Тема: “Ис?нмесез кошкайлар” Экологик конференция. Максат: Кошлар к?не б?йр?ме бел?н таныштыру,безне? якларда кышлаучы ??м язын безг? очып кайтучы кошларны? ?зенч?лекле яклары,аларны саклауда ??м басу кырларга иял?штер?д? кешене? тоткан урыны бел?н таныштыру. Балаларны? экология ф?не турындагы белемн?рен тир?н?йт?. Кошларга сакчыл караш т?рбия- л??. ?и?аз: Кошлар р?семн?ре ,таблицалар:”Су кошлары”, “Урман кошлары”, “Культуралы ландшафт кошлары”, “Хайваннар д?ньясын саклау” турында ТРсы законы, “Кызыл китап”,плакатлар. Конференцияд? караласы темалар: 1. “ Кошлар к?не б?йр?ме” 2.Кышкы чорда кошлар тормышы. 3.Ис?нмесез кошкайлар. 4.Саннар теле бел?н. 5.”Син кошларны бел?се?ме”тапкырлар б?йгесе. 1нче укучы. Саннар теленд?. Кошларны? ?ир й?зенд? 8663 т?ре ис?пл?н?.Алар 40 отрядка берл?шк?н.Х?р?к?тл?н? ысулы буенча ?ч т?ркемг? б?лен?- л?р.Татарстанда гына 289 т?р ис?пл?н?,алар 19отрядка бер- л?ш?. -Бер песн?к семьясы 40 алмагачны корткычлардан саклый. т??леген? ?з авырлыгы х?тле азык ашый. -?ир й?зенд? 100 млрд. чамасы кыргый кош ??м 50 млрд. йорт кошы ис?пл?нел?.Шартлы р?вешт? ?ирд?ге ??р кешег? 30 ар кош туры кил?. -“Кызыл китап”та 287 т?р кош терк?лг?н. -18 нче гасыр ахырыннан безне? к?нн?рг? х?тле 76 т?р кош кырылып бетк?н. -Кошлар 8230 метрга х?тле к?т?рел? ала. ? импиратор пингвины тир?нг? й?з? буенча рекорд куйган-ул 265 метр тир?нлекк? т?шк?н. -И? озын гомерле кошлар-козгыннар.Читлект?70 яшьк? х?т- ле ген? яши,? ирект? ике тапкыр озаграк.Б?ркетл?р 80 ел яши лачыннар-100,попугайлар-140,? аккошлар 170 елга кад?р яш?рг? м?мкин. -??й д?вамында к?г?рчен бер тапкыр 2 бала чыгара,? песн?кл?р 8?р-10ар бала чыгара. -Кошларны? уртача т?н температуралары +42+45С. -Ябалак муенын 270 градуска бора ала. -К?рл? тургай бер елда 8-10 млн. б???кне юк ит?. – И? кечкен? кош-колибри, ул ч?ч?к нектары бел?н туена. -Зур песн?к к?н д?вамында 332д?н 469 га х?тле очыш ясап,баласын ашарга алып кайта. -?рм?кош баласын к?нг? 370 тапкыр туендыра. -Безне? якларда кышлаучы чукыр,кышын ?ава температу- расы -35-45 С салкын булганда да бала чыгара. 2 нче укучы. Саннар теленд?. -Пингвиннар -50-60 градус суыкта йомырка салып бала чыгара. -И? зур йомырка салучы кош-т?в? кошы,аны? йомыркасы 1400 грамм. -Д?ньядагы и? авыр кош та т?в? кошы,аны? авырлыгы 120 кг ?ит?. -Кошлар бик ?зенч?лекле ?ан иял?ре. Алар 190-170 млн. еллар элек килеп чыккан дип ис?пл?н?. -Кер?ш? берюлы 400 л?пт?рле вак б???к алып кайта. ?г?р к?нен? 20 тапкыр ояга кайтса,балаларын ашату чо- рында 250 ме? б???кне юк ит? диг?н с?з. -Бер лачын 200 йомранны, 100 тычканны аулый. -Кошларны? й?р?ге д?рт камералы. -Бер чырайсыз ябалак,кимер?чел?рне тотып,??р елны басу- ларда 0,5 тонна ашлыкны саклый. -Кошлар к?не безне? илд? р?сми р?вешт? 1924 нче елдан билгел?п ?тел?. -Тукран телене? озынлыгы 14 см га ?ит?. -Чыпчык к?нен? 1000 г? якын б???кне юк ит?,шуны? 800е корткыч б???к.. -Колибрины? йомыркасы 2 грамм авырлыкта. -Кышкы салкында азык ?итм??д?н ??р 10 песн?кне? 9ы ??- лак була. Ис?нмесез кошкайлар. Кошлар,н?къ ч?ч?кл?р Кебек ?к-табигать мог?изасы. ?йтер- се? л?, алар шатлык ?л?ш?,соклану,??м к??елг? ила?и к?ч бир? ?чен яратылган.Кошлардан башка табигать б?тенл?й ?ансыз кебек. Апрель-кошлар ае. К?чм? кошларны? к?пчелеге безг? ?ылы яклардан шушы айда ?йл?неп кайта. Сыерчыклар, тургайлар кайтып,тир?-юньг? д?ртле авазларын я?гыраткач кына яз ?зене? тулы хокукларына кер?. Сиртм?койрыклар кайтып,н?зек койрыклары бел?н бозны сугып ярмыйча,ел- галарда боз китми диг?н ?йтем бар. Халык ?йтс?, хак ?йтер. Чынлыкта сиртм?койрыклар боз китк?нд? актарылган яр буенда т?рле б???к личинкалары эзл?п й?ри, ч?нки бу чорда аларга башка урыннарда азык табуы кыен. Урман симфониясене? т?п солистлары-былбыллар,апрель урталарында килеп ?ит?л?р. Гади сыерчык репертуары бел?н бер кошта ти?л?ш? алмый. Март ахырларында килеп,?зл?рен? ясап куйган ояларга кереп урнашуга ук сыерчык т?рле авазлар чыгарып сайрарга тоты- на.Сыерчыкрар ??й буена уннарча ме? корткычны юк ит?. Без кошларны –канатлы дусларыбызны яратабыз.Алар-таби- гать биз?ге.Кошларны? самими я?гыравык ?ыры,ачык т?с- т?ге каурыйлары табигатьне бизи,к??елг? сих?тлек,д?рт-д?р- ман ?сти. Туган ягыбыз ишеген яз шакый.Яз бел?н берг? бик к?п кош- ларда кайта.Яз х?б?рчел?ре кара каргалар беренчел?рд?н бу_ лып кайтып ?ит?, алар артыннан башка кошларда озак к?т_ терми. К?чм? кошлар килеп бетк?ч, ?ылы якларга китк?н кошлар кайта башлый.Болар казлар, ?рд?кл?р,торналар. Кошлар кайтып табигатебезне уяталар.Алардан башка та- бигать ?ансыз кебек тоелыр иде. Беренче тапкыр, кошлар к?не балалар б?йр?ме буларак Америка Кушма Штатларында билгел?п ?тел?. Пенсель- вания штаты укытучысы Чарль Бабкок тарафыннан 1894 нче елда оештырыла.Озакламый Американы? б?тен штат- ларында да кошлар к?нен халык б?йр?ме итеп ?тк?р? баш- лыйлар.Бу б?йр?м Россияг? д? ?теп кер?. 1924 нче елны? маенда М?ск?? янындагы ?з?к биологик станцияне? яшь натуралистлары бернич? дист? кошлар оясы ясап эл?. ? 1925 нче елда укучылар ,беренчел?рд?н булып,илебезд? кошлар к?нен билгел?п ?т?.Шул елны укучылар 1000 н?н артык кош оясы ясап эл?л?р. 1928 нче елдан башлап,кош- лар к?не б?тен ил буйлап ?тк?рел? башлый.Шулай итеп, кошлар к?нен, без быел ?зебезне? илебезд? р?сми р?вешт? 84 нче ел б??р?м ит?без. 1930 нчы елларда кошлар к?нен ?тк?р? тынып тора. 1950 нче еллар башында я?адан билгел?п ?тел? башлый ??м ул балалар ?чен зур б?йр?мг? ?верел?. Кошлар к?не балалар ?чен ген? т?гел,кошлар ?чен д? зур б?йр?мг? ?верелсен иде.Моны? ?чен без беренче чиратта кошларны кыерсытмаска,ояларын туздырмаска, оялар ясап куярга,аларны ??р т?рле кайгыртырга тиеш. Инде канатлы дусларыбыз кил? д? башлады. Укучылар ,сез аларны каршы алырга ?зерме??зер булмасагыз,?ле со? т?- гел, я?а оялар ясап куй, искел?рен чистарт. Кышкы чорда кошлар. Кышкы чор кошлар ?чен и? авыр вакыт.Кыш ?зене? салкыннары,бураннары бел?н ген? кошлар ?з?ген? ?теп калмыйча,тагы ачлыгы бел?н д? ?зен нык сиздер?.Кышын кошларга азык табарга кыенлаша башлагач ,бик к?п кошлар кешег? якынрак кил? башлыйлар. Безне? якларда кышлаучы кошлар утрак ??м к?ченеп й?р?- чел?рг? б?лен?.Утрак кошлар безне? якта гомер буе яши. Алар-к?г?рченн?р,саескан,ала карга,ч??к?,бо?ыр,к?ртлек, чыпчык,песн?к,сары чыпчык,купшыл,яшел чыпчык,к?рл? тургай,тукран,?рм?кош,чыелдык,м?че башлы ябалак ??м качыга. Бу кошлар бернинди салкыннардан куркмыйча, беркая да к?ченеп китмич? безне? якта гына яшил?р. К?ченеп й?р?че кошларга карб?рек,чукыр,тыпырдык,сыз- гарак чыпчык,урман саесканы кер?.Язын , ??ен ??м к?зен алар т?ньякта яши,? кышын илебезне? уртача климатлы т?б?кл?рен? ягъни безне? якларга к?чен?.?мма бу кошлар ?ич т? ?ылы якларга очып китми. Утрак кошлар да,к?ченеп й?р?че кошлар да к?пчелеге б?- ??кл?р бел?н тукланучылар.Кышын кешел?рг? якынрак урыннарга,кышларга ?и?ел булсын дип чыпчык,ч??к?,са- ескан,ала карга,м?че башлы ябалак к?ченеп кил?. Кышын кошлар ?чен ?имлекл?р ясап куйсак,ту? май кис?к- л?ре бирс?к ,аларга кышларга ?и?елр?к булыр иде.Кошлар- ны кыерсытмыйк, м?мкин кад?р к?бр?к аларга ярд?м ит?рг? тырышыйк.Кошлар-безне? дусларыбыз.Алар табигать мог- ?изасы.?йтерсе? л? алар шатлык ?л?ш?,соклану ??м к?- ?елг? ила?и к?ч бир? ?чен яратылган. Тапкырлар б?йгесе”Син кошларны бел?се?ме?” 1.К?ндез йоклый,т?нл? ?ырлый.(ябалак) 2.Безне? илд? яш??че и? зур кош?(Д?д?к) 3.Кайсы кош балалары ?нил?рен белми?(К?ке) 4.Кемне? ?з ?ыры юк?(Сыерчык) 5.И? озын телле кош?(Тукран) 6.Нинди кош йомырка салмый.(Ата) 7.Яз х?б?рчесе?(Кара карга) 8.Кайсы кош каты тешли.(Кошлары? теше юк,алар чукый) 9.Борынгы заман кошыны? исеме?(Архиоптрекс) 10.Кайсы кош калай?(?т?ч) 11Сертотмас (?рд?к) 12.Д?ньядагы и? зур кош?(Т?в? кошы) 13.Кошларны? уртача т?н температурасы?(+42С) 14.Кайсы кош и? тиз оча?(Лачын) 15.И? зур томшыклы кош?(Пеликан) 16.И? кечкен? кош?(Колибри) 17.Чыпчыкны? т?н температурасы кайчан ?ылы була:??ен- ме ?лл? кышынмы?(Даими) 18.Песн?кл?р кышларга кайсы илг? кит?л?р?(Китмил?р) 19.Ике яшь тулгач каз нишли?(3 нчег? кит?) 20.Нинди кошны барабанчы дил?р?(Тукранны) Б?йгег? йомгак ясала.
Тема: “Ис?нмесез кошкайлар” Экологик конференция.
Максат: Кошлар к?не б?йр?ме бел?н таныштыру,безне? якларда кышлаучы ??м язын безг? очып кайтучы кошларны? ?зенч?лекле яклары,аларны саклауда ??м басу кырларга иял?штер?д? кешене? тоткан урыны бел?н таныштыру. Балаларны? экология ф?не турындагы белемн?рен тир?н?йт?. Кошларга сакчыл караш т?рбия-
л??.
?и?аз: Кошлар р?семн?ре ,таблицалар:”Су кошлары”, “Урман кошлары”, “Культуралы ландшафт кошлары”, “Хайваннар д?ньясын саклау” турында ТРсы законы, “Кызыл китап”,плакатлар.
Конференцияд? караласы темалар:
1. “ Кошлар к?не б?йр?ме”
2.Кышкы чорда кошлар тормышы.
3.Ис?нмесез кошкайлар.
4.Саннар теле бел?н.
5.”Син кошларны бел?се?ме”тапкырлар б?йгесе.
1нче укучы. Саннар теленд?.
Кошларны? ?ир й?зенд? 8663 т?ре ис?пл?н?.Алар 40 отрядка берл?шк?н.Х?р?к?тл?н? ысулы буенча ?ч т?ркемг? б?лен?-
л?р.Татарстанда гына 289 т?р ис?пл?н?,алар 19отрядка бер-
л?ш?.
-Бер песн?к семьясы 40 алмагачны корткычлардан саклый. т??леген? ?з авырлыгы х?тле азык ашый.
-?ир й?зенд? 100 млрд. чамасы кыргый кош ??м 50 млрд. йорт кошы ис?пл?нел?.Шартлы р?вешт? ?ирд?ге ??р кешег? 30 ар кош туры кил?.
-“Кызыл китап”та 287 т?р кош терк?лг?н.
-18 нче гасыр ахырыннан безне? к?нн?рг? х?тле 76 т?р
кош кырылып бетк?н.
-Кошлар 8230 метрга х?тле к?т?рел? ала. ? импиратор пингвины тир?нг? й?з? буенча рекорд куйган-ул 265 метр
тир?нлекк? т?шк?н.
-И? озын гомерле кошлар-козгыннар.Читлект?70 яшьк? х?т-
ле ген? яши,? ирект? ике тапкыр озаграк.Б?ркетл?р 80 ел яши
лачыннар-100,попугайлар-140,? аккошлар 170 елга кад?р
яш?рг? м?мкин.
-??й д?вамында к?г?рчен бер тапкыр 2 бала чыгара,? песн?кл?р 8?р-10ар бала чыгара.
-Кошларны? уртача т?н температуралары +42+45С.
-Ябалак муенын 270 градуска бора ала.
-К?рл? тургай бер елда 8-10 млн. б???кне юк ит?.
– И? кечкен? кош-колибри, ул ч?ч?к нектары бел?н туена.
-Зур песн?к к?н д?вамында 332д?н 469 га х?тле очыш
ясап,баласын ашарга алып кайта.
-?рм?кош баласын к?нг? 370 тапкыр туендыра.
-Безне? якларда кышлаучы чукыр,кышын ?ава температу-
расы -35-45 С салкын булганда да бала чыгара.
2 нче укучы. Саннар теленд?.
-Пингвиннар -50-60 градус суыкта йомырка салып бала
чыгара.
-И? зур йомырка салучы кош-т?в? кошы,аны? йомыркасы
1400 грамм.
-Д?ньядагы и? авыр кош та т?в? кошы,аны? авырлыгы
120 кг ?ит?.
-Кошлар бик ?зенч?лекле ?ан иял?ре. Алар 190-170 млн.
еллар элек килеп чыккан дип ис?пл?н?.
-Кер?ш? берюлы 400 л?пт?рле вак б???к алып кайта.
?г?р к?нен? 20 тапкыр ояга кайтса,балаларын ашату чо-
рында 250 ме? б???кне юк ит? диг?н с?з.
-Бер лачын 200 йомранны, 100 тычканны аулый.
-Кошларны? й?р?ге д?рт камералы.
-Бер чырайсыз ябалак,кимер?чел?рне тотып,??р елны басу-
ларда 0,5 тонна ашлыкны саклый.
-Кошлар к?не безне? илд? р?сми р?вешт? 1924 нче елдан
билгел?п ?тел?.
-Тукран телене? озынлыгы 14 см га ?ит?.
-Чыпчык к?нен? 1000 г? якын б???кне юк ит?,шуны? 800е
корткыч б???к..
-Колибрины? йомыркасы 2 грамм авырлыкта.
-Кышкы салкында азык ?итм??д?н ??р 10 песн?кне? 9ы ??-
лак була.
Ис?нмесез кошкайлар.
Кошлар,н?къ ч?ч?кл?р Кебек ?к-табигать мог?изасы. ?йтер-
се? л?, алар шатлык ?л?ш?,соклану,??м к??елг? ила?и к?ч
бир? ?чен яратылган.Кошлардан башка табигать б?тенл?й
?ансыз кебек.
Апрель-кошлар ае. К?чм? кошларны? к?пчелеге безг?
?ылы яклардан шушы айда ?йл?неп кайта. Сыерчыклар,
тургайлар кайтып,тир?-юньг? д?ртле авазларын я?гыраткач
кына яз ?зене? тулы хокукларына кер?. Сиртм?койрыклар
кайтып,н?зек койрыклары бел?н бозны сугып ярмыйча,ел-
галарда боз китми диг?н ?йтем бар. Халык ?йтс?, хак ?йтер.
Чынлыкта сиртм?койрыклар боз китк?нд? актарылган яр
буенда т?рле б???к личинкалары эзл?п й?ри, ч?нки бу чорда
аларга башка урыннарда азык табуы кыен.
Урман симфониясене? т?п солистлары-былбыллар,апрель
урталарында килеп ?ит?л?р.
Гади сыерчык репертуары бел?н бер кошта ти?л?ш? алмый.
Март ахырларында килеп,?зл?рен? ясап куйган ояларга кереп
урнашуга ук сыерчык т?рле авазлар чыгарып сайрарга тоты-
на.Сыерчыкрар ??й буена уннарча ме? корткычны юк ит?.
Без кошларны –канатлы дусларыбызны яратабыз.Алар-таби-
гать биз?ге.Кошларны? самими я?гыравык ?ыры,ачык т?с-
т?ге каурыйлары табигатьне бизи,к??елг? сих?тлек,д?рт-д?р-
ман ?сти.
Туган ягыбыз ишеген яз шакый.Яз бел?н берг? бик к?п кош-
ларда кайта.Яз х?б?рчел?ре кара каргалар беренчел?рд?н бу_
лып кайтып ?ит?, алар артыннан башка кошларда озак к?т_
терми. К?чм? кошлар килеп бетк?ч, ?ылы якларга китк?н
кошлар кайта башлый.Болар казлар, ?рд?кл?р,торналар.
Кошлар кайтып табигатебезне уяталар.Алардан башка та-
бигать ?ансыз кебек тоелыр иде.
Беренче тапкыр, кошлар к?не балалар б?йр?ме буларак
Америка Кушма Штатларында билгел?п ?тел?. Пенсель-
вания штаты укытучысы Чарль Бабкок тарафыннан 1894
нче елда оештырыла.Озакламый Американы? б?тен штат-
ларында да кошлар к?нен халык б?йр?ме итеп ?тк?р? баш-
лыйлар.Бу б?йр?м Россияг? д? ?теп кер?. 1924 нче елны?
маенда М?ск?? янындагы ?з?к биологик станцияне? яшь
натуралистлары бернич? дист? кошлар оясы ясап эл?. ?
1925 нче елда укучылар ,беренчел?рд?н булып,илебезд?
кошлар к?нен билгел?п ?т?.Шул елны укучылар 1000 н?н
артык кош оясы ясап эл?л?р. 1928 нче елдан башлап,кош-
лар к?не б?тен ил буйлап ?тк?рел? башлый.Шулай итеп,
кошлар к?нен, без быел ?зебезне? илебезд? р?сми р?вешт?
84 нче ел б??р?м ит?без.
1930 нчы елларда кошлар к?нен ?тк?р? тынып тора. 1950
нче еллар башында я?адан билгел?п ?тел? башлый ??м ул
балалар ?чен зур б?йр?мг? ?верел?.
Кошлар к?не балалар ?чен ген? т?гел,кошлар ?чен д? зур
б?йр?мг? ?верелсен иде.Моны? ?чен без беренче чиратта
кошларны кыерсытмаска,ояларын туздырмаска, оялар ясап куярга,аларны ??р т?рле кайгыртырга тиеш.
Инде канатлы дусларыбыз кил? д? башлады. Укучылар ,сез
аларны каршы алырга ?зерме??зер булмасагыз,?ле со? т?-
гел, я?а оялар ясап куй, искел?рен чистарт.
Кышкы чорда кошлар.
Кышкы чор кошлар ?чен и? авыр вакыт.Кыш ?зене? салкыннары,бураннары бел?н ген? кошлар ?з?ген? ?теп
калмыйча,тагы ачлыгы бел?н д? ?зен нык сиздер?.Кышын
кошларга азык табарга кыенлаша башлагач ,бик к?п кошлар
кешег? якынрак кил? башлыйлар.
Безне? якларда кышлаучы кошлар утрак ??м к?ченеп й?р?-
чел?рг? б?лен?.Утрак кошлар безне? якта гомер буе яши.
Алар-к?г?рченн?р,саескан,ала карга,ч??к?,бо?ыр,к?ртлек,
чыпчык,песн?к,сары чыпчык,купшыл,яшел чыпчык,к?рл?
тургай,тукран,?рм?кош,чыелдык,м?че башлы ябалак ??м
качыга. Бу кошлар бернинди салкыннардан куркмыйча,
беркая да к?ченеп китмич? безне? якта гына яшил?р.
К?ченеп й?р?че кошларга карб?рек,чукыр,тыпырдык,сыз-
гарак чыпчык,урман саесканы кер?.Язын , ??ен ??м к?зен
алар т?ньякта яши,? кышын илебезне? уртача климатлы
т?б?кл?рен? ягъни безне? якларга к?чен?.?мма бу кошлар
?ич т? ?ылы якларга очып китми.
Утрак кошлар да,к?ченеп й?р?че кошлар да к?пчелеге б?-
??кл?р бел?н тукланучылар.Кышын кешел?рг? якынрак
урыннарга,кышларга ?и?ел булсын дип чыпчык,ч??к?,са-
ескан,ала карга,м?че башлы ябалак к?ченеп кил?.
Кышын кошлар ?чен ?имлекл?р ясап куйсак,ту? май кис?к-
л?ре бирс?к ,аларга кышларга ?и?елр?к булыр иде.Кошлар-
ны кыерсытмыйк, м?мкин кад?р к?бр?к аларга ярд?м ит?рг?
тырышыйк.Кошлар-безне? дусларыбыз.Алар табигать мог-
?изасы.?йтерсе? л? алар шатлык ?л?ш?,соклану ??м к?-
?елг? ила?и к?ч бир? ?чен яратылган.
Тапкырлар б?йгесе”Син кошларны бел?се?ме?”
1.К?ндез йоклый,т?нл? ?ырлый.(ябалак)
2.Безне? илд? яш??че и? зур кош?(Д?д?к)
3.Кайсы кош балалары ?нил?рен белми?(К?ке)
4.Кемне? ?з ?ыры юк?(Сыерчык)
5.И? озын телле кош?(Тукран)
6.Нинди кош йомырка салмый.(Ата)
7.Яз х?б?рчесе?(Кара карга)
8.Кайсы кош каты тешли.(Кошлары? теше юк,алар чукый)
9.Борынгы заман кошыны? исеме?(Архиоптрекс)
10.Кайсы кош калай?(?т?ч)
11Сертотмас (?рд?к)
12.Д?ньядагы и? зур кош?(Т?в? кошы)
13.Кошларны? уртача т?н температурасы?(+42С)
14.Кайсы кош и? тиз оча?(Лачын)
15.И? зур томшыклы кош?(Пеликан)
16.И? кечкен? кош?(Колибри)
17.Чыпчыкны? т?н температурасы кайчан ?ылы була:??ен-
ме ?лл? кышынмы?(Даими)
18.Песн?кл?р кышларга кайсы илг? кит?л?р?(Китмил?р)
19.Ике яшь тулгач каз нишли?(3 нчег? кит?)
20.Нинди кошны барабанчы дил?р?(Тукранны)
Б?йгег? йомгак ясала.