочинениел?р бел?н эшл?? барышында басым ясала. Планны? ??р ?лешен? конкрет язарга ?йр?т? (х?тта планны? ?лешл?рен сочинениене? эчт?легенд? язу) кебек моментларны да файдаланырга кир?к. Сочинениел?рне планлаштыру ?стенд? эшл?г?нд? аны? т?п юн?лешл?ре буенча да кис?т? ясарга кир?к. I. Кереш. Исеменн?н ?к билгеле булганча, бу ?лешт? язылачак темага кереш ясала. Гад?тт? ул ?с?рне? язылу тарихына, темасына ??м проблемасына б?йле материалларга нигезл?н?. II. Т?п ?леш. Бу б?лек сочинениене? темасын ачардай т?п материалларга ??м фактларга нигезл?н?. Материаллар да, ?зл?рене? актуальлекл?рен? карап, бернич? пунктка б?ленеп бирел?л?р. III. Йомгаклау. Бу со?гы ?лешт? язылган теманы? ???мияте, шул темага сочинение авторыны? м?н?с?б?те турында ?ыйнап фикер ?йтел?. ?мма ??р сочинениед? бу этапларны? атамаларын язып тору кир?кми, ч?нки бу эш ?йр?т? характерындагы сочинение ?чен ген? кир?к. VIII сыйныфта «?с?р ни ?чен «Кара й?зл?р» дип атала?» (М. Гафури), «Намус» романында хезм?т кешел?рен сур?тл??», «Гариф образы» (Ш. Камал буенча) ??м башка темаларга сочинениел?р яздырыла. Шуларны? бернич?сен? язылган план бел?н танышыйк. Гариф образы (Ш. Камалны? «Акчарлаклар» повесте буенча) План. I. Ш.Камалны? «Акчарлаклар» повесте. II. 1. Гариф образы: а) аны? портреты; б) кил?ч?кк? ?метл?ре; в) ипт?шл?рен? булган м?гам?л?се. 2. Гариф бел?н Газиз? арасындагы дуслык. 3. ?зелг?н ?мет. III. Гариф ??м аны? ипт?шл?ре, аларны? хыяллары. VIII сыйныфта «Муса ??лил — шагыйрь, патриот ??м к?р?шче» диг?н темага сочинение яздыру т?къдим ител?. ?д?би-и?ади сочинение язарга я?а гына ?йр?н? башлаган укучылар ?чен, ?лб?тт?, бу кыен тема. Шу?а к?р? укытучы ярд?менд? план т?зел?. Аннары пландагы ??р пункт буенча язылачак материалларны? кыскача эчт?леге с?йл?тел?. VIII сыйныфта сочинение язарга ?йр?т?д? кабатлау-йомгаклау д?ресл?рене? роле аеруча зур. Мондый д?ресл?рд? укучыларны? алган белемн?ре системага салына, ?зл?штер? м?сь?л?л?ре тикшерел?. Сочинениег? х?зерлек (аны планлаштыру, эпиграф сайлау, материал туплау) т??риб?ле укытучыларны? эш практикасында тиешенч? алып барыла. Аерым темаларны планлаштыру ?рн?кл?рен китерик. ⇐ Предыдущая45678910111213Следующая ⇒ Date: 2015-09-18; view: 1014; Нарушение авторских прав
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе” Башкаручы: I категорияле татар теле ??м ?д?бияты укытучысы Попова Г?лниса Гаян кызы Сочинение “Туган ягым” Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы. Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?. Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?. Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р. Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
МБОУ “СОШ №28”
Сочинение.
Туган авылым.
Эшл?де:
7 А сыйныф укучысы,
Ху?ина Л?йл?.
?ит?кче: Галимова
Л?йс?н Р?шит кызы.
Яр Чаллы, 2012 ел.
Сочинение.
Туган авылым.
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен – туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза:
Р?х?тл?неп аунадым бер
Туган як кырларында!
Кулларымны куеп тордым
Чишм?не? парларына.
Р?х?тл?неп таптап й?рдем
Бала чак сукмакларын,
Иск? т?шереп, гомеремне?
Татлы т?шт?й чакларын…
Мин д? к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?!
Авылымны ике яктан бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган.
Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшелекк? к?мел?. Мин авылымны бик нык яратам!
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза:
Р?х?тл?неп аунадым бер
туган як кырларында!
Кулларымны куеп тордым
чишм?не? парларына.
Р?х?тл?неп таптап й?рдем
бала чак сукмакларын,
иск? т?шереп, гомеремне?
татлы т?шт?й чакларын…
Мин д? чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?!
Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. Без ??р елны Т?б?к, Карамалы, Абалый тауларына ?ил?кк? й?рибез, ??ен-к?зен г?мб? ?ыябыз.
Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшеллекк? к?мел?.
Туган авылым – горурлыгым
Н?къ Тукай абый язганча, тау башына салынгандыр безне? авыл, бер чишм? бар якын безне? авылга ул. Минем авылым и? г?з?л авылларны? берседер. Исеме д? ?исемен? туры килеп тора. Чишм?баш… Чишм? башы… Якында гына куе урман. Бер ягыннан бормаланып С?н елгасы ага. Искиткеч минем авылымны? табигате! Кышын бигр?к т? ??йге ирт?л?рне сагынам. Талгын гына салкын ?ил ис?, кояш нурлары т?р?з?д?н к?зне чагылдыра. Бар ?и?анга кошлар ?ыры тарала. Нинди ген? авазлар чыгармыйлар алар. Мен? к?кк?к т? нидер санап ала. Мондый к?ренеш бел?н бары тик урман буенда урнашкан авылларда яш??чел?р ген? таныштыр.Бары тик шушындый табигатьт? яш??чел?р ген? туган ягыны? кадерен белеп яшидер т?сле.
Т?мле чишм? эчеп туя торган т?гел. Ул инде к?пл?рне? йортларына да керг?н. Кемн?рне?дер ишегалдында.
Авылымны? халкы да кешелекле, инсафлы ??м кунакчыл. Апаларыбыз аш – суга оста. Килеп керс??, т?мле ризыгыннан авыз иттерми чыгарып ?иб?рми. Бу сыйфатлар минем ?ниемд? д? бар. Ягымлылыгы, ачык й?зе, у?ганлыгы, булганлыгы ?чен аны барыбыз да х?рм?т ит?без.
Авыл уртасында – иман йорты. Ул бервакыт та буш булмый. Бигр?к т? ?омга к?нне. Чишм?баш халкы гына т?гел, Иске Байсар, Чиялек авылларыннан да монда намаз укырга кил?л?р. М?четебез зур булмаса да, бик матур ??м ?зен? ??леп итеп тора.
Авылыбызда кечкен? ген? булса да кибет, к??ел ачар ?чен клуб бар. ? быел безне? авыл халкы ?чен к?пт?н к?тк?н с?енечле х?л булды. Авыл уртасына ??м Чишм?баштан С?н к?перен? кад?р асфальт юл салынды. Юлсызлыктан халык бик интекте. Ирт?н торып, пычрак ерып м?кт?пк? барулары безне? ?чен авыр иде. ? х?зер озын кунычлы резин итекл?рне читк? алып куйдык. Батып ятучы машиналар да юк. Гомум?н, безне? авыл халкын с?енеч басты. Шушы юлны эшл??чел?рг?, безне р?х?тк? чыгаручыларга зур – зур р?хм?тл?р ?йт?се, эшл?ренд? у?ышлар телисе кил?.
?йе, бик яратам мин авылымны, аны? табигатен, кешел?рен. К??елемне бетм?с – т?к?нм?с горурлык хисе били. Мин уземне чиксез б?хетле тоям! Кечкен? ген? авылымны бетермич?, аны? ?чен борчылып яш??че апа- абыйларга, ?би – бабайларга, ?ит?кчел?рг? ме? – ме? р?хм?т! ?киятт?гед?й яшибез бит!
Байсар урта м?кт?бе,
8 класс укучысы
Ху?акаева Ил?з?.
Дуслык коткарды
Х?зерге тынгысыз тормышта бер?? д? ялгыз яши алмыйдыр дип уйлыйм мин. Ялгыз диг?нд? дусларсыз диг?нне к?зд? тотып ?йт?м. Шатлыгы?ны да, кайгы?ны да дусты? бел?н уртаклашасы?. Серл?ре?не д? а?а с?йлисе?. Минем д? дусларым к?п. Хикм?т к?плект? т?гел, ? дусты?ны? нинди булуында. Чын дус бер?? ген? була. Бар н?рс?не д? кешег? с?йл?п бетереп булмый. ? чын дусты?а – ярый. Ул сине? х?ле?? кер?, кир?к ик?н, ки??шл?рен бир?, ярд?м кулы суза. Авыр чакларда ташлап калдырмый.
Узган ел ишетк?т бер вакыйга иск? т?ште. С?рия бел?н К?рим? кечен?д?н дуслар, серд?шл?р иде. Иде димен, ч?нки алар арасыннан к?тм?г?нд? кара м?че узып китте. Кара м?че Камил? иде. Ул К?рим?не? к?ршесенд? яши. Кызларны? дуслыгына к?пт?н к?нл?шеп карый иде. Алар турында т?рле начар с?зл?р д? й?ртеп карады. ??м… ?зенекен? иреште. Берк?нне К?рим? С?рияне эзл?де – эзл?де, таба алмады. Телефонын да алмады. Икенче к?нне д? шул ук х?л кабатланды. ? кичен С?рияне? Камил? ??м тагын бер ш???рд?н кунакка кайткан кыз бел?н к?лешеп торганлыгын к?рде. Алар бер с?б?псез к?л?л?р т?сле тоелды, ?з – ?зл?рен тотышлары да с?ер иде. К?рим?не к?рг?ч, Камил? кул болгады. Л?кин кыз ?ен? кайтып китте. Бер атнадан Камил? С?рия турында куркыныч х?б?р китерде.Имеш, ул наркоманга ?йл?нг?н. К?рим? бу с?зг? ышанырга да ышанмаска да белм?де. Шулай да С?риял?рг? китте. Килеп керс?, ни к?рсен, дусты ид?нд? ята. Кызны? й?р?ге тиб? иде. К?рим? Ашыгыч ярд?м машинасын чакырды. С?рияне хастахан?г? алып киттел?р. ? а?ына килг?нд? янында К?рим?не к?рг?ч, к?зл?ренн?н яшьл?ре т?г?р?п т?ште.
Гафу ит мине, К?рим?. Мин зур ялгышлык эшл?дем. Безне? дуслыгыбызга хыян?т иттем. Ш???р кызлары кебек крутой булырга тел?п, шул кир?км?г?н н?рс?не татып карадым. ?г?р син ярд?м итм?г?н булса?, мин юкка чыгар идем. Р?хм?т си?а, дускаем.
К?рим? С?рияне? кулларыннан тотты. Бу – гафу ит? билгесе иде. Дуслык ?зене? к?чен югалтамаган иде ?ле.
Байсар урта м?кт?бе,
8 нче класс укучысы
Х?митова Г?лс?я
Я?а елга тел?кл?р
??ркем ?чен и? зур б?йр?м,
Я?а елдыр, м?гаен.
Бар кешене? тел?кл?рен
Кабул ит син, Ходаем.
К??елебез тыныч булсын,
Т?нн?ребез с?лам?т.
Куанып яшик барыбыз
Килм?сен безг? аф?т.
И Ходаем, синн?н ген?
Зур б?хетл?р сорыймын.
Догаларым кабул булсын,
Авырлыклар ?тсен читл?п.
Я?а елга ??рберебез
Зур ?метл?р багълыйбыз.
Илг?, к?нг? тынычлык бир,
Кайгы бирм?, Ходаем!
.
Байсар урта м?кт?бе,
8 нче класс укучысы
Фаррахова Л?йс?н
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар. Якташ шагыйребез Р. Ф?йзуллин да “Кайту” шигыренд? туган авылын ничек сагынуы турында яза: Р?х?тл?неп аунадым бер туган як кырларында! Кулларымны куеп тордым чишм?не? парларына. Р?х?тл?неп таптап й?рдем бала чак сукмакларын, иск? т?шереп, гомеремне? татлы т?шт?й чакларын… Мин д? чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?! Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. Без ??р елны Т?б?к, Карамалы, Абалый тауларына ?ил?кк? й?рибез, ??ен-к?зен г?мб? ?ыябыз. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы?. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел?. К?т?рел? д? ила?и нурларын, б?тен яктылыгын авылга сиб?. ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана, яшеллекк? к?мел?.
?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 8 нче сыйныф укучысы Нуретдинова Лилия Ф?рит кызыны? эше.
Туган авыл.
Авылым — син б?ек илк?емне?
?анга якын газиз почмагы.
?ылытып яш?р гомер буе безне
Туган ?ирне? газиз учагы.
( Р. Закиров.)
??р кешене? й?р?ген? якын, ?анына ?и?еллек бир? торган яраткан урыны була. Минем ?чен ул ? туган авылым. Туган ягын, авылын яратмаган кешел?рне мин к?з алдыма да китер? алмыйм. Яшьлекл?ренд? авылын ташлап чит ?ирл?рг? китк?н кешел?р д?, туган туфракларын сагынып, аны? табигатен? сокланып, ?ырлар, шигырьл?р язалар.
Безне? туган авылыбыз —?лм?т районыны? С?л?й авылы. Моннан ?ч й?з еллар элек Минз?л? елгасы буендагы Тел?нче авылыннан бу якларга д?рт кеше килеп утырган. Алар ?лм?х?мм?т, С?л?йман, Н?дерша? ??м Исм?гыйль исемле булганнар. Монда килг?ч, бу тир?д?ге ?ирл?рне ?зара б?лешк?нн?р. ?лм?х?мм?тк? х?зерге ?лм?т ?ирл?ре, Н?дерша?ка х?зерге Н?дер авылы ??м З?йне? сулъягындагы ?ирл?р, С?л?йманга х?зерге С?л?й ?ирл?ре, Исм?гыйльг? х?зерге Кама Исм?гыйле ?ирл?ре тиг?н. Бу авыллар башлап нигез салган шушы кешел?рне? исемн?ре бел?н аталып й?ртел? башлаганнар.
С?л?й авылына баштарак Урал ягыннан башкортлар килеп т?пл?неп калганнар. М?с?л?н, бу авылны? Т?хв?туллин Нигъм?тулла, Сабитов Ногман, Гыйзз?туллин Ш?йхелислам бабайларны? бабалары Урал ягыннан к?чеп килг?н башкортлар булганнар. Со?рак бу авылга Казан ягыннан татарлар да к?чеп килг?н. Кешел?р тир?-яктагы калын урманнарны кисеп т?пл?г?нн?р ??м с?реп ч?ч? ?ирл?рен? ?йл?ндер? барганнар. Элек халыкны? т?п к?себе игенчелек ??м терлекчелек булган.Мен? шулай авылым барлыкка килг?н д?.
Х?зерге вакытта авылым табигате бик матур. Ул бик ?йб?т урында да урнашкан.
Авылымны ике яктан ?ил?к-?имешк? бай матур таулар, калкулыклар кочаклап алган. М?с?л?н Очлы тау, К??? тавы. ??й к?не анда т?мле, кып-кызыл ?ил?кл?р пеш?. Таулар ?стенд?, я битенд? урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Икенче якта алтын т?ск? керг?н басулар, кырлар тора. Авыл кырыеннан Урсала елгасы ага. Балалар анда су кер?, хатын-кызлар кер д? юып ала. Елга тир?сенд? болыннар урнашкан. Нинди ген? ч?ч?кл?р юк а?да! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар. Искиткеч г?з?ллек! Чишм?л?р д? бик к?п. Санап та бетереп булмый. Бернич?сене? исемн?рен атап язам: Фазыл тау, Марс, Улаклы чишм?л?р ?.б. Шулардан чыгып безне? авыл бик бай дип ?йтеп була.
Мин чын к??елемн?н туган ягымны яратам, аны? г?з?ллеген? сокланам. Минем авылымны с?йм?слек т? т?гел шул: ул, минемч?, б?тен д?ньяда бер ген?, бары тик бер ген?!
?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы Ахметгалиева Лилиана Рамиль кызыны? эше.
Туган авылым
Мин ?лм?т районыны? Урсалабаш авылында яшим.Минем авылым бик матур. Аны? чишм?л?ренд?ге сулары бик т?мле. ??й к?не тауларда ?ил?кл?р к?п, ?ыеп бетерерлек тугел. Су буйлары бик иркен. ?ле безд? б?? д? бар. Ул бик тир?н. Шу?а карамастан ??й к?не барысы да шунда су керерг? баралар. Кыш к?не тауда шуарга яратабыз.
Ми?а авылым бик нык ошый. ??м мин бут?н бер ?ирд? д? яш?м?с идем. Авылым б?л?к?й булса да, начар тугел. Монда барысы да бер-берсен бел?л?р. Бик тату ??м дус яшибез. Авылыбыз да Сабантуй б?йр?мн?ре авыл башында утк?рел?. Б?йр?м ??р елны да кызыклы ??м ку?елле була. Сабантуйга чит илл?рд?н д? авылдашларыбыз кайталар. Б?йр?мд? т?рле уеннар уйнаталар, жырлыйлар, биил?р. Конкурслар да катнашса?, б?л?кл?р д? бир?л?р. Берг?л?п авылдашлар бел?н, кунаклар бел?н ку?ел ачабыз.
?лм?т муниципаль районы Р.Г.Галиев исеменд?ге С?л?й гомуми т?п белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы Гарифуллина Г?з?л Ил?ам кызыны? эше
Авылым.
Минем туган авылым- Урсалабаш. Ул тау ит?генд? урнашкан. Аны? таулары бик матур. Безне? авылга килг?н кунаклар тауга сокланмый китмил?р. Ж?ен ямь-яшел к?лм?ген кис?, кышын ап-ак кар астында жемелд?п ята. ?лл? кайдан мен? мин нинди диг?н сыман яшел, кызыл калай туб?л?ре, м?чете, балалар бакчасы бел?н авылым да с?лам бир?. Безне? авылда кибетл?р, медпункт, шулай ук китапхан?, клуб эшли. Клубта б?йр?м вакытларында концерт куялар. Авыл халкы бик яратып й?ри анда. Клуб бакчасында Б?ек Ватан сугышыннан Советлар Союзы Герое булып кайткан авылдашыбыз Ахмадуллин Мотыйк М?х?мм?т?ан улына бюст куелган. Бюстны? ике ягындагы гранит ташка сугышта ??лак булган авылдашларыбызны? исемн?ре уелып язылган. ??р елны Б?ек ?ин? к?ненд? ис?н калган ветераннар, бабайлар, тол калган ?бил?р, авылдашлар шул ??йк?л янына килеп, сугышта ??лак булган авылдашларын иск? алып ,ч?ч?к б?йл?м?л?ре куялар. Балалар бакчасыннан н?нил?р, м?кт?пт?н укучылар килеп шигырь укыйлар, жырлыйлар.
??р жомгада картлар , тезелешеп, м?четкэ бара. Мулла Фаиз абый азан ?йтеп, намаз вакытын х?б?р ит?. Гает б?йр?менд? м?чет эче шыгрым тулы була.
Авылымда искиткеч кешел?р яши.Аларны? хезм?т с?юч?нлеген? мин ?зем д? та? калам. Алар к?п мал тота. ??й буе ?ил?ген, г?мб?сен жыя. Безне? авыл чишм?л?ре, мул сулы елгалары бел?н д? мактана ала ?ле ул.
Туган авылымда ми?а ??р ?ир таныш. Аны? кайсы т?шенд? нинди таш ятканына, нинди ?л?н ?ск?нен? кад?р бел?м мин. ??м ?з т?се, ?з исе, ?з яме ?чен яратам.
Туган авылым-горурлыгым
Яш?р ?чен бетм?с к?ч алырга
Олысына ??м д? кечег? ,-
М?х?бб?тле , ямьле , м?рх?м?тле
Туган ягы кир?к кешег? .
Ф?нис Яруллин
??р кешене? к??елен? якын , газиз , кадерле , ?анына ?и?еллек бир? торган урыны була . Минем ?чен ул – туган авылым .
?йе , мин авылда тудым . Б?ек Тукае бел?н дан тоткан Арча районыны? К?че авылы минем туган т?б?гем . Г?з?л Татарстаныбызны? кечкен? ген? бер кис?ге ул . Мин ?земне? туган авылымны бик яратам , аны? г?з?ллеген? сокланып туя алмыйм .
К?че авылы и?к?лекк? урнашкан . Бик борынгы заманнарда бу урыннар су астында булган , дип с?йли картлар . Еллар узу бел?н , сулар ?кренл?п кибеп юкка чыккан ??м корыган ?ирл?рг? кешел?р килеп урнаша башлаганнар. Шу?а к?р? авылыбызны ике яктан биек таулар , калкулыклар кочып алган. Безне? ?ебез авылыбызны? аръяк дип й?ртел? торган калкуырак ?ирен? урнашкан .
Мин , капка т?бебезг? чыгу бел?н , ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м . Б?бк? ?л?нн?ре , вак ромашкалар ,сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм , к?зл?рем тир?-якны к?з?т? . К?з к?реме ?ирд? ген? бормаланып Казансу елгасы ага . Аны? ярлары тал-тир?кл?р бел?н капланган . Берсен-берсе уздырып сайраучы кошлар тавышы б?ек композиторларыбыз ?с?рл?рен? ти?л?шерлек . ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары да ишетел? , д?ньяларын онытып , чыр-чу килеп уйнаучы балалар авазы я?гырап тора.
Тау битл?ре ??ен ?ил?кл?ре бел?н с?ендерс? , тау астыннын агып чыккан чишм? сулары авылым халкына к?ч , яш?? д?рте бир? . Чишм?л?рг? бай туган авылым . Тугыз чишм? , Шамгал , Аръяк чишм?л?ре салмак кына агып утыралар . Аларны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р .
Эреле-ваклы к?лл?рг? язын кыр ?рд?кл?ре кайтып бала чыгаралар. Кечкен? ?рд?к б?бк?л?рене? суда чумып уйнауларына беркем д? битараф кала алмый .К?л буены? камышлары , анда ?ск?н елак таллар кошларны ?з куенына ала сыман .Озын аяклы чел?н д? ?з итте безне? авыл к?лен . Бернич? ел р?тт?н кайтып , кара к?зг? кад?р шунда яши ул .
Авылымда болыннар да бар. Талгын ?ил иск?нд?, болын ?стене? дулкынлануыннан к?зе? ала алмый торасы? . Нинди ген? ч?ч?кл?р юк анда ! ?йтерсе? табигатьт? булган бар т?сне шунда ?ыйганнар . Искиткеч матурлык ! ?н? шул болын ?стенн?н ?крен ген? ирт?нге кояш к?т?рел? . К?т?рел? д? ила?и нурларын , б?тен яктылыгын авылга сиб? . ?кияти манзара эченд?ге авылым к?нн?н-к?н матурлана .
Бай табигатьле авылымны? кешел?ре д? к?рк?м . Тырыш , матурлыкны ?з куллары бел?н тудыра алучы авылдашларымны? т?зек , ч?ч?кк? к?мелеп утыручы йортлары , каралты-куралары бу г?з?ллекне тагын да тулылындыра.
Шушы матурлыкны к?р? ,к?з?т? бел? ген? аз , без аны кил?ч?к буыннар ?чен сакларга да тиеш .”Табигатьне саклагыз!” диг?н с?зл?рне еш ?йт? безг? биология укытучыбыз Н?фис? апа Закирова . ?мма бу с?зне? чын м?гън?сен а?лап бетер?безме ик?н ?! ? бит бу с?зл?рг? кил?ч?гебез турында к?п м?гън? салынган . Туган як табигатене? чиста булуы безне? кил?ч?гебез , с?лам?тлегебез бел?н б?йле бит .
Без , м?кт?п укучылары , табигатьне саклау буенча к?п эшл?р башкарабыз. Чишм? буйларын , агачлыкларны , юл буйларын , м?кт?пне? тир? –юнен ч?п –чарлардан арындырып торабыз ,агачлар утыртабыз . М?кт?п ?йл?н?сенд? ?сеп кил?че аллеялар саны да инде дист?г? ?итеп кил? . Безд? табигатьне саклау буенча класстан тыш чаралар да еш булып тора . Бу эшт? авылдашыбыз -экология белгече- ?хм?т?анов Р?шит Зиннур улыны? ярд?ме зур . Ул безне? алда чыгышлар ясый , китаплар б?л?к ит? . Берг?л?шеп агачлар утыртабыз , викториналар ?тк?р?без. Кыскасы , кадерле кунагыбыз ул безне? .
Язмамны т?мамлап , шуны ?йт?сем кил? :атлаган ??рбер адымым ,эчк?н суым , ризыкланга икм?гем ?чен ,туган авылым , мин си?а бурычлымын. Си?а булган ярату , сине? бел?н горурлану хисл?рем изге , пакъ ??м саф, туган авылым !
Адил? ?хм?т?анова, К?че т?п гомуми белем м?кт?бене? 8 нче класс укучысы.
К?че т?п гомуми белем м?кт?бене? 8 нче класс укучысы
Сочинение «Яратам сине, туган як»
Яратам мин туган илемне,
Яратам мин туган телемне,
Яратам мин туган ?иремне,
Яратам мин туган ?емне,
гаил?мне, ?ниемне, ?тиемне, д?? ?ниемне, д?? ?тиемне ??м н?ни бертуган се?елемне. Мин, Л?йс?н Илгиз кызы Сейдгазова, Пенза ?лк?сене? Лопатино районы иске Вершаут авылында яшим. Мин ?ирг? татар кызы булып тууыма бик горурмын. Мин ?земне? туган телемне яратам, ч?нки ул ?нием, ?тием, ?би-бабаем теле. Без ?йд? татар теленд? ген? с?йл?ш?без.
Безне? Вершаут авылында м?кт?п, м?д?ният йорты бар. М?д?ният йорты каршында зур ??йк?л басып тора.Ул Б?ек Ватан сугышы кырында ятып калган авыл батырларына, безне? ирекне саклаучыларга багышлап салынган. Б?ек ?и?? к?ненд? шул ??йк?л янына балалар, укучылар, авыл халкы ?ыелып аларны иск? алалар.
Безне? яш?г?н ?иребез – авылыбыз бик матур. Авылыбызны б?тен ягыннан урманнар уралган. «Урманнарда кура ?ил?к т? ?ир ?ил?к, к?з ачып йомганчы ?ыярсы? бер чил?к». Ул ?ил?кл?р шулкад?р т?мле авызда эреп кит?. Туган ?иремд? ?ск?нг?ме ?лл? ми?а шулай тоела? Андый т?мле ?ил?кл?р безд? ген? ?с? кебек, алардан бер д? туймыйсы? сыман. ? к?з к?не бай урманнар безне т?рле-т?рле г?мб?л?р бел?н б?л?кли.
Авылны? бер почмагында зур к?л ??елеп ята. Ул балыкка бай. Яз, ??й к?нн?ренд? к?лг? бик к?п булып акчарлаклар килеп т?ш?. Нинди к??елле шул акчаларны? к?лг? чумып-чумып балык тотуларын карап торырга!
Яз ?ит? бел?н яшел чир?мд? б?л?к?й ген? каз,?рд?к б?бк?л?ре шул ?л?нне ашап, й?гереп й?рил?р, ? ??й к?нн?ре к?л ?сте ап-ак булып кит?, ?йтерсе?, к?л ?стен? ак кар яуган. Бу авыл халкыны? казлары, ?рд?кл?ре й?зеп й?рил?р. ? к?з ?итк?ч, ??р ?йд? каз ?м?л?ре оештырыла. Кызлар казларны чил?кк? т?яп, к?янт?л?рг? тагып, чишм?г? казлар юарга т?ш?л?р. ? кичл?рен кызлар, ?м? булган ?йг? ?ыелышып, т?рле уеннар уйный, ?ырлар ?ырлый, егетл?р гармун суза. ?ай, к??елле д? инде шул чаклар! Без, авыл балалары, сыйланып, т?мле ризыклар ашап р?х?тл?н?без.
Б?лки, ул ми?а гына шулай тоела!? Мин уземне? туган ?иремне бик яратам, ч?нки бик матур, бик с?йкемле минем туган авылым, аны? чылтыр-чылтыр аккан чишм?л?ре, ул чишм?л?рне? сап-салкын сулары. Алар шундый т?мле! Ул суларны эчк?ч, ?аны? р?х?тл?неп кит?, яшисе килеп тора! Ул судан ?ич т? туймысы?, шундый т?мле минем авылымны? чишм? сулары!
Май аенда безне? авыл ап-ак к?лм?к киг?н т?сле була. Т?рле ?имеш агачлары ч?ч?кк? т?рен?. К?р?се иде шул вакытта, нинди матур безне? яш?г?н ?иребез! Т?нн?р буена сандугачлар сайравын утырып ты?лыйсы кил?. Шул вакытта чикерк?не? кычкыруы да си?а башка т?рле булып тоела. Ул инде к??ел к?т?ренке булуга шулайдыр, минемч?.
??й к?не алмаларын, чиял?рен й?зеп кен? ?лгер. Авылда мал-туарга печ?н ?ыйган вакыт килеп ?ит?. Хуш исле печ?н исл?ре яулап ала, син ул исне сулап туймыйсын. ? кырларда ??й к?не ашлыклар к?кр?п ?с?. Алар т?рл? вакытта т?рле т?ск? кер?. Бер карыйсы?, ди?гез кебек яшькелт-з??г?р ул, ? икенчел?п караганда – кояш кебек, ?ылытып сары т?ск? керг?н. К?з ?итк?ч, кырга комбайннар чыга, иген т?ялг?н машиналар кырдан бертуктаусыз авылга я?а ?ыйган урожайны ташыйлар; аннары ул элеваторларга кит?. Безд? ?ск?н ашлыктан ипи-печенье, тортлар, ??м башка т?рле ризыклар пешер?л?р.
Безне? авылда к?п еллар элек руслар бел?н татарлар яш?г?н. Авылны? бер почмагы «рус очы» дип аталган. Рус балалары да татар балалары да бер м?кт?пк? й?рг?н. Руслар ??м татарлар берг?л?шеп бик тату яш?г?нн?р, эшт? д?, ялда да берг? булганнар. Х?зер инде авылыбыз – татар авылы.
Нинди р?х?т ?зе?не? туган-?ск?н ?ире?д? яш??! Ходай сугышларыннан сакласын, к?гебезне кара кайгылы болытлар капламасын инде.
?ади Такташны? “Мокомай”поэмасыннан юллар иск? т?ш?:
Бер ?ирд? юк андый ак каеннар,
Бер ?ирд? юк андый урманнар,
Бкр ?ирд? юк камыш сабаклары-
мондагыдай шаулый торганнар…
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан
Конкурс «Пою мою республику»
Сочинение на тему:
«Мин б?хетле туган ?иремд?»
Выполнила: ученица 6б класса
Ахметшина Алсу
Руководитель: Рахматуллина З.Х.
Киргиз-Мияки – 2014
Мин б?хетле туган ?иремд?
…Шул туфракта туып-?с?
?зе бер б?хет инде.
(Мостай К?рим)
??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы.
Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин!
Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана:
2
Исем китми читт? ?ск?н
Кипариска, бананга,
?че булса да, гашыйк мин
Мил?ш бел?н баланга.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул.
Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?:
Туган ягым-Дим буйлары,
Туган ягым – Мияк?,
Мияк?не? ал та?нары
М??ге балкыр й?р?кт?!
Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле!
3
Д?ресне? максаты:
укучыларны туган як тарихы бел?н таныштыру, авылны? ?тк?не ??м б?генгесе бел?н танышу; туган т?б?гебезне ярату, аны? бел?н горурлана бел? хисе, туган ?ирг? тугрылык т?рбиял??; туган якны? табигате бел?н танышу, а?а с?ю хисе ??м сакчыл караш т?рбиял??, м?рх?м?тле ??м игътибарлы булырга ?йр?н?.
?и?азлау:
1. Татарстан картасы.
2. Балалар и?аты – р?семн?р, иншалар к?рг?зм?се.
3. Плакатлар: “Табигатьне саклауны мин изге эш дип саныйм. Бу –Туган илне? матурлыгын саклау ??м арттыру.” /Л.Леонов/;
“Илен белм?г?н – игелексез,
Халкын белм?г?н – холыксыз,
? н?селен белм?г?н – тарихсыз.”
“?з иле? – алтын бишек!”
“Алтын-к?меш яуган ?ирд?н туып ?ск?н ил яхшы.”
“Туган?ирне?тузаны да кадерле, ?реме д? хуш исле.”
4. Авыл табигатен сур?тл??че фотолардан т?зелг?н слайдлар.
2012 ел – Россия Президенты тарафыннан, “Тарих ??м м?д?ни мирас елы” дип игълан ителде. Тарих ул –?тк?не?не барлау, халкы?ны олылау, н?селе?не бел?. ?з халкыны? ?тк?нен белг?н, аны? бел?н горурланган ??м кил?ч?кт? а?а хезм?т ит?рг? ?зер булган белемле, зыялы, с?лам?т ш?хес булып ?с? – безне? т?п бурыч. Б?генге д?рест? без авылны? кыскача тарихы, аны? к?ренекле кешел?ре, гореф-гад?тл?ре, табигате бел?н танышырбыз.
Туган ?ен белм?г?н
Туган авылын белерме?
Туган авылын белм?г?н
Туган илен белерме?
Туган як! Аны? шифалы ?авасын сулаган, саф суларын эчк?н, иркен болыннарында т?г?р?п ?ск?н кеше беркайчан да туган ягын оныта алмый. Кешене туган ?ире ашата, ?стер?, г?з?л табигате бел?н ирк?ли. ?ир! Шушы кыска гына с?з эчен? халкыбызны? тарихы да, язмышы да салынган.
Безне? ?чен бит бу изге туфрак,
Тамырыбыз моннан таралган.
Милл?тебез монда яралган,
??рбер н?сел ?зен? ?ан алган.
Безне? Туган илебез Русия диеп атала, ? туган д??л?тебез – г?лч?ч?кле Татарстан. ? инде туган авылыбыз Олы Болгаер Татартстан д??л?тене? кечкен? бер ?лешен т?шкил ит?. Татарстан картасында ул бер нокта гына булып к?ренс? д?, туган авылыбыз безне? ?чен и? зур, и? кадерле ?ир булып тоела.
Туган ?ир… Туган авыл…
Й?р?кк? нинди якын ??м кадерле бу с?зл?р. Безне? ??рберебезне? газиз туган йорты, нигезебез урнашкан кадерле туган авылы бар. Туган авылыбызны? ??р сукмагы, ??р агачы,аны? барча кешел?ре к??елг? ифрат та якын. Т?пил?п китк?н , беренче тапкыр ?тт?- ?нн? дип ?йтерг? ?йр?нг?н вакыттан ук к??ел т?рен? туган телебез аша кереп утырган кадерле урыннар…
Аларда безне? ?тк?н тарихыбызны? бер ?леше, халыкны? мо?ы, кайгысы- шатлыгы, куанычы ??м сагышы. Аларны? кайберл?ре бик борынгы, икенчел?ре шактый со? барлыкка килг?н. ??рберсене? ?з ?сеш тарихы, ?з даир?се, ?з мохите, ?зене? данлы кешел?ре бар.
Еллар узган саен шактый сандагы авылларны? бетк?нлеге билгеле. 1966 елда Татарстанда 4855 авыл булган, ? 1987 елны? 1 гыйнварына авыллар саны 3266 гына калган. Безне? к?рше авыллларыбыз арасында да мондый язмышка дучар булган авыллар бар, м?с?л?н, Кама Тамагы районы Б?ки авылы, элек атаклы “Б?ки базары”, “Чабыр ?ыены” бел?н дан тоткан зур гына авылда, х?зер барысы 5 йорт калган.Шулай ук, безд?н ерак т?гел ген? урнашкан, Марьино, Танаево авыллары да шул ук х?лд?. ? мен? Борнаш авылына к?рше булган ??м?ки авылы б?тенл?й бетк?н, дим?к, яшь буын бу урыннарда авыл булганын ??м??риятебезне? карталарыннан карап кына бел?ч?к. Шу?а к?р? д? без авылыбызны? тарихын, ?ичшиксез, белерг? ??м кил?ч?к буын в?килл?рен? мирас итеп калдырырга тиешбез.
Кеше ?ирд? йорт – ?ир, нигез кора,
Тим?с диеп ?илл?р, салкыннар.
Зур илемне? рухи х?зин?се,
Чал тарихы булган халкы бар.
Х?терл??д?н курыкма син!
?тк?нн?рне онытма син!
Бел син ерак бабайларны?
Ничек итеп к?н итк?нен,
Ни икк?нен, ни ч?чк?нен,
Нинди уйлар, нинди мо?нар
Безг? калдырып китк?нен.
Авыл атамалары безне? борынгы тарихыбызны, данлы ?тк?небезне к?згед?ге кебек чагылдыралар. Бер атама да юкка гына бирелм?г?н. Аларны? нигезенд? атама кую ?чен бер?р с?б?п ята. Бер ишел?ре этнонимга, икенчел?ре тарихи вакыйгаларга, ?ченчел?ре гад?т- йола кануннарына ??м башка ?зенч?лекл?р буенча бирел?.
Авылларыбызны? атамалары – безне? чал тарихыбыз, ата- бабаларыбыздан калган мирасыбыз.
Болгаер атамасы Казан ханлыгы чоры чыганакларында Болгар Кривой- Болгаер дип к?рс?тел?. 1565-1567 еллардагы вакыйгаларны ?з эчен? туплаган З?я ?язене? терк?? кен?г?сенд? д? авыл исеме н?къ шулай бирелг?н.
Авыл аксакаллары с?йл?вен? караганда, Олы ??м Кече Болгаер авылларына Болгар ханлыгыннан ике агай- эне килеп урнашкан. Олысы Инеш яис? Ша?иян суы ярына, икенчесе Иске йорт дип атала торган урынга утырган. Л?кин су ?итм?? с?б?пле халык авылны? х?зерге урынына к?чк?н.
1920 ел. Олы Болгаерны? 1793 дис?тин? у?ай , 169 дис?тин? у?айсыз ?ирл?ре бар. Ч?ч? м?йданы – 1710, болын- 37, к?т?лек – 86 дис?тин?. Урман юк. Авылдагы 351 ху?алыкны? 11енд? ?имеш бакчалары бар.
1930 ел.Олы Болгаерны? 200 г? якын ху?алыгында барлыгы 102 ат бар. К?ренг?нч?, ярлыларны? аты юк, к?бесене? абзарында сыер да м?гер?ми. К?м?кл?ш? башланса да, юкны берл?штереп булмый.
1931 елда колхозлар оеша. Кече Болгаерда- “Йолдыз”, Олы Болгаерда “Я?а тормыш” барлыкка кил?.
1941 елда Б?ек Ватан сугышы башлана. Авылдан 147 кеше сугышка кит?. 77 якташыбыз туган ?ирг? ?йл?неп кайта алмый. Сугышта ??лак булганнар ист?леген? безне? авылда ??йк?л т?зелг?н. Ир – егетл?р фронтка китк?ч б?тен эш, авырлык хатын – кыз ?илк?сен? т?ш?. Насртдинова Ф?гыйл?, Гыйниятуллина Саим?, Закирова З?йн?п, Зинн?туллина Л?биб?, Байкина Зоха апалар трактор руле артына утыралар.
Сугыштан со?гы елларда авылны т?зекл?ндер? буенча бик к?п эшл?р башкарырга туры кил?.Ху?алык биналары, клуб, башлангыч м?кт?п, башлангыч м?кт?п, медпункт, кибет, гаражлар, складлар, ындыр табагы т?зел?. Авыл халкы тел?ге буенча т?зелг?н м?чет т ? безне? авылга ямь биреп тора.
Безне? Олы Болгаер авылы ?зене? ?стерг?н уллары ??м кызлары бел?н горурлана ала. Алар арасында игенчел?р, язучылар, укытучылар, табиблар ??м башка бик к?п ??н?р иял?ре бар. Алар ?з б?хетл?рен туган якта – шушы т?б?кт? тапканнар. Авылыбыздан ерак яш?г?нн?р д? – безне? горурлык. Тормыш юлы никад?р ген? авыр булмасын, ??р кеше ?з юлын, ?з урынын ??м б?хетен таба.
Безне? авылда туып ?ск?н, х?зерге вакытта Т?б?н Камада яш??че Г?лчир? Иб?туллина да шигырьл?р и?ат ит?. Аны? туган якка багышлап язылган шигырьл?ре бик к?п. Х?зер без аны? “Кайтам си?а, кайтам Болгаерым” исемле шигырен ты?лап китик.
Бар ?и?анга аклык, пакълек и?г?н,
Кырлар йоклый ябынып юрганым.
Ятсыныпмы карый яшь юк?л?р,
Юк шул, авылым, к?пт?н булганым.
Онытмаган, таный шаян ?илл?р,
Балачакта куышып ?ск?нг?.
Сагынам сине, авылым – Болгаерым,
Назлары?мы ?анга к?чк?нг?.
Кайтыр юлга юлдаш итеп алдым
??я?лесен карлы буранны?.
Таныр мик?н, ча?гы шуып ?ск?н
Шаян кызын авылым, урамым?
Юл буенда ?ск?н ?ремн?р д?,
Кар астыннан сузып башларын
?йт?л?р к?к: “Сагынмыйсы?мыни?
Балам ниг? авылы? ташлады??”
Кайтам си?а авылым, Болгаерым
Сагынып кайтам, инешем, талларым.
Назлар ?чен авылдашларымны,
К?рер ?чен алсу та?нарны.
Б?генге к?нд? без ?зебезне? м?кт?пт? белем алып, туган авыл халкы ?чен хезм?т итк?н абыйлар-апалар бел?н горурлана алабыз. Авыр, ?мма соклангыч тормыш юлы ?тк?н, матур кызлар, батыр уллар ?стерг?н ?би-бабаларыбыз, туган оябыз, туып – ?ск?н ?иребез ??мм?безг? д? кадерле. Сулар ?авабыз, эчк?н суыбыз таза булсын.
Табигатьк? сакчыл караш булса,
?ирне атып чыгар чишм?л?р,
Эч?р су ??м сулар ?ава чиста булыр
Шифа булыр ?л?н, ч?чк?л?р.
Чынан да, ?аваны?, эч?р суларны? пычрануы аяныч х?л. Табигатьне яраткан, кил?ч?к буыннар алдында ?аваплылык тойган ??р кеше туган ?иребез к?ркен саклар ?чен барлык к?чен салырга тиеш.
?ава – кеше тормышында и? кир?кле ?йбер. Завод – фабрикалар, автомашиналар агулы газлар бел?н безне? сулар ?авабызны пычрата. Яшеллек к?п булган ?ирд? ?ава саф, тын алуы ?и?ел була. Шуны? ?чен д? агачлар утыртыйк, урамдагы, су буйларындагы агачларны саклыйк. Себерке ?зерл??, ?имеш ?ыю ?чен каеннарны, ?имеш агачларын ботарлауны туктартырга кир?к.
Ч?нки агач утырту – ул савап кына т?гел, ? буыннар тарихын ныгыту да. Табигать кочагында ял итеп, ?ил?к – ?имеш ?ыйганнан со? ?зл?ре артыннан ч?п – чар ?еме калдырып кит?чел?р бар, ? кайберл?ре ис? учакларын да с?ндерерг? оныта. Табигать ресурслары министрлыгы х?б?р ит?енч?, урман янгыннарыны? 75 % кешел?рне? саксызлыгы аркасында чыккан. Без, укучылар, ??р ел авылны, урамнарны яшелл?ндер? эшенд? катнашабыз, агач ?сентел?ре утыртабыз ??м аларны т?рбиял?п ?стер?без.
Су – ?ирд?ге тереклек ?чен и? кир?к матд?. Безне? авыл тир?сенд? бик матур к?лл?р бар: С?йкалан к?ле, Х?мз? к?ле, К?рл? к?л.Шулай ук, т?мле, салкын сулы кизл??л?ребез д? бар: Беренче, икенче кыр кизл?ве. Н?др?ле кизл?ве, Биктимер, Урам, Салкын, Яр башы кизл??л?ре . Эч?рг? яраклы таза су ?ирд? бик аз. Елга, к?л буйларын таза тоту, эч?р суны саклап тотыну – ??р кешене? изге бурычы.
Их, яшисе иде озак, м??ге…
Табигатьт?н башка ?ле без,
Кемдер, зарыгып бер йотым су сорый –
Чишм?л?рне? кадерен белегез!
Халкыбыз элек – элект?н чишм? – к?лл?рне чистартып, саклап, кадерл?п торган. Безг? д?, укучылар, “Чишм?” операциясе игълан итеп, онытылган, авылдан читт? калган чишм?л?рне юллап табып, аларны чистартырга кир?к.
Сусыз калсак ?г?р, корыячак
Табигатьне? ирк? г?ле без,
?илл?р иссен, назлы г?лл?р ?ссен, –
Чишм?л?рне? кадерен белегез!
Изге чишм?л?рг? т?керс?к без,
Саегыр ?ан, корыр телебез,
Безд?н со? да челтер?п – челтер?п аксын,-
Чишм?л?рне? кадерен белегез!
Шулай ук халкыбызны? изге урыннанрыннан саналган зиратларны да игътибардан читт? калдырмыйк. Безне? борынгы бабаларыбыз зиратка атнага ике – ?ч тапкыр барып кайта торган булганнар. Аякларына башмаклар киеп кен?, тавыш – тынсыз гына зират капкасын ачып керг?нн?р д?, кабер ??елл?рен? с?лам бирг?нн?р. Безне? авылда да, ??р елны ата – бабаларыбзны? гореф-гад?тл?ренн?н килеп чыккан ист?лекле “х?тер к?не” ?м?се оештырыла. Ул к?нне ??ркем ихлас к??елд?н эшл?рг? тырыша. Зиратны ч?п-чардан, корыган ботаклардан чистартып, ауган борынгы кабер ташларын торгызып утыртып куялар. Укучылар, без д? ата-бабаларыбызны? “Ис?нн?рне? кадерен бел, ?лг?нн?рне? каберен бел” васыятен ист?н чыгармыйк. ?зебезне? н?сел – ыруг к?мелг?н кабер ?сл?рен т?ртипт? тотыйк.
Укучылар, б?генге д?реск? ?зерлек вакытында сез туган авылга багышлап иншалар яздыгыз, р?семн?р т?шердегез. Без ?зебезне? туган як матурлыгын саклар ?чен, ата – бабаларыбызны? нигезен корытмас ?чен, туган ?ирне? именлеге ?чен н?рс?л?р эшл?рг? тиеш со??
Безг? барлык к?чебез бел?н табигатьне сакларга кир?к т?гелмени?! ? ниг? со? елгаларыбыз пычрана, сулары кими, кырларда ч?ч?кл?р, сайрар кошлар кими. Бу ?авапсызлыктан кил?. ??ркем эшл?г?н эше ?чен ?аваплылык тоеп, булган г?з?ллекк? сокланып яш?рг? тиеш. ?зебез ?чен, кил?ч?к буыннар ?чен саклыйк Туган ?ирне! Д?ньяны? бар ?иренд? д? безд?ге кебек т?мле корт балы, салкын кымызлар, шифалы сулар юк. Б?ген?н ?к ?и? сызганып эшк? тотынырга кир?к. ?г?р без яшь агачлар утыртсак, г?лл?р ?стерс?к, чишм?л?рне, елгаларны тазартсак – шунда гына ата-бабаларыбызны? нигезе сакланыр.
Яш?сен урман-кырларым,
К?кт? тургай сайрасын.
Г?л-ч?ч?кл?рг? к?мелсен,
Гел яш?сен Ватаным!
?й син, Кешем, ми?ербанлы булчы,
?ир, су, ?ава – табигатем?.
Чапма тамырын, буыннар тарихын,
Б?ртеген д? р?н?етм?, тим?!
?й, кешел?р, со?га калмыйк,
Эшк? тотыныйк, ?йд?гез!
Кадерлик без ?ир – ананы,
Бетсен ч?бе, тузаны.
Барыбызга бер ана ул,
Г?лг? к?мик без аны.
Кеше кит? – ?ыры кала. Буд?ньяда без яшибез ик?н, ?зебезд?нсо? калган буыннаргааналарныолылау, туган ?иребезне, туган телебезне, динебезне х?рм?т ит?, табигатьне саклау кебек к?рк?м сыйфатларны, гореф- гад?тл?рне яшь буынга тапшырырга, мирас итеп калдырырга тиешбез.
Ч?ч?кл?рд?н матур иле? булу,
Анда яш?? нинди к??елле!
Ерак ?тк?нд?ге й?з елга да
Бирм?с идем бер к?немне.
Б?хетле булып тудык без
Бу якты илд?.
Ху?алар булып калырбыз
М??ге бу ?ирд?!
Кеше кит? – ?ыры кала. Бу д?ньяда без яшибез ик?н, ?зебезд?н со? калган буыннарга аналарны олылау, туган ?иребезне, туган телебезне, динебезне х?рм?т ит?, табигатьне саклау кебек к?рк?м сыйфатларны, гореф гад?тл?рне яшь буынга тапшырырга, мирас итеп калдырырга тиешбез.
Туган авылым! К??елл?рг? га??еп якын, изге ул! ?зене? туып-?ск?н ?ирен уйламаган, сагынмаган кеше бармы ик?н?
Безне? туган авылыбыз — Тукай районыны? Калмыя авылы. Ул, ?бил?р-бабайлар с?йл?ве буенча, 16 нчы гасырда оешкан. Монда ул чорда 8 татар, 2 мари, 2 удмурт гаил?се яш?г?н. Динн?ре т?рле булганлыктан, авылда ?зара талашлар, сугышлар килеп чыккан. Удмуртлар ??м марилар Кама елгасыны? аргы ягына кит?рг? м??б?р булганнар.
Татарлар бу ?ирд? утырып калганнар, аларга тагын бернич? татар гаил?се килеп кушылган. Авылны? исеме д? «калу» с?зенн?н «Калмыя» дип й?ртел? башлаган. 1918 нче елда Калмыя авылында да совет власте урнаша. Беренче м?кт?п барлыкка кил?. Анда м?др?с? бетерг?н М?х?мм?тдин исемле кеше укыта. Ул укучыларга дин сабагы, Г. Тукай шигырьл?рен ты?лата, чиг? чиг?рг? ?йр?т?.
К?рг?небезч?, бу теманы ачу ?чен укучы туган авылыны? тарихын, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге ??м аны? х?рм?тле кешел?ре, туган авылына м?х?бб?те турында язуны урынлы саный.
Дим?к, теманы д?рес сайлау эшне д?рес оештыруда, ?зе?не эшк? ??леп ит?д?, шу?а омтылыш тудыруда ?итди роль уйный. Шу?а к?р? и?ади эшл??че ?д?бият укытучылары язучыны ??м аны? ?с?рен ?йр?н? башлаган кереш д?рест? ?к укучыларга сочинение темаларын т?къдим ит?л?р. Укучы сочинениене у?ышлы язсын ?чен ?д?би ?с?рне игътибар бел?н укырга, кир?кле урыннарын билгели барырга ??м ?ст?м? материал туплый торырга тиеш.
Сочинение темасын д?рес сайлаганнан со?, аны? идеясен табу бик м??им. Сочинениене? темасы бел?н идеясе бик тыгыз м?н?с?б?тт? бирел?. Шулай да аны ачыклап кит?рг? кир?к. Сочинениене? идеясе ??рвакытта да планны? т?п ?лешен? — 2 нче пунктына туры кил?.
М?с?л?н, «Ф. ?мирхан и?атында хатын-кыз азатлыгы м?сь?л?сене? бирелеше».
Темадан к?ренг?нч?, Ф. ?мирханны? хатын-кыз язмышына карашын ??м бу теманы? аны? ?с?рл?ренд? яктыртылуын ачыкларга кир?к. ?дипне? «Х?ят» повестенда хатын-кызны? рухи байлыгы, ?з-?зен тотышы, татар ?д?биятында а?а кад?р и?ат ителг?н хатын-кыз образларыннан аерылып тора.
Дим?к, сочинениене? идеясе т?къдим ителг?н темадан килеп чыга ??м сайлап алынган материалга нигезл?неп д?лилл?н?.
Сочинениене? темасына карап, алган фикерне д?лилл?? ?чен бернич? ?д?би ?с?рг? нигезл?нерг? кир?к булган очраклар да бар. Сочинение язганда, укучыларны? х?зерлеген? карап, аны сыйныфта эшл?рг? м?мкин, яки сочинение язу к?некм?л?ре булмаган укучылар ?чен консультация вакытында файдаланырга була. М?с?л?н, к?рс?телг?н биремн?рне? икесен китерик.
Бирем 1.
М. ??лилне? и?аты буенча «Буыннардан буыннарга килер сине? ?ыр» темасына сочинение язу ?чен шагыйрьне? «?йд?, ?ырым!», «Кичер, илем!», «Дуска», «Ышанма», «?ырларым» шигырьл?рен игътибар бел?н укып, мисаллардан фикер туплагыз.
Бирем 2.
«Г. Камал — комедия остасы» диг?н темага сочинение язу ?чен, авторны? «Беренче театр», «Безне? ш???рне? серл?ре», «Б?л?к ?чен» комедиял?рен укыгыз, ??р комедиясе буенча фикерл?регезне караламага язып барыгыз.
План т?з?
Сочинениене план нигезенд? язу кир?кме? ?г?р эчт?леге ачылган, грамоталы язылган булса, план булмаса да ярый диг?н с?зл?рне ишетерг? туры кил?. Барлык укучылар да грамоталы, т?зек итеп яза аламы со??
Бик таныш, к??елд?н кичерелг?н вакыйга, м?сь?л? турында с?йл?с?к, алдан план т?зибез. Фикер агышында т?зеклек, логик б?йл?неш ??м йомгаклап куюны да иск? алабыз. Дим?к, план с?йл?г?нд? ??м язма телебезд? д? т?г?ллек, логик б?йл?неш ??м т?зек бер система бел?н эшл?? ?чен кир?к.
План ярд?менд? с?йл?рг? ??м язарга ?йр?т? к?некм?л?рен м?кт?пт? и? беренче чиратта ана теле ??м ?д?бияты укытучысы формалаштыра. Ул — ана теле укытучысыны? изге бурычы. Укучы яратып укыган китабы, кичерг?н вакыйгасы турында с?йл?г?нд? яки сыйныф ?ыелышларында чыгыш ясаганда шушы к?некм?л?рд?н файдалана.
План ?зене? кыска, ?мма м?гън?ле булуы бел?н аерылып тора. Сочинение язганда планны сорау яки хик?я ??мл?л?р, шулай ук цитаталар бел?н д? т?зерг? м?мкин.
Сочинениел?рне планлаштыру буенча ?д?бият д?фт?ренд? «Сочинениел?рне ничек язарга?» диг?н баш астында махсус ки??шл?р бирел?. Сочинение язуда планлаштыруны? ???мияте аеруча зур булуга басым ясала. Планлаштыру — сочинениене яртылаш к?з алдына китер? диг?н с?з.
План бел?н язарга ?йр?т? ??рбер язма ?стенд? эшл??д? бик м??им момент ис?пл?н?. План ??р язманы? т?п юн?лешен алдан билгел?п бара. Планлаштыруга бигр?к т? ?йр?т? характерындагы сочинениел?р бел?н эшл?? барышында басым ясала. Планны? ??р ?лешен? конкрет язарга ?йр?т? (х?тта планны? ?лешл?рен сочинениене? эчт?легенд? язу) кебек моментларны да файдаланырга кир?к. Сочинениел?рне планлаштыру ?стенд? эшл?г?нд? аны? т?п юн?лешл?ре буенча да кис?т? ясарга кир?к.
I. Кереш. Исеменн?н ?к билгеле булганча, бу ?лешт? язылачак темага кереш ясала. Гад?тт? ул ?с?рне? язылу тарихына, темасына ??м проблемасына б?йле материалларга нигезл?н?.
II. Т?п ?леш. Бу б?лек сочинениене? темасын ачардай т?п материалларга ??м фактларга нигезл?н?. Материаллар да, ?зл?рене? актуальлекл?рен? карап, бернич? пунктка б?ленеп бирел?л?р.
III. Йомгаклау. Бу со?гы ?лешт? язылган теманы? ???мияте, шул темага сочинение авторыны? м?н?с?б?те турында ?ыйнап фикер ?йтел?. ?мма ??р сочинениед? бу этапларны? атамаларын язып тору кир?кми, ч?нки бу эш ?йр?т? характерындагы сочинение ?чен ген? кир?к.
VIII сыйныфта «?с?р ни ?чен «Кара й?зл?р» дип атала?» (М. Гафури), «Намус» романында хезм?т кешел?рен сур?тл??», «Гариф образы» (Ш. Камал буенча) ??м башка темаларга сочинениел?р яздырыла. Шуларны? бернич?сен? язылган план бел?н танышыйк.
Гариф образы
(Ш. Камалны? «Акчарлаклар» повесте буенча)
План.
I. Ш.Камалны? «Акчарлаклар» повесте.
II. 1. Гариф образы:
а) аны? портреты;
б) кил?ч?кк? ?метл?ре;
в) ипт?шл?рен? булган м?гам?л?се.
2. Гариф бел?н Газиз? арасындагы дуслык.
3. ?зелг?н ?мет.
III. Гариф ??м аны? ипт?шл?ре, аларны? хыяллары.
VIII сыйныфта «Муса ??лил — шагыйрь, патриот ??м к?р?шче» диг?н темага сочинение яздыру т?къдим ител?. ?д?би-и?ади сочинение язарга я?а гына ?йр?н? башлаган укучылар ?чен, ?лб?тт?, бу кыен тема. Шу?а к?р? укытучы ярд?менд? план т?зел?. Аннары пландагы ??р пункт буенча язылачак материалларны? кыскача эчт?леге с?йл?тел?.
VIII сыйныфта сочинение язарга ?йр?т?д? кабатлау-йомгаклау д?ресл?рене? роле аеруча зур. Мондый д?ресл?рд? укучыларны? алган белемн?ре системага салына, ?зл?штер? м?сь?л?л?ре тикшерел?.
Сочинениег? х?зерлек (аны планлаштыру, эпиграф сайлау, материал туплау) т??риб?ле укытучыларны? эш практикасында тиешенч? алып барыла.
Аерым темаларны планлаштыру ?рн?кл?рен китерик.
⇐ Предыдущая45678910111213Следующая ⇒
Date: 2015-09-18; view: 1014; Нарушение авторских прав
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.