“Китап ? белем чишм?се” диг?н м?каль бар. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. ? кешег? белем ни ?чен кир?к, аны? кеше тормышындагы ???мияте нинди со?? Бер караганда, бик гади сораулар кебек. ?мма к?п вакытта шундый гади сорауга ?авап бир? кайбер н?рс?л?рне яхшырак а?ларга ярд?м ит?. Белем безне? тормышта искиткеч зур ???миятк? ия. Белемн?н башка йортлар да т?зеп булмый, кешене д? д?валап булмый, автомобиль д? й?ртеп булмый, пианинода да уйнап булмый. Билгеле бер белем булмыйча, гомум?н, берни д? эшл?п булмый. Х?тта и? гади эшл?р ?чен д? н?рс? д? булса белерг? кир?к. М?с?л?н, д?рес ашарга ?йр?н? ?чен ген? д?, кечкен? балага кашык, ч?нечке, чынаякны? н?рс? ик?нлеген белерг? кир?к. ? катлаулырак н?рс?л?р турында ?йтеп т? торасы юк. Техниканы белми торып, машинада бер метр да барып булмый. Анатомияне белми торып, кешег? д?рес итеп операция ясап булмый. Белемне? кеше тормышы?дагы ???мияте турында к?п мисаллар китереп булыр иде. Халык бу турыда бик белеп: “Белемсез бер эш т? чыкмый”, “Белемн?н зур х?зин? юк”, “Белем ? б?хет ачкычы, д?р???не? баскычы”, ? диг?н. Д?бият ? минем тормышым Мин кечкен? чагымнан бирле китаплар укырга яратам. Аеруча татар теле?д? язылганнарын. Х?зерге к?нг?ч? татар ?д?бияты минем тормышымда зур урын алып тора. Балачакта китаплар бел?н мине д?? ?нием таныштырса, б?генге к?нд? ?д?бият д?ресл?ренд? татар телен? ген?, татар ?д?биятына гына хас булган, матур, тир?н эчт?лекле ?с?рл?р бел?н мин ?зем танышам, ??рбер укыган ?с?р минем тормышыма бер я?алык булып кер?. Алар аша мин д?нья бел?н танышам, ?зем? тормыш т??риб?се туплыйм. Минем ?чен ?з туган телемд? укый алу зур б?хет. Татар телене? матурлыгына игътибар итк?негез бар мик?н? Искиткеч н?фислек! Татар ?с?рл?рене? ??рберсен ?ыр бел?н ти?л?п була. ? нинди к?ренекле ш?хесл?р бизи безне? ?д?биятны: Г. Тукай, М. ??лил, А. Алиш, ?. Еники, М. М??диев! Алар безне? горурлыгыбыз бит. Х?зерге к?нд? д? к?п кен? яшь язучылар бар. Мин ?зем д? шигырьл?р, хик?ял?р язарга яратам. Л?кин ?земне шагыйрь дип ?йтерг? минем хакым юк. Минемч?, Г. Тукай кебек ш?хесл?р ген? лаек бу исемг?. Алар ?д?биятыбызны? к?рке булып торалар. ??р кеше ?зене? туган телен белерг? тиеш. ? инде ?д?биятка килг?нд?, ул ? безне? кил?ч?гебез. Еллар ?тс? д?, б?ек шагыйрьл?р к?т?рг?н темалар х?зер д? актуаль булып кала. Нинди ген? шигырьне, ?киятне укыса? да, алар к??елне баета, бу г?з?л д?ньяны? серл?рен ача. Китап укыган кеше, гомум?н, бу д?ньяны икенче яктан к?р?, тормышны? кадерен белерг? ?йр?н?. Шу?а к?р? барлык балаларны да китап укырга ?ндисем кил?. ?з телен, ?д?биятын белг?н кеше беркайчан да югалмас, тормышында ?з урыный таба алыр. “Китап ? белем чишм?се” диг?н халык. Чыннан да, китап бирг?н белемне берн?рс? д? алыштыра алмый. ?д?бият ? ул минем кил?ч?гем. Укыгыз китапларны! Анда безне? тарихыбыз, милл?тебез, безне? б?генге ??м кил?ч?к к?небез! Телебезг?, ?д?биятыбызга тугрылыклы булып калыйк, дуслар! И? г?з?л кеше Мин укытучы ??н?рен игенче ??н?ре бел?н чагыштырыр идем. Игенче кечкен? ген? орлыкларны туфракка ч?ч?, армый-талмый ?ирне ашлый, эшк?рт?. Шулай зур авырлык бел?н иген ?стер?. Ул ?стерг?н игенн?р б?тен халыкны с?ендер?. Укытучы да н?ни баланы? к??елен? яхшылык орлыгы ч?ч?, белем бир?, т?рбияли. ? бала, ?сеп ?итк?ч, алган т?рбиясен, белемен кулланып, халкына хезм?т ит?. Моннан ?ч ел элек бер-беребезне белми торган унсигез бала ?зебезне? беренче укытучыбыз бел?н таныштык. Бу минутта без барыбыз да каушаган, дулкынланган идек. ? укытучыбыз ?зене? к?л?ч й?зе, ягымлы к?з карашы ??м тыныч тавышы бел?н барыбызны да ?зен? каратты, к??елл?ребезг? ачкыч тапты. Мен? шулай зур сабырлык бел?н безне белем ди?гезен? алып кереп китте. Минем укытучым д?ресл?рне мавыктыргыч, кызык итеп алып бара бел?. Авыр темаларны да ?и?ел ??м а?лаешлы итеп ачып бир?. Ул безне? арабызда бер?р нинди а?лашылмаучылык килеп чыгуын, авырып кит?ебезне яки к?ефсез чагыбызны бик тиз сизеп ала. ??рвакытта игътибар бел?н ты?лый, юата, ярд?м ит?. Мин ?земне? олы к??елле укытучымны х?рм?т ит?м. А?а авыр ??м мактаулы эшенд? у?ышлар ??м с?лам?тлек телим! Укытучы булсам ?нием минн?н бервакыт кем булырга тел?вем турында сорады. Мин югалып калдым, ??н?р сайлау бит ул ? бик авыр ??м ?аваплы адым. Д?ньяда бик к?п ??н?рл?р бар. Кайсын сайларга? Уйладым, уйладым да шундый фикерг? килдем: укытучы булам. Укытучы ??рбер баланы укырга, язарга ?йр?т?. Х?тта президентларны да укытучылар укыткан бит. Укытучы булу ?и?ел т?гелдер. Моны? ?чен бик к?п белерг?, балаларны яратырга ??м х?рм?т ит?рг? кир?к. Шул к?нн?н бирле, мин ??р к?н укытучы булу турында уйланам. Кечкен? чагымны, беренче тапкыр м?кт?пк? баруларымны иск? т?шердем. К?з алдыма балалар бакчасындагы т?рбиячел?рем, беренче укытучым килеп басты, ??м мин бер фикерг? килдем: укытучы ? и? мактаулы ??м и? намуслы хезм?т иясе. Укытучыдан башка беркем д? ??н?рг? ?йр?н? алмый. Укытучы ? барлык ??н?рл?рг? юл ачучы кеше. Шуны? ?стен?, алар ?ле ??н?р ген? т?гел, ? т?рбия д? бир?л?р. ? мин нинди укытучы булыр идем со?? ?г?р д? мин укытучы булсам, ??р укучымны ихтирам ит?р идем, ч?нки ??р кеше, шул ис?пт?н, бала да ? ш?хес бит. Укытучы булсам, мин д?ресл?рне кызыклы, балалар сулыш алырга да онытып, кызыксынып, игътибар бел?н ты?ларлык итеп ?тк?рер идем. Мин аларга слайдлар, проекция экраннарында компьютер программалары к?рс?тер идем. Б?тен биремн?рне принтерда яхшы к?газьг? бастырып бирер идем. ??рбер карточка темага туры килг?н р?семн?р яки фотографиял?р бел?н биз?лг?н булыр иде. Мин ??р укучыны? партасында компьютер торуын булдырыр идем ??м к?пчелек биремн?рне ?йр?т?че программалар р?вешенд? бирер идем. ? билгел?р ик?? ген? булыр иде: “?ти алган” ??м “?лег? йомшаграк”. Мен? шундый укытучы булыр идем мин! ⇐ Предыдущая2345678Следующая ⇒
Китап уку — и? яхшы белем алу План. 1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус. 2. Китаплар тарихыннан. 3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч. 4. Китап — белем чишм?се. Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе. И. Гази. Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П.А. Павленко. Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт. Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64. Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган. «Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар. Китап — ки??шче? сине?, Дусты?, ярд?мче? сине?. Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны. V—VIII сыйныфларда ?д?би-и?ади (ягъни ?йр?нелг?н ?с?р буенча яздырыла торган) сочuнeнueл?р ?. Ф?йзине? «Тукай» романын, Ф. ?мирханны? «Н??ип», Г. Ибра?имовны? «Яз башы», ?. Такташны? «Караборынны? дусты», Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» ?с?рл?рен укыганнан со? яздырыла. VI сыйныфта «Онытылмас еллар» ?с?рен ?йр?неп бетерг?ч язылачак сочuнeнueг? бер мисал китерик.
Ответ оставил Гость Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?.Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул.«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.Китап — ки??шче? сине?,Дусты?, ярд?мче? сине?.Ул х?рм?тк? бик хаклы,Кадерл? син китапны.
План. 1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус. 2. Китаплар тарихыннан. 3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч. 4. Китап — белем чишм?се. Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе. И. Гази. Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П.А. Павленко. Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт. Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64. Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган. «Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар. Китап — ки??шче? сине?, Дусты?, ярд?мче? сине?. Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны. V—VIII сыйныфларда ?д?би-и?ади (ягъни ?йр?нелг?н ?с?р буенча яздырыла торган) сочинениел?р ?. Ф?йзине? «Тукай» романын, Ф. ?мирханны? «Н??ип», Г. Ибра?имовны? «Яз башы», ?. Такташны? «Караборынны? дусты», Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» ?с?рл?рен укыганнан со? яздырыла. VI сыйныфта «Онытылмас еллар» ?с?рен ?йр?неп бетерг?ч язылачак сочинениег? бер мисал китерик. ⇐ Предыдущая234567891011Следующая ⇒ Date: 2015-09-18; view: 830; Нарушение авторских прав
Китап – тормыш к?згесе. Китап-тормыш к?згесе дип юкка гына ?йтмил?р. Мин китаплар укырга яратам. Безне? ?й тулы китап. Туган к?нем? д?, б?йр?м к?ненд? д? ?нием китап б?л?к ит?. Белемле, т?ртипле булып ?с?емне тели ул минем. Язучылар безг? тормышта к?рг?н-белг?нн?рен матур с?зл?р аша ?иткер?л?р. Татар ?дипл?ре тупас, оятсыз сузл?рне геройлар телен? кертми диярлек. Без у?ай геройлар кебек ?д?пле с?йл?шерг?, т?ртипле булырга, ?зебезне бизи торган матур эшл?р башкарырга ?йр?н?без. Шуларны? берсе Г. Тукайны? “Эш бетк?ч, уйнарга ярый” шигыренн?н сабый. Шигырьд? шагыйрь безне кечкен? баланы? бер к?не бел?н таныштыра. Аны? сабырлыгына исе? кит?р! Кояшны? кыздыруына, Сандугач ?ырына, Алмагачны? кызыктыруларына д? туз? ул. Аларны? ?аркайсына олылар шикелле, бик акыллы гына итеп ?авап бир?. Дим?к, Г. Тукай бала ?чен укуны? и? кир?кле эш ик?нлеген к?рс?т?. Шушы Сабыйны? акыллы булуын, тырышып укырга кир?клеген а?лата. ? уен ?чен вакыт ?ит?рлек, д?ресл?рне бер вакытта х?зерл?рг? кир?клекне ?йр?т?. Шулай итеп, китап – ми?а яшьт?шл?рем тормышын к?згед?ге кебек итеп к?рс?т?, аларны? у?ай сыйфатлары мине т?рбияли, зур тормышка ?зерли. Салим?анова Галия 5нче сыйныф укучысы.
Китап ? белем чишм?се. М?каль. Д?ньяда китаптан башка яш?? м?мкин т?гел, дип уйлыйм мин. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. Ч?нки аларда бик к?п акыл х?зин?се тупланган. Ул х?зин?не бернинди компьютер да, телевизор да алыштыра алмый. Китап укып, без белем алабыз, уйланабыз, тормыш ит?рг? ?йр?н?без. Китап геройларыннан ?рн?к алабыз яки кайберл?рен? охшамаска тырышабыз. ?зем ?ле укый белм?г?нд?, ми?а китапларны ?нием я ?тием укыйлар иде. Алар ми?а кечкен? вакытта бик к?п китаплар укыдылар, ? аннары мин ?зем укырга керештем. Аларны? эчт?лекл?рен а?лый башладым. Минем и? яраткан китабым ? Роза Хафизованы? “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н китабы. Аны ми?а ?нием Я?а ел б?йр?мен? б?л?к итте. Башта ми?а китап укып чыга алмаслык калын булып тоелды. ? укый башлагач, мин китапны? ахырына килеп ?ит?емне сизми д? калдым. Китапта ?киятл?р, пьесалар тупланган. Ми?а бигр?к т? “Курай малай ма?аралары” ??м “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьлар ошады. Курай малай бик яхшы герой, аннан ?рн?к алырга була. Курай малай ??м Талсылу бел?н хыял канатларында с?ях?т ит?е к??елле д? булды со?! “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьны укыганда, ?земне читт?н к?рг?н кебек булдым. Бу китап яхшылык бел?н яманлыкны аерырга ?йр?тте. Кирлем?н бел?н дуслашмаска кир?клеген? ишар?л?де. Ул бары тик начарлыкка гына ?йр?т?. Со?ыннан “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н ?киятне укып чыктым. Бу ?кият минем ?чен кызыкта, кызганыч та булды. Шулай итеп, ?земд? китап укырга тел?к уянуын сизми д? калдым! Мин кил?ч?кт? д? кызыклы китаплар бел?н дуслашырга хыялланам.
Китап – белем чишм?се (1-9 сыйныф укучылары бел?н ?д?би тематик кич? ?тк?р? ?чен сценарий ?рн?ге) Максаты: – укучыларда китапка м?х?бб?т т?рбиял??; – китап укуга кызыксыну уяту; – кеше тормышында китапны? зур ???миятк? ия булуын ачыклау; – китапларны сак бел?н ген? тота бел? т?ртибен ?йр?т?. ?и?азлау: Плакат: “Белем алыйм дис?? ничаклы- с?й, х?рм?т ит , ярат китапны”(Г.Тукай), ”Минем яраткан китабым” темасына укучылар р?семн?ре к?рг?зм?се, слайдлар, классик музыка язмалары. Эпиграф: (Кич? барышында слайдлар к?рс?тел?) “Акыл тарихы т?п ике чордан: х?реф ??м типография уйлап табудан тора; калган барлык чорлар шуларны? н?ти??л?ре ген? булган. Китап ??м язу кешег? я?а д?нья ача”. (Н.М.Карамзин) Кереш ?леш: I.Китапхан?чене? чыгышы. Х?рм?тле укучылар! Б?ген без бу залга китаплар турында с?йл?шерг? ?ыелдык. Китап диг?н д?нья бар, китап диг?н гал?м бар. Уйлана башласак, алай гына мик?н? Ай-?ай, зур м?гън? ята китап с?зенд?. Тормышта б?генге д?р???сен? килеп ?итк?нче, китап ?з тарихында гыйбр?тле юл узган, к?п т?рле язмышларга очраган. Халыкны котыртучы, юлдан яздыручы диг?н ?лл? нинди гаепл?н?л?р, нахак б?лал?р тагып, учакларда яндыру, таш б?йл?п суга салулар дисе?ме , зинданнарга ябылуларны, башка авырлыкларны да еш к?рерг? туры кил? а?а. Бер??л?р, аны и? яман дошманы к?реп, туктаусыз эз?рлекл?с?л?р, икенчел?ре, изгег? санап, аны и? кадерле х?зин? итеп сакларга, буыннан-буынга тапшырырга, аны? гомерен озайтырга тырышканнар… Х?зерге заман балалары бик б?хетлел?р. Ч?нки китапхан?л?рд? , кибетл?рд? китапларны? ниндил?ре ген? юк. Укырга гына кир?к, уку тел?ген булдырырга гына кир?к безг?. С?хн?г? алып баручылар чыга. 1нче алып баручы: Ис?нмесез, кадерле укучылар, укытучылар! Б?генге б?йр?мебез д? китап турында. Ул “Китап- белем чишм?се. “ дип атала. Без гомер буе китапка м?р???гать ит?без. Ул бала чактан ук безне урап алган д?ньяны ??м ?зебезне танырга, а?ларга ярд?м ит?. ?з вакытында укылган китап еш кына кешег? нинди ??н?р сайлап алырга кир?клеген ?йтеп бир?. 2 нче алып баручы: Китап эшл?г?н чакта ярд?мче, ял итк?нд?- ипт?ш, кайчакта ул –к??ел ачу ?йбере, ??рвакытта юлдаш, ки??шче, ? аны? бел?н дуслашкан кеше ?чен ышанычлы дус. 1 нче алып баручы: Китап ул мог?иза.Мен? ?ст?лд? куш уч т?бе зурлыгында гына китап ята, ? а?а кешел?р, йортлар, ш???рл?р сыйган. Китап ?ст?лд? х?р?к?тсез ята, ?мма ул безне зур тизлек бел?н бер очтан бер очка, бер илд?н бер илг? ??м шулай ук ?ир шарыны? т?рле почмакларына илтеп куя. Ул безне ?тк?н ??м кил?ч?к заманга к?чер?. 2 нче апрель- балалар китабы к?не итеп кабул ителг?н. ??р елны шушы к?нне балалар китабы к?не буларак т?рле чаралар ?тк?рел?. 2 нче алып баручы: Китап – кеше т?зег?н берд?нбер вакыт машинасы. ?ансыз булса да -яши, телсез булса да –с?йли. Китап (Элвира Г.) “Укы инде,балам,укы!,-диеп Кир?кми л? ми?а ?йтерг?. Минем к??елем ?зе ашкына ич Китаплардан к?пне белерг?. Геройлары бел?н серл?ш?м д?, Шатлыклары булса с?ен?м. Кайгыларын ми?а с?йл?с?л?р, Алар ?чен бик т? к?ен?м. ?ырласалар алар бел?н ?ырлыйм, К??елем шат була шаярсалар. Бик ямансу булыр иде ми?а, Китаплардан бер к?н аерсалар. 1 нче алып баручы: Китаплар бел?н ш?гыльл?н? балачакны ямьл?ндер?, яшьлекне туендыра, картлыкны? к??елен к?т?р?, б?хетне бизи, б?хетсезлек килг?нд? сыену урыны була ??м юата, ?йд? чакта шатландыра, ?йд?н читк? китк?нд? комачауламый.(Цицерон). (Тыныч к?й уйнатыла) 2 нче алып баручы: Х?зер сезгэ Л?йл? “Татар китабы” диг?н шигырь с?йли Минем ?чен китап изге ?йбер, К?зем ачты бала чагымда ук: Ки??шчем д? булды, ме? сорауга ?авап табалмаган чагымда ук. ?киятл?р бел?н танышуым Татар китабыннан башлангандыр. “?ги кызны” кат-кат укыганда Нич? тапкыр к?зем яшьл?нг?ндер. Кулларыма мин еш китап алам, Серл?ш?мен ялгыз калган чакта. Халкымны, дим китап саклаган ич- Теле онытыла язган чакта. Адаштырмый ?йд?п барасы? син “Н?рс? бар со? сина ти? тагын”- дим. Башым иеп сина табынамын- “Р?хмэт си?а, Татар китабы!”- дим. 1 нче алып баручы: ”Укып барган ??рбер юлым, ??рбер с?зем, була минем юл к?рс?т?че йолдызым”, дип язган Г.Тукай. Д?рест?н д?, китапларда чагылдырылган тарих сабаклары ?тк?нн?рне белерг? ген? т?гел, ? х?зерге тормышны а?ларга да ??м кил?ч?кт? ?з юлы?ны сайларга да ярд?м ит?. Китап ?ич т? к??елем ачылмаслык эчем пошса, ДИН? ?з-?земне к?ралмыйча рухым т?шс?, ??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны Куялмыйча ?анга ?ылы ?ичбер т?шк?; Х?ср?т со?ра х?ср?т килеп алмаш-алмаш, К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш, К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса, Х?зер ген? сыгылып-сыгылып елаган яшь, Шул вакытта мин кулыма китап алам, Аны? изге с?хиф?л?рен актарам; Р?х?тл?неп кит? шунда ?аным, т?нем, Шунда гына д?ртл?рем? д?рман табам. Г. Тукай 2 нче алып баручы: ?ор телле татар халкыбыз китап, уку, белемле булу турында м?кальл?р и?ат итк?нн?р, ? х?зер без сезне? бел?н татар халкыны? бу м?кальл?рен исебезг? т?шереп китик. Китап – белем чишм?се Китап – тормыш к?згесе Китап – якын серд?ш Китапны? белм?г?не юк Китапсыз ?й – т?р?з?сез б?лм? Китап галим- телсез м?галлим К?п укыган к?п белер К?п й?рг?н, к?п белм?с – к?п укыган к?п белер Гыйлем акчага килми – тырышлык бел?н кил? Уку каты булса да ?имеше татлы 1 нче алып баручы: Китап укып, без к?п н?рс?г? ?йр?н?без. Ул яхшыны яманнан аерырга ?йр?т?, кеше б?хете ?чен к?р?ш?чел?рне? б?ек акыллары бел?н таныштыра. Кешег? ул бик к?п н?рс? хакында с?йли, ?мма а?ардан басылып чыкканчы, аны? нинди юл ?т?ен без к?рмибез. ? х?зер с?зебез китапны? безне? кулга килеп эл?кк?нче нинди юл ?т?е хакында. Башта к?газь эшл?? ?чен З. Эльвина Шактый хезм?т сорала, ?дипл?р ?с?рне язгач, Эшл?р бераз ?айлана. Язучыны? ??рбер с?зе Редактор аша ?т?. Китаптагы ??р с?з ?чен Ул безг? ?авап тота. Эшч?н басу машинасы Битк? х?реф т?шер?. Битл?р ?ле китап т?гел, Елмаймыйлар кешег? Ябыштырып, т?пл?п куйгач Тышларга кир?к була. Исемн?рен язгач кына Ул битл?р китап була. Мен? шулай китап туа. 2 нче алып баручы: Бер язучы болай диг?н: “Китап ул язылгач кына т?гел, ? укылып чыккач туа”,- диг?н. ??м бу с?зл?рг? колак салмыйча да булмый. Ч?нки китап укучыдан башка, укучыны? м?х?бб?тенн?н башка китап юк ?ле ул. Кайбер укучыларыбыз турында “ул укыштыргалый”, яки “ул китап укырга яратмый” диг?н к??елсез с?зл?р ишетерг? туры кил?. Мондый с?зл?рне ишет?се авыр да, к??елсез д?. ? мен? укый торган укучы булу- г?з?л н?рс?. Шундый г?з?л укучы булырга омтылу бер д? со? т?гел. “Якын дус” ?ырын ?ырлату. Дин?, Л?йл?, Эльвира. 1 нче алып баручы: ? мен? мин, кемне? д? булса: “Ми?а к??елсез! Н?рс? эшл?рг? д? белмим!”- дип зарлануыын ишетс?м, га??пл?н?м. Китаплар булганда, эшл?р н?рс? ??рвакытта да бар , дип уйлыйм мин. Китаплар барында берничек т? к??елсез була алмый. М.Гафурины? “Китап ??м балалар” шигыре ( Г?лназ) Д?рт-биш бала ?ыелганнар бер урынга, Н?къ уртада берсе китап тоткан кулга. ??мм?се д? колакларын торгызганнар: Берсе укый, башкалары ты?лый шунда. Утыралар китап укып, к??ел ачып, Шатлыкларын берг?-берг? уртаклашып Кайвакытта ты?лый болар тып-тын гына, Кайчагында к?леш?л?р шаркылдашып. 2 нче алып баручы: ? х?зер сезне? ничек китаплар укуыгызны тикшереп китик. Бирелг?н башваткычны чишк?ч сез бик яхшы бел? торган бер с?з килеп чыгар. Сорауларны игътибар бел?н ты?лагыз . 1 алып баручы:Бу шигырь юлларын кем и?ат итк?н? Исеме ничек? Тау башына салынгандыр безне? авыл Бер чишм? бар, якын безне? авылга ул; Аулыбызны? ямен, суы т?мен бел?м, Шу?ар к?р? с?ям ?аным, т?нем бел?н. (Г.Тукай “Туган авыл”). 2 алып баручы: Бу юллар, кайсы ?с?рд?н ??м аны кем язган? Безне? ?амал ?бине? чуар тавыгы бар. Бер авылда да юк бу тавыкка пар.Чуар тавыкны тавык дим?с?? ,?амал ?бине? х?тере калып, бу с?зне улы Гата да к??елен? авыр алыр. К?г?рченн?н кечкен?, сыерчыктан зур- чуар тавык ?н? шундый ул. (А.Алиш “Чуар тавык”). 1 а.б.Авторын ?йтегез. Мин чит илд? матур г?лл?р, хуш исле ч?ч?кл?р исним. Л?кин к?пме ген? исн?мим, барыбер ?ава ?итми, сулыш кысыла. Г?я ?з илемне? эн?е ч?ч?кл?ре т?гел, аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде. Сагындым, бик сагындым сине, туган ил! (Г.Кутуй “Сагыну”). 2 алып баручы:. Мин, Ш?в?ли- шук малай Шук малай , у?ган малай. , Ш?в?лине кем уйлап чыгарган? (Ш.Галиев) 1 алып баручы: Д?р?ия исемле шагыйр?не? фамилиясен исе?? т?шер. 2 алып баручы: ? х?зер Абдулла исемле шагыйрьнен фамилиясен ?йтеп карагыз. 1 нче алып баручы: ?аваплардан к?ренг?нч? бу залда китап дуслары ?ыелган ик?н . Китапларны? чын дуслары булу ?чен аны? тарихын да белерг? кир?к бит ?ле . Сезг? бу очракта С.Львовны? “Китап турында китап” диг?н ?ыентыгы ярд?м ит?р. (Китап к?рс?тел?.) Бу ?ыентыкта автор китапны? тарихи ролен , кешене? рухи м?д?ниятен формалаштыруда аны? ???миятен к?рс?т?. Атаклы галимн?рне?, язучыларны? тормышында китап нинди урын алып торуы турында с?йли. Шулай ук, китаплар бел?н ничек эшл?рг? кир?клеген д? ?йр?т?. 2 нче алып баручы: Укучылар, х?зер сезг? 6нчы сыйныф укучылары “Гатаны? хатасы”диг?н ?кият уйнап к?рс?т?л?р, игътибар бел?н карап утырыгыз. (Х.Шабановны? “Кадерл? син китапны” шигыре с?йл?н?). Китап -ки??шче? сине?, АДЕЛЬ Дусты?, ярд?мче? сине?, Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны. Почмакларын б?кл?м?, ЭНЖЕ Битл?рен д? ертма син, Керле кулы? бел?н аны Беркайчан да тотма син. Ул яратмый пычракны- ДИАНА. Керне, тузанны, тапны, Саф, к?рсез к??еле? бел?н Бик чиста тот китапны. К?н д? укы син аны: ЭН?Е Китап – якын дусты? ул, Сине? сораулары?а ?авап биреп торыр ул! 1 нче алып баручы: Чыннан да китапны укып чыгу гына т?гел бит ?ле, озак яш?сенн?р ?чен аларны кадерл?п сакларга да кир?к бит. ?йд?гез ?ле без д? сезне? бел?н китаплар бел?н н?рс?л?р эшл?рг? ярамаганлыкны исебезг? т?шереп ?тик: 1. Китапны ашыкмыйча, уйлап укы. 2. Китапларны? битл?рен б?кл?п куярга ярамый.(Адель) 3.Китап эчен? карандаш, ручка тыгып калдырырга ярамый.(Эн?е) 4. Китапка язарга, р?сем ясарга ярамый.(Элвина Х.) 5.Китапны пычрак кул бел?н тотарга ярамый.(Г?лназ) 6. Ашаганда китап укып утырырга ярамый.(Диана) 7. Китапны кояш нурлары т?шк?н урында укырга ярамый.(Л?йл?) 8. ?г?р минд?ге ?с?рл?рне ошатып укыйсы? ик?н, башка ипт?шл?ре?? д? укырга т?къдим ит. (Дин?) 9. Китапны? ертылган битл?рен ябыштыр. ?г?р кир?к булса, т?пл?. (Элвира) 10. Китапхан?д?н алган китапларны вакытында кайтарып бир. Шуны ист? тот: аны башка укучылар к?т?. (Элвина З.) 2 нче алып баручы: Китап битл?ре пычрактан, кояш нурларыннын, юешт?н бозылалар. Аларны тагын тузаннан ??м корткычлардан сакларга кир?к. Китаплар бигр?к т? ?зл?рен? сак караганны ??м чисталыкны яраталар. Китапларны чиста ?ст?лг? ??м чиста парталарга гына куярга кир?к. Бер битне укып бетерг?ч, алдагы битне ?ст?ге почмагыннан тотып ачарга гад?тл?негез. ??м беркайчан да бармагыгызны т?керекл?м?гез. Х?зин? Х.Элвина Х?зин?л?рне Борын-борыннан Эзл?п бакканнар Т?рле урыннан. М?гаен, син д? Уйга каласы?, Х?зин? диеп Хыялланасы?. Ята кебектер Таулар артында. ? ?зе си?а Бик т? якында. Т?ш? аласы? Бик тиз эзен? — Китапхан?д? Ул бай х?зин?. Ш??к?т Галиев Йомгаклау. 1нче алып баручы: ?йе, туган телен яраткан, китапка х?рм?т бел?н караган бала гына белемле, а?лы, ?д?пле, т?рбияле, к?рк?м кеше булып ?с?. Без ?зебезне? шундый кеше булып ?с?ебезг? ышанабыз! ( Кич? г. Тукайны? “ Туган тел “ ?ырын ?ырлау бел?н т?мамлана. (Уртада зур х?рефл?р бел?н язылган плакатны берг?л?п уку: “ Белем алыйм дис?? ничаклы- с?й, х?рм?т ит, ярат китапны”.(Г.Тукай)) Китапхан?че: Кадерле укучылар! Б?генге кич?д? туган фикерл?регез сезне? к??елл?рд? китапка, укуга карата кызыксыну, к?п укуыгыз бел?н горурлану хисл?ре уятсын иде.Китапны? якын дусты булыгыз, аны яратыгыз ??м кадерл?гез! Бер-берегезг? д? кешелекле , ярд?мчел булып ?сегез. Алып баручы: Укучылар, х?зер сезг? 6нчы сыйныф укучылары “Гатаны? хатасы”диг?н ?кият уйнап к?рс?т?л?р, игътибар бел?н карап утырыгыз. Катнашалар: икенче класс укучысы Гата, аны? китаплары, д?фт?ре, сумкасы. карандашы. Гата (ялгызы). Ипт?шл?р! Мин б?ген бер т?ш к?рдем. Т?шемд? китап халкы бел?н эш к?рдем. Ул болай булды. (Гата кереп кит?. Шаулашып, китаплар килеп чыга. Пычранып бетк?н Уку китабы с?з ала. ) Уку китабы. Карагыз ?ле ми?а, туганнар! Китаплар. Карыйбыз, карыйбыз. Л?кин таный алмыйбыз. Уку китабы. Бернич? ген? к?н элек мин д? сезне? кебек матур китап идем. ? х?зер, к?р?сезме, нинди х?лг? т?штем? (К?зл?рен с?рт?). Китаплар. Ни булды си?а, туганкай? Я, тынычлан, борчылма. Уку китабы. К?пт?н т?гел ген? мине кибетт?н бер тракторчы абый сатып алды. Математика. ?йе. ?йе, числосын мин х?терлим. Егерме бишенче август иде. Уку китабы. Шуннан энесе Гатага б?л?к итте. Математика. Беренче сентябрь к?нне. Уку китабы. ?йе, Гата мине беренче к?нне бик яратты. ?лифба (елмаеп). Яраттымы? Бик ?йб?т! Уку китабы. “И? матур китап минеке!”-дип, б?тен класска к?рс?теп мактанып й?рде. ? м?кт?пт?н кайткач, ?ст?л янында ч?й эчк?нд?, Гата мине актара-актара майга буяп, чуарлап бетерде. Китаплар. Ай-яй-яй! Нинди шапшак малай! Уку китабы. Алай гынамы ?ле! Ул бер майлы коймакны леп итеп минем битем? салып куйды. Битл?рем мен?, кайнар майга буялып, кап-кара булып чыкты. ?лифба. Мен? нинди хурлык! Математика. ?йе, мин санадым. Май аны? 10 битен? ?теп чыккан. Уку китабы. ? кич бел?н мине баш астына салып йокларга ятты. Шунда минем кабыргаларым сынып бетте. Китаплар. Ай-яй-яй! Бу нинди малай? Математика. Мин санадым, аны? ике яктан икеш?р кабыргасы сынган. Уку китабы. Бик ??фалады ул мине. ?н?, сумкасын к?регез бер ген?. (Кыршылып бетк?н иске сумка кер?) Сумка. Ис?нмесез, б?хетле китаплар! Китаплар. Ис?нмесез! Математика. Си?а нич? яшь, сумка туган? Сумка. ?ле бер яшь т? юк. ?лифба. ? мин си?а ?итмеш яшь дип торам. Сумка (й?ткереп). Гата картайтты инде мине шулай. Китаплар. К?р?без, к?р?без! Сумка. Гата мине чана итеп, ?стем? утырып таудан шуды. Китаплар. Ай-яй-яй! Бик усал малай! Сумка. Мен? минем эчемд? н?рс?л?р ген? юк! К?регез! Китаплар (сумканы? эчен? карыйлар). ?тек?й ген?м! Нил?р ген? юк! ?лифба. Авыр ш?репл?р, рогаткалар, ташлар. Уку китабы. Иске к?т?к, ?бисенн?н калган к?г?рг?н уймак, сынык пычак, ч?п-чар бер кочак! Математика. Санап бетергесез… Уку китабы. ?н?. мин шулар арасында интегеп яшим инде. Сумка. ? мин шуларны к?т?реп ташып й?рим. (?ст?л астыннан бер тавыш кил?) Тавыш. Сез мине к?рс?гез иде! Башкалар (аптырап). Кем бар анда? Гата ?земе ?лл?? Тавыш. Юк, мин Гатаны? хата бел?н тулган д?фт?ре. Башкалар. Син кайда со?, кил бирег?! (?ст?л астыннан д?фт?р чыга) Д?фт?р. Мин матур язу д?фт?ре булам. ?лифба. Алай ик?н. Л?кин син бер д? матур т?гелсе?. Уку китабы. ? син ниг? кырын басып торасы?? Д?фт?р. Оялам. Гата минем бу як битем? кара т?кте. Кешег? к?ренерг? оялам. Башкалар. Ай-яй-яй! Бик шапшак малай! Карандаш (кер?). ? сез мине к?регез бер ген?. Ул к?н д? минем башымны ч?йни, очымны сындыра. ?лифба. Бу нинди эш! Мен? минем укучым ?лфия, беренче класста гына булса да, ?ич т? алай т?гел. Аны? барлык ?йберсе д? чиста, сумкасын да, карандашларын да кадерл?п кен? й?рт?. Математика. Ис?пл?п торса?, исе? кит?. К?р?се иде, колагын борасы иде ул Гатаны?. Уку китабы. Юк, минем аны к?р?сем килми. Мин а?арда й?рг?нче, макулатура булып кит?м. Д?фт?р. Мин д?! Карандаш. ? мин нишлим со?? ?лифба. ? сине мин ?зем бел?н алам. ?лфия сине очлар, кадерл?п кен? й?рер. Математика. ?йд?гез, Гатага язып калдырыйк. Карандаш. Мин язам! (Карандаш тиз-тиз яза.) Булды. (Бар да чыгып кит?л?р. Гата кер?. ) Гата. Кайда булды бу уку китабы! Мич башында да юк, карават астында да юк. Матур язу д?фт?ре д? ?лл? кая китк?н. Тапсам, кир?кл?рен бир?м инде. (карандаш бел?н язган к?газьне укый.) “Без т?зеп тора алмыйбыз, сине ташлап кит?без”. Мине ташлап китк?нн?р. Уф, нишлим х?зер? (?з-?зен?.) ?й Гата, Гата, ?лл? син чынлап та ясады?мы хата? (П?рд? ябыла. Гата с?хн? алдына чыга.) Мен? мин, ипт?шл?р, шундый т?ш к?рдем. Х?зер мин барлык ?йберл?ремне кадерл?п кен? й?ртерг? с?з бир?м. Алып баручы: К?рдегезме инде,ишеттегезме? Гатаны? хатасын кабатлый к?рм?гез. Китап бит ул га??еп х?зин?.Аны яратырга ??м сакларга кир?к.
1 нче текст. Мин кулыма китап алам… (Р. Ми?нуллин*) (1) Без – китаплы халык. (2) Татар халкы гыйлемле булган, китап укыган. (3) Б?генге к?нг? кад?р килеп ?итк?н кулъязма китаплар шул хакта с?йли. (4) Кулъязмаларны к?череп язучы осталар барлыкка килг?н. (5) Х?зергеч? ?йтс?к, китапларны тиражлаучылар була. (6) Аннан басма китаплар чоры башланган. (7) Безне? ?би-бабайларыбыз ?з телл?ренд? белем алганнар, шул ук вакытта фарсыча да, гар?пч? д? белг?нн?р. (8) Шунысы м??им: без ?зебез ген? белемле булып калмаганбыз, м?гъриф?т нурларын башка тугандаш халыкларга да таратканбыз. (9) Якын-тир?д? ген? т?гел, Урта Азия далаларына кад?р барып ?итк?нбез. (10) Бу да халкыбызны? игелекле хезм?тл?ренн?н саналырга тиеш. (11) Я?а чорлар килде. (12) Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. (13) Техника ?зг?р?, компьютерлар, телефоннар, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар я?ара, камилл?ш?. (14) Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да… (15) Классикларыбызны укып ?см?г?н, б?генге язучыларыбызны белм?г?н милл?тт?шл?ребез рухи тамырларыбызны да, тарихыбызны да, гореф-гад?тл?ребезне д? а?ламаслар диг?н шигем бар. (16) Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с?, нишл?рбез? (17) Беренчед?н, компьютер – компьютер инде ул. (18) Аны? ?аны да, хисе д? юк. (19) Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. (20) Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк. (21) Без к?п гасырлар д?вамында белемне бары тик китап аша алганбыз. (22) Иман нурын да, д?нья цивилизациясене? казанышларын да, халкыбызны? бай тарихын да, рух ныклыгын да безг? китап бирг?н. (23) Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле. (24) Б?генге к?нд? безне? т?п рухи таянычыбыз китап булырга тиеш! (25) Китапсыз к??ел – буш к??ел, китапсыз йорт – нурсыз йорт, китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. (26) Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! (27) ?лег?… *Роберт Ми?нуллин (1948) – халык шагыйре, популяр ?ырлар авторы. Аны? шигырьл?ренд? туган ?ир, табигать, м?х?бб?т лирикасы, ?нил?р темасы чагыла. Алар лирик образлар, нечк? хисл?р, тапкыр ??м юмористик гыйбар?л?р бел?н бирелг?н. “Мин кулыма китап алам” тексты буенча сочинение Р. Ми?нуллин текстыны? со?гы юлларында китапны? милл?т ?чен рухи чыганак булуы турында ассызыкланган. Автор укучыларны милл?тебез тарихында китапны? тоткан урыны ??м аны? рухи кыймм?те турында уйланырга чакыра. Текст: “…китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! ?лег?…” – диг?н с?зл?р бел?н т?г?лл?н?. Бу с?зл?рд?н к?ренг?нч?, автор моны? гел шулай булып калачагына шик белдер?. Минемч?, монда хаклык бар. “Я?а чорлар килде,” – дип яза автор ??м компьютерны? китапны кысрыклап чыгара баруына борчылуын яшерми. ?йе, бу шулай. Б?ген укучы, кибетк? кереп, китап алмый. Китап геройларын кызганып еламый, алар бел?н берг? шатланмый. К?не-т?не компьютерда уйный. Бу уеннар аны? а?ын томалый, зи?енен тупасландыра, рухи д?ньясын ярлыландыра. К?чл??г?, ?терешк? корылган виртуаль д?нья бел?н яш?г?н бала ми?ербансыз булып ?с?. Аны? ?чен милл?т т?, ата-ана да икенче планга к?ч? бара. Рухи кыймм?тл?р югала барган саен, акчага табыну арта бара. “Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з.” Компьютерны? файдалы яклары да бик к?п, л?кин ул барыбер китапны алыштыра алмый. Кешелек д?ньясы ме? ел элек т? китапсыз яш?м?г?н, х?зер д? аннан башка яши алмый. Китап – белем чишм?се. Китап укымаган кешене? а?-фикерл?? д?р???се д? т?б?н, рухи д?ньясы да ярлы була. Ата-анага, милл?т ??м туган илг? м?х?бб?т т? китап аша се?дерел?. Халкыбызны? б?ек ?тк?нен д? китап аша гына бел? алабыз. “Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.” Шулай итеп, китап кешене уйланырга, аны? геройлары кичерг?нн?рне й?р?генн?н ?тк?рерг?, хис д?ньясын баетырга, битараф булмаска ярд?м ит?.
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе. И. Гази. Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П. А. Павленко. Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт. Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64. Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган. «Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар. Китап — ки??шче? сине?, Дусты?, ярд?мче? сине?. Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны.
“Туган ягым – яшел бишек” ?с?ренд? язучы ?зене? к??елле балачагын сур?тли. К?кк? ашкан таулар артыннан, ?зене? алтын к?лм?ген киеп, к?н д? табигатьне с?ламл??че кояшны, аны? яктысында ?емелд??че чык тамчыларын, шулай ук авылны? б?тен м?ш?катен к?реп ?с? Гом?р. Балачак ул кеше гомеренд? бер ген? була. Шу?а к?р? аны? ??р мизгеле кадерле, алар бервакытта да онытылмыйлар. ??р кеше аны сагынып, юксынып иск? ала. ?леге ?с?рд? Гом?р Б?широв балачак образына б?йл?п, туган авылын, татар халкыны? ел саен ?тк?релеп кил? торган изгед?н-изге йолаларын, б?йр?мн?рен нечк?л?п сур?тли, а?а м?х?бб?тен белдер?. Минемч?, н?къ мен? шул гореф-гад?тл?ре бел?н ?зенч?лекле ул “Туган ягым-яшел бишек” ?с?ре. Туган ягында нинди ген? б?йр?мн?ре юк аны?! Сабан туе дисе?ме, ашлык ч?ч?, печ?н чабу, каз ?м?л?ре, ?йг? килен т?шер? дисе?ме… Аларны? ??рберсе кадерле! ?ирл?р кардан арчылгач, Гом?рл?р ашлык ч?ч?рг? басуга кит?л?р. Л?кин бу гади ген? н?рс? т?гел. Аны? да ?з т?ртибе бар. ?нк?йл?ре ирт?н ирт?к йомыркаларын ?зерл?п куйган инде. Гом?р бел?н ?тисе бу йомыркаларны кара ?ирг? сибеп ?иб?р?л?р. Бабайлар шулай эшл?г?н чакта, иген у?ар, иген б?ртеге йомырка кад?рле булыр, дип ышанганнар.
Китап турында нинди генэ мэкальлэр юк: китап — белем чишм?се; китап белем ачкычы; китапны? белм?г?не юк; китапсыз ?й — иш?к абзары; китап – тормыш к?згесе; китапны? белм?г?не юк, х, б. Аларнын хэрберсе безне кубрэк китаплар укырга онди. Бигрэктэ хэзер барлык нэрсэ компьютелаштырган вакытта. Ин бэхетле кеше — китап укучы кешедер, минемчэ. Китап уку бит ул ниндидер белем яисэ информация алу гына тугел эле, э торле таланты авторларнын фантазия иленэ кереп киту дэ. Э бэлки фантазиядэ тугелдер, э чынлыкта булган хэл, авторнын борчулары ?эм башыннан кичергэннэре. Купчелегебез эйтер:”Китап укыганчы мин анын фильмын карыйм”. Минемчэ бу алай тугел. Фильм тошеруче сценарист хэм режиссер нинди генэ профессионал булмасын, узебез куз алдына китергэн образларланда яхшысы була алмый. Китап укып без геройларны куз алдына гына китереп калмыйбыз, э аларга карата аерым эмоциялэр дэ кичерэбез. Бер китапны куп тапкырлар укырга момкин хэм укыган саен узенэ яна ачышлар ясыйсын, беренче тапкыр укыган кебек укыйсын! Э фильмны бер тапкыр карыйсын, анда да тошеручелэрнен эшчэнлегенэ генэ игътибар итэсен. Китап ул белем чишмэсе. Китап укып без бэхет, мэхэббэт, ерак иллэр турында белэбез.Торле энциклопедиялэр хэм сузлеклэр ин авыр сорауга да жавап табалар. Дусларым э сез китап тарихын белэсезме? Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64. Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Минем дэ сезне уземнен яратып укый торган берничэ китабым белэн таныштырасым килэ, дусларым. Ин беренче китапларымнын берсе “Краткая энциклопедия дошкольника” Габдулла Тукай иленэ сэяхэт. Татар хэм рус телендэ Лэбиб Лероннын “Борчак шыттырам!” китабы Ин яраткан китапларымнын берсе Язмамны Габдулла Тукайны? “китап” шигыре белэн тэмамлыйсым килэ ?ич т? к??елем ачылмаслык эчем пошса ?з-?земне к?ралмыйча, рухым т?шс?, ??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны Куялмыйча ?анга ?ылы хичбер т?шк?: Х?ср?т со?ра, х?ср?т килеп алмаш-алмаш К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш, К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса Х?зер ген? сыгылып-сыгылып елаган яшь Шул вакытта мин кулыма китап алам, Аны? изге с?хиф?л?рен актарам: Р?х?тл?неп кит? шунда ?аным, т?нем, Шуннан гына д?ртл?рем? д?рман табам Уеп барган х?рбер юлым, х?рбер с?зем Була минем юл к?рс?т?че йолдызым. С?йми башлыйм бу д?ньяны? ваклыкларын Ачыладыр, нурланадыр к??елем, к?зем. ?и?елл?н?м, м?гъсумланам мин шул чакта Р?хм?т ?йт?м укыганым шул китапка, Ышанычым арта минем ?з-?зем?, ?мит бел?н карый башлыйм булачакка.
Бала чактан башлап гомерем буе китап укыйм. Серд?шем д?, ки??шчем д?, рухи таянычым да ул. Китапхан?че хезм?тен д? юкка гына сайламаганмындыр. Озак еллар китапхан?д? эшл?? д?веренд? минем кулдан никад?р китап ?тте. Кулга я?а китап алгач, аны ачып укыр алдыннан була торган га??еп р?х?т мизгелл?р китапхан?че хезм?тене? и? татлы, и? б?хетле минутларыдыр, м?гаен. Китапхан?безне? китап фонды бай. Шуны? ?стен? к?нд?лек матбугат – газета-журналлар к?пме тагын. Р?х?тл?неп укы, к??ел байлыгы тупла. Борынгылар: “Бел?ге к?чле – берне егар, белеме тир?н – ме?не егар”, – дип юкка гына ?йтм?г?нн?р. Сабыйларны? м?ш килеп китап сайлауларын к?реп куану, к?пл?рне? серен й?р?ген? сыйдырып, китап с?зе бел?н юатып, укый башлагач, д?ньяларны оныттыра торган, китап укучыны? холык-фигылен? туры кил? торган китапны сайлап бир?, ?зе? шуннан куаныч табу – барлык китапхан?чел?р ?чен д? уртак сыйфаттыр. К?зк?й китапхан?сене? 85 еллык тарихы бар. Нич?м? буын авылдашларга белем-м?гъл?мат бирг?ндер бу рухи чишм?, кемн?рдер тормыш юлында адашканда китаплардан, андагы геройлар язмышыннан ?зен? ?лге алгандыр, яш?рг? к?ч тапкандыр. Бакса?, инде кырык елга якын гомерем шушы китапхан?д? узган. Авылдашлар бел?н берг?л?п нинди ген? кызыклы чаралар: юбилейлар, язучылар бел?н очрашулар, шигърият кич?л?ре, конкурслар, ?д?бият атналыклары уздырылмаган. ?д?бият бел?н кызыксынучы укучылар, яшьл?р ?чен “Учак” клубы оештырылды, ?лк?нн?ребез ?чен б?йл?? т?г?р?ге эшли. Б?ген китапхан? китап бир? урыны гына т?гел, авылдашларны? аралашу урыны да. Китапхан?без – заман тал?пл?рен? туры китереп я?артылган бинада. Ике компьютерыбыз бар. Алар интернетка тоташтырылган. Кызыклы материалны к?череп алырга тел?г?н кешег? шунда ук ксерокс тора. Болар барысы да кир?к, барысы да заманча. Л?кин китап укучылар бел?н очрашып, х?л-?хв?л сорашып, талгын музыка астында шигырь ты?лау – ?зе бер ?ан р?х?те. С?йл?шеп к??ел бушатасы?, кайчакларда гыйбр?т аласы?, ки??шл?рг? колак саласы?. Б?ген кешел?рг? ?н? шундый аралашу ?итми, ? безне? китапхан?д?ге очрашулар шул бушлыкны тутыра. Кыскасы, хезм?темне яратып башкарам. Форсаттан файдаланып, коллегаларымны ??н?ри б?йр?мебез бел?н котлыйм, китап укучыларыны? к?бр?к булуын, и?ади табышлар телим.
Тема: Китап – акыллы ки??шче. (??мл? т?рл?рен гомумил?штереп кабатлау). Максат: 1. ??мл? т?рл?рен гомумил?штереп кабатлау; 2. ?йт? максаты буенча ??мл? т?рл?рен д?рес билгел?? к?некм?л?рен ныгыту. 3. Матур язу ??м с?нгатьле с?йл?м к?некм?л?рен ?стер?. 4. Китап укуга ??м белем алуга м?х?бб?т т?рбиял??. ?и?азлау: д?реслек, таблица, карточкалар, проектор, слайдлар. I. Актуальл?штер?. 1. ?йт? максаты буенча ??мл?л?р нич? т?рг? б?лен?л?р? 2. Хик?я ??мл?не? нинди билгел?ре бар? 3. Сорау ??мл?д? сорау нинди чаралар ярд?менд? белдерел?? 4. Нинди ??мл?л?р тойгылы ??мл? дип атала? 5. Боерык ??мл? дип нинди ??мл?л?рг? ?йт?без? II. Я?а к?некм?л?р формалаштыру, алган белемн?рне ныгыту. 1. Тыныш билгел?рен куеп, экранда бирелг?н ??мл?л?рне к?череп язарга. ??мл? т?рл?рен билгел?рг?. Китап – акыллы ки??шче. Яхшы китапны? ь?р юлы алтын. Аны дусны сайлаган кебек сайла. Китапсыз ?й – т?р?з?сез б?лм?. Китапны ??рчак саклап тотыгыз. Аны яратагыз, а?а сокланыгыз. Без китапка ??рвакыт игътибарлымы со?. Аны саклап тота бел?безме. Син кадерле, син якын, минем с?йг?н китабым. (Икенче слайдта, эшне? д?реслеген тикшер? ?чен, тыныш билгел?ре куелган ??мл?л?р языла). 2. Уен. ??мл?л?рне уку. Укучылар ??мл? ахырына куелган тыныш билгесене? карточкасын к?т?р?л?р. 1. Китапны – белем чишм?сен яратыгыз! 2. Халыкны? никад?р к?п ??м т?рле китабы булса, ул шулкад?р югарылыктагы а?-белемг?, м?д?ниятк? ия. 3. 1722 нче елда басылып чыккан татар китабы турында бел?сезме? 4. Балалар, вакытында уйнагыз, ?ырлагыз, биегез, к?легез! Л?кин китап укуны? л?зз?тен, Кыймм?тен ??м кадерен белегез! 5. Китапларны? гомерен кыскарта торган нинди аф?тл?р бар со?? 6. Белем алыйм дис?? ничаклы, с?й, х?рм?т ит, ярат китапны! 7. Китап ?ич т? онытылганны, игътибрсызлыкны яратмый. 8. Аны кулыгызга алыгыз, битл?рен сыйпагыз! 9. Ул ч?ч?к кебек: “ирк?л?г?нне”, “назлаганны”, ягъни укыганны ярата. 10. Чисталык – кешел?рне? ген? с?лам?тлек нигезе т?гел, китапларны? да с?лам?тлеге булып санала. 3. М?ст?кыйль эш. Перфокарталар бел?н эшл??. ??мл? т?рен билгел?рг?. 1. Китаплар – кеше акылыны? ки??шчесе. 2. Кемн?р ген? алардан рухи л?зз?т алмаган да, кайсы б?ек шагыйрь, да?и философ аларга дан ?ырланмаган! 3. Кайгы-х?ср?т баскан карт кеше д? китаптан ?анына азык, к?шекк?н к??елен? юаныч эзли. 4. ? сабый балага китап кир?кме со?? 5. Китапны яратыгыз! 6. Китапны? белм?г?не юк. 7. Китаптан х?реф эзл?м?, акыл эзл?. 8. Н?рс? безне к?лдер?, ?ырлата, уйлата, юата? 9. И? якын дускаем, серд?шем, ки??шчем, син – китап! 4. Карточкалар бел?н эш. Сорау ??мл?л?рне табып, сорауны белдер? чараларын билгел?рг?. Яхшы китапны? ??р юлы алтын. Ул ки??шче д?, ярд?мче д?, д?рес юл к?рс?т?че д?. Китапларны бар кеше д? х?рм?т ит?ме? ??р укучы аны саклап, кадерл?п тотамы? Китаплар кайчан озак яши? Алар озак яш?сен ?чен н?рс?л?р белерг? кир?к? Ни ?чен китапларны озак яш?т? ?чен тырышырга кир?к? Бу сораулар ??р укучыны уйландырсын. Китап яхшыны яманнан аерырга ?йр?т?. Ул – и? якын дус, тугрылыклы ипт?ш. 5. Татар халкыны? к?ренекле фикер иясе, б?ек м?гъриф?тче, м?ш??р тарихчы ??м педагог Ризаэддин Ф?хреддин д? безг? китаплар бел?н дус булырга, алардан аерылмаска ки??ш ит?. (Слайдка язылган текстны с?нгатьле укырга ??м ??мл? т?рен ?йтерг?). Г?з?л китаплар — га??еп ?йберл?р к?рен?ч?к к?зге, аулакта серд?ш, ялгызлыкта ипт?ш, га?излек вакытларда ярд?мче, х?ср?тл?рд? шатлык китер?че, фикерл?рне нурландыручы, ?тк?н заманнар х?лл?рен с?йл?п торучы, ?метл?р, вакыйгаларны хик?ят ит?че, гакыллы кешел?рне? гакылларын к?зл?рг? к?рс?т?че аз хаклы, к?п файдалы н?рс?л?рдер. Шуны? ?чен китап алуда саранлык итм?гез, китаплардан аерылмагыз! Л?кин китаплар арасында юк н?рс?л?р язылган, м?гън?сез н?рс?л?р бел?н тулганнары да бардыр. Боларны уку — кыймм?тле гомерне ?р?м ит? булыр. Шуны? ?чен фикерл?рне нурландырачак, холыкны пакьл?рг? ярд?м бир?ч?к, гакылны арттырачак китапларны ихтыяр итеп, башкаларыннан ерак булыгыз! Файдалы китапларны уку к??елг? шатлык китерер, фикерг? азык булыр, зи?енг? ку?т бирер. Китап уку кешел?рне? й?зен? нур, к??елл?рен? шатлык китерер. 5.”Китапхан?д?” диг?н темага диалог т?зерг?. Нинди ??мл?л?р кулланылды? 6. Йомгаклау. – Б?генге д?ресебезд? без сезне? бел?н к?нег?л?ребез аша китап турында с?йл?штек. Китапны ??рвакыт саклап, кадерл?п тотарга кир?к. – Х.Х?митов “Анам с?зл?ре” шигыренд? д? бик матур, акыллы фикерл?р ?йтел?.
“Китап ? белем чишм?се” диг?н м?каль бар. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. ? кешег? белем ни ?чен кир?к, аны? кеше тормышындагы ???мияте нинди со?? Бер караганда, бик гади сораулар кебек. ?мма к?п вакытта шундый гади сорауга ?авап бир? кайбер н?рс?л?рне яхшырак а?ларга ярд?м ит?.
Белем безне? тормышта искиткеч зур ???миятк? ия. Белемн?н башка йортлар да т?зеп булмый, кешене д? д?валап булмый, автомобиль д? й?ртеп булмый, пианинода да уйнап булмый. Билгеле бер белем булмыйча, гомум?н, берни д? эшл?п булмый.
Х?тта и? гади эшл?р ?чен д? н?рс? д? булса белерг? кир?к. М?с?л?н, д?рес ашарга ?йр?н? ?чен ген? д?, кечкен? балага кашык, ч?нечке, чынаякны? н?рс? ик?нлеген белерг? кир?к.
? катлаулырак н?рс?л?р турында ?йтеп т? торасы юк. Техниканы белми торып, машинада бер метр да барып булмый. Анатомияне белми торып, кешег? д?рес итеп операция ясап булмый. Белемне? кеше тормышы?дагы ???мияте турында к?п мисаллар китереп булыр иде. Халык бу турыда бик белеп: “Белемсез бер эш т? чыкмый”, “Белемн?н зур х?зин? юк”, “Белем ? б?хет ачкычы, д?р???не? баскычы”, ? диг?н.
Д?бият ? минем тормышым
Мин кечкен? чагымнан бирле китаплар укырга яратам. Аеруча татар теле?д? язылганнарын. Х?зерге к?нг?ч? татар ?д?бияты минем тормышымда зур урын алып тора. Балачакта китаплар бел?н мине д?? ?нием таныштырса, б?генге к?нд? ?д?бият д?ресл?ренд? татар телен? ген?, татар ?д?биятына гына хас булган, матур, тир?н эчт?лекле ?с?рл?р бел?н мин ?зем танышам, ??рбер укыган ?с?р минем тормышыма бер я?алык булып кер?. Алар аша мин д?нья бел?н танышам, ?зем? тормыш т??риб?се туплыйм.
Минем ?чен ?з туган телемд? укый алу зур б?хет. Татар телене? матурлыгына игътибар итк?негез бар мик?н? Искиткеч н?фислек! Татар ?с?рл?рене? ??рберсен ?ыр бел?н ти?л?п була. ? нинди к?ренекле ш?хесл?р бизи безне? ?д?биятны: Г. Тукай, М. ??лил, А. Алиш, ?. Еники, М. М??диев! Алар безне? горурлыгыбыз бит. Х?зерге к?нд? д? к?п кен? яшь язучылар бар. Мин ?зем д? шигырьл?р, хик?ял?р язарга яратам. Л?кин ?земне шагыйрь дип ?йтерг? минем хакым юк. Минемч?, Г. Тукай кебек ш?хесл?р ген? лаек бу исемг?. Алар ?д?биятыбызны? к?рке булып торалар.
??р кеше ?зене? туган телен белерг? тиеш. ? инде ?д?биятка килг?нд?, ул ? безне? кил?ч?гебез. Еллар ?тс? д?, б?ек шагыйрьл?р к?т?рг?н темалар х?зер д? актуаль булып кала. Нинди ген? шигырьне, ?киятне укыса? да, алар к??елне баета, бу г?з?л д?ньяны? серл?рен ача. Китап укыган кеше, гомум?н, бу д?ньяны икенче яктан к?р?, тормышны? кадерен белерг? ?йр?н?. Шу?а к?р? барлык балаларны да китап укырга ?ндисем кил?. ?з телен, ?д?биятын белг?н кеше беркайчан да югалмас, тормышында ?з урыный таба алыр. “Китап ? белем чишм?се” диг?н халык. Чыннан да, китап бирг?н белемне берн?рс? д? алыштыра алмый.
?д?бият ? ул минем кил?ч?гем. Укыгыз китапларны! Анда безне? тарихыбыз, милл?тебез, безне? б?генге ??м кил?ч?к к?небез! Телебезг?, ?д?биятыбызга тугрылыклы булып калыйк, дуслар!
И? г?з?л кеше
Мин укытучы ??н?рен игенче ??н?ре бел?н чагыштырыр идем. Игенче кечкен? ген? орлыкларны туфракка ч?ч?, армый-талмый ?ирне ашлый, эшк?рт?. Шулай зур авырлык бел?н иген ?стер?. Ул ?стерг?н игенн?р б?тен халыкны с?ендер?. Укытучы да н?ни баланы? к??елен? яхшылык орлыгы ч?ч?, белем бир?, т?рбияли. ? бала, ?сеп ?итк?ч, алган т?рбиясен, белемен кулланып, халкына хезм?т ит?.
Моннан ?ч ел элек бер-беребезне белми торган унсигез бала ?зебезне? беренче укытучыбыз бел?н таныштык. Бу минутта без барыбыз да каушаган, дулкынланган идек. ? укытучыбыз ?зене? к?л?ч й?зе, ягымлы к?з карашы ??м тыныч тавышы бел?н барыбызны да ?зен? каратты, к??елл?ребезг? ачкыч тапты. Мен? шулай зур сабырлык бел?н безне белем ди?гезен? алып кереп китте. Минем укытучым д?ресл?рне мавыктыргыч, кызык итеп алып бара бел?. Авыр темаларны да ?и?ел ??м а?лаешлы итеп ачып бир?. Ул безне? арабызда бер?р нинди а?лашылмаучылык килеп чыгуын, авырып кит?ебезне яки к?ефсез чагыбызны бик тиз сизеп ала. ??рвакытта игътибар бел?н ты?лый, юата, ярд?м ит?. Мин ?земне? олы к??елле укытучымны х?рм?т ит?м. А?а авыр ??м мактаулы эшенд? у?ышлар ??м с?лам?тлек телим!
Укытучы булсам
?нием минн?н бервакыт кем булырга тел?вем турында сорады. Мин югалып калдым, ??н?р сайлау бит ул ? бик авыр ??м ?аваплы адым. Д?ньяда бик к?п ??н?рл?р бар. Кайсын сайларга?
Уйладым, уйладым да шундый фикерг? килдем: укытучы булам. Укытучы ??рбер баланы укырга, язарга ?йр?т?. Х?тта президентларны да укытучылар укыткан бит.
Укытучы булу ?и?ел т?гелдер. Моны? ?чен бик к?п белерг?, балаларны яратырга ??м х?рм?т ит?рг? кир?к.
Шул к?нн?н бирле, мин ??р к?н укытучы булу турында уйланам. Кечкен? чагымны, беренче тапкыр м?кт?пк? баруларымны иск? т?шердем. К?з алдыма балалар бакчасындагы т?рбиячел?рем, беренче укытучым килеп басты, ??м мин бер фикерг? килдем: укытучы ? и? мактаулы ??м и? намуслы хезм?т иясе. Укытучыдан башка беркем д? ??н?рг? ?йр?н? алмый. Укытучы ? барлык ??н?рл?рг? юл ачучы кеше. Шуны? ?стен?, алар ?ле ??н?р ген? т?гел, ? т?рбия д? бир?л?р. ? мин нинди укытучы булыр идем со??
?г?р д? мин укытучы булсам, ??р укучымны ихтирам ит?р идем, ч?нки ??р кеше, шул ис?пт?н, бала да ? ш?хес бит.
Укытучы булсам, мин д?ресл?рне кызыклы, балалар сулыш алырга да онытып, кызыксынып, игътибар бел?н ты?ларлык итеп ?тк?рер идем. Мин аларга слайдлар, проекция экраннарында компьютер программалары к?рс?тер идем. Б?тен биремн?рне принтерда яхшы к?газьг? бастырып бирер идем. ??рбер карточка темага туры килг?н р?семн?р яки фотографиял?р бел?н биз?лг?н булыр иде. Мин ??р укучыны? партасында компьютер торуын булдырыр идем ??м к?пчелек биремн?рне ?йр?т?че программалар р?вешенд? бирер идем. ? билгел?р ик?? ген? булыр иде: “?ти алган” ??м “?лег? йомшаграк”.
Мен? шундый укытучы булыр идем мин!
⇐ Предыдущая2345678Следующая ⇒
Китап уку — и? яхшы белем алу
План.
1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус.
2. Китаплар тарихыннан.
3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч.
4. Китап — белем чишм?се.
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе.
И. Гази.
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П.А. Павленко.
Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт.
Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.
Китап — ки??шче? сине?,
Дусты?, ярд?мче? сине?.
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.
V—VIII сыйныфларда ?д?би-и?ади (ягъни ?йр?нелг?н ?с?р буенча яздырыла торган) сочuнeнueл?р ?. Ф?йзине? «Тукай» романын, Ф. ?мирханны? «Н??ип», Г. Ибра?имовны? «Яз башы», ?. Такташны? «Караборынны? дусты», Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» ?с?рл?рен укыганнан со? яздырыла.
VI сыйныфта «Онытылмас еллар» ?с?рен ?йр?неп бетерг?ч язылачак сочuнeнueг? бер мисал китерик.
Ответ оставил Гость
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?.Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул.«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.Китап — ки??шче? сине?,Дусты?, ярд?мче? сине?.Ул х?рм?тк? бик хаклы,Кадерл? син китапны.
План.
1. Китап — акыллы ки??шче ??м якын дус.
2. Китаплар тарихыннан.
3. Китап — д?ньяны танып белерг? ачкыч.
4. Китап — белем чишм?се.
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе.
И. Гази.
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П.А. Павленко.
Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт.
Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.
Китап — ки??шче? сине?,
Дусты?, ярд?мче? сине?.
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.
V—VIII сыйныфларда ?д?би-и?ади (ягъни ?йр?нелг?н ?с?р буенча яздырыла торган) сочинениел?р ?. Ф?йзине? «Тукай» романын, Ф. ?мирханны? «Н??ип», Г. Ибра?имовны? «Яз башы», ?. Такташны? «Караборынны? дусты», Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» ?с?рл?рен укыганнан со? яздырыла.
VI сыйныфта «Онытылмас еллар» ?с?рен ?йр?неп бетерг?ч язылачак сочинениег? бер мисал китерик.
⇐ Предыдущая234567891011Следующая ⇒
Date: 2015-09-18; view: 830; Нарушение авторских прав
Китап – тормыш к?згесе.
Китап-тормыш к?згесе дип юкка гына ?йтмил?р. Мин китаплар укырга яратам. Безне? ?й тулы китап. Туган к?нем? д?, б?йр?м к?ненд? д? ?нием китап б?л?к ит?. Белемле, т?ртипле булып ?с?емне тели ул минем.
Язучылар безг? тормышта к?рг?н-белг?нн?рен матур с?зл?р аша ?иткер?л?р. Татар ?дипл?ре тупас, оятсыз сузл?рне геройлар телен? кертми диярлек. Без у?ай геройлар кебек ?д?пле с?йл?шерг?, т?ртипле булырга, ?зебезне бизи торган матур эшл?р башкарырга ?йр?н?без.
Шуларны? берсе Г. Тукайны? “Эш бетк?ч, уйнарга ярый” шигыренн?н сабый. Шигырьд? шагыйрь безне кечкен? баланы? бер к?не бел?н таныштыра. Аны? сабырлыгына исе? кит?р! Кояшны? кыздыруына, Сандугач ?ырына, Алмагачны? кызыктыруларына д? туз? ул. Аларны? ?аркайсына олылар шикелле, бик акыллы гына итеп ?авап бир?.
Дим?к, Г. Тукай бала ?чен укуны? и? кир?кле эш ик?нлеген к?рс?т?.
Шушы Сабыйны? акыллы булуын, тырышып укырга кир?клеген а?лата. ? уен ?чен вакыт ?ит?рлек, д?ресл?рне бер вакытта х?зерл?рг? кир?клекне ?йр?т?.
Шулай итеп, китап – ми?а яшьт?шл?рем тормышын к?згед?ге кебек итеп к?рс?т?, аларны? у?ай сыйфатлары мине т?рбияли, зур тормышка ?зерли.
Салим?анова Галия
5нче сыйныф укучысы.
Китап ? белем чишм?се.
М?каль.
Д?ньяда китаптан башка яш?? м?мкин т?гел, дип уйлыйм мин. Без китаплар аша тормышны ?йр?н?без, белем алабыз. Ч?нки аларда бик к?п акыл х?зин?се тупланган. Ул х?зин?не бернинди компьютер да, телевизор да алыштыра алмый. Китап укып, без белем алабыз, уйланабыз, тормыш ит?рг? ?йр?н?без. Китап геройларыннан ?рн?к алабыз яки кайберл?рен? охшамаска тырышабыз.
?зем ?ле укый белм?г?нд?, ми?а китапларны ?нием я ?тием укыйлар иде. Алар ми?а кечкен? вакытта бик к?п китаплар укыдылар, ? аннары мин ?зем укырга керештем. Аларны? эчт?лекл?рен а?лый башладым.
Минем и? яраткан китабым ? Роза Хафизованы? “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н китабы. Аны ми?а ?нием Я?а ел б?йр?мен? б?л?к итте. Башта ми?а китап укып чыга алмаслык калын булып тоелды. ? укый башлагач, мин китапны? ахырына килеп ?ит?емне сизми д? калдым. Китапта ?киятл?р, пьесалар тупланган. Ми?а бигр?к т? “Курай малай ма?аралары” ??м “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьлар ошады. Курай малай бик яхшы герой, аннан ?рн?к алырга була. Курай малай ??м Талсылу бел?н хыял канатларында с?ях?т ит?е к??елле д? булды со?! “Кирлем?н” диг?н ?кият-повестьны укыганда, ?земне читт?н к?рг?н кебек булдым. Бу китап яхшылык бел?н яманлыкны аерырга ?йр?тте. Кирлем?н бел?н дуслашмаска кир?клеген? ишар?л?де. Ул бары тик начарлыкка гына ?йр?т?.
Со?ыннан “Акт?пи ник мо?ая?” диг?н ?киятне укып чыктым. Бу ?кият минем ?чен кызыкта, кызганыч та булды. Шулай итеп, ?земд? китап укырга тел?к уянуын сизми д? калдым! Мин кил?ч?кт? д? кызыклы китаплар бел?н дуслашырга хыялланам.
Китап – белем чишм?се
(1-9 сыйныф укучылары бел?н ?д?би тематик кич? ?тк?р? ?чен сценарий ?рн?ге)
Максаты:
– укучыларда китапка м?х?бб?т т?рбиял??;
– китап укуга кызыксыну уяту;
– кеше тормышында китапны? зур ???миятк? ия булуын ачыклау;
– китапларны сак бел?н ген? тота бел? т?ртибен ?йр?т?.
?и?азлау:
Плакат: “Белем алыйм дис?? ничаклы- с?й, х?рм?т ит , ярат китапны”(Г.Тукай),
”Минем яраткан китабым” темасына укучылар р?семн?ре к?рг?зм?се, слайдлар, классик музыка язмалары.
Эпиграф: (Кич? барышында слайдлар к?рс?тел?)
“Акыл тарихы т?п ике чордан: х?реф ??м типография уйлап табудан тора; калган барлык чорлар шуларны? н?ти??л?ре ген? булган. Китап ??м язу кешег? я?а д?нья ача”.
(Н.М.Карамзин)
Кереш ?леш:
I.Китапхан?чене? чыгышы.
Х?рм?тле укучылар! Б?ген без бу залга китаплар турында с?йл?шерг? ?ыелдык.
Китап диг?н д?нья бар, китап диг?н гал?м бар. Уйлана башласак, алай гына мик?н? Ай-?ай, зур м?гън? ята китап с?зенд?. Тормышта б?генге д?р???сен? килеп ?итк?нче, китап ?з тарихында гыйбр?тле юл узган, к?п т?рле язмышларга очраган. Халыкны котыртучы, юлдан яздыручы диг?н ?лл? нинди гаепл?н?л?р, нахак б?лал?р тагып, учакларда яндыру, таш б?йл?п суга салулар дисе?ме , зинданнарга ябылуларны, башка авырлыкларны да еш к?рерг? туры кил? а?а. Бер??л?р, аны и? яман дошманы к?реп, туктаусыз эз?рлекл?с?л?р, икенчел?ре, изгег? санап, аны и? кадерле х?зин? итеп сакларга, буыннан-буынга тапшырырга, аны? гомерен озайтырга тырышканнар…
Х?зерге заман балалары бик б?хетлел?р. Ч?нки китапхан?л?рд? , кибетл?рд? китапларны? ниндил?ре ген? юк. Укырга гына кир?к, уку тел?ген булдырырга гына кир?к безг?.
С?хн?г? алып баручылар чыга.
1нче алып баручы: Ис?нмесез, кадерле укучылар, укытучылар! Б?генге б?йр?мебез д? китап турында. Ул “Китап- белем чишм?се. “ дип атала.
Без гомер буе китапка м?р???гать ит?без. Ул бала чактан ук безне урап алган д?ньяны ??м ?зебезне танырга, а?ларга ярд?м ит?. ?з вакытында укылган китап еш кына кешег? нинди ??н?р сайлап алырга кир?клеген ?йтеп бир?.
2 нче алып баручы: Китап эшл?г?н чакта ярд?мче, ял итк?нд?- ипт?ш, кайчакта ул –к??ел ачу ?йбере, ??рвакытта юлдаш, ки??шче, ? аны? бел?н дуслашкан кеше ?чен ышанычлы дус.
1 нче алып баручы: Китап ул мог?иза.Мен? ?ст?лд? куш уч т?бе зурлыгында гына китап ята, ? а?а кешел?р, йортлар, ш???рл?р сыйган. Китап ?ст?лд? х?р?к?тсез ята, ?мма ул безне зур тизлек бел?н бер очтан бер очка, бер илд?н бер илг? ??м шулай ук ?ир шарыны? т?рле почмакларына илтеп куя. Ул безне ?тк?н ??м кил?ч?к заманга к?чер?. 2 нче апрель- балалар китабы к?не итеп кабул ителг?н. ??р елны шушы к?нне балалар китабы к?не буларак т?рле чаралар ?тк?рел?.
2 нче алып баручы: Китап – кеше т?зег?н берд?нбер вакыт машинасы. ?ансыз булса да -яши, телсез булса да –с?йли.
Китап (Элвира Г.)
“Укы инде,балам,укы!,-диеп
Кир?кми л? ми?а ?йтерг?.
Минем к??елем ?зе ашкына ич
Китаплардан к?пне белерг?.
Геройлары бел?н серл?ш?м д?,
Шатлыклары булса с?ен?м.
Кайгыларын ми?а с?йл?с?л?р,
Алар ?чен бик т? к?ен?м.
?ырласалар алар бел?н ?ырлыйм,
К??елем шат була шаярсалар.
Бик ямансу булыр иде ми?а,
Китаплардан бер к?н аерсалар.
1 нче алып баручы: Китаплар бел?н ш?гыльл?н? балачакны ямьл?ндер?, яшьлекне туендыра, картлыкны? к??елен к?т?р?, б?хетне бизи, б?хетсезлек килг?нд? сыену урыны була ??м юата, ?йд? чакта шатландыра, ?йд?н читк? китк?нд? комачауламый.(Цицерон).
(Тыныч к?й уйнатыла)
2 нче алып баручы: Х?зер сезгэ Л?йл? “Татар китабы” диг?н шигырь с?йли
Минем ?чен китап изге ?йбер,
К?зем ачты бала чагымда ук:
Ки??шчем д? булды, ме? сорауга
?авап табалмаган чагымда ук.
?киятл?р бел?н танышуым
Татар китабыннан башлангандыр.
“?ги кызны” кат-кат укыганда
Нич? тапкыр к?зем яшьл?нг?ндер.
Кулларыма мин еш китап алам,
Серл?ш?мен ялгыз калган чакта.
Халкымны, дим китап саклаган ич-
Теле онытыла язган чакта.
Адаштырмый ?йд?п барасы? син
“Н?рс? бар со? сина ти? тагын”- дим.
Башым иеп сина табынамын-
“Р?хмэт си?а, Татар китабы!”- дим.
1 нче алып баручы: ”Укып барган ??рбер юлым, ??рбер с?зем, була минем юл к?рс?т?че йолдызым”, дип язган Г.Тукай. Д?рест?н д?, китапларда чагылдырылган тарих сабаклары ?тк?нн?рне белерг? ген? т?гел, ? х?зерге тормышны а?ларга да ??м кил?ч?кт? ?з юлы?ны сайларга да ярд?м ит?.
Китап
?ич т? к??елем ачылмаслык эчем пошса, ДИН?
?з-?земне к?ралмыйча рухым т?шс?,
??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны
Куялмыйча ?анга ?ылы ?ичбер т?шк?;
Х?ср?т со?ра х?ср?т килеп алмаш-алмаш,
К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш,
К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса,
Х?зер ген? сыгылып-сыгылып елаган яшь,
Шул вакытта мин кулыма китап алам,
Аны? изге с?хиф?л?рен актарам;
Р?х?тл?неп кит? шунда ?аным, т?нем,
Шунда гына д?ртл?рем? д?рман табам.
Г. Тукай
2 нче алып баручы: ?ор телле татар халкыбыз китап, уку, белемле булу турында м?кальл?р и?ат итк?нн?р, ? х?зер без сезне? бел?н татар халкыны? бу м?кальл?рен исебезг? т?шереп китик.
Китап – белем чишм?се
Китап – тормыш к?згесе
Китап – якын серд?ш
Китапны? белм?г?не юк
Китапсыз ?й – т?р?з?сез б?лм?
Китап галим- телсез м?галлим
К?п укыган к?п белер
К?п й?рг?н, к?п белм?с – к?п укыган к?п белер
Гыйлем акчага килми – тырышлык бел?н кил?
Уку каты булса да ?имеше татлы
1 нче алып баручы: Китап укып, без к?п н?рс?г? ?йр?н?без. Ул яхшыны яманнан аерырга ?йр?т?, кеше б?хете ?чен к?р?ш?чел?рне? б?ек акыллары бел?н таныштыра. Кешег? ул бик к?п н?рс? хакында с?йли, ?мма а?ардан басылып чыкканчы, аны? нинди юл ?т?ен без к?рмибез. ? х?зер с?зебез китапны? безне? кулга килеп эл?кк?нче нинди юл ?т?е хакында.
Башта к?газь эшл?? ?чен З. Эльвина
Шактый хезм?т сорала,
?дипл?р ?с?рне язгач,
Эшл?р бераз ?айлана.
Язучыны? ??рбер с?зе
Редактор аша ?т?.
Китаптагы ??р с?з ?чен
Ул безг? ?авап тота.
Эшч?н басу машинасы
Битк? х?реф т?шер?.
Битл?р ?ле китап т?гел,
Елмаймыйлар кешег?
Ябыштырып, т?пл?п куйгач
Тышларга кир?к була.
Исемн?рен язгач кына
Ул битл?р китап була.
Мен? шулай китап туа.
2 нче алып баручы: Бер язучы болай диг?н: “Китап ул язылгач кына т?гел, ? укылып чыккач туа”,- диг?н. ??м бу с?зл?рг? колак салмыйча да булмый. Ч?нки китап укучыдан башка, укучыны? м?х?бб?тенн?н башка китап юк ?ле ул. Кайбер укучыларыбыз турында “ул укыштыргалый”, яки “ул китап укырга яратмый” диг?н к??елсез с?зл?р ишетерг? туры кил?. Мондый с?зл?рне ишет?се авыр да, к??елсез д?. ? мен? укый торган укучы булу- г?з?л н?рс?. Шундый г?з?л укучы булырга омтылу бер д? со? т?гел.
“Якын дус” ?ырын ?ырлату. Дин?, Л?йл?, Эльвира.
1 нче алып баручы: ? мен? мин, кемне? д? булса: “Ми?а к??елсез! Н?рс? эшл?рг? д? белмим!”- дип зарлануыын ишетс?м, га??пл?н?м. Китаплар булганда, эшл?р н?рс? ??рвакытта да бар , дип уйлыйм мин. Китаплар барында берничек т? к??елсез була алмый.
М.Гафурины? “Китап ??м балалар” шигыре ( Г?лназ)
Д?рт-биш бала ?ыелганнар бер урынга,
Н?къ уртада берсе китап тоткан кулга.
??мм?се д? колакларын торгызганнар:
Берсе укый, башкалары ты?лый шунда.
Утыралар китап укып, к??ел ачып,
Шатлыкларын берг?-берг? уртаклашып
Кайвакытта ты?лый болар тып-тын гына,
Кайчагында к?леш?л?р шаркылдашып.
2 нче алып баручы: ? х?зер сезне? ничек китаплар укуыгызны тикшереп китик. Бирелг?н башваткычны чишк?ч сез бик яхшы бел? торган бер с?з килеп чыгар. Сорауларны игътибар бел?н ты?лагыз .
1 алып баручы:Бу шигырь юлларын кем и?ат итк?н? Исеме ничек?
Тау башына салынгандыр безне? авыл
Бер чишм? бар, якын безне? авылга ул;
Аулыбызны? ямен, суы т?мен бел?м,
Шу?ар к?р? с?ям ?аным, т?нем бел?н.
(Г.Тукай “Туган авыл”).
2 алып баручы: Бу юллар, кайсы ?с?рд?н ??м аны кем язган?
Безне? ?амал ?бине? чуар тавыгы бар. Бер авылда да юк бу тавыкка пар.Чуар тавыкны тавык дим?с?? ,?амал ?бине? х?тере калып, бу с?зне улы Гата да к??елен? авыр алыр. К?г?рченн?н кечкен?, сыерчыктан зур- чуар тавык ?н? шундый ул. (А.Алиш “Чуар тавык”).
1 а.б.Авторын ?йтегез. Мин чит илд? матур г?лл?р, хуш исле ч?ч?кл?р исним. Л?кин к?пме ген? исн?мим, барыбер ?ава ?итми, сулыш кысыла. Г?я ?з илемне? эн?е ч?ч?кл?ре т?гел, аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде.
Сагындым, бик сагындым сине, туган ил! (Г.Кутуй “Сагыну”).
2 алып баручы:. Мин, Ш?в?ли- шук малай
Шук малай , у?ган малай. , Ш?в?лине кем уйлап чыгарган? (Ш.Галиев)
1 алып баручы: Д?р?ия исемле шагыйр?не? фамилиясен исе?? т?шер.
2 алып баручы: ? х?зер Абдулла исемле шагыйрьнен фамилиясен ?йтеп карагыз.
1 нче алып баручы: ?аваплардан к?ренг?нч? бу залда китап дуслары ?ыелган ик?н . Китапларны? чын дуслары булу ?чен аны? тарихын да белерг? кир?к бит ?ле . Сезг? бу очракта С.Львовны? “Китап турында китап” диг?н ?ыентыгы ярд?м ит?р. (Китап к?рс?тел?.) Бу ?ыентыкта автор китапны? тарихи ролен , кешене? рухи м?д?ниятен формалаштыруда аны? ???миятен к?рс?т?. Атаклы галимн?рне?, язучыларны? тормышында китап нинди урын алып торуы турында с?йли. Шулай ук, китаплар бел?н ничек эшл?рг? кир?клеген д? ?йр?т?.
2 нче алып баручы: Укучылар, х?зер сезг? 6нчы сыйныф укучылары “Гатаны? хатасы”диг?н ?кият уйнап к?рс?т?л?р, игътибар бел?н карап утырыгыз.
(Х.Шабановны? “Кадерл? син китапны” шигыре с?йл?н?).
Китап -ки??шче? сине?, АДЕЛЬ
Дусты?, ярд?мче? сине?,
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.
Почмакларын б?кл?м?, ЭНЖЕ
Битл?рен д? ертма син,
Керле кулы? бел?н аны
Беркайчан да тотма син.
Ул яратмый пычракны- ДИАНА.
Керне, тузанны, тапны,
Саф, к?рсез к??еле? бел?н
Бик чиста тот китапны.
К?н д? укы син аны: ЭН?Е
Китап – якын дусты? ул,
Сине? сораулары?а
?авап биреп торыр ул!
1 нче алып баручы: Чыннан да китапны укып чыгу гына т?гел бит ?ле, озак яш?сенн?р ?чен аларны кадерл?п сакларга да кир?к бит.
?йд?гез ?ле без д? сезне? бел?н китаплар бел?н н?рс?л?р эшл?рг? ярамаганлыкны исебезг? т?шереп ?тик:
1. Китапны ашыкмыйча, уйлап укы.
2. Китапларны? битл?рен б?кл?п куярга ярамый.(Адель)
3.Китап эчен? карандаш, ручка тыгып калдырырга ярамый.(Эн?е)
4. Китапка язарга, р?сем ясарга ярамый.(Элвина Х.)
5.Китапны пычрак кул бел?н тотарга ярамый.(Г?лназ)
6. Ашаганда китап укып утырырга ярамый.(Диана)
7. Китапны кояш нурлары т?шк?н урында укырга ярамый.(Л?йл?)
8. ?г?р минд?ге ?с?рл?рне ошатып укыйсы? ик?н, башка ипт?шл?ре?? д? укырга т?къдим ит. (Дин?)
9. Китапны? ертылган битл?рен ябыштыр. ?г?р кир?к булса, т?пл?. (Элвира)
10. Китапхан?д?н алган китапларны вакытында кайтарып бир. Шуны ист? тот: аны башка укучылар к?т?. (Элвина З.)
2 нче алып баручы: Китап битл?ре пычрактан, кояш нурларыннын, юешт?н бозылалар. Аларны тагын тузаннан ??м корткычлардан сакларга кир?к.
Китаплар бигр?к т? ?зл?рен? сак караганны ??м чисталыкны яраталар.
Китапларны чиста ?ст?лг? ??м чиста парталарга гына куярга кир?к.
Бер битне укып бетерг?ч, алдагы битне ?ст?ге почмагыннан тотып ачарга гад?тл?негез. ??м беркайчан да бармагыгызны т?керекл?м?гез.
Х?зин? Х.Элвина
Х?зин?л?рне
Борын-борыннан
Эзл?п бакканнар
Т?рле урыннан.
М?гаен, син д?
Уйга каласы?,
Х?зин? диеп
Хыялланасы?.
Ята кебектер
Таулар артында.
? ?зе си?а
Бик т? якында.
Т?ш? аласы?
Бик тиз эзен? —
Китапхан?д?
Ул бай х?зин?.
Ш??к?т Галиев
Йомгаклау.
1нче алып баручы: ?йе, туган телен яраткан, китапка х?рм?т бел?н караган бала гына белемле, а?лы, ?д?пле, т?рбияле, к?рк?м кеше булып ?с?. Без ?зебезне? шундый кеше булып ?с?ебезг? ышанабыз!
( Кич? г. Тукайны? “ Туган тел “ ?ырын ?ырлау бел?н т?мамлана.
(Уртада зур х?рефл?р бел?н язылган плакатны берг?л?п уку: “ Белем алыйм дис?? ничаклы- с?й, х?рм?т ит, ярат китапны”.(Г.Тукай))
Китапхан?че: Кадерле укучылар! Б?генге кич?д? туган фикерл?регез сезне? к??елл?рд? китапка, укуга карата кызыксыну, к?п укуыгыз бел?н горурлану хисл?ре уятсын иде.Китапны? якын дусты булыгыз, аны яратыгыз ??м кадерл?гез! Бер-берегезг? д? кешелекле , ярд?мчел булып ?сегез.
Алып баручы: Укучылар, х?зер сезг? 6нчы сыйныф укучылары “Гатаны? хатасы”диг?н ?кият уйнап к?рс?т?л?р, игътибар бел?н карап утырыгыз.
Катнашалар: икенче класс укучысы Гата, аны? китаплары, д?фт?ре, сумкасы. карандашы.
Гата (ялгызы). Ипт?шл?р! Мин б?ген бер т?ш к?рдем. Т?шемд? китап халкы бел?н эш к?рдем. Ул болай булды.
(Гата кереп кит?. Шаулашып, китаплар килеп чыга. Пычранып бетк?н Уку китабы с?з ала. )
Уку китабы. Карагыз ?ле ми?а, туганнар!
Китаплар. Карыйбыз, карыйбыз. Л?кин таный алмыйбыз.
Уку китабы. Бернич? ген? к?н элек мин д? сезне? кебек матур китап идем. ? х?зер, к?р?сезме, нинди х?лг? т?штем? (К?зл?рен с?рт?).
Китаплар. Ни булды си?а, туганкай? Я, тынычлан, борчылма.
Уку китабы. К?пт?н т?гел ген? мине кибетт?н бер тракторчы абый сатып алды.
Математика. ?йе. ?йе, числосын мин х?терлим. Егерме бишенче август иде.
Уку китабы. Шуннан энесе Гатага б?л?к итте.
Математика. Беренче сентябрь к?нне.
Уку китабы. ?йе, Гата мине беренче к?нне бик яратты.
?лифба (елмаеп). Яраттымы? Бик ?йб?т!
Уку китабы. “И? матур китап минеке!”-дип, б?тен класска к?рс?теп мактанып й?рде. ? м?кт?пт?н кайткач, ?ст?л янында ч?й эчк?нд?, Гата мине актара-актара майга буяп, чуарлап бетерде.
Китаплар. Ай-яй-яй! Нинди шапшак малай!
Уку китабы. Алай гынамы ?ле! Ул бер майлы коймакны леп итеп минем битем? салып куйды. Битл?рем мен?, кайнар майга буялып, кап-кара булып чыкты.
?лифба. Мен? нинди хурлык!
Математика. ?йе, мин санадым. Май аны? 10 битен? ?теп чыккан.
Уку китабы. ? кич бел?н мине баш астына салып йокларга ятты. Шунда минем кабыргаларым сынып бетте.
Китаплар. Ай-яй-яй! Бу нинди малай?
Математика. Мин санадым, аны? ике яктан икеш?р кабыргасы сынган.
Уку китабы. Бик ??фалады ул мине. ?н?, сумкасын к?регез бер ген?.
(Кыршылып бетк?н иске сумка кер?)
Сумка. Ис?нмесез, б?хетле китаплар!
Китаплар. Ис?нмесез!
Математика. Си?а нич? яшь, сумка туган?
Сумка. ?ле бер яшь т? юк.
?лифба. ? мин си?а ?итмеш яшь дип торам.
Сумка (й?ткереп). Гата картайтты инде мине шулай.
Китаплар. К?р?без, к?р?без!
Сумка. Гата мине чана итеп, ?стем? утырып таудан шуды.
Китаплар. Ай-яй-яй! Бик усал малай!
Сумка. Мен? минем эчемд? н?рс?л?р ген? юк! К?регез!
Китаплар (сумканы? эчен? карыйлар). ?тек?й ген?м! Нил?р ген? юк!
?лифба. Авыр ш?репл?р, рогаткалар, ташлар.
Уку китабы. Иске к?т?к, ?бисенн?н калган к?г?рг?н уймак, сынык пычак, ч?п-чар бер кочак!
Математика. Санап бетергесез…
Уку китабы. ?н?. мин шулар арасында интегеп яшим инде.
Сумка. ? мин шуларны к?т?реп ташып й?рим.
(?ст?л астыннан бер тавыш кил?)
Тавыш. Сез мине к?рс?гез иде!
Башкалар (аптырап). Кем бар анда? Гата ?земе ?лл??
Тавыш. Юк, мин Гатаны? хата бел?н тулган д?фт?ре.
Башкалар. Син кайда со?, кил бирег?!
(?ст?л астыннан д?фт?р чыга)
Д?фт?р. Мин матур язу д?фт?ре булам.
?лифба. Алай ик?н. Л?кин син бер д? матур т?гелсе?.
Уку китабы. ? син ниг? кырын басып торасы??
Д?фт?р. Оялам. Гата минем бу як битем? кара т?кте. Кешег? к?ренерг? оялам.
Башкалар. Ай-яй-яй! Бик шапшак малай!
Карандаш (кер?). ? сез мине к?регез бер ген?. Ул к?н д? минем башымны ч?йни, очымны сындыра.
?лифба. Бу нинди эш! Мен? минем укучым ?лфия, беренче класста гына булса да, ?ич т? алай т?гел. Аны? барлык ?йберсе д? чиста, сумкасын да, карандашларын да кадерл?п кен? й?рт?.
Математика. Ис?пл?п торса?, исе? кит?. К?р?се иде, колагын борасы иде ул Гатаны?.
Уку китабы. Юк, минем аны к?р?сем килми. Мин а?арда й?рг?нче, макулатура булып кит?м.
Д?фт?р. Мин д?!
Карандаш. ? мин нишлим со??
?лифба. ? сине мин ?зем бел?н алам. ?лфия сине очлар, кадерл?п кен? й?рер.
Математика. ?йд?гез, Гатага язып калдырыйк.
Карандаш. Мин язам! (Карандаш тиз-тиз яза.) Булды.
(Бар да чыгып кит?л?р. Гата кер?. )
Гата. Кайда булды бу уку китабы! Мич башында да юк, карават астында да юк. Матур язу д?фт?ре д? ?лл? кая китк?н. Тапсам, кир?кл?рен бир?м инде. (карандаш бел?н язган к?газьне укый.) “Без т?зеп тора алмыйбыз, сине ташлап кит?без”. Мине ташлап китк?нн?р. Уф, нишлим х?зер? (?з-?зен?.) ?й Гата, Гата, ?лл? син чынлап та ясады?мы хата?
(П?рд? ябыла. Гата с?хн? алдына чыга.)
Мен? мин, ипт?шл?р, шундый т?ш к?рдем. Х?зер мин барлык ?йберл?ремне кадерл?п кен? й?ртерг? с?з бир?м.
Алып баручы: К?рдегезме инде,ишеттегезме? Гатаны? хатасын кабатлый к?рм?гез. Китап бит ул га??еп х?зин?.Аны яратырга ??м сакларга кир?к.
1 нче текст. Мин кулыма китап алам… (Р. Ми?нуллин*)
(1) Без – китаплы халык. (2) Татар халкы гыйлемле булган, китап укыган.
(3) Б?генге к?нг? кад?р килеп ?итк?н кулъязма китаплар шул хакта с?йли.
(4) Кулъязмаларны к?череп язучы осталар барлыкка килг?н. (5) Х?зергеч? ?йтс?к, китапларны тиражлаучылар була.
(6) Аннан басма китаплар чоры башланган. (7) Безне? ?би-бабайларыбыз ?з телл?ренд? белем алганнар, шул ук вакытта фарсыча да, гар?пч? д? белг?нн?р. (8) Шунысы м??им: без ?зебез ген? белемле булып калмаганбыз, м?гъриф?т нурларын башка тугандаш халыкларга да таратканбыз. (9) Якын-тир?д? ген? т?гел, Урта Азия далаларына кад?р барып ?итк?нбез. (10) Бу да халкыбызны? игелекле хезм?тл?ренн?н саналырга тиеш.
(11) Я?а чорлар килде. (12) Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. (13) Техника ?зг?р?, компьютерлар, телефоннар, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар я?ара, камилл?ш?. (14) Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да…
(15) Классикларыбызны укып ?см?г?н, б?генге язучыларыбызны белм?г?н милл?тт?шл?ребез рухи тамырларыбызны да, тарихыбызны да, гореф-гад?тл?ребезне д? а?ламаслар диг?н шигем бар. (16) Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с?, нишл?рбез? (17) Беренчед?н, компьютер – компьютер инде ул. (18) Аны? ?аны да, хисе д? юк. (19) Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. (20) Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк.
(21) Без к?п гасырлар д?вамында белемне бары тик китап аша алганбыз. (22) Иман нурын да, д?нья цивилизациясене? казанышларын да, халкыбызны? бай тарихын да, рух ныклыгын да безг? китап бирг?н. (23) Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.
(24) Б?генге к?нд? безне? т?п рухи таянычыбыз китап булырга тиеш! (25) Китапсыз к??ел – буш к??ел, китапсыз йорт – нурсыз йорт, китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. (26) Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! (27) ?лег?…
*Роберт Ми?нуллин (1948) – халык шагыйре, популяр ?ырлар авторы. Аны? шигырьл?ренд? туган ?ир, табигать, м?х?бб?т лирикасы, ?нил?р темасы чагыла. Алар лирик образлар, нечк? хисл?р, тапкыр ??м юмористик гыйбар?л?р бел?н бирелг?н.
“Мин кулыма китап алам” тексты буенча сочинение
Р. Ми?нуллин текстыны? со?гы юлларында китапны? милл?т ?чен рухи чыганак булуы турында ассызыкланган. Автор укучыларны милл?тебез тарихында китапны? тоткан урыны ??м аны? рухи кыймм?те турында уйланырга чакыра.
Текст: “…китапсыз милл?т – кил?ч?ксез милл?т. Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! ?лег?…” – диг?н с?зл?р бел?н т?г?лл?н?. Бу с?зл?рд?н к?ренг?нч?, автор моны? гел шулай булып калачагына шик белдер?. Минемч?, монда хаклык бар. “Я?а чорлар килде,” – дип яза автор ??м компьютерны? китапны кысрыклап чыгара баруына борчылуын яшерми.
?йе, бу шулай. Б?ген укучы, кибетк? кереп, китап алмый. Китап геройларын кызганып еламый, алар бел?н берг? шатланмый. К?не-т?не компьютерда уйный. Бу уеннар аны? а?ын томалый, зи?енен тупасландыра, рухи д?ньясын ярлыландыра. К?чл??г?, ?терешк? корылган виртуаль д?нья бел?н яш?г?н бала ми?ербансыз булып ?с?. Аны? ?чен милл?т т?, ата-ана да икенче планга к?ч? бара. Рухи кыймм?тл?р югала барган саен, акчага табыну арта бара. “Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з.” Компьютерны? файдалы яклары да бик к?п, л?кин ул барыбер китапны алыштыра алмый. Кешелек д?ньясы ме? ел элек т? китапсыз яш?м?г?н, х?зер д? аннан башка яши алмый. Китап – белем чишм?се. Китап укымаган кешене? а?-фикерл?? д?р???се д? т?б?н, рухи д?ньясы да ярлы була. Ата-анага, милл?т ??м туган илг? м?х?бб?т т? китап аша се?дерел?. Халкыбызны? б?ек ?тк?нен д? китап аша гына бел? алабыз. “Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.”
Шулай итеп, китап кешене уйланырга, аны? геройлары кичерг?нн?рне й?р?генн?н ?тк?рерг?, хис д?ньясын баетырга, битараф булмаска ярд?м ит?.
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе.
И. Гази.
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П. А. Павленко.
Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт.
Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.
Китап — ки??шче? сине?,
Дусты?, ярд?мче? сине?.
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.
“Туган ягым – яшел бишек” ?с?ренд? язучы ?зене? к??елле
балачагын сур?тли. К?кк? ашкан таулар артыннан, ?зене? алтын
к?лм?ген киеп, к?н д? табигатьне с?ламл??че кояшны, аны? яктысында
?емелд??че чык тамчыларын, шулай ук авылны? б?тен м?ш?катен к?реп
?с? Гом?р.
Балачак ул кеше гомеренд? бер ген? була. Шу?а к?р? аны? ??р
мизгеле кадерле, алар бервакытта да онытылмыйлар. ??р кеше аны
сагынып, юксынып иск? ала. ?леге ?с?рд? Гом?р Б?широв балачак
образына б?йл?п, туган авылын, татар халкыны? ел саен ?тк?релеп
кил? торган изгед?н-изге йолаларын, б?йр?мн?рен нечк?л?п сур?тли,
а?а м?х?бб?тен белдер?. Минемч?, н?къ мен? шул гореф-гад?тл?ре
бел?н ?зенч?лекле ул “Туган ягым-яшел бишек” ?с?ре.
Туган ягында нинди ген? б?йр?мн?ре юк аны?! Сабан туе дисе?ме,
ашлык ч?ч?, печ?н чабу, каз ?м?л?ре, ?йг? килен т?шер? дисе?ме…
Аларны? ??рберсе кадерле!
?ирл?р кардан арчылгач, Гом?рл?р ашлык ч?ч?рг? басуга кит?л?р.
Л?кин бу гади ген? н?рс? т?гел. Аны? да ?з т?ртибе бар. ?нк?йл?ре
ирт?н ирт?к йомыркаларын ?зерл?п куйган инде. Гом?р бел?н ?тисе бу
йомыркаларны кара ?ирг? сибеп ?иб?р?л?р. Бабайлар шулай эшл?г?н
чакта, иген у?ар, иген б?ртеге йомырка кад?рле булыр, дип
ышанганнар.
Китап турында нинди генэ мэкальлэр юк: китап — белем чишм?се; китап белем ачкычы; китапны? белм?г?не юк; китапсыз ?й — иш?к абзары; китап – тормыш к?згесе; китапны? белм?г?не юк, х, б. Аларнын хэрберсе безне кубрэк китаплар укырга онди. Бигрэктэ хэзер барлык нэрсэ компьютелаштырган вакытта.
Ин бэхетле кеше — китап укучы кешедер, минемчэ. Китап уку бит ул ниндидер белем яисэ информация алу гына тугел эле, э торле таланты авторларнын фантазия иленэ кереп киту дэ. Э бэлки фантазиядэ тугелдер, э чынлыкта булган хэл, авторнын борчулары ?эм башыннан кичергэннэре.
Купчелегебез эйтер:”Китап укыганчы мин анын фильмын карыйм”. Минемчэ бу алай тугел. Фильм тошеруче сценарист хэм режиссер нинди генэ профессионал булмасын, узебез куз алдына китергэн образларланда яхшысы була алмый. Китап укып без геройларны куз алдына гына китереп калмыйбыз, э аларга карата аерым эмоциялэр дэ кичерэбез. Бер китапны куп тапкырлар укырга момкин хэм укыган саен узенэ яна ачышлар ясыйсын, беренче тапкыр укыган кебек укыйсын! Э фильмны бер тапкыр карыйсын, анда да тошеручелэрнен эшчэнлегенэ генэ игътибар итэсен.
Китап ул белем чишмэсе. Китап укып без бэхет, мэхэббэт, ерак иллэр турында белэбез.Торле энциклопедиялэр хэм сузлеклэр ин авыр сорауга да жавап табалар.
Дусларым э сез китап тарихын белэсезме? Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Минем дэ сезне уземнен яратып укый торган берничэ китабым белэн таныштырасым килэ, дусларым.
Ин беренче китапларымнын берсе “Краткая энциклопедия дошкольника”
Габдулла Тукай иленэ сэяхэт. Татар хэм рус телендэ
Лэбиб Лероннын “Борчак шыттырам!” китабы
Ин яраткан китапларымнын берсе
Язмамны Габдулла Тукайны? “китап” шигыре белэн тэмамлыйсым килэ
?ич т? к??елем ачылмаслык эчем пошса
?з-?земне к?ралмыйча, рухым т?шс?,
??фа чикс?м, й?д?п бетс?м, бу башымны
Куялмыйча ?анга ?ылы хичбер т?шк?:
Х?ср?т со?ра, х?ср?т килеп алмаш-алмаш
К??елсез уй бел?н т?мам ?йл?нс? баш,
К?зл?ремд? кибеп т? ?итм?г?н булса
Х?зер ген? сыгылып-сыгылып елаган яшь
Шул вакытта мин кулыма китап алам,
Аны? изге с?хиф?л?рен актарам:
Р?х?тл?неп кит? шунда ?аным, т?нем,
Шуннан гына д?ртл?рем? д?рман табам
Уеп барган х?рбер юлым, х?рбер с?зем
Була минем юл к?рс?т?че йолдызым.
С?йми башлыйм бу д?ньяны? ваклыкларын
Ачыладыр, нурланадыр к??елем, к?зем.
?и?елл?н?м, м?гъсумланам мин шул чакта
Р?хм?т ?йт?м укыганым шул китапка,
Ышанычым арта минем ?з-?зем?,
?мит бел?н карый башлыйм булачакка.
Бала чактан башлап гомерем буе китап укыйм. Серд?шем д?, ки??шчем д?, рухи таянычым да ул. Китапхан?че хезм?тен д? юкка гына сайламаганмындыр. Озак еллар китапхан?д? эшл?? д?веренд? минем кулдан никад?р китап ?тте. Кулга я?а китап алгач, аны ачып укыр алдыннан була торган га??еп р?х?т мизгелл?р китапхан?че хезм?тене? и? татлы, и? б?хетле минутларыдыр, м?гаен. Китапхан?безне? китап фонды бай. Шуны? ?стен? к?нд?лек матбугат – газета-журналлар к?пме тагын. Р?х?тл?неп укы, к??ел байлыгы тупла. Борынгылар: “Бел?ге к?чле – берне егар, белеме тир?н – ме?не егар”, – дип юкка гына ?йтм?г?нн?р.
Сабыйларны? м?ш килеп китап сайлауларын к?реп куану, к?пл?рне? серен й?р?ген? сыйдырып, китап с?зе бел?н юатып, укый башлагач, д?ньяларны оныттыра торган, китап укучыны? холык-фигылен? туры кил? торган китапны сайлап бир?, ?зе? шуннан куаныч табу – барлык китапхан?чел?р ?чен д? уртак сыйфаттыр.
К?зк?й китапхан?сене? 85 еллык тарихы бар. Нич?м? буын авылдашларга белем-м?гъл?мат бирг?ндер бу рухи чишм?, кемн?рдер тормыш юлында адашканда китаплардан, андагы геройлар язмышыннан ?зен? ?лге алгандыр, яш?рг? к?ч тапкандыр. Бакса?, инде кырык елга якын гомерем шушы китапхан?д? узган. Авылдашлар бел?н берг?л?п нинди ген? кызыклы чаралар: юбилейлар, язучылар бел?н очрашулар, шигърият кич?л?ре, конкурслар, ?д?бият атналыклары уздырылмаган. ?д?бият бел?н кызыксынучы укучылар, яшьл?р ?чен “Учак” клубы оештырылды, ?лк?нн?ребез ?чен б?йл?? т?г?р?ге эшли. Б?ген китапхан? китап бир? урыны гына т?гел, авылдашларны? аралашу урыны да.
Китапхан?без – заман тал?пл?рен? туры китереп я?артылган бинада. Ике компьютерыбыз бар. Алар интернетка тоташтырылган. Кызыклы материалны к?череп алырга тел?г?н кешег? шунда ук ксерокс тора. Болар барысы да кир?к, барысы да заманча. Л?кин китап укучылар бел?н очрашып, х?л-?хв?л сорашып, талгын музыка астында шигырь ты?лау – ?зе бер ?ан р?х?те. С?йл?шеп к??ел бушатасы?, кайчакларда гыйбр?т аласы?, ки??шл?рг? колак саласы?. Б?ген кешел?рг? ?н? шундый аралашу ?итми, ? безне? китапхан?д?ге очрашулар шул бушлыкны тутыра. Кыскасы, хезм?темне яратып башкарам. Форсаттан файдаланып, коллегаларымны ??н?ри б?йр?мебез бел?н котлыйм, китап укучыларыны? к?бр?к булуын, и?ади табышлар телим.
Тема:
Китап – акыллы ки??шче.
(??мл?
т?рл?рен гомумил?штереп кабатлау).
Максат:
1.
??мл? т?рл?рен гомумил?штереп кабатлау;
2.
?йт? максаты буенча ??мл? т?рл?рен
д?рес билгел?? к?некм?л?рен ныгыту.
3.
Матур язу ??м с?нгатьле с?йл?м
к?некм?л?рен ?стер?.
4.
Китап укуга ??м белем алуга м?х?бб?т
т?рбиял??.
?и?азлау:
д?реслек,
таблица, карточкалар, проектор, слайдлар.
I.
Актуальл?штер?.
1.
?йт? максаты буенча ??мл?л?р нич? т?рг?
б?лен?л?р?
2.
Хик?я ??мл?не? нинди билгел?ре бар?
3.
Сорау ??мл?д? сорау нинди чаралар
ярд?менд? белдерел??
4.
Нинди ??мл?л?р тойгылы ??мл? дип атала?
5.
Боерык ??мл? дип нинди ??мл?л?рг?
?йт?без?
II.
Я?а
к?некм?л?р формалаштыру, алган белемн?рне
ныгыту.
1.
Тыныш билгел?рен куеп, экранда бирелг?н
??мл?л?рне к?череп язарга. ??мл? т?рл?рен
билгел?рг?.
Китап
–
акыллы ки??шче. Яхшы китапны? ь?р юлы
алтын. Аны дусны сайлаган кебек сайла.
Китапсыз ?й – т?р?з?сез б?лм?. Китапны
??рчак саклап тотыгыз. Аны яратагыз,
а?а сокланыгыз. Без китапка ??рвакыт
игътибарлымы со?. Аны саклап тота
бел?безме. Син кадерле, син якын, минем
с?йг?н китабым.
(Икенче
слайдта, эшне? д?реслеген тикшер? ?чен,
тыныш билгел?ре куелган ??мл?л?р языла).
2.
Уен.
??мл?л?рне
уку. Укучылар ??мл? ахырына куелган
тыныш билгесене? карточкасын к?т?р?л?р.
1.
Китапны – белем чишм?сен яратыгыз!
2.
Халыкны? никад?р к?п ??м
т?рле
китабы булса, ул шулкад?р югарылыктагы
а?-белемг?, м?д?ниятк? ия.
3.
1722 нче елда басылып чыккан татар китабы
турында бел?сезме?
4.
Балалар, вакытында уйнагыз,
?ырлагыз,
биегез, к?легез!
Л?кин
китап укуны? л?зз?тен,
Кыймм?тен
??м кадерен
белегез!
5.
Китапларны? гомерен кыскарта торган
нинди аф?тл?р бар со??
6.
Белем алыйм дис?? ничаклы, с?й, х?рм?т
ит, ярат китапны!
7.
Китап ?ич
т?
онытылганны, игътибрсызлыкны яратмый.
8.
Аны кулыгызга алыгыз, битл?рен сыйпагыз!
9.
Ул ч?ч?к кебек: “ирк?л?г?нне”,
“назлаганны”, ягъни укыганны ярата.
10.
Чисталык – кешел?рне? ген? с?лам?тлек
нигезе т?гел, китапларны? да с?лам?тлеге
булып санала.
3.
М?ст?кыйль эш. Перфокарталар
бел?н эшл??. ??мл? т?рен билгел?рг?.
1.
Китаплар – кеше акылыны? ки??шчесе.
2.
Кемн?р ген? алардан рухи л?зз?т алмаган
да, кайсы б?ек шагыйрь, да?и философ
аларга дан ?ырланмаган!
3.
Кайгы-х?ср?т баскан карт кеше д? китаптан
?анына азык, к?шекк?н к??елен? юаныч
эзли.
4.
? сабый балага китап кир?кме со??
5.
Китапны яратыгыз!
6.
Китапны? белм?г?не юк.
7.
Китаптан х?реф эзл?м?, акыл эзл?.
8.
Н?рс? безне к?лдер?, ?ырлата, уйлата,
юата?
9.
И? якын дускаем, серд?шем, ки??шчем, син
– китап!
4.
Карточкалар бел?н эш.
Сорау
??мл?л?рне табып, сорауны белдер?
чараларын билгел?рг?.
Яхшы
китапны? ??р юлы алтын. Ул ки??шче д?,
ярд?мче д?, д?рес юл к?рс?т?че д?.
Китапларны
бар кеше д? х?рм?т ит?ме? ??р укучы аны
саклап, кадерл?п тотамы? Китаплар кайчан
озак яши? Алар озак яш?сен ?чен н?рс?л?р
белерг? кир?к? Ни ?чен китапларны озак
яш?т? ?чен тырышырга кир?к? Бу сораулар
??р
укучыны уйландырсын. Китап яхшыны
яманнан аерырга ?йр?т?. Ул – и? якын
дус, тугрылыклы ипт?ш.
5.
Татар халкыны? к?ренекле фикер иясе,
б?ек м?гъриф?тче, м?ш??р тарихчы ??м
педагог Ризаэддин Ф?хреддин д? безг?
китаплар бел?н дус булырга, алардан
аерылмаска ки??ш ит?. (Слайдка
язылган текстны с?нгатьле укырга ??м
??мл? т?рен ?йтерг?).
Г?з?л
китаплар — га??еп ?йберл?р к?рен?ч?к
к?зге, аулакта серд?ш, ялгызлыкта ипт?ш,
га?излек вакытларда ярд?мче, х?ср?тл?рд?
шатлык китер?че, фикерл?рне нурландыручы,
?тк?н заманнар х?лл?рен с?йл?п торучы,
?метл?р, вакыйгаларны хик?ят ит?че,
гакыллы кешел?рне? гакылларын
к?зл?рг? к?рс?т?че аз хаклы, к?п файдалы
н?рс?л?рдер. Шуны? ?чен китап алуда
саранлык итм?гез, китаплардан аерылмагыз!
Л?кин
китаплар арасында юк н?рс?л?р язылган,
м?гън?сез н?рс?л?р бел?н
тулганнары
да бардыр. Боларны уку — кыймм?тле
гомерне ?р?м ит? булыр. Шуны? ?чен
фикерл?рне нурландырачак, холыкны
пакьл?рг? ярд?м бир?ч?к, гакылны
арттырачак китапларны ихтыяр итеп,
башкаларыннан ерак булыгыз! Файдалы
китапларны уку к??елг? шатлык китерер,
фикерг? азык булыр, зи?енг? ку?т бирер.
Китап
уку кешел?рне? й?зен? нур, к??елл?рен?
шатлык китерер.
5.”Китапхан?д?”
диг?н темага диалог
т?зерг?.
Нинди
??мл?л?р кулланылды?
6.
Йомгаклау.
–
Б?генге д?ресебезд? без сезне? бел?н
к?нег?л?ребез аша китап турында
с?йл?штек. Китапны ??рвакыт саклап,
кадерл?п тотарга кир?к.
–
Х.Х?митов
“Анам с?зл?ре”
шигыренд? д? бик матур, акыллы фикерл?р
?йтел?.