МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – МЕНІ? ТІЛІМ
«Ана тілі- б?рімізді? анамыз,
?йткені ол – ?лтымызды? анасы»
Н.?.Назарбаев
?аза? тілі – ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі болып саналады. ?аза? тілі – ?лемдегі тілдерді? ішіндегі е? бай, келбетті тілдерді? бірі. ?аза? тілі ?аза? хал?ыны? ана тілі.
Тіл ?ай елде, ?лтта болсын ?астерлі, ?асиетті, ??дыретті.
Тіл ?рбір азамат?а ана с?тімен беріліп ?алыптасады. Ана с?тімен бой?а енген ?асиеттер ту?ан тілді? ар?асында дамиды. Ту?ан тілге деген ??рмет пен с?йіспеншілік бала кезден басталуы керек. Айналада адамдар?а, ?зі?ні? ?скен орта?а, Отан?а деген ерекше сезім мен к?з?арас та ту?ан тілі?ді білуден басталады. Тіл – халы?ты? рухани, м?дени байлы?ыны? дамуыны? ??ралы.
?аза? тілі – хал?ымызды? рухани байлы?ы, атадан бала?а, ?рпа?тан –?рпа??а мирас болып ?алып отыр?ан ба?а жетпес асыл м?ра. Ана тілді? ?асиеті туралы ?анша айтса? та таусылмайды. Азаматты? ?олында?ы барлы? асыл заттары тозады, жо?алады, ал тіл тозбайтын е? ?ымбат м?раларды? бірі. ?аза?ты? біртуар а?ыны М.Ж?мабаев: “?лт?а тілінен ?ымбат н?рсе болма? емес, бір ?лтты? тілінде сол ?лтты? сыры, тарихы, т?рмыс тіршілігі, мінезі ай?ын к?рініп т?рады” – деген. Тіл байлы?ы – ?рбір ?лтты? ма?танышы. ?р азамат ?зіні? ана тілін, к?зіні? ?арашы?ындай ?арауы ж?не ана тіліні? орынсыз ш?барлануына ?арсы т?ру?а тиісті.
Амал не, ту?ан тілімізді ш?барлап, аралас с?йлейтіндерді жиі кездестіреміз. Бас?а халы?ты айтпа?анда, ?з ішіміздегі шала ?аза?тарды таза ?аза? ?ылатын кез болды. Б?гінде де кейбіреулерді? ?аза? тілін білмеуі, білсе де с?йлемеуі – ?аза? тілін жа?сартып, биік белестерге к?термеуімізді? ?атерлі дерті болып табылады. Ту?ан тілден безінген азаматтарды к?ргенде Паустовскийді? “Ту?ан тіліне жаны ашыма?ан адам ж?ндік” -деп ашына айт?аны ой?а оралады. Еліні? болаша?ын ойла?ан ?р азамат ана тіліні? болаша?ын да ?олынан келген к?мегін аямауы тиіс. ?кінішке орай, со??ы кезде к?птеген ?аза? жастары ?з ана тілін б?рмалап с?йлеуді ?детке айналдыр?ан. Ата-ананы ?аділеу ?алай керек болса, ?з ана тілімізді ?адірлеуді, ?астерлеуді, аялауды ?ол?а алайы?. Т?л тілінде с?йлеуден безу – ана с?тін беріп ?сірген ана?ды ?мытумен бірдей.
?аза?стан – ?лемдегі е? мы?ты, б?секеге ?абілетті елу елді? ?атарына ену ?шін ?аза? тілін жо?ары м?ртебеде ?стауы керек.
А?мола облысы
Бурабай ауданы
Жасыл ауылыны? негізгі мектебі
Баяндама
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – МЕНІ? ТІЛІМ
Дайында?ан: Келгенбай Муратбек
Сайыс саба?ы: «Мемлекеттік тіл-мені? тілім!» Саба?ты? ма?саты:О?ушыларды? тіл туралы танымды? де?гейін к?теру.
Жас ?рпа?ты ана тіліні? ?адір – ?асиетін білуге ша?ыру.О?ушыларды? ой – ?рісін
ке?ейтіп,с?здік ?орын молайту. Саба?ты? т?рі:Сайыс саба? Саба?ты? типі:Сыныптан тыс Саба?ты? ?дісі:С?ра? – жауап , топпен ж?мыс , ойын Саба?ты? к?рнекілігі:Интерактивті та?та , плакат?а жазыл?ан на?ыл с?здер Саба?ты? барысы: 1.?йымдастыру кезе?і М??алім с?зі:
Тіл – адамзат баласына т?н ?ажайып ??былыс.Адамзат ?о?амыны?
аясында халы?, ?лт ж?не оны? тілі ж?здеген, мы?да?ан жылдар бойы
?алыптасады.?р ел ?з тілі ар?ылы ?лемді, д?ниені, ?мірді? ??нды та?ылымдарын
таниды.?з еліні? м?дениетін жасайды, ?мірден т?йген та?ылым, т?жырымдарын
келешек ?рпа?тарына жеткізеді.Тіл – халы? тарихы,тіл – ?лтты? ?азына,тіл – бізді?
намысымыз,арымыз, байлы?ымыз,барымыз. Ана тілі – б?л ата?ны?,ана?ны?
тілі,ту?ан хал?ы?ны? тілі.Ана тілін біз кішкентай кезімізден ?астерлеп,??рметтеп
?йрене бастаймыз.?р халы?ты? жер бетінде жаса?аннан бергі басынан кешкен
?мірі, ерлік істері,а?ыз-ертегілері,шы?ар?ан ?ле?-жырлары,жаз?ан кітаптары,
таби?ат пен ?о?ам ??былыстары атаулары,к?рген білген жалпы д?ние жайында?ы
??ымдары,ойы,сезімі – б?рі- б?рі де ана тілінде са?талады,ана тілі ар?ылы атадан
бала?а ауысып отырады. ?аза? хал?ы ?з тілін арда?тап, кие т?т?ан.Тіл ??діретін
танып, «?нер алды-?ызыл тіл», «Бас кеспек бар да, тіл кеспек жо?» деп
д?ріптеген.Ананы? ?лдиімен ?рпа? бойына таралып, ананы? бал с?тімен с?йегіне
сі?етін тілді ана тілі деп аяла?ан.Атаны? а?ылы мен даналы?ына суарыл?ан с?з аталы с?з боп есептелген. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясына с?йкес ?аза? тілі мемлекеттік тіл м?ртебесіне ие. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясы(1995),Тіл саясаты туралы т?жырымдама(1996) ж?не ?аза?стан Республикасында?ы тіл туралы За? (1997) тек ?аза? тіліні? ?ана емес,республикада?ы барлы? ?лт тілдеріні? ?лтаралы? жарасты? пен рухани ынтыма?тасты??а ??рыл?ан м?ддесін к?здейді.Тіл туралы За? VІ тарау, 27 баптан т?рады. Осы За? ?аза?стан Республикасында тілдерді? ?олданылуы ???ы?ты? негіздерін, оларды о?ып-?йрену мен дамыту ?шін жа?дай жасау ж?ніндегі міндеттерін белгілейді. ??рметті о?ушылар, енді зияткерлік сайыс-саба?ымызды бастаймыз. 1-айналым.Ана тілім –тірлігімні? тірегі,
Тілмен ?ана кірер адам ре?і.
Тілсіз ?о?ам –?лі ,мынау д?ние
Т?сініксіз тылсымменен бір еді.
Ана тілім –б?рін с?йлер шежірем,
Тілсіз нені білдіре алам, не білем!
Тілім барда ?ана мынау ?аламны?
Кілтін табар саналысы сезінем,- дей келе
Сайыс кешіне ?атысушы 2 топ ?здеріні? топ атауларын ж?не т?с белгі ?ор?айды. 2-айналым.Ту?ан тілде сыры тере? жаным бар,
Ту?ан тілде ?нім менен с?нім бар.
Ту?ан тілім тіл болудан ?алса егер,
Ж?регімді суырып-а? алы?дар,-демекші б?л айналымда о?ушылар тіл тарихына шолу жасайды. 3-айналым.Жанбасамда,жансам да,
Ту?антілдесайраймын.
Мыл?ау болып ?алсам да,
Ту?ан тілді ойлаймын.-дей отырып ендігі кезекті с?ра? жауап?а береміз.
4-айналым.Д?улет деген ??ы?дар,
Кеше бар да,б?гін жо?.
Тілі? болса ,?ні? бар,
Тіл болмаса,т?гі? жо?-дей келе, о?ушылар б?л айналымда тілді? б?гіні мен ерте?і бойынша постер ?ор?айды.
?рбір тілде с?йле ?лемді та? ?ылып,
?аза? тілін білмеу ?андай за?дылы??!
?сер болса?, байта? далам т?р?анда,
?аза? тілі жасау керек м??гілік!- дей отырып, б?гінгі сайысымызды ая?таймыз. «Б.Тамабаев атында?ы орта мектебі» коммуналды? мемлекеттік мекемесі Бекітемін: Мектеп директоры _______К.Исабаева Зияткерлік сайыс саба?ы Та?ырыбы: «Мемлекеттік тіл-мені? тілім!»
Жауапты м??алім
Э.Арыстанова
Сынып 6«А» 2016-2017 о?у жылы
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ –
МЕНІ? ТІЛІМ
?азт?тынуода?ы
?ара?анды экономикалы? университеті, ?аза?стан Республикасы, ?ара?анды
?. педагогика
?ылымдарыны? магистрі
Жолаева Г.Б. Тур-12 тобыны? студенті Сейлбек ?
Халы?ты? т?уелсіздігіні? е?
басты белгісі – оны? ана тілі, ?лтты? м?дениеті
жо? ел еш?ашанда егеменді ел бола алмайды, болуы м?мкін емес.
?аза? тіліні? та?дыры ?шін к?рес
со??ы ж?з жылда бірде-бір толас тап?ан жо?.
?лы Абайды? заманын айтпа?анда, ?лихан
Б?кейханов, Ахмет Байт?рсыновтар баста?ан алып топ тіл
м?селесіне ерекше м?н беріп, оны? шексіз байлы?ын,
суреткерлік ?уатын, бейнелігімен саздылы?ын к?ркемдік
сапа?а жеткізді. Б?гінгіта?да мемлекеттік тілді білу –
мемлекеттік ?ызметкерлерді? е? басты біліктілік талабына
айнала бастады. ?азір м?ндай талап ?ойылатын лауазымдар саны
к?н ?ткен сайын артып келеді. Біз ?зі намысшыл
халы?пыз. Тіл білетін ?аза? – намысшыл. Тіл білмейтін
?аза? одан да намысшыл. Оларды тіл білмеді? деп шетке итермеу
керек. ?айта бауыр?а тарту керек. Бізге к?п тіл
білгенні? арты?ты?ы жо?. К?ні ерте?
Б?кіл?лемдік Сауда ?йымына кіргелі отырмыз. Осы ретте бізге
?аза?, орыс, а?ылшын, тіпті ?ытай тілін де мы?тап
ме?геріп алу керек. ?лемдік б?секеге т?скелі жатырмыз.
Домбыраны шерткендей, бізді? мы?ты мамандарымыз да мемлекет ісіне
шертіп-шертіп та?дап аларда оларды? бірнеше тілді еркін
ме?гергеніне арты?шылы? беріліп т?рылуы тиіс.
?аза?стан к?п ?лтты мемлекет бол?анды?тан
тіл м?селесі аса к?рделі м?селе болып отыр. Тіл
м?селесіні? ?те н?зік екендігі, оны?
зорлы?пен емес тек ?ана шынайы ынталы?пен ?ана
ы??айланатын шаруа екендігі белгілі.
Ал тілді? ?зі – тарих тере?іне бойлатып,
?нер мен м?дениетті? к?усар б?ла?ына
сусындататын рухани ?лемімізді? сар?ылмас ?азынасы.
Олай болса, ?аза? тіліні? мемлекеттік тіл м?ртебесіне
сай ?олданылу аясын ке?ейту т?су ?ажеттігі –
за?ды ??былыс.
«Тіл туралы» За?ны? 4-бабында:
«?аза?стан халы?ты? топтастыруды? аса
ма?ызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді ме?геру –
?аза?стан Республикасыны? ?рбір азаматыны?
парызы» деп жазыл?ан. ?кімет, ?зге де мемлекеттік жергілікті,
?кілді ж?не ат?арушы органдар ?аза?стан
Республикасыны? барша азаматтарыны? мемлекеттік тілді еркін
ж?не тегін ме?геруіне ?ажетті барлы?
?йымдастырушылы?, материалды?-техникалы?
жа?дайларды жасау?а міндетті» – делінген.
Еліміз егемендік ал?аннан бері ?аза? тілін
о?ыту, оны? ?дістемесін жетілдіру м?селесі к?н
т?ртібінен т?спей келеді. Б?гінде елімізді? осындай
ма?сат-?станымдарына ?арай «?аза?станны? ел
бірлігі доктринасы» ?сынылды. Жуырда Тiлддi ?олдану мен
дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттiк
ба?дарламасыны? жобасы жасалынып тал?ы?а
?сыныл?аны да
барша?ыз?а аян. Б?гін шын м?нінде ел болаша?ына,
?лт руханиятыны? ?сіп, ?ркендеуіне ?лкен
?лес болып ?осылатын ж?йелі ба?дарлама жобасы жасалды. Ал тілді? ?зі – тарих. Тіл –
?ай ?лтта, ?ай елде болсада ?астерлі,
??дыретті. Ол ?рбір адам?а ана с?тімен бірге
еніп, ?алыптасады.Тіл байлы?ы – ?рбір елді?
?лтты? ма?танышы. Ол атадан бала?а мирас болып
?алып отыратын ба?а жетпес м?ра. Демек, ?р адам ана тілін
к?зіні? ?арашы?ындай ?ор?ау?а,
оны? орынсыз ш?барлануыны? ?андайына болса, да
?арсы т?руы тиіс. Ана тілі
– е? басты байлы?ымыз. Ана тілі – е? ?лы мен тамаша
тіл. Мені? ана тілім – ?аза? тілі.
?аза? тілі – мемлекеттік тіл. Б?л – ауыр
тіл, біра? ?рбір ??рметті азамат?а оны білу
керек.Ана тілі – халы? боп жаса?аннан бері жан
д?ниемізді? айнасы, ?сіп-?ніп т?рлене беретін,
м??гі ??ламайтын б?йтерегі,- деп Ж?сіпбек
Аймауытов айт?андай елін, жерін с?йген ?рбір азаматты?
к?кірегінде ана тіліне деген с?йіспеншілігіні? ма?таныш
сезімі болуы керек. Себебі, ?аза? тілі – ?аза?стан
Республикасыны? мемлекеттік тілі.Тіл – ?лтты? жаны. Ал
?лтты? болаша?ы – оны? ана тілі. Тіл – халы?пен
бірге ?мір с?ріп дамиды, ?р ?лтты? тілі –
оны? ба?ыты мен тірегі.
Елбасы Н.?.Назарбаев халы?ты?
болаша?ы туралы тере?нен тол?ай отырып, «мемлекетті?
е? басты д?ниесі тек ?ана байлы? емес, сонымен
?атар ана тілімізді? болаша?ы» деген болатын.Мемлекеттік тіл –
мемлекетті? б?кіл аума?ында, ?о?амды?
?атынастарды? барлы? салаларында ?олданылатын тіл
бол?анды?тан, ж?ргізілетін барлы?
іс-?а?аздары мен ??жаттар мемлекеттік тілде болуы тиіс.
?йткені ?ркениетке ??лаш ?ратын елді?
?рісі ?ашанда білікті де, саналы ?рпа?пен
ке?еймек. ?лемдегі м?йізі ?ара?айдай
елдерді? санатына енуді к?здеген халы?ты? басты
ма?саты да сауаты ?рпа? т?рбиелеу. Сауатты
?рпа? т?рбиелеу дегеніміз, ?з ана тілінде еркін
с?йлей алатын, оны тере? ме?герген ?рпа?. Ал ана
тілін жа?сы білмейінше сауатты с?йлеп, сауатты жазып, тіл
байлы?ын мол ?олданбайынша, шын м?ніндегі м?дениетті
адам бола алмайсы?. Тіл та?дыры – ел та?дыры екенін
ешуа?ытта ?мытпайы?. ?рбір адам ?з ана тілін білу
ж?не мемлекеттік тілін ме?геру міндетті.Мен ана тілімен
ма?танамын ж?не мемлекеттік тілін ??рметтеймін!
Е? т?тті де – тіл,
Е? ашты да – тіл,
Е? ж?мсак та – тіл,
Е? катты да – тіл.
Тіл – ?лтты? жан д?ниесі.
Тіл жо? жерде – ?лт жо?.
Тіл
?лы, ??діретті;
К?мектеседі, ?йретеді,
?лы?тайды;
Бізді?
болаша?ымыз – ана тілінде!
Рухани байлы?.
?р
халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар
?з ана тілі бар. ?рбір адам ?з тілінде, анасыны?
а? с?тімен дары?ан ту?ан тілінде с?йлеуі тиіс.
Сонау заманда?ы ата-бабаларымызды? ?здері де
?аза? тіліні? жойылуына аз ?ал?ан ша?та жан
аямай к?ресіп, ?олдарынан келгенше тырысып,бізге, келешек
?рпа??а ?аза? тілін аманат етті.
?аза? тілі – ?аза?стан
Республикасыны? мемлекеттік тілі болып саналады. ?аза? тілі –
?лемдегі тілдерді? ішіндегі е? бай, келбетті тілдерді?
бірі. ?аза? тілі ?аза? хал?ыны? ана тілі.
Тіл
?ай елде, ?лтта болсын ?астерлі, ?асиетті,
??дыретті.
Тіл ?рбір азамат?а ана с?тімен беріліп
?алыптасады. Ана с?тімен бой?а енген ?асиеттер
ту?ан тілді? ар?асында дамиды. Ту?ан тілге деген
??рмет пен с?йіспеншілік бала кезден басталуы керек. Айналада
адамдар?а, ?зі?ні? ?скен орта?а,
Отан?а деген ерекше сезім мен к?з?арас та ту?ан
тілі?ді білуден басталады. Тіл – халы?ты? рухани,
м?дени байлы?ыны? дамуыны? ??ралы.
?аза? тілі – хал?ымызды? рухани байлы?ы,
атадан бала?а, ?рпа?тан –?рпа??а мирас
болып ?алып отыр?ан ба?а жетпес асыл м?ра. Ана
тілді? ?асиеті туралы ?анша айтса? та таусылмайды.
Азаматты? ?олында?ы барлы? асыл заттары тозады,
жо?алады, ал тіл тозбайтын е? ?ымбат м?раларды?
бірі. ?аза?ты? біртуар а?ыны М.Ж?мабаев: “?лт?а
тілінен ?ымбат н?рсе болма? емес, бір ?лтты?
тілінде сол ?лтты? сыры, тарихы, т?рмыс тіршілігі, мінезі
ай?ын к?рініп т?рады” – деген. Тіл байлы?ы –
?рбір ?лтты? ма?танышы. ?р азамат
?зіні? ана тілін, к?зіні? ?арашы?ындай
?арауы ж?не ана тіліні? орынсыз ш?барлануына
?арсы т?ру?а тиісті.
Амал не,
ту?ан тілімізді ш?барлап, аралас с?йлейтіндерді жиі
кездестіреміз. Бас?а халы?ты айтпа?анда, ?з ішіміздегі
шала ?аза?тарды таза ?аза? ?ылатын кез болды.
Б?гінде де кейбіреулерді? ?аза? тілін білмеуі, білсе де
с?йлемеуі – ?аза? тілін жа?сартып, биік белестерге
к?термеуімізді? ?атерлі дерті болып табылады. Ту?ан
тілден безінген азаматтарды к?ргенде Паустовскийді? “Ту?ан
тіліне жаны ашыма?ан адам ж?ндік” -деп ашына айт?аны
ой?а оралады. Еліні? болаша?ын ойла?ан ?р азамат
ана тіліні? болаша?ын да ?олынан келген к?мегін аямауы тиіс. ?кінішке орай, со??ы
кезде к?птеген ?аза? жастары ?з ана тілін
б?рмалап с?йлеуді ?детке айналдыр?ан. Ата-ананы
?аділеу ?алай керек болса, ?з ана тілімізді ?адірлеуді,
?астерлеуді, аялауды ?ол?а алайы?. Т?л тілінде
с?йлеуден безу – ана с?тін беріп ?сірген ана?ды
?мытумен бірдей.
?аза?стан – ?лемдегі е? мы?ты,
б?секеге ?абілетті елу елді? ?атарына ену ?шін
?аза? тілін жо?ары м?ртебеде ?стауы керек.?алым
?.Хасенов атап ?ткендей, «?о?амсыз тіл болмайды, тілі
жо? ?о?ам – адамзатты? ешбір ?ауымы болмайды.
Демек, ?о?ам ?шін тіл керек; тілді? ?мір
с?руі ?шін оны? ?о?амы болу керек. Б?л –
а?и?ат та тарихи шынды?», я?ни
?о?амды? ??рылысты? ??рамды б?ліктері
тілтанымны? универсалды ?леуметтік негіздерін аны?тау
?шін, ал тіл мен танымны? ??ымды? бірліктері
?о?амны? даму сипатын ай?а?тау ?шін аса
?ажет.
?ОЛДАНЫЛ?АН ?ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Оразбаева Ф. Тілдік ?атынас пен ?атысым
?дісіні? ?ылыми-теориялы? негіздері.
Пед.?ыл.докт.дис.-Алматы, 1996 ж. – 345 б.
2. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному
говорению. 2 изд. М. Просвещение, 1991. -312 с.
3. Оразбаева Ф. Тілдік ?атынас: теориясы мен
?дістемесі. –Алматы, 2000 ж. -256 б.
4. Сауранбаев Н. ?аза? тілі. 1944.
5. Дуйсебаева М. ?аза? ?деби
тіліні? кейбір м?селелері. Алматы, 1973
6. Сауранбаев Н. ?аза? фонетикасы бойыпша
этюдтер. Алматы, 1988
7. Ке?есбаев I., М?сабаев ?.
?азіргі ?аза? тілі. Лексика, фонетика. Алматы, 1975, 95-6. 5.
Исаев С. ?аза? ?деби тіліні? тарихы. Алматы, 1996, 65-6
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – МЕНІ? ТІЛІМ
«Ана тілі- б?рімізді? анамыз,
?йткені ол – ?лтымызды? анасы»
Н.?.Назарбаев
?аза? тілі – ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі болып саналады. ?аза? тілі – ?лемдегі тілдерді? ішіндегі е? бай, келбетті тілдерді? бірі. ?аза? тілі ?аза? хал?ыны? ана тілі.
Тіл ?ай елде, ?лтта болсын ?астерлі, ?асиетті, ??дыретті.
Тіл ?рбір азамат?а ана с?тімен беріліп ?алыптасады. Ана с?тімен бой?а енген ?асиеттер ту?ан тілді? ар?асында дамиды. Ту?ан тілге деген ??рмет пен с?йіспеншілік бала кезден басталуы керек. Айналада адамдар?а, ?зі?ні? ?скен орта?а, Отан?а деген ерекше сезім мен к?з?арас та ту?ан тілі?ді білуден басталады. Тіл – халы?ты? рухани, м?дени байлы?ыны? дамуыны? ??ралы.
?аза? тілі – хал?ымызды? рухани байлы?ы, атадан бала?а, ?рпа?тан –?рпа??а мирас болып ?алып отыр?ан ба?а жетпес асыл м?ра. Ана тілді? ?асиеті туралы ?анша айтса? та таусылмайды. Азаматты? ?олында?ы барлы? асыл заттары тозады, жо?алады, ал тіл тозбайтын е? ?ымбат м?раларды? бірі. ?аза?ты? біртуар а?ыны М.Ж?мабаев: “?лт?а тілінен ?ымбат н?рсе болма? емес, бір ?лтты? тілінде сол ?лтты? сыры, тарихы, т?рмыс тіршілігі, мінезі ай?ын к?рініп т?рады” – деген. Тіл байлы?ы – ?рбір ?лтты? ма?танышы. ?р азамат ?зіні? ана тілін, к?зіні? ?арашы?ындай ?арауы ж?не ана тіліні? орынсыз ш?барлануына ?арсы т?ру?а тиісті.
Амал не, ту?ан тілімізді ш?барлап, аралас с?йлейтіндерді жиі кездестіреміз. Бас?а халы?ты айтпа?анда, ?з ішіміздегі шала ?аза?тарды таза ?аза? ?ылатын кез болды. Б?гінде де кейбіреулерді? ?аза? тілін білмеуі, білсе де с?йлемеуі – ?аза? тілін жа?сартып, биік белестерге к?термеуімізді? ?атерлі дерті болып табылады. Ту?ан тілден безінген азаматтарды к?ргенде Паустовскийді? “Ту?ан тіліне жаны ашыма?ан адам ж?ндік” -деп ашына айт?аны ой?а оралады. Еліні? болаша?ын ойла?ан ?р азамат ана тіліні? болаша?ын да ?олынан келген к?мегін аямауы тиіс. ?кінішке орай, со??ы кезде к?птеген ?аза? жастары ?з ана тілін б?рмалап с?йлеуді ?детке айналдыр?ан. Ата-ананы ?аділеу ?алай керек болса, ?з ана тілімізді ?адірлеуді, ?астерлеуді, аялауды ?ол?а алайы?. Т?л тілінде с?йлеуден безу – ана с?тін беріп ?сірген ана?ды ?мытумен бірдей.
?аза?стан – ?лемдегі е? мы?ты, б?секеге ?абілетті елу елді? ?атарына ену ?шін ?аза? тілін жо?ары м?ртебеде ?стауы керек.
А?мола облысы
Бурабай ауданы
Жасыл ауылыны? негізгі мектебі
Баяндама
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – МЕНІ? ТІЛІМ
Дайында?ан: Келгенбай Муратбек
Сайыс саба?ы: «Мемлекеттік тіл-мені? тілім!»
Саба?ты? ма?саты:О?ушыларды? тіл туралы танымды? де?гейін к?теру.
Жас ?рпа?ты ана тіліні? ?адір – ?асиетін білуге ша?ыру.О?ушыларды? ой – ?рісін
ке?ейтіп,с?здік ?орын молайту.
Саба?ты? т?рі:Сайыс саба?
Саба?ты? типі:Сыныптан тыс
Саба?ты? ?дісі:С?ра? – жауап , топпен ж?мыс , ойын
Саба?ты? к?рнекілігі:Интерактивті та?та , плакат?а жазыл?ан на?ыл с?здер
Саба?ты? барысы:
1.?йымдастыру кезе?і
М??алім с?зі:
Тіл – адамзат баласына т?н ?ажайып ??былыс.Адамзат ?о?амыны?
аясында халы?, ?лт ж?не оны? тілі ж?здеген, мы?да?ан жылдар бойы
?алыптасады.?р ел ?з тілі ар?ылы ?лемді, д?ниені, ?мірді? ??нды та?ылымдарын
таниды.?з еліні? м?дениетін жасайды, ?мірден т?йген та?ылым, т?жырымдарын
келешек ?рпа?тарына жеткізеді.Тіл – халы? тарихы,тіл – ?лтты? ?азына,тіл – бізді?
намысымыз,арымыз, байлы?ымыз,барымыз. Ана тілі – б?л ата?ны?,ана?ны?
тілі,ту?ан хал?ы?ны? тілі.Ана тілін біз кішкентай кезімізден ?астерлеп,??рметтеп
?йрене бастаймыз.?р халы?ты? жер бетінде жаса?аннан бергі басынан кешкен
?мірі, ерлік істері,а?ыз-ертегілері,шы?ар?ан ?ле?-жырлары,жаз?ан кітаптары,
таби?ат пен ?о?ам ??былыстары атаулары,к?рген білген жалпы д?ние жайында?ы
??ымдары,ойы,сезімі – б?рі- б?рі де ана тілінде са?талады,ана тілі ар?ылы атадан
бала?а ауысып отырады. ?аза? хал?ы ?з тілін арда?тап, кие т?т?ан.Тіл ??діретін
танып, «?нер алды-?ызыл тіл», «Бас кеспек бар да, тіл кеспек жо?» деп
д?ріптеген.Ананы? ?лдиімен ?рпа? бойына таралып, ананы? бал с?тімен с?йегіне
сі?етін тілді ана тілі деп аяла?ан.Атаны? а?ылы мен даналы?ына суарыл?ан с?з аталы с?з боп есептелген. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясына с?йкес ?аза? тілі мемлекеттік тіл м?ртебесіне ие. ?аза?стан Республикасыны? Конституциясы(1995),Тіл саясаты туралы т?жырымдама(1996) ж?не ?аза?стан Республикасында?ы тіл туралы За? (1997) тек ?аза? тіліні? ?ана емес,республикада?ы барлы? ?лт тілдеріні? ?лтаралы? жарасты? пен рухани ынтыма?тасты??а ??рыл?ан м?ддесін к?здейді.Тіл туралы За? VІ тарау, 27 баптан т?рады. Осы За? ?аза?стан Республикасында тілдерді? ?олданылуы ???ы?ты? негіздерін, оларды о?ып-?йрену мен дамыту ?шін жа?дай жасау ж?ніндегі міндеттерін белгілейді.
??рметті о?ушылар, енді зияткерлік сайыс-саба?ымызды бастаймыз.
1-айналым.Ана тілім –тірлігімні? тірегі,
Тілмен ?ана кірер адам ре?і.
Тілсіз ?о?ам –?лі ,мынау д?ние
Т?сініксіз тылсымменен бір еді.
Ана тілім –б?рін с?йлер шежірем,
Тілсіз нені білдіре алам, не білем!
Тілім барда ?ана мынау ?аламны?
Кілтін табар саналысы сезінем,- дей келе
Сайыс кешіне ?атысушы 2 топ ?здеріні? топ атауларын ж?не т?с белгі ?ор?айды.
2-айналым.Ту?ан тілде сыры тере? жаным бар,
Ту?ан тілде ?нім менен с?нім бар.
Ту?ан тілім тіл болудан ?алса егер,
Ж?регімді суырып-а? алы?дар,-демекші б?л айналымда о?ушылар тіл тарихына шолу жасайды.
3-айналым.Жанбасамда,жансам да,
Ту?антілдесайраймын.
Мыл?ау болып ?алсам да,
Ту?ан тілді ойлаймын.-дей отырып ендігі кезекті с?ра? жауап?а береміз.
4-айналым.Д?улет деген ??ы?дар,
Кеше бар да,б?гін жо?.
Тілі? болса ,?ні? бар,
Тіл болмаса,т?гі? жо?-дей келе, о?ушылар б?л айналымда тілді? б?гіні мен ерте?і бойынша постер ?ор?айды.
?рбір тілде с?йле ?лемді та? ?ылып,
?аза? тілін білмеу ?андай за?дылы??!
?сер болса?, байта? далам т?р?анда,
?аза? тілі жасау керек м??гілік!- дей отырып, б?гінгі сайысымызды ая?таймыз.
«Б.Тамабаев атында?ы орта мектебі» коммуналды? мемлекеттік мекемесі
Бекітемін:
Мектеп директоры
_______К.Исабаева
Зияткерлік сайыс саба?ы
Та?ырыбы: «Мемлекеттік тіл-мені? тілім!»
Жауапты м??алім
Э.Арыстанова
Сынып 6«А»
2016-2017 о?у жылы
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ –
МЕНІ? ТІЛІМ
?азт?тынуода?ы
?ара?анды экономикалы? университеті, ?аза?стан Республикасы, ?ара?анды
?.
педагогика
?ылымдарыны? магистрі
Жолаева Г.Б.
Тур-12 тобыны? студенті Сейлбек ?
Халы?ты? т?уелсіздігіні? е?
басты белгісі – оны? ана тілі, ?лтты? м?дениеті
жо? ел еш?ашанда егеменді ел бола алмайды, болуы м?мкін емес.
?аза? тіліні? та?дыры ?шін к?рес
со??ы ж?з жылда бірде-бір толас тап?ан жо?.
?лы Абайды? заманын айтпа?анда, ?лихан
Б?кейханов, Ахмет Байт?рсыновтар баста?ан алып топ тіл
м?селесіне ерекше м?н беріп, оны? шексіз байлы?ын,
суреткерлік ?уатын, бейнелігімен саздылы?ын к?ркемдік
сапа?а жеткізді. Б?гінгіта?да мемлекеттік тілді білу –
мемлекеттік ?ызметкерлерді? е? басты біліктілік талабына
айнала бастады. ?азір м?ндай талап ?ойылатын лауазымдар саны
к?н ?ткен сайын артып келеді. Біз ?зі намысшыл
халы?пыз. Тіл білетін ?аза? – намысшыл. Тіл білмейтін
?аза? одан да намысшыл. Оларды тіл білмеді? деп шетке итермеу
керек. ?айта бауыр?а тарту керек. Бізге к?п тіл
білгенні? арты?ты?ы жо?. К?ні ерте?
Б?кіл?лемдік Сауда ?йымына кіргелі отырмыз. Осы ретте бізге
?аза?, орыс, а?ылшын, тіпті ?ытай тілін де мы?тап
ме?геріп алу керек. ?лемдік б?секеге т?скелі жатырмыз.
Домбыраны шерткендей, бізді? мы?ты мамандарымыз да мемлекет ісіне
шертіп-шертіп та?дап аларда оларды? бірнеше тілді еркін
ме?гергеніне арты?шылы? беріліп т?рылуы тиіс.
?аза?стан к?п ?лтты мемлекет бол?анды?тан
тіл м?селесі аса к?рделі м?селе болып отыр. Тіл
м?селесіні? ?те н?зік екендігі, оны?
зорлы?пен емес тек ?ана шынайы ынталы?пен ?ана
ы??айланатын шаруа екендігі белгілі.
Ал тілді? ?зі – тарих тере?іне бойлатып,
?нер мен м?дениетті? к?усар б?ла?ына
сусындататын рухани ?лемімізді? сар?ылмас ?азынасы.
Олай болса, ?аза? тіліні? мемлекеттік тіл м?ртебесіне
сай ?олданылу аясын ке?ейту т?су ?ажеттігі –
за?ды ??былыс.
«Тіл туралы» За?ны? 4-бабында:
«?аза?стан халы?ты? топтастыруды? аса
ма?ызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді ме?геру –
?аза?стан Республикасыны? ?рбір азаматыны?
парызы» деп жазыл?ан. ?кімет, ?зге де мемлекеттік жергілікті,
?кілді ж?не ат?арушы органдар ?аза?стан
Республикасыны? барша азаматтарыны? мемлекеттік тілді еркін
ж?не тегін ме?геруіне ?ажетті барлы?
?йымдастырушылы?, материалды?-техникалы?
жа?дайларды жасау?а міндетті» – делінген.
Еліміз егемендік ал?аннан бері ?аза? тілін
о?ыту, оны? ?дістемесін жетілдіру м?селесі к?н
т?ртібінен т?спей келеді. Б?гінде елімізді? осындай
ма?сат-?станымдарына ?арай «?аза?станны? ел
бірлігі доктринасы» ?сынылды. Жуырда Тiлддi ?олдану мен
дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттiк
ба?дарламасыны? жобасы жасалынып тал?ы?а
?сыныл?аны да
барша?ыз?а аян. Б?гін шын м?нінде ел болаша?ына,
?лт руханиятыны? ?сіп, ?ркендеуіне ?лкен
?лес болып ?осылатын ж?йелі ба?дарлама жобасы жасалды. Ал тілді? ?зі – тарих. Тіл –
?ай ?лтта, ?ай елде болсада ?астерлі,
??дыретті. Ол ?рбір адам?а ана с?тімен бірге
еніп, ?алыптасады.Тіл байлы?ы – ?рбір елді?
?лтты? ма?танышы. Ол атадан бала?а мирас болып
?алып отыратын ба?а жетпес м?ра. Демек, ?р адам ана тілін
к?зіні? ?арашы?ындай ?ор?ау?а,
оны? орынсыз ш?барлануыны? ?андайына болса, да
?арсы т?руы тиіс. Ана тілі
– е? басты байлы?ымыз. Ана тілі – е? ?лы мен тамаша
тіл. Мені? ана тілім – ?аза? тілі.
?аза? тілі – мемлекеттік тіл. Б?л – ауыр
тіл, біра? ?рбір ??рметті азамат?а оны білу
керек.Ана тілі – халы? боп жаса?аннан бері жан
д?ниемізді? айнасы, ?сіп-?ніп т?рлене беретін,
м??гі ??ламайтын б?йтерегі,- деп Ж?сіпбек
Аймауытов айт?андай елін, жерін с?йген ?рбір азаматты?
к?кірегінде ана тіліне деген с?йіспеншілігіні? ма?таныш
сезімі болуы керек. Себебі, ?аза? тілі – ?аза?стан
Республикасыны? мемлекеттік тілі.Тіл – ?лтты? жаны. Ал
?лтты? болаша?ы – оны? ана тілі. Тіл – халы?пен
бірге ?мір с?ріп дамиды, ?р ?лтты? тілі –
оны? ба?ыты мен тірегі.
Елбасы Н.?.Назарбаев халы?ты?
болаша?ы туралы тере?нен тол?ай отырып, «мемлекетті?
е? басты д?ниесі тек ?ана байлы? емес, сонымен
?атар ана тілімізді? болаша?ы» деген болатын.Мемлекеттік тіл –
мемлекетті? б?кіл аума?ында, ?о?амды?
?атынастарды? барлы? салаларында ?олданылатын тіл
бол?анды?тан, ж?ргізілетін барлы?
іс-?а?аздары мен ??жаттар мемлекеттік тілде болуы тиіс.
?йткені ?ркениетке ??лаш ?ратын елді?
?рісі ?ашанда білікті де, саналы ?рпа?пен
ке?еймек. ?лемдегі м?йізі ?ара?айдай
елдерді? санатына енуді к?здеген халы?ты? басты
ма?саты да сауаты ?рпа? т?рбиелеу. Сауатты
?рпа? т?рбиелеу дегеніміз, ?з ана тілінде еркін
с?йлей алатын, оны тере? ме?герген ?рпа?. Ал ана
тілін жа?сы білмейінше сауатты с?йлеп, сауатты жазып, тіл
байлы?ын мол ?олданбайынша, шын м?ніндегі м?дениетті
адам бола алмайсы?. Тіл та?дыры – ел та?дыры екенін
ешуа?ытта ?мытпайы?. ?рбір адам ?з ана тілін білу
ж?не мемлекеттік тілін ме?геру міндетті.Мен ана тілімен
ма?танамын ж?не мемлекеттік тілін ??рметтеймін!
Е? т?тті де – тіл,
Е? ашты да – тіл,
Е? ж?мсак та – тіл,
Е? катты да – тіл.
Тіл – ?лтты? жан д?ниесі.
Тіл жо? жерде – ?лт жо?.
Тіл
?лы, ??діретті;
К?мектеседі, ?йретеді,
?лы?тайды;
Бізді?
болаша?ымыз – ана тілінде!
Рухани байлы?.
?р
халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар
?з ана тілі бар. ?рбір адам ?з тілінде, анасыны?
а? с?тімен дары?ан ту?ан тілінде с?йлеуі тиіс.
Сонау заманда?ы ата-бабаларымызды? ?здері де
?аза? тіліні? жойылуына аз ?ал?ан ша?та жан
аямай к?ресіп, ?олдарынан келгенше тырысып,бізге, келешек
?рпа??а ?аза? тілін аманат етті.
?аза? тілі – ?аза?стан
Республикасыны? мемлекеттік тілі болып саналады. ?аза? тілі –
?лемдегі тілдерді? ішіндегі е? бай, келбетті тілдерді?
бірі. ?аза? тілі ?аза? хал?ыны? ана тілі.
Тіл
?ай елде, ?лтта болсын ?астерлі, ?асиетті,
??дыретті.
Тіл ?рбір азамат?а ана с?тімен беріліп
?алыптасады. Ана с?тімен бой?а енген ?асиеттер
ту?ан тілді? ар?асында дамиды. Ту?ан тілге деген
??рмет пен с?йіспеншілік бала кезден басталуы керек. Айналада
адамдар?а, ?зі?ні? ?скен орта?а,
Отан?а деген ерекше сезім мен к?з?арас та ту?ан
тілі?ді білуден басталады. Тіл – халы?ты? рухани,
м?дени байлы?ыны? дамуыны? ??ралы.
?аза? тілі – хал?ымызды? рухани байлы?ы,
атадан бала?а, ?рпа?тан –?рпа??а мирас
болып ?алып отыр?ан ба?а жетпес асыл м?ра. Ана
тілді? ?асиеті туралы ?анша айтса? та таусылмайды.
Азаматты? ?олында?ы барлы? асыл заттары тозады,
жо?алады, ал тіл тозбайтын е? ?ымбат м?раларды?
бірі. ?аза?ты? біртуар а?ыны М.Ж?мабаев: “?лт?а
тілінен ?ымбат н?рсе болма? емес, бір ?лтты?
тілінде сол ?лтты? сыры, тарихы, т?рмыс тіршілігі, мінезі
ай?ын к?рініп т?рады” – деген. Тіл байлы?ы –
?рбір ?лтты? ма?танышы. ?р азамат
?зіні? ана тілін, к?зіні? ?арашы?ындай
?арауы ж?не ана тіліні? орынсыз ш?барлануына
?арсы т?ру?а тиісті.
Амал не,
ту?ан тілімізді ш?барлап, аралас с?йлейтіндерді жиі
кездестіреміз. Бас?а халы?ты айтпа?анда, ?з ішіміздегі
шала ?аза?тарды таза ?аза? ?ылатын кез болды.
Б?гінде де кейбіреулерді? ?аза? тілін білмеуі, білсе де
с?йлемеуі – ?аза? тілін жа?сартып, биік белестерге
к?термеуімізді? ?атерлі дерті болып табылады. Ту?ан
тілден безінген азаматтарды к?ргенде Паустовскийді? “Ту?ан
тіліне жаны ашыма?ан адам ж?ндік” -деп ашына айт?аны
ой?а оралады. Еліні? болаша?ын ойла?ан ?р азамат
ана тіліні? болаша?ын да ?олынан келген к?мегін аямауы тиіс. ?кінішке орай, со??ы
кезде к?птеген ?аза? жастары ?з ана тілін
б?рмалап с?йлеуді ?детке айналдыр?ан. Ата-ананы
?аділеу ?алай керек болса, ?з ана тілімізді ?адірлеуді,
?астерлеуді, аялауды ?ол?а алайы?. Т?л тілінде
с?йлеуден безу – ана с?тін беріп ?сірген ана?ды
?мытумен бірдей.
?аза?стан – ?лемдегі е? мы?ты,
б?секеге ?абілетті елу елді? ?атарына ену ?шін
?аза? тілін жо?ары м?ртебеде ?стауы керек.?алым
?.Хасенов атап ?ткендей, «?о?амсыз тіл болмайды, тілі
жо? ?о?ам – адамзатты? ешбір ?ауымы болмайды.
Демек, ?о?ам ?шін тіл керек; тілді? ?мір
с?руі ?шін оны? ?о?амы болу керек. Б?л –
а?и?ат та тарихи шынды?», я?ни
?о?амды? ??рылысты? ??рамды б?ліктері
тілтанымны? универсалды ?леуметтік негіздерін аны?тау
?шін, ал тіл мен танымны? ??ымды? бірліктері
?о?амны? даму сипатын ай?а?тау ?шін аса
?ажет.
?ОЛДАНЫЛ?АН ?ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Оразбаева Ф. Тілдік ?атынас пен ?атысым
?дісіні? ?ылыми-теориялы? негіздері.
Пед.?ыл.докт.дис.-Алматы, 1996 ж. – 345 б.
2. Пассов Е.И. Коммуникативный метод обучения иноязычному
говорению. 2 изд. М. Просвещение, 1991. -312 с.
3. Оразбаева Ф. Тілдік ?атынас: теориясы мен
?дістемесі. –Алматы, 2000 ж. -256 б.
4. Сауранбаев Н. ?аза? тілі. 1944.
5. Дуйсебаева М. ?аза? ?деби
тіліні? кейбір м?селелері. Алматы, 1973
6. Сауранбаев Н. ?аза? фонетикасы бойыпша
этюдтер. Алматы, 1988
7. Ке?есбаев I., М?сабаев ?.
?азіргі ?аза? тілі. Лексика, фонетика. Алматы, 1975, 95-6. 5.
Исаев С. ?аза? ?деби тіліні? тарихы. Алматы, 1996, 65-6