Батырлык – н?рс? ул? Батырлык. Бу с?з н?рс?не а?лата со?? ?леге с?зне? м?гън?сен мин С. И. Ожеговны? а?латмалы с?злегенд? таптым. Батырлык – героик, фидакарь, кыю эшл?нг?н эш ул. ??м к?п очракта аны балалар эшли. ?леге батырлыклар алдында без башыбызны иярг? тиешбез. Батырлык турында китапларда да еш язалар. Мин к?пт?н т?гел шундый китапларны? берсен – В. О. Богомоловны? “Иван” повестен укыдым. ?леге повесть минем яшьт?шем – унике яшьлек малай турында. Аны? балачагын сугыш йота – ?тисен фашистлар ?тер?, ? б?л?к?й се?елесе аны? кулында ?ан бир?. Сугышны? беренче к?нн?ре а?а коточкыч михн?тл?р китер?, шушы югалту – газаплар аны бернич? яшьк? олыгайта да инде. Ул бары кайгы – сагышлары бел?н бер?зе кала, шул вакытта дошманнан ?ч алырга, безне? армияг? файдалы булырга с?з биреп, партизан отрядына кит?. Богомолов ?зене? героена Иван дип ?итди исем куша. А?а башкача исем кушу м?мкин д? булмагандыр. ?леге малайга ?лк?нн?р кебек ?к бик к?п сынаулар узарга туры кил?. ?мма ул ?зенд? немец армиясен? карата дошманлык хисл?ре кичерс? д?, горурлыгын ??м кешелек сыйфатларын саклап кала ала. Иванны? к?зл?ренд? ??м характерында – ?лк?нн?р ныклыгы, тышкы кыяф?тенд? ис? чарасызлык билгел?ре ярылып ята. Аны? ?чен и? м??име – бурыч, ?зе ш?гыльл?нг?н эш. Ул нык ихтыярлы, к?чле рухлы. Аны? ?йл?н? – тир?сенд?ге ?лк?нн?р яшь булуыны да карамастан, м?ст?кыйль булуын а?лыйлар, аны сугышны? бар михн?тл?ренн?н сакларга телил?р. Яраталар, кызганалар, аны? тормышын ничек т? ?и?ел?йтерг? тырышалар. Иван Бондаревны интернатка ?иб?р?л?р. ?мма ул аннан кача. Малай сугыш вакытында уку м?мкин т?геллеген яхшы а?лый. Сугыш вакыты булуга да карамастан, бала балалыгын югалтмый, фронтта да ул уеннар ?чен вакыт таба. Иван да башка малайлар кебек ?к пычаклар ?ыю бел?н ш?гыльл?н?. Гальцевта финка к?рг?ч, ул аны ?зен? б?л?к ит?ен ?тен?. ?мма тегесе дустыны? ист?леге булган ?леге пычакны б?л?к ит? алмаячагын ?йт?. Шул чакта Иван землянкада бер?зе кала, пычак, бинокль ала ??м сугыш уены уйный башлый. ?зен ул командир итеп к?з алдына китер?. ??м билгеле инде, ?зене? уеннарында ??рчак ?и?? ??м сугыш озакламый т?мамланачак дип хыяллана. ?мма тормышта Иван Бондаревны? язмышы аянычлы. А?а сугыш бетк?нен к?рерг? ??м ?зе хыялланган ?и?? шатлыгы кичерерг? насыйп булмый. 1943 елда ул бернич? т??лек д?вамында немец эшелоннары х?р?к?тен к?з?тк?не ?чен тоткарлана. Аны атып ?тер?л?р яшь гомер фашистлар кулыннан ?зел?. Б?ек ?и??д?, билгеле, аны? да ?леше зур. Сугыш турында с?йл?г?нд? к?п кеше ?лк?н сугышчыларны? батырлыклары турында гына с?з бара дип уйлый. Балалар хакында оныталар. ?мма бу д?рес т?гел. Сугыш вакытында ме?н?рч? бала ??лак була. Ачлык – ялангачлыктан, д??ш?тле сугыш кырларында гына т?гел, ? тылдан авыр хезм?тт?н д? ??лак булучы балалар бихисап. Сигез – унике яшьлек балаларны? сугыш михн?тл?ре кичер?л?ре – ?зе бер батырлык ул. Бу балалар хакында бик к?п с?йл?п була. Алар сугыш китерг?н кайгы – х?ср?тл?р ?чен ?зл?ре ?ч алырга телил?р., ?зл?ренн?н ике тапкыр зуррак винтовкалар тотып, кечкен? солдатларга ?верел?л?р. ??лак булган ?ти – ?нил?ре турында кара к?газьл?р алып, чиксез х?ср?т – кайгыга чумалар, ятимлек ачысын татыйлар… ?леге балалар язмышы бер – берсен? бик охшаш. Сугыш чоры балалары ?чен сугыш диг?н михн?т гомуми биографияг? ?йл?нг?н. Тылда булсалар да, барыбер алар сугыш чоры балалары. Сугыш бет?г? 67 ел вакыт ?тте. ?мма язучылар бик еш ?леге темага ?йл?неп кайталар. Ни ?чен? Ч?нки ?ле б?ген д? каядыр бомбалар шартлый, пулялар сызгыра, ?йл?р ?имерел?, балалар ?йберл?ре янып кара к?мерг? ?йл?н?. Тормыш д?вам ит?. Ул тыныч, имин булсын ?чен сугышны булдырмаска, ул китерг?н газап – михн?тл?рне онытмаска кир?к. Кешел?р! Безне? Ватаныбыз азатлыгы ?чен башларын салган ка?арманнар турында онытырга хакыгыз юк! Зиганшин Самат (МБОУ ”Гимназия №3 “)
Тукай муниципаль районы Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бе Якташым- сугыш ветераныны? тормышы ??м батырлыгы (Сугыш ветераны Усманов Х?ниф бабайны? якты ист?леген? багышлана) Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? 6 нчы класс укучысы С?йфетдинов Аяз Ришат улыны? эше ?ит?кче: 1 категорияле укытучы Минн?хм?тва Рамил? ?ади кызы 2014 Мин авылдашларымны? Б?ек Ватан сугышындагы батырлыклары бел?н бик кызыксынам. Аларны? сугышчан юллары, к?рг?нн?ре турында эзл?н?л?р алып барам. Туган авылым – Иске Д?решт? яш??че отставкадагы капитан Усманов Х?ниф абый Салих улыны? батырлыклары турында ишет? бел? идем. Мин Х?ниф абыйдан сугышчан юлы бел?н таныштыруын ?тендем. Ул ми?а бик кызыклы фотолар, ист?лекл?р к?рс?тте ??м мен? н?рс?л?р с?йл?г?н иде. Кызганыч, б?тен ил Б?ек ?и??не? 70 еллыгын каршыларга ?зерл?нг?нд?, Х?ниф бабай д?ньядан китте. ? аны? с?йл?г?нн?ре , ?зе ?йтк?нд?й, тарихи ист?лек булып калды… «…1941нче елны? 22 нче июненд? илебезне? аяз к?ген, халкыбызны? тыныч тормышын бозып, фашистлар Германиясе безне? изге Ватаныбыз Советлар Союзына хыян?тьчел т?ст? ????м итте, безне? ?ск? к?п санда армия ??м кораллар ташлады. Ватаныбыз ?лем куркынычы алдында калды. Бу куркынычны а?лап, б?тен совет халкы берд?м р?вешт? немец-фашист илбасарларына каршы Б?ек Ватан сугышына к?т?релде. Кешелек тарихында и? авыр ??м р?химсез булган бу сугышны? ?имергеч уты 1418 к?н ??м т?н янып торды. Безне? авыл советыннан 238 кеше сугышка китте, л?кин бу коточкыч к?р?шт? 179 кеше сугыш кырында ятып калды. Мин ?зем д? 1942 нче елны? май аеннан 1944 нче елны? азагына кад?р турыдан-туры сугышта катнаштым. ?земне? сугышта булган елларны ??м анда баштан ?тк?нн?рне иск? т?шереп алырга кир?к дип саныйм. …1940 нчы елны? февраль аенда Воткинск (Удмуртия) х?рби заводына байтак кешене эшк? ?иб?рерг? дип колхозга район тарафыннан х?б?р килеп т?ш?. Мен? шулар бел?н берг? мине д? 1941нче елны? 16 нчы февраленд? Воткинск ш???рен? х?рби заводка эшк? ?иб?рдел?р. Л?кин 4 ай эшл?г?ч т?, 1941нче елны? 22 нче июненд?, бик ирт? торып эшк? барырга ?зерл?неп торганда, кин?т радио аша коточкыч х?б?р тапшыра башладылар. Бу – немец-фашистларыны? безнен илебезг? каршы та? алдыннан б?тен чик буйлап сугыш башлавы турында иде. Бу вакытта без, бик к?п ташчылар, балта осталары ??м башка белгечл?р бел?н берг?л?п х?рби завод ?чен бик зур бер цех т?зеп бетер? идек инде. Сугыш башланып 1 -1,5 ай вакыт та ?тм?г?ндер, К?нбатыштан эвакуациял?нг?н бер х?рби заводны китереп т? ?иткердел?р. К?ндез заводта т?зелешт? эшл?дек, ? т?нл? вагоннардан станоклар бушата идек. Ул станокларны ?зебез т?зег?н цехта урнаштыруда да турыдан-туры катнаштык. Завод бел?н берг? эвакуациял?неп килг?н эшчел?рне? к?пчелеге яш?смерл?р ??м хатын-кызлар иде. Сугыш башлангач, заводта эшл?? бел?н бер ?к вакытта эшт?н со? безне, утызлап яшьл?рне, электросварщик белгечлеген? укыта башладылар. Безне? яшь вакытта нинди ген? хыялларыбыз юк иде, ?мма барысын да сугыш челп?р?м? китерде. 1941нче елны? к?зен? таба без эшли торган заводтан да, безд?н ?лк?нр?к егетл?рне сугышка ?иб?р? башладылар, ч?нки немец фашистлары М?ск?? янына килеп житк?нн?р иде. Безне? елгыларга да сугышка кит?рг? чират килеп ?итте. Шул елны? к?зенд?, сугышка китк?нче, ?нк?йне ??м туганнарны к?реп калыйм дип авылга кайттым. Кайтып бернич? к?н ?т? бел?н мине район х?рби комиссариатына чакырып алдылар. Комиссия ?тк?ч, бераз сабыр ит, кайтып колхозда эшли тор, дип кайтарып ?иб?рдел?р. 1942нче елны? 22нче мартында ашлык суккан ?ирг? повестка китереп тоттырдылар. ?зем бел?н яшьт?ш Хайруллин Ф?ритк? д? повестка бар иде. Без икебез д? к?лт? ташый торган атларыбызны ?зебезд?н д? кечер?к кызларга тапшырып, икенче к?нне ?к чыгып та киттек. Ми?а кад?ре ?к ?нк?й ?зене? ?ч энесен фронтка озаткан иде инде. Мин чыгып китк?нд?, а?а тагын да авыррак булды. Ул абыйларны? хатлары да килми башлады. Кайсы х?б?рсез югалды, кайсыны? вафат булуы турында х?б?ре килде. Л?кин болар мине куркуга т?шерм?де, минд? абыйлар ?чен немец-фашистларыннан ?ч алу н?фр?те ген? кузгалды”… Шулай итеп, 1942 нче елны? 23 нче мартыннан д??ш?тле солдат сукмаклары буйлап атлап кит? Х?ниф бабай. Команда ?ыелып бетк?нче, ун к?нл?п ?гер?е тимер юл станциясенд? була. Барысы да, 18-19 яшьлек ?смерл?р, бер-берсе бел?н танышып, дуслашып та ?лгер?л?р. Аннан вагоннарга т?ялеп, к?нчыгышка таба юл тоталар. Башта , сугыш ягына т?гел, ? кире якка алып баралар бит дип аптырап калалар. Со?ыннан гына х?рби ?зерлек ?т? ?чен барганны бел?л?р. “…Без барып урнашкан урын Красноярск краены? кечкен? ген? Богатол диг?н ш???р яны иде. Ай ярым, сугышка барыр ?чен х?рби х?зерлек ?тк?ч,1 май к?нне безне, ме? ярымлап солдатны, стройга тездел?р д?, х?рби ант кабул иттереп, 2 нче май к?нне сугышка алып киттел?р. Барган вакытта Омск, Свердловск ??м башка шундый зур ш???рл?рд? туктатып, ашхан?л?рг? алып кереп, я?а баштан х?рби киемн?р бирдел?р, кораллар, сугыш припаслары бел?н т?эмин иттел?р. Бу вакытта безне? гаск?рл?р немец фашистларын М?ск?? яныннан 300 километрга кад?р чигендерг?нн?р иде ??м оборона сугышына тукталганнар иде. М?ск??д? безне икенче х?рби эшелонга к?череп утырттылар. 200 километрлап поезд бел?н барырга чыктык, безне урман эченд? эшелоннан т?шердел?р. Бу т?н иде. «Поезд алга бармый, фронт сызыгына кад?р ??я? барырга», диг?н команда булды. Солдат капчыгына патроннар, гранаталар, продукция ??м башка к?нд?лек яш?? ?чен кир?кле ?йберл?рне тутырып, солдат капчыгын, коралны, противогазны, шинельне ?илк?г? асып, касканы башка киеп, Калинин ?лк?се урманнары ??м сазлыклары аша фронтка таба юл тоттык. Немец самолетлары к?ндез барырга ирек бирм?дел?р. Т?не буе барып, к?ндез урман эченд? ял ит? идек. Фронтка якынлашкан саен бомба, снаряд д?берд??л?ре, пулеметлардан аткан тавышлар ишетел? башлады. Барып житк?ч, безне Калинин фронтыны? 33 нче укчы дивизиясе карамагына тапшырдылар. Бик к?п кен? татар егетл?ре бел?н мин 73 нче укчы полкка туры килдем. Бу полкны? Знче батальоны карамагындагы миномет ротасына билгел?дел?р. Безне? полк иге-чиге к?ренми торган сазлыклар бел?н уратылып алынган калку урында урнашкан Холм диг?н кечкен?р?к бер ш???р янында иде”. Сугышка кад?р ?к Х?ниф бабай техникумда да укыгач, Воткинск х?рби заводта да эшл?г?ч, рус телен ярыйсы гына бел?г?н була . Аны беренче к?нне ?к минометка наводчик итеп билгелил?р . Наводчик итеп билгел?? бел?н а?а сержант званиесе бир?л?р. Бу юн?лешт? оборона сугышлары 1943 нче елны? язына кад?р д?вам ит?. “Безнен, миномет расчеты ?ст?м? позицияг? барып урнашу бел?н, карта буенча ераклыкны билгел?п, минометны шул арага к?йл?п ут ачтык. Башта бер-бер артлы 5 мина ?иб?рдек. Шул моментта к?з?т?чебез немецларны? тупланган урынында миналарны? ярылуларын х?б?р итте. К?з?т?че урман тир?се булганда, гад?тт?, куе яфраклы агач башында була иде. 2-3 минутка гына тынып калдык. Шул вакытта бинокльд?н карап торган к?з?т?че дошманны? яралы ??м ?лг?н фашистларны к?т?реп й?гереш? башлауларын х?б?р ит?. Шуны гына к?тк?н кебек мин берьюлы (берсе артыннан берсен) 10 мина ?иб?рерг? команда бирдем ??м шунда ук минометны с?теп т?п позицияг? к?ч?рг? куштым. Без минометны к?т?реп кит?г?, к?п т? ?тм?де, бу урында фашист снарядлары ярыла башлады”. Мен? шулай итеп сугышта кыюлык та, х?йл? д? кир?к ик?н. “Без ротага кайтуга , рота командиры ?лк?н лейтенант Шаповалов каршы алды, минометны урнаштыру бел?н стройга тезеп, 100 д?н артык фашистны? теге деньяга олагуларын ?йтеп, безг? р?хм?т белдерде. Безне? гаск?рл?рне? сугыш осталыгы да артканнан-арта барды. Немецлар к?пме ген? атакалар ясап карасалар да, к?п югалтулар бел?н кире чигендел?р. Шул ук 1943 нче елны? июль аенда без оборонада торган участокта фашистлар тагы да к?бр?к к?ч туплап безне? алгы линияг? каты ????м иттел?р. Сугышны? т?рле вакыты була бит. Безне? пехотага чигенм?ск?, немецларны тоткарлап торырга диг?н команда бирел?. Без, минометчиклар- 50д?н артык, ??м ике взвод солдатлар- кырыклап иде. Немецлар, котырган этл?р шикелле, ?аман ябырылып кил?л?р. Минометлардан ата алмаслык ара калганчы, фашистлар ?стен? миналарны яудыра тордык. Безд?н артта урнашкан икенче линияд?ге пехота безг? ярд?мг? кил? ?чен, немец пушкалары уты астыннан баш к?т?р? алмый торды. Бер минутка атышу туктап калгандай булды, ??м кин?т к?чле кычкыру тавышы бел?н штык сугышына команда булды. Алдан ук винтовкаларга штыкларны беркетеп куйган идек. Без «Яш?? бел?н ?лем» диг?н лозунг астында ?зебезне? яндагы ике взвод пехота бел?н берг? «Ур-ра» кычкырып, контратакага кузгалдык. Штык сугышы тагы да коточкыч иде, ч?нки к?зг?-к?з килеп сугышасы?. Штык сугышы башлангач, безд?н 2-3 м?рт?б? к?бр?к фашистлар безне уратып алырга тел?дел?р. Шул вакытта команда пунктыннан к?з?теп торган полк командиры безд?н ерак т?гел пехотаны ??м полктагы резерв гаск?рл?рен ярд?мг? китереп ?иткерде. Шул вакытта, котырынган кешел?р сыман, без фашистларны? атакаларын туктатып кына калмадык, б?лки ?зебезне? калдырып чигенг?н алгы линияне д? кире кайтарып алдык. Бу сугышта безне? яктан да югалтулар булды, ? фашистларны? к?п м?рт?б? артык иде. Бер адым да чигенмич?, фашистларны штык сугышына кад?р каршы алган ?чен, полк командиры безне? миномет ротасын стройга тездереп, маршал Конев ?йтк?нч?: «Татарстаннан килг?н татар сугышчылары ?лемне д? уйламыйча, арысландай сугышырга с?л?тлел?р», – дип ?йтеп безг? р?хм?т белдерде”. Бу б?релешт?н со? к?п кен? сугышчыларга орденнар ??м медальл?р тапшыралар. Х?ниф бабайга да полк командиры «Батырлык ?чен» медале тапшыра. Бу сугышта ул ?и?елч? ген? яралана. Сугышчан дусларын ташлап китм?ск? дип караса да, аны санбатка ?иб?р?л?р. Ярасы бер ай диг?нд? т?з?л? ??м Х?ниф бабай я?адан ?зене? миномет ротасына кайта. Б?тен фронт буйлап ????м башлангач, аларны? полклары к?п кен? авылларны, ш???рл?рне азат ит? баралар. ? авыллар, ш???рл?р ?имерелг?н, авылларны? йортлары урынында мор?алар гына утырып тора. “ Мен? нинди ерткычлыклар эшл?де бит ул фашист! Мондый х?лл?рне к?реп, й?р?кл?р ?рни -иде, аларга карата н?фр?т артканнан-арта бара иде”,-дип б?тен й?р?к ачысы бел?н иск? алган иде Х?ниф бабай. “Бу 1944нче елны? февраль ае иде. Жир ту? булганлыктан, окоплар казытмадылар. Яр буенда кар калын иде. Алгы линияд?ге пехота да ??м без минометчиклар да окопларны карны гына казып ясадык. Ч?нки монда озак торасы т?гел, арттан кил? торган сугыш техникасын гына к?т?рг? кир?к булды. Кардан ясалган окопларда т?н ?тк?реп, та? алдыннан безне? артиллерия к?чле ут ачты, немец оборонасында ?ир бел?н к?к тоташкан кебек булды. К?п т? ?тм?де, танклар г?релтесе ишетелде. Без д? минометлардан ярты с?гать буена ?злексез ут ачып тордык”. Бу вакытта ул взвод командирыны? ярд?мчесе була, а?а ?лк?н сержант званиесе бирел?. “ Шуннан безне? ??я?ле гаск?рл?р немец ныгытмаларына таба алга к?т?релде. Артиллерия ??м минометчиклардан ут ачуны туктатмадык, ч?нки немец солдатларына баш к?т?рерг? ирек бирм?ск? кир?к иде. Без минометларны тиз ген? с?теп пехота артыннан алга киттек, бу вакытта безне? пехота фашистларны? ис?н калганнарын окопларыннан куып чыгарганнар иде инде. Безг? минометларны урнаштырып торырга туры килм?де, минометларны ??м башка коралларны аркаларга аскан килеш фашистларны 3-4 к?н буена куып бардык”. Литваны? Ш??л?й ш???рен азат ит?д?ге батырлыклар ?чен 1944 нче елны? августында ?лк?н сержант Усманов Х?ниф бабай Салих улы 3 д?р??? дан ордены бел?н б?л?кл?н?. Шул ук елны ул Латвия, Литва ?ирл?рен азат ит?д? катнаша. 1944 нче елны? сентябрь аеннан аны ике елга Харонов ш???рен? Х?рби училищега укырга ?иб?р?л?р. ?лб?тт?, фашист Германиясен ?и?? якынлаша баруын сиз? торып, ике елга укырга кит?, сугышчан ипт?шл?рен ташлап кит? бик авыр була. Беренчед?н, М?ск?? яныннан ук берг?, бер семья кебек фашистка каршы сугышкан ипт?шл?ренн?н аерылу кыен булса, икенчед?н, укуны? аны? ?чен авыр булачагын к?з алдына китер?. Боларны с?б?п итеп ?йтеп караса да, сугышчы ?чен командир приказы закон була. Шулай итеп, ул бик авырлык бел?н сугышчан дусларыннан аерыла. 1944 нче елны? сентябрь аеннан 1946 нчы елны? ноябрь аена кад?р ул х?рби училищеда укый. ? укып бетерг?ч, Украинадагы Артемовск диг?н ш???рд? 48 нче танк полкыннан командиры булып хезм?т ит?. 1947 нче елны? март аенда туган авылы – Иске Д?решк? ис?н –сау ?йл?неп кайта. 1980 нче елда, 36 елдан со? Х?ниф бабай Балтачка фронтташ дусты ?сх?т Гатауллин бел?н очрашуга бара. ??м ?зе бел?н гаять кызыклы ист?лекл?р , 1943 – 1944 елларда чыккан , инде саргаеп, таушалып бетк?н газеталарын алып кайта. “…Татар халкы уллары танкка каршы ата торган коралдан бер атуда немецларны? танкларын яндырган Зыя В?лиев, кызу сугыш к?нн?ренд? кыюлык ??м батырлык ?рн?кл?ре к?рс?тк?н Х?ниф Усманов, ?сх?т Гатауллин, Имам Авзалов, Марат Фатыйховларны? исемн?ре б?тен фронтка билгеле. Алар барысы да орденнар ??м медальл?р бел?н б?л?кл?ндел?р”. Бу юллар 1944нче елны? 14 нче июленд? фронттан Татарстан хезм?т иял?рен? язган хаттан. Якташларыбыз шул фронт шартларында да тулы канлы тормыш бел?н яш?г?нн?р, татар халкы исемен? тап т?шерм?г?нн?р. Батырларча сугышу бел?н берг? к??елле ял да ит? белг?нн?р. Газеталарны? берсенд? «Татар ??м казах хоры» диг?н м?кал? басылган: “Лейтенант Шаповалов подразделениесенд?, комсорг -сержант Усманов Х?ниф инициативасы бел?н, татар ??м казах хорлары оештырылды,”- диел? анда. Минем кулымда И. Заляловны? «Комсомол Татарии в бою и труде» китабы. Анда мондый юллар бар: «От всей души благорадим вас за ваших воспитанников, бойцов и командиров», – писали комсомольцы одного из стрелковых полков в письме комсомольцам и молодежи Татарии. В письме рассказывалось о героизме молодых воинов: в нашей части беспощадно бьет фашистскую нечисть расчет сержанта Усманова Ханифа Салиховича». На фронт он пришел из Сармановского района деревни Старый Дрюш. За короткое время освоил свое специальное дело минометчика. Сначала он был наводчиком, теперь командир рассчета. Комсомольский рассчет Усманова считается лучшим в роте. Ханиф недавно принят в члены партии, – с гордостью сообщали они. (Партархив Тат, Обкома КПСС, : -034от 24 д. 350, л. 49) Мин Х?ниф бабайны? орден ??м медальл?рен барлыйм: Орден «Славы»; Орден Великой Отечественной войны; Орден Победы; Медаль «За храбрость»; Медаль «За Победу над Германией»; Медаль Георгия Жукова. Сугыш аф?тен к?рс?теп торган билгел?р бу. Б?генге тыныч тормышыбызны?, аяз к?гебезне? кадерен белерг? чакыралар кебек алар. Быел илебез фашистлар Германиясен ?и??не? 70 еллыгын б?йр?м ит?рг? ?ыена. Сугышны? со?гы тавышлары я?гыраганнан со? инде 70 ел вакыт ?тс? д?, ветераннарыбызны? батырлыклары бел?н без барыбыз да горурланабыз, аларны олылап иск? алабыз. Мин Х?ниф бабайдан ишетк?н бернич? вакыйганы гына яздым. Л?кин аны? с?йл?г?нн?ре минем х?теремд? тир?н булып уелып калды, к??елем? тир?н ут ??м кан бел?н язылды. Без ул чактагы бик авыр, д??ш?тле ??м героик к?нн?рне онытырга тиеш т?гел. Еллар ?тк?н саен сугыш ветераннары саны кими бара. Без алар алдында т?л?п бетерм?слек бурычлы. Безне? бабаларыбыз яулап, к?р?шеп алган к?гебез ??рчак аяз булсын, сабыйлар к?з яше беркайчан да т?гелм?сен, д?ньялар имин булсын!
Батырлык – н?рс? ул?
Батырлык. Бу с?з н?рс?не а?лата со?? ?леге с?зне? м?гън?сен мин С. И. Ожеговны? а?латмалы с?злегенд? таптым. Батырлык – героик, фидакарь, кыю эшл?нг?н эш ул. ??м к?п очракта аны балалар эшли. ?леге батырлыклар алдында без башыбызны иярг? тиешбез.
Батырлык турында китапларда да еш язалар. Мин к?пт?н т?гел шундый китапларны? берсен – В. О. Богомоловны? “Иван” повестен укыдым. ?леге повесть минем яшьт?шем – унике яшьлек малай турында. Аны? балачагын сугыш йота – ?тисен фашистлар ?тер?, ? б?л?к?й се?елесе аны? кулында ?ан бир?. Сугышны? беренче к?нн?ре а?а коточкыч михн?тл?р китер?, шушы югалту – газаплар аны бернич? яшьк? олыгайта да инде. Ул бары кайгы – сагышлары бел?н бер?зе кала, шул вакытта дошманнан ?ч алырга, безне? армияг? файдалы булырга с?з биреп, партизан отрядына кит?.
Богомолов ?зене? героена Иван дип ?итди исем куша. А?а башкача исем кушу м?мкин д? булмагандыр. ?леге малайга ?лк?нн?р кебек ?к бик к?п сынаулар узарга туры кил?. ?мма ул ?зенд? немец армиясен? карата дошманлык хисл?ре кичерс? д?, горурлыгын ??м кешелек сыйфатларын саклап кала ала.
Иванны? к?зл?ренд? ??м характерында – ?лк?нн?р ныклыгы, тышкы кыяф?тенд? ис? чарасызлык билгел?ре ярылып ята. Аны? ?чен и? м??име – бурыч, ?зе ш?гыльл?нг?н эш. Ул нык ихтыярлы, к?чле рухлы.
Аны? ?йл?н? – тир?сенд?ге ?лк?нн?р яшь булуыны да карамастан, м?ст?кыйль булуын а?лыйлар, аны сугышны? бар михн?тл?ренн?н сакларга телил?р. Яраталар, кызганалар, аны? тормышын ничек т? ?и?ел?йтерг? тырышалар. Иван Бондаревны интернатка ?иб?р?л?р. ?мма ул аннан кача. Малай сугыш вакытында уку м?мкин т?геллеген яхшы а?лый.
Сугыш вакыты булуга да карамастан, бала балалыгын югалтмый, фронтта да ул уеннар ?чен вакыт таба. Иван да башка малайлар кебек ?к пычаклар ?ыю бел?н ш?гыльл?н?. Гальцевта финка к?рг?ч, ул аны ?зен? б?л?к ит?ен ?тен?. ?мма тегесе дустыны? ист?леге булган ?леге пычакны б?л?к ит? алмаячагын ?йт?. Шул чакта Иван землянкада бер?зе кала, пычак, бинокль ала ??м сугыш уены уйный башлый. ?зен ул командир итеп к?з алдына китер?. ??м билгеле инде, ?зене? уеннарында ??рчак ?и?? ??м сугыш озакламый т?мамланачак дип хыяллана.
?мма тормышта Иван Бондаревны? язмышы аянычлы. А?а сугыш бетк?нен к?рерг? ??м ?зе хыялланган ?и?? шатлыгы кичерерг? насыйп булмый. 1943 елда ул бернич? т??лек д?вамында немец эшелоннары х?р?к?тен к?з?тк?не ?чен тоткарлана. Аны атып ?тер?л?р яшь гомер фашистлар кулыннан ?зел?. Б?ек ?и??д?, билгеле, аны? да ?леше зур.
Сугыш турында с?йл?г?нд? к?п кеше ?лк?н сугышчыларны? батырлыклары турында гына с?з бара дип уйлый. Балалар хакында оныталар. ?мма бу д?рес т?гел. Сугыш вакытында ме?н?рч? бала ??лак була. Ачлык – ялангачлыктан, д??ш?тле сугыш кырларында гына т?гел, ? тылдан авыр хезм?тт?н д? ??лак булучы балалар бихисап.
Сигез – унике яшьлек балаларны? сугыш михн?тл?ре кичер?л?ре – ?зе бер батырлык ул. Бу балалар хакында бик к?п с?йл?п була. Алар сугыш китерг?н кайгы – х?ср?тл?р ?чен ?зл?ре ?ч алырга телил?р., ?зл?ренн?н ике тапкыр зуррак винтовкалар тотып, кечкен? солдатларга ?верел?л?р. ??лак булган ?ти – ?нил?ре турында кара к?газьл?р алып, чиксез х?ср?т – кайгыга чумалар, ятимлек ачысын татыйлар…
?леге балалар язмышы бер – берсен? бик охшаш. Сугыш чоры балалары ?чен сугыш диг?н михн?т гомуми биографияг? ?йл?нг?н. Тылда булсалар да, барыбер алар сугыш чоры балалары.
Сугыш бет?г? 67 ел вакыт ?тте. ?мма язучылар бик еш ?леге темага ?йл?неп кайталар. Ни ?чен? Ч?нки ?ле б?ген д? каядыр бомбалар шартлый, пулялар сызгыра, ?йл?р ?имерел?, балалар ?йберл?ре янып кара к?мерг? ?йл?н?.
Тормыш д?вам ит?. Ул тыныч, имин булсын ?чен сугышны булдырмаска, ул китерг?н газап – михн?тл?рне онытмаска кир?к. Кешел?р! Безне? Ватаныбыз азатлыгы ?чен башларын салган ка?арманнар турында онытырга хакыгыз юк!
Зиганшин Самат (МБОУ ”Гимназия №3 “)
Тукай муниципаль районы Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бе
Якташым- сугыш ветераныны? тормышы ??м батырлыгы
(Сугыш ветераны Усманов Х?ниф бабайны? якты ист?леген? багышлана)
Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? 6 нчы класс укучысы С?йфетдинов Аяз Ришат улыны? эше
?ит?кче: 1 категорияле укытучы
Минн?хм?тва Рамил? ?ади кызы
2014
Мин авылдашларымны? Б?ек Ватан сугышындагы батырлыклары бел?н бик кызыксынам. Аларны? сугышчан юллары, к?рг?нн?ре турында эзл?н?л?р алып барам.
Туган авылым – Иске Д?решт? яш??че отставкадагы капитан Усманов Х?ниф абый Салих улыны? батырлыклары турында ишет? бел? идем. Мин Х?ниф абыйдан сугышчан юлы бел?н таныштыруын ?тендем. Ул ми?а бик кызыклы фотолар, ист?лекл?р к?рс?тте ??м мен? н?рс?л?р с?йл?г?н иде. Кызганыч, б?тен ил Б?ек ?и??не? 70 еллыгын каршыларга ?зерл?нг?нд?, Х?ниф бабай д?ньядан китте. ? аны? с?йл?г?нн?ре , ?зе ?йтк?нд?й, тарихи ист?лек булып калды…
«…1941нче елны? 22 нче июненд? илебезне? аяз к?ген, халкыбызны? тыныч тормышын бозып, фашистлар Германиясе безне? изге Ватаныбыз Советлар Союзына хыян?тьчел т?ст? ????м итте, безне? ?ск? к?п санда армия ??м кораллар ташлады.
Ватаныбыз ?лем куркынычы алдында калды. Бу куркынычны а?лап, б?тен совет халкы берд?м р?вешт? немец-фашист илбасарларына каршы Б?ек Ватан сугышына к?т?релде. Кешелек тарихында и? авыр ??м р?химсез булган бу сугышны? ?имергеч уты 1418 к?н ??м т?н янып торды. Безне? авыл советыннан 238 кеше сугышка китте, л?кин бу коточкыч к?р?шт? 179 кеше сугыш кырында ятып калды.
Мин ?зем д? 1942 нче елны? май аеннан 1944 нче елны? азагына кад?р турыдан-туры сугышта катнаштым. ?земне? сугышта булган елларны ??м анда баштан ?тк?нн?рне иск? т?шереп алырга кир?к дип саныйм.
…1940 нчы елны? февраль аенда Воткинск (Удмуртия) х?рби заводына байтак кешене эшк? ?иб?рерг? дип колхозга район тарафыннан х?б?р килеп т?ш?. Мен? шулар бел?н берг? мине д? 1941нче елны? 16 нчы февраленд? Воткинск ш???рен? х?рби заводка эшк? ?иб?рдел?р. Л?кин 4 ай эшл?г?ч т?, 1941нче елны? 22 нче июненд?, бик ирт? торып эшк? барырга ?зерл?неп торганда, кин?т радио аша коточкыч х?б?р тапшыра башладылар. Бу – немец-фашистларыны? безнен илебезг? каршы та? алдыннан б?тен чик буйлап сугыш башлавы турында иде.
Бу вакытта без, бик к?п ташчылар, балта осталары ??м башка белгечл?р бел?н берг?л?п х?рби завод ?чен бик зур бер цех т?зеп бетер? идек инде. Сугыш башланып 1 -1,5 ай вакыт та ?тм?г?ндер, К?нбатыштан эвакуациял?нг?н бер х?рби заводны китереп т? ?иткердел?р. К?ндез заводта т?зелешт? эшл?дек, ? т?нл? вагоннардан станоклар бушата идек. Ул станокларны ?зебез т?зег?н цехта урнаштыруда да турыдан-туры катнаштык. Завод бел?н берг? эвакуациял?неп килг?н эшчел?рне? к?пчелеге яш?смерл?р ??м хатын-кызлар иде.
Сугыш башлангач, заводта эшл?? бел?н бер ?к вакытта эшт?н со? безне, утызлап яшьл?рне, электросварщик белгечлеген? укыта башладылар.
Безне? яшь вакытта нинди ген? хыялларыбыз юк иде, ?мма барысын да сугыш челп?р?м? китерде. 1941нче елны? к?зен? таба без эшли торган заводтан да, безд?н ?лк?нр?к егетл?рне сугышка ?иб?р? башладылар, ч?нки немец фашистлары М?ск?? янына килеп житк?нн?р иде.
Безне? елгыларга да сугышка кит?рг? чират килеп ?итте. Шул елны? к?зенд?, сугышка китк?нче, ?нк?йне ??м туганнарны к?реп калыйм дип авылга кайттым. Кайтып бернич? к?н ?т? бел?н мине район х?рби комиссариатына чакырып алдылар. Комиссия ?тк?ч, бераз сабыр ит, кайтып колхозда эшли тор, дип кайтарып ?иб?рдел?р.
1942нче елны? 22нче мартында ашлык суккан ?ирг? повестка китереп тоттырдылар. ?зем бел?н яшьт?ш Хайруллин Ф?ритк? д? повестка бар иде. Без икебез д? к?лт? ташый торган атларыбызны ?зебезд?н д? кечер?к кызларга тапшырып, икенче к?нне ?к чыгып та киттек. Ми?а кад?ре ?к ?нк?й ?зене? ?ч энесен фронтка озаткан иде инде. Мин чыгып китк?нд?, а?а тагын да авыррак булды. Ул абыйларны? хатлары да килми башлады. Кайсы х?б?рсез югалды, кайсыны? вафат булуы турында х?б?ре килде. Л?кин болар мине куркуга т?шерм?де, минд? абыйлар ?чен немец-фашистларыннан ?ч алу н?фр?те ген? кузгалды”…
Шулай итеп, 1942 нче елны? 23 нче мартыннан д??ш?тле солдат сукмаклары буйлап атлап кит? Х?ниф бабай. Команда ?ыелып бетк?нче, ун к?нл?п ?гер?е тимер юл станциясенд? була. Барысы да, 18-19 яшьлек ?смерл?р, бер-берсе бел?н танышып, дуслашып та ?лгер?л?р. Аннан вагоннарга т?ялеп, к?нчыгышка таба юл тоталар. Башта , сугыш ягына т?гел, ? кире якка алып баралар бит дип аптырап калалар. Со?ыннан гына х?рби ?зерлек ?т? ?чен барганны бел?л?р.
“…Без барып урнашкан урын Красноярск краены? кечкен? ген? Богатол диг?н ш???р яны иде. Ай ярым, сугышка барыр ?чен х?рби х?зерлек ?тк?ч,1 май к?нне безне, ме? ярымлап солдатны, стройга тездел?р д?, х?рби ант кабул иттереп, 2 нче май к?нне сугышка алып киттел?р. Барган вакытта Омск, Свердловск ??м башка шундый зур ш???рл?рд? туктатып, ашхан?л?рг? алып кереп, я?а баштан х?рби киемн?р бирдел?р, кораллар, сугыш припаслары бел?н т?эмин иттел?р. Бу вакытта безне? гаск?рл?р немец фашистларын М?ск?? яныннан 300 километрга кад?р чигендерг?нн?р иде ??м оборона сугышына тукталганнар иде.
М?ск??д? безне икенче х?рби эшелонга к?череп утырттылар. 200 километрлап поезд бел?н барырга чыктык, безне урман эченд? эшелоннан т?шердел?р. Бу т?н иде. «Поезд алга бармый, фронт сызыгына кад?р ??я? барырга», диг?н команда булды. Солдат капчыгына патроннар, гранаталар, продукция ??м башка к?нд?лек яш?? ?чен кир?кле ?йберл?рне тутырып, солдат капчыгын, коралны, противогазны, шинельне ?илк?г? асып, касканы башка киеп, Калинин ?лк?се урманнары ??м сазлыклары аша фронтка таба юл тоттык. Немец самолетлары к?ндез барырга ирек бирм?дел?р. Т?не буе барып, к?ндез урман эченд? ял ит? идек.
Фронтка якынлашкан саен бомба, снаряд д?берд??л?ре, пулеметлардан аткан тавышлар ишетел? башлады. Барып житк?ч, безне Калинин фронтыны? 33 нче укчы дивизиясе карамагына тапшырдылар. Бик к?п кен? татар егетл?ре бел?н мин 73 нче укчы полкка туры килдем. Бу полкны? Знче батальоны карамагындагы миномет ротасына билгел?дел?р. Безне? полк иге-чиге к?ренми торган сазлыклар бел?н уратылып алынган калку урында урнашкан Холм диг?н кечкен?р?к бер ш???р янында иде”.
Сугышка кад?р ?к Х?ниф бабай техникумда да укыгач, Воткинск х?рби заводта да эшл?г?ч, рус телен ярыйсы гына бел?г?н була . Аны беренче к?нне ?к минометка наводчик итеп билгелил?р . Наводчик итеп билгел?? бел?н а?а сержант званиесе бир?л?р. Бу юн?лешт? оборона сугышлары 1943 нче елны? язына кад?р д?вам ит?.
“Безнен, миномет расчеты ?ст?м? позицияг? барып урнашу бел?н, карта буенча ераклыкны билгел?п, минометны шул арага к?йл?п ут ачтык. Башта бер-бер артлы 5 мина ?иб?рдек. Шул моментта к?з?т?чебез немецларны? тупланган урынында миналарны? ярылуларын х?б?р итте. К?з?т?че урман тир?се булганда, гад?тт?, куе яфраклы агач башында була иде. 2-3 минутка гына тынып калдык. Шул вакытта бинокльд?н карап торган к?з?т?че дошманны? яралы ??м ?лг?н фашистларны к?т?реп й?гереш? башлауларын х?б?р ит?.
Шуны гына к?тк?н кебек мин берьюлы (берсе артыннан берсен) 10 мина ?иб?рерг? команда бирдем ??м шунда ук минометны с?теп т?п позицияг? к?ч?рг? куштым. Без минометны к?т?реп кит?г?, к?п т? ?тм?де, бу урында фашист снарядлары ярыла башлады”.
Мен? шулай итеп сугышта кыюлык та, х?йл? д? кир?к ик?н.
“Без ротага кайтуга , рота командиры ?лк?н лейтенант Шаповалов каршы алды, минометны урнаштыру бел?н стройга тезеп, 100 д?н артык фашистны? теге деньяга олагуларын ?йтеп, безг? р?хм?т белдерде.
Безне? гаск?рл?рне? сугыш осталыгы да артканнан-арта барды. Немецлар к?пме ген? атакалар ясап карасалар да, к?п югалтулар бел?н кире чигендел?р. Шул ук 1943 нче елны? июль аенда без оборонада торган участокта фашистлар тагы да к?бр?к к?ч туплап безне? алгы линияг? каты ????м иттел?р. Сугышны? т?рле вакыты була бит. Безне? пехотага чигенм?ск?, немецларны тоткарлап торырга диг?н команда бирел?. Без, минометчиклар- 50д?н артык, ??м ике взвод солдатлар- кырыклап иде. Немецлар, котырган этл?р шикелле, ?аман ябырылып кил?л?р. Минометлардан ата алмаслык ара калганчы, фашистлар ?стен? миналарны яудыра тордык.
Безд?н артта урнашкан икенче линияд?ге пехота безг? ярд?мг? кил? ?чен, немец пушкалары уты астыннан баш к?т?р? алмый торды. Бер минутка атышу туктап калгандай булды, ??м кин?т к?чле кычкыру тавышы бел?н штык сугышына команда булды. Алдан ук винтовкаларга штыкларны беркетеп куйган идек. Без «Яш?? бел?н ?лем» диг?н лозунг астында ?зебезне? яндагы ике взвод пехота бел?н берг? «Ур-ра» кычкырып, контратакага кузгалдык. Штык сугышы тагы да коточкыч иде, ч?нки к?зг?-к?з килеп сугышасы?. Штык сугышы башлангач, безд?н 2-3 м?рт?б? к?бр?к фашистлар безне уратып алырга тел?дел?р. Шул вакытта команда пунктыннан к?з?теп торган полк командиры безд?н ерак т?гел пехотаны ??м полктагы резерв гаск?рл?рен ярд?мг? китереп ?иткерде. Шул вакытта, котырынган кешел?р сыман, без фашистларны? атакаларын туктатып кына калмадык, б?лки ?зебезне? калдырып чигенг?н алгы линияне д? кире кайтарып алдык.
Бу сугышта безне? яктан да югалтулар булды, ? фашистларны? к?п м?рт?б? артык иде. Бер адым да чигенмич?, фашистларны штык сугышына кад?р каршы алган ?чен, полк
командиры безне? миномет ротасын стройга тездереп, маршал Конев ?йтк?нч?: «Татарстаннан килг?н татар сугышчылары ?лемне д? уйламыйча, арысландай сугышырга с?л?тлел?р», – дип ?йтеп безг? р?хм?т белдерде”.
Бу б?релешт?н со? к?п кен? сугышчыларга орденнар ??м медальл?р тапшыралар. Х?ниф бабайга да полк командиры «Батырлык ?чен» медале тапшыра. Бу сугышта ул ?и?елч? ген? яралана. Сугышчан дусларын ташлап китм?ск? дип караса да, аны санбатка ?иб?р?л?р. Ярасы бер ай диг?нд? т?з?л? ??м Х?ниф бабай я?адан ?зене? миномет ротасына кайта.
Б?тен фронт буйлап ????м башлангач, аларны? полклары к?п кен? авылларны, ш???рл?рне азат ит? баралар. ? авыллар, ш???рл?р ?имерелг?н, авылларны? йортлары урынында мор?алар гына утырып тора. “ Мен? нинди ерткычлыклар эшл?де бит ул фашист! Мондый х?лл?рне к?реп, й?р?кл?р ?рни -иде, аларга карата н?фр?т артканнан-арта бара иде”,-дип б?тен й?р?к ачысы бел?н иск? алган иде Х?ниф бабай.
“Бу 1944нче елны? февраль ае иде. Жир ту? булганлыктан, окоплар казытмадылар. Яр буенда кар калын иде. Алгы линияд?ге пехота да ??м без минометчиклар да окопларны карны гына казып ясадык. Ч?нки монда озак торасы т?гел, арттан кил? торган сугыш техникасын гына к?т?рг? кир?к булды. Кардан ясалган окопларда т?н ?тк?реп, та? алдыннан безне? артиллерия к?чле ут ачты, немец оборонасында ?ир бел?н к?к тоташкан кебек булды. К?п т? ?тм?де, танклар г?релтесе ишетелде. Без д? минометлардан ярты с?гать буена ?злексез ут ачып тордык”. Бу вакытта ул взвод командирыны? ярд?мчесе була, а?а ?лк?н сержант званиесе бирел?.
“ Шуннан безне? ??я?ле гаск?рл?р немец ныгытмаларына таба
алга к?т?релде. Артиллерия ??м минометчиклардан ут ачуны туктатмадык, ч?нки немец солдатларына баш к?т?рерг? ирек бирм?ск? кир?к иде. Без минометларны тиз ген? с?теп пехота артыннан алга киттек, бу вакытта безне? пехота фашистларны? ис?н калганнарын окопларыннан куып чыгарганнар иде инде. Безг? минометларны урнаштырып торырга туры килм?де, минометларны ??м башка коралларны аркаларга аскан килеш фашистларны 3-4 к?н буена куып бардык”.
Литваны? Ш??л?й ш???рен азат ит?д?ге батырлыклар ?чен 1944 нче елны? августында ?лк?н сержант Усманов Х?ниф бабай Салих улы 3 д?р??? дан ордены бел?н б?л?кл?н?.
Шул ук елны ул Латвия, Литва ?ирл?рен азат ит?д? катнаша. 1944 нче елны? сентябрь аеннан аны ике елга Харонов ш???рен? Х?рби училищега укырга ?иб?р?л?р. ?лб?тт?, фашист Германиясен ?и?? якынлаша баруын сиз? торып, ике елга укырга кит?, сугышчан ипт?шл?рен ташлап кит? бик авыр була. Беренчед?н, М?ск?? яныннан ук берг?, бер семья кебек фашистка каршы сугышкан ипт?шл?ренн?н аерылу кыен булса, икенчед?н, укуны? аны? ?чен авыр булачагын к?з алдына китер?. Боларны с?б?п итеп ?йтеп караса да, сугышчы ?чен командир приказы закон була. Шулай итеп, ул бик авырлык бел?н сугышчан дусларыннан аерыла.
1944 нче елны? сентябрь аеннан 1946 нчы елны? ноябрь аена кад?р ул х?рби училищеда укый. ? укып бетерг?ч, Украинадагы Артемовск диг?н ш???рд? 48 нче танк полкыннан командиры булып хезм?т ит?. 1947 нче елны? март аенда туган авылы – Иске Д?решк? ис?н –сау ?йл?неп кайта.
1980 нче елда, 36 елдан со? Х?ниф бабай Балтачка фронтташ дусты ?сх?т Гатауллин бел?н очрашуга бара. ??м ?зе бел?н гаять кызыклы ист?лекл?р , 1943 – 1944 елларда чыккан , инде саргаеп, таушалып бетк?н газеталарын алып кайта.
“…Татар халкы уллары танкка каршы ата торган коралдан бер атуда немецларны? танкларын яндырган Зыя В?лиев, кызу сугыш к?нн?ренд? кыюлык ??м батырлык ?рн?кл?ре к?рс?тк?н Х?ниф Усманов, ?сх?т Гатауллин, Имам Авзалов, Марат Фатыйховларны? исемн?ре б?тен фронтка билгеле. Алар барысы да орденнар ??м медальл?р бел?н б?л?кл?ндел?р”.
Бу юллар 1944нче елны? 14 нче июленд? фронттан Татарстан хезм?т иял?рен? язган хаттан.
Якташларыбыз шул фронт шартларында да тулы канлы тормыш бел?н яш?г?нн?р, татар халкы исемен? тап т?шерм?г?нн?р. Батырларча сугышу бел?н берг? к??елле ял да ит? белг?нн?р. Газеталарны? берсенд? «Татар ??м казах хоры» диг?н м?кал? басылган: “Лейтенант Шаповалов подразделениесенд?, комсорг -сержант Усманов Х?ниф инициативасы бел?н, татар ??м казах хорлары оештырылды,”- диел? анда.
Минем кулымда И. Заляловны? «Комсомол Татарии в бою и труде» китабы. Анда мондый юллар бар: «От всей души благорадим вас за ваших воспитанников, бойцов и командиров», – писали комсомольцы одного из стрелковых полков в письме комсомольцам и молодежи Татарии. В письме рассказывалось о героизме молодых воинов: в нашей части беспощадно бьет фашистскую нечисть расчет сержанта Усманова Ханифа Салиховича». На фронт он пришел из Сармановского района деревни Старый Дрюш. За короткое время освоил свое специальное дело минометчика. Сначала он был наводчиком, теперь командир рассчета. Комсомольский рассчет Усманова считается лучшим в роте. Ханиф недавно принят в члены партии, – с гордостью сообщали они. (Партархив Тат, Обкома КПСС, : -034от 24 д. 350, л. 49)
Мин Х?ниф бабайны? орден ??м медальл?рен барлыйм: Орден «Славы»; Орден Великой Отечественной войны; Орден Победы; Медаль «За храбрость»; Медаль «За Победу над Германией»; Медаль Георгия Жукова. Сугыш аф?тен к?рс?теп торган билгел?р бу. Б?генге тыныч тормышыбызны?, аяз к?гебезне? кадерен белерг? чакыралар кебек алар.
Быел илебез фашистлар Германиясен ?и??не? 70 еллыгын б?йр?м ит?рг? ?ыена. Сугышны? со?гы тавышлары я?гыраганнан со? инде 70 ел вакыт ?тс? д?, ветераннарыбызны? батырлыклары бел?н без барыбыз да горурланабыз, аларны олылап иск? алабыз. Мин Х?ниф бабайдан ишетк?н бернич? вакыйганы гына яздым. Л?кин аны? с?йл?г?нн?ре минем х?теремд? тир?н булып уелып калды, к??елем? тир?н ут ??м кан бел?н язылды. Без ул чактагы бик авыр, д??ш?тле ??м героик к?нн?рне онытырга тиеш т?гел.
Еллар ?тк?н саен сугыш ветераннары саны кими бара. Без алар алдында т?л?п бетерм?слек бурычлы. Безне? бабаларыбыз яулап, к?р?шеп алган к?гебез ??рчак аяз булсын, сабыйлар к?з яше беркайчан да т?гелм?сен, д?ньялар имин булсын!