Сочинение на тему буряад хэлэн

11 вариантов

  1. Буряад хэлэе х?гж??е!
    Гаршаг
    1. Т?рэл буряад хэлэмнай.
    2. Буряад хэлэнэй х?гжэлтэ тухай.
    3.Т?гэсхэл.
    4. Хэрэглэгдэhэн литература.
    5. Хабсаргалта.
    I. Х?н б?хэн т?рэ?эн эхэ эсэгэтэй, т?рэл арадтай, т?рэлхи хэлэтэй, т?рэ?эн тоонтотой, т?рэл т??хэтэй гээшэ ааб даа. Эдэ з?йлн??дэй алинииньшье х?нэй ажабайдалтай та?аршаг?й холбоотой.
    Эгээл т?р??н алтан дэлхэй дээрэ т?рэхэдэмнай эжымнай ?лгын дуу дууладаг, энэрхы дулаан ?гэн??дые хэлэдэг, эгээл т?р??н т?рэл хэлэн дээрээ х??рэлдэжэ шададаг болонобди, эгээл нангин эжы, Эхэ орон гэ?эн ?гэн??дые уншажа, бэшэжэ ?уранабди. Т?рэлхи нангин хэлэн дээрээ буряад арадайнгаа т??хэ домогуудтай, онтохонуудтай, онь?он ?гэн??дтэй, таабаринуудтай танилсанабди. Буряад хэлэмнай ямар тодо, уян нугархай, хэлэшэг?й баян даа.
    II. М?н?? хадаа буряад хэлэ бэшэг шудалалгада  ехэ анхарал хандуулмаар саг тогтоод байна. 1992 оной июниин 10-да баталагда?ан Хуулиин ё?оор буряад хэлэн г?рэнэй хэлэн??дэй нэгэн болоо. 2004 ондо ЮНЕСКО-гой мэдээсэ?энэй ё?оор, ?с??н тоото буряад ?ндэ?этэнэй хэлэн ерээд?йдэ хосорон, ?гы болохо хэлэн??дэй тоо б?ридхэлдэ абта?ан байна. 2007 онhоо «Буряад хэлэнэй ?дэр» жэл б?хэндэ ?нгэргэхэ тухай республикымнай Правительствын тусхай захиралта абтаа.
    Буряад Республика дотор буряад хэлэн болон литературада, соёлой х?гжэлтэдэ ехэхэн анхарал хандуулагдажа байна. Ургажа бай?ан  ?етэниие, залуушуулые т?рэл хэлэеэ ?зэлгэдэ, буряад я?атанай соёл х?гжэлтэдэ хамаадуулхын тула тусхай ?йлэ хэрэг??д ябуулагдажа байбашье шиидхэгдэхэ асуудалнууд олон зандаа. Тус ушарые ямар байдал тодорхойлноб гэбэл, иимэ болоно: ?ш?? олон зон буряад хэлэеэ, арадайнгаа т??хэ, соёл мэдэнэг?й; залуу ?етэнэй ажабайдалда арадай ё?о заншалнууд  алдагданхай.
    Ямар арганууд т?рэл хэлэеэ, соёлоо шахардуу байдал?аа гаргаха, ?ургуулида хэлэ болон уран зохёол заалга дээшэл??лгын тулада байнаб?
    Буряад литератураар шэнэ номууд хэрэгтэй. М?н?? ?зэдэг номууднай ?нинэй хуушараа.
    Хари хэлэ ?зэдэг методико дууряажа, буряад хэлээр ажалай дэбтэрн??дые гаргаха хэрэгтэй.
    ?хиб??дэй ?онирхохоор ?нгэтэ гоёор шэмэглэ?эн номуудые шэнээр, элбэгээр хэблэхэ.
    Бага ?хиб??дтэ зорюулжа, буряад мультфильм, кинонуудые буулгаха, ?гы ?аа оршуулан гаргаха.
    БГТРК-гай дамжуулха сагынь ехэ болгохо. Шэнэ ?онин дамжуулгануудые нэмэхэ. Хотын болон х?д?? харагшадай хоорондо конкурс ?нгэргэбэл шэнэ бодолнуд орохо.
    FM  радиостанци Буряад орон соо ашаглажа, буряад хэлэн дээрэ тэрэнээ дамжуулха.
    Мэдээжэ зон тухай видео буулгажа, наймаанда худалдаха.
    Ё?о заншалаар фильмуудые буулгаха.
    Эдэ б?гэдые хараадаа абан, буряад хэлэнэй ?эргэжэ эхил?эн шэнэ шатада тон ?ргэн алхам болохо гэжэ ?ананаб.
    III. Т?рэл буряад хэлэеэ шудалжа, сэгнэжэ, х?гж??жэ, баяжуулжа ябая. Буряад гэ?эн нэрэеэ дээрэ  ?ргэн, ?ндэ?эн соёлоо х?гж??н, ?нгэр?эн т??хэеэ ?анажа, шудалжа ябая. Буряад оромнай, буряад араднай, буряад хэлэмнай хэтэ м?нхэд?? мандаха болтогой!
    Хэрэглэгдэ?эн литература:
    1.Буряад хэлэ, литература заалгын зарим асуудалнууд болон ерээд?йн хараа бодолнууд. Регион хоорондын научно-практическа конференциин материалнууд. Улаан-?дэ, 2007.
    2.Преподавание бурятского языка на современном этапе. Материалы республиканской научно-практической конференции. Улан-Удэ, 2001.
    3.Проблемы бурятской филологии на современном этапе. Материалы региональной научно-практической конференции, посвящённой 80-летию профессора Ц.Ц.Цыдыпова. Улан-Удэ, 1999.
    Хабсаргалта
    Буряад хэлэн тухай ш?лэг??дэй баглаа
    Буряад хэлэн – Байгал далай,
    бурьялма эршэтэй аршаан бэлэй…
    Х.Намсараев
    2. Тоонто талынгаа энгэрhээ
    Т??hэн баглаа сэсэгтэмнил
    Т?мэн ?нг??р hолонготонол
    Т?рэл буряад хэлэмни.
    Э.Дугаров
    3. Эхын h?нэй hайхан амтатай
    Эльгэ з?рхэндэм орожо шэнгээшэ
    Т?рэл хэлэмнай бултанда гамтай,
    Т?рбэлг?й нангин баялиг гээшэ.
    Ч.-Р.Намжилов
    4. Буртагхан шэлэhээ эхитэй
    Бурьялhан ?дэл м?рэмнай.
    Бууралхан эжыhээм  эхитэй
    Буряадхан т?рэл хэлэмнай.
    Г.Дашабылов
    5. Байгалай уhандал арюун тунгалаг,
    Басаганай миhэрэлдэл урин налгай
    Буряад хэлэмнай.
    Булагай  уhандал бузаргуй тунгалаг,
    Бугын нюдэндэл буригуй hайхан лэ
    Буряад хэлэмнай.
    Д.Улзытуев.
    6. Т?рэл хэлэн т?рэhэн дайда хоёроо
    Т?би дээг??р хаанаш яба-мартахаг?йш.
    Энэ хэлэн дээр эжыгээ нэрлээш ??р??,
    Энэ дайдаар нюсэгэн х?л??р?? г?йг??ш.
    Н.Дамдинов
    7.Уян hайхан буряад хэлээрээ
    Урин з??лэхэн??р хэлэжэ hураял,
    Уг изагуураа, удха заяагаа
    Улам сэгнэжэ, ?ргэн ябаял.
    Баршад хёмороотой энэ сагта
    Буряад хэлэеэ, буряад нэрэеэ,
    Баабай, эжы, айл аймагаа
    Бурхан шэнгеэр сахижа ябая!
    Э.Манзаров
    8. Булагай тунгалаг аршаан мэтэ
    Бурьялан байг лэ буряад хэлэмнай.
    Буурал эсэгын м?нхэ захяадал
    Б?хэжэжэ байг лэ буряад хэлэмнай.
    Булжамуур шубуухайн жэнхэни жэргээндэл
    Зэдэлэн байг лэ  буряад хэлэмнай.
    Сэнхир тунгалаг огторогойн сээжэдэл
    Сэбэр байг лэ буряад хэлэмнай.
    ?ндэр т?рэлтэ монгол угсаатанай
    ?ндэhэн hалаань даа буряад хэлэмнай.
    ?зэсхэлэнтэ сэсэг наhандамнай
    ?ерлэжэл байhай даа буряад хэлэмнай.
    М.Чойбонов

  2. 2
    Текст добавил: Екатерина Богданова

    ТYрэл  хэлэн, тYрэhэн дайда хоёроо,
    ТYби дээгYYр хаанашье яба мартахагYйш!
    Н. Дамдинов.
    ТYрэлхэлэн – арадаймбаялиг
    Би НYхэд   аймагай Ей нютагай , 17наhатай Мантанова Олеся  гээшэб.  Улаан хадатай,  Yргэн талануудтай,   hайхан ой модотой, бурьялма арюун уhатай,  урин налгай арад зонтой – иимэл юм даа, минии  Ей нютаг.
    НYхэд   аймаг ехэ, Унгын гол  Yргэн, олон нютагуудтай, тэндэhээнь мини нютаг илгардаг. Юугээрээ гэхэдэ, буряад хэлэе барандаа мэдэдэг.
    Минии бишыхан Ей нютагтам ямаршье гэр бYлэдэ ороходо,буряад хэлэн дээрээ барандаа х??рэлдэдэг. Нютагсоогоо ябахадаа, наадажа байhан YхибYYдые шагнахада, досом  hайн болоно, баранда буряадаараа Yгэе хэлсэнэ. Ямар гоёб даа!
    Би буряад хэлэеэ хайшан  гэжэ хугж??нэбиб гэхэдэ, би уран гоёор  тYрэл хэлэн дээрээ гоё шYлэгYYдые уншаха дуратайб. Буряад  hайхан дуунуудые дуулахашье шадаха аргатайб. Буряад хатаршье хатаржа шадахаб. Олон жэлнYYдтэ «Дангина» гэhэн конкурснуудта хабаадалсааб, эгээн тYрYY hууринуудые  эзэлээб. Хэн мэдэнэгYйб  тYрэл  хэлэеэ, тэрэ хYн  олон  юумэhээ таhараа. Буряад уран зохёолшодой  ямар  гоё шYлэгYYд  бииб, ямар ехэ удхатайзохёолнууд  бииб. Тэрэниие hайса  мэдэхэш, тYрэл хэлэн дээрээ уншахадаа, арадай баялигуудтай танилсахаш. ТYрэл хэлэмнай арад зонойнгоо Yндэhэн соёлые  мэдYYлнэ: дуунуудай, Yльгэр  домогуудай, онтохонуудай, шYлэгYYдэй, оньhон   хошоо   Yгэнуудэй  баялиг  Yзэнэбди.
    Дэлхэй  дээрэ олон ондоо  яhатан,
    Дэлхэй  дээрэ  олон ондоо   хэлэтэн.
    Тэдэнэй   дунда  минии  тYрэлхи  арад,
    Тэдэнэй  дунда  минии  тYрэлхи  хэлэн.
    Олон арадай  заншал  мэдэхэшьеhаа,
    Олон  хэлэнэй  баянда  обтоошьеhaa,
    ТYрэлхи  hайхан   буряад хэлэеэ   хаанаш
    ТYYрээжэ   магтан, бYри  дээшэнь  Yргэнэб.
    МYн??   сагта  буряад зон,  залуушуул, тYрэл   хэлэеэ   мартажа, ород нэрэ абажа, ород  хэлэн дээрэ  х??рэлдэжэ байна.Энэ хадаа  муу болоно гэжэ hананаб. Иигэжэ ябаха болооhаа,бидэ,буряад зон,эжы абаяа, уг гарбалаа, тYYхэеэ,ёhо заншалаа,буряад ороноо,тYрэл хэлэеэ мартажа болохобди. Би  эжы абатаяа, хани  нYхэдтэеэ, нютагаархидтаяа буряад хэлэн дээрэ ходо х??рэлдэнэб. Гэр бYлэтэй болоходоо,  ??рынг??   YхибYYдээ буряад хэлэндэнь hургаахаб.
    Минии   гэр   бYлэдэ  бидэ   бараандаа  буряад  хэлэн  дээрээ  хэлсэдэгбди – эжы  аба хоёрни, эгэшэмни, ахамни. Эгэшэ, аха  хоёрни  городто  байдаг, гэртээ  ерэхэдэ иигэжэ хэлэдэг: «Гэртээ  ерэжэ,  буряад хэлэн  дээрээ  садатаараа  зугааалаб, досоом  hайн  болоо».
    Юун hайн болооб  гэхэдэ,мYн??   яhала элдэб  янзын  сайтнууд, электронно буряад  хэлэнэй  тобшо  толинууд  зохёогдоо. ХYмYYжYYлгын сагта залуушуулда  угаа  туhатай  боложо  Yгэнэ  гэжэ  би  hананаб.
    Буряад зон хадаа, нютаг нютагаараа, аймаг аймагаараа-Агын, Усть– Ордын, Бурятиин   гэжэ  илгаранг?й,булта нэгэ  бYлэ  шэнги  сугларжа, буряад тYрэл  хэлэеэ дээшэнь  Yргэжэ  ябаха  манай нангин уялга!
    ТYрэл  хэлэеэ  мэдэхэгYй, сэгнэхэгYй хун тYрэл арадайнгаа сэдьхэл яажа ойлгохобдаа! ТYрэл хэлэеэ хYгж??жэ, хэругhаа    дамжан ерэhэн ёhо заншалаа hэргээжэ, улам тург??р  хYгжэхэ замдаа  ороёл  даа!

  3. Найруулга
    Буряад хэлэн м?н?? ?едэ
    Эхын h?нэй hайхан амтантай
    Эльгэ з?рхэндэмнай орожо шэнгээшэ,
    Т?рэл хэлэн булта гамтайл
    Т?рбэлг?й нангин баялиг гээшэ
    Буряад хэлэн (Ч. – Р. Н. Намжилов)
    Б?мбэрсэг дэлхэй дээрэ ажаhуудаг ямаршье арад зон ??рын хэлэтэй. Минии т?рэл хэлэн – буряад хэлэн. Т?рэл хэлэмнай уян зулгы эхын з?рхэнh??, урин намдуу эсэгын сэдьхэлhээ дулдыдажа, арюун баян хэшэгтэй гээшэ. Би энэ б?мбэрсэг дэлхэй буряад яhатан байhандаа омогорхорноб. Арад б?хэн ??рынг?? хэлэ нангинаар х?ндэлэн ябаха ёhoтой. Уг гарбалтай, ?бгэн буурад аха заханарнай улзы hайхан эрдэни буряад хэлэеэ м?н?? болотор мандаа дамжуулжа ябаhандань бидэ залуушуул баяртай байнабди. Нангин хэлэеэ гамнажа , сахижа, нягта наринаар хандажа, арад зондоо аша туhыень ойлгуулжа ябаха м?н?? ?едэ бидэнэй нангин ??ргэ гээшэ.
    Хэлэн хадаа ухаан бодолтой сэхэ холбоотой. Ямаршье ?ндэhэнтэй яhатанай танигдаха нюур, бэеэ даанги байха гол шэнжын нэгэн тэрэ ?ндэhэнтэй хэлэн, соёл байдаг. Эдэ хоёроо алдабал, ?ндэhэнтэн байха эрхэг?й болохо. Эртэ сагhаа Байгал далайе тойрон ажаhууhан буряадууд ??рынг?? ?ндэhэн хэлэ, арадайнгаа аман зохёол hайса х?гж??н ерэhэн т??хэтэй. Агууэхэ Октябрьска хубисхалhaa хойшо манай буряад хэлэн м?н?? ?е болотор х?гжэнэ. Хори буряадай хэлэн дээрэ бии болоhoн литературна хэлэмнай зуун жэлдэ ??рбнг?? ??ргые гол т?лэб д??ргээ. Энэ хэлэн дээрэмнай эрхим hайн зохёолнууд бэшэгдээ, аман ?гын ?льгэр домогууд хэблэгдээ. Х?н б?хэнэй урган х?гжэлгэдэ арадай хэлэн ехэ н?л?? ?з??лдэг.
    Саг жэлэй ошохо б?ри т?рэл хэлэмнай х?гжэхэ ёhотой. М?н?? ?едэ буряад хэлэнэй ??ргэ, тэрэнэй х?гжэлтэ тухай асуудал табигдажа, ехэ ажал хэгдэжэ байhандань гоё байна. Республика дотор жэл б?ри буряад хэлэнэй hайндэрн??д ?нгэргэгдэдэг болонхой. Бидэ буряадууд энээнииэ заатаг?й ойлгожо , ??рынг?? хуби оруулха болонобди.
    Буряад зон жэнхэни буряад хэлэеэ жэг??ртэй, далитай болгожо, т?беэр д??рэн зэдэл??лэе, буряадайнгаа ?ндэhэн хэлые бургааhандал уян, буладтал хату болгожо, хуур лимбын хурса з??лын аялгаар арадайнгаа энэрхы сэдьхэлдэ гэгээн зула бадаруулжа байхамнай болтогой.
    Эхымнай h?нэй hайхан амтантай, эльгэ з?рхэндэмнай орожо шэнгэhэн, бултанда гамтайл т?рэл хэлэеэ т?рбэлг?й нангин болгожо ябая!
    Уланхаанай дунда hургуулин
    11-дэхи ангиин hурагша
    Цыбикова Туянын  худэлмэри

  4. Эмгэн тоонто, Эхэ нютаг!
    Анхан турэжэ тэнжэhэн, хул?? шоройдоhон нютаг гээшэ х?н б?хэндэ, хаанашье ябахадань, халуун дулааханаар hанагдан, сэдьхэл з?рхыень х?дэлгэн байха жэшээтэй.  Юуб гэхэдэ, х?н б?хэн эжынгээ хэбэл соо х?гжэжэ х?сэлд??д, нарата дэлхэйдэ т?рэхэд??, тэрэ тоонто нютагайнгаа амисхалаар амилжа, абари сэдьхэлыень абалсан, ажабайдалай ?ргэн замда гарадаг ха юм. Тиимэhээ хэндэмнайшье ?рш??гдэhэн ажабайдалайнгаа ??р ??рын аян замда гарахаяа  зэhэхэдэмнай, «гарыемнай ганзагада,  х?лыемнай д?р??дэ х?ргэн » д?нг??лжэ ?дэшэдэг эльгэ нимгэн эхынгээ шэнжэтэй т?рэhэн тоонтоёо эмгэн буурал Эхэ нютаг гэнэбди. Минии т?рэhэн нютаг Алла гээшэ.
    Жэлэй алишье сагта жэгдэ hайханаар hанагдадаг минии аглаг нютаг! Хангай hайхан хабарай т?лэг соо, халуун оронhоо бусаhан шубуудай дуугаар зэдэлжэ, ?нгын гоё  сэсэг??дээр эльбэн hэбшээлжэ байhан эхэ нютагаа  харахадаа, ямар х?н уярхагуйб даа. Т?рэhэн нютаг  гээшэмнай дэлхэй дээрэ юунhээшье ?нэтэй байдаг юм. Хуби заяанайнгаа шиидхэбэреэр холын дайдада, т?би дэлхэйн захада ябаашье hаа, хилын саана гараашье hаа, хэзээ нэгэтэ т?рэhэн нютагаа эрьен ерэхэ, нютагаа бурхадые х?ндэлхэ, ?ри х??гэдээ уг гарбалтайнь  танилсуулха ёhотой гэжэ эхэ эсэгын нангин ?гэн??д хододоо намда  hанагдадаг. Т?би дэлхэйн жама ёhые ??рынг?? т?хэреэн соо багтаажа шадаhан эмгэн тоонто, Эхэ нютаг!
    Бидэ т?рэл нютагайнгаа заха хизаарг?й аажам тала дайдадань, ?ндэр ехэ ой тайгадань, Сахилтаар ба Бууралтаар хабсагай хада уулануудтань, уhа ехэтэ гол м?рэн??дтэнь, сэбэрхэн, шууяатай горхонуудтань дуратайбди. Т?рэhэн нютагhаа ?нэтэй, ойро д?тэ юумэн байхаг?й!
    Нютагайнгаа нэрэ нэрл??лжэ, шарай, шадал харуулжа ябаhан ажалай т?р??ш??л манда олон юм. Эхэ оронойнгоо h?р??тэй ?дэрн??дтэ нютагаймнай ?бгэ эсэгэнэр эдир залуу хаhадаа хархис дайсантай тулалдажа, Эхэ орондоо, т?рэл нютагтаа, хойто ?етэнд?? энхэ жаргал асарhан, бэлэглэhэн  байна. Эрэлхэг баатарнууд хододоо м?нхэ!
    Табан хушуу малаа ?дхэжэ, ажалай дуугаар зэдэлэн байдаг аглаг тэнюун нютагайнгаа олзо оршые  арьбадхан х?тэлхэ, арад зонойнгоо ажаhуудалые улам hайжаруулха залуу х?б??д ба басагад олошорно. Эхэ нютагайнгаа hургуулида hуража байhан эдир ?етэмнай hайса ойлгоно: ажал худэлмэриин онол дадал оложо, ажабайдалайнгаа ?ргэн замай бэлшэртэ алданг?йг??р гараха байнал.
    «Эхэ эсэгынгээ hургаал сооhоо, хани н?хэдэйнг?? харилсаан сооhоо, нютаг зонойнгоо зугаа сооhоо элиржэ байhан х?б??д, басагад, хаанашье ябахадаа, халуун дулаанаар шамаяа дурсажа, сэдьхэлдээ д?т??р няажа, хододоо туhатай, эльгэ нимгэн ябахабди, эмгэн тоонто, Эхэ нютаг!»  Энэ манай тангариг ури бэедээ дамжуулнабди!
    МБОУ «Дыренская средняя общеобразовательная школа»
    Курумканская МПБ
    Сочинение на тему:
    «Эмгэн тоонто, Эхэ нютаг
    Выполнил: Цыденов Борис,
    ученик 11 класса
    с.Алла, 2013

  5. Фото Светланы Намсараевой
    Накануне празднования Дня бурятского языка в Улан-Удэ состоялась целая серия мероприятий, посвя­щённых проблемам и вопро­сам возрождения родной речи бурят. Парадокс буряад хэлэн заключается в том, что в Бурятии, в общем-то, делается всё, чтобы его со­хранить, признают многие эксперты. Но язык всё равно исчезает. Или что-то уже ме­няется? В материале газеты «Бурятия».
    Сила языка
    Пожалуй, ни что так не ото­бражает реальный фон общего мнения, как группы в социаль­ных сетях. Бурятскому языку посвящено около десятка таких групп. И во всех этих груп­пах, так или иначе, пытаются найти некий код к осознанию проблемы.
    – В чём заключается сила любого языка? – задаётся во­просом один из анонимных участников, – почему одни язы­ки умирают, а другие набирают силу? Принято считать, что силу набирают экономически и со­циально выгодные языки – ки­тайский и английский во всём мире, например, или русский в пределах России. Но в России пока ещё есть такой удивитель­ный прецедент, как татарский язык. Он (пока ещё) является третьим в стране по распро­странению после русского и английского.
    К слову, на территории Та­тарстана уживаются 107 раз­ных национальностей. Извест­но, что ещё не так давно уроки татарского языка в этой респу­блике проводились два раза в неделю, то есть три академи­ческих часа, во всех 11 классах средней школы. Было даже деление на группы — сильный татарский для татар, и слабый татарский – для детей других национальностей. Но в августе прошлого года Владимир Пу­тин подписал поправки к За­кону об образовании, согласно которым ученики отныне име­ют право выбирать, какой род­ной язык им изучать.
    Казалось бы, татарам – та­тарский, остальным – краеве­дение, и по рукам? Вот только статус национального языка, по сути, низводит уроки лю­бой родной речи до уровня кружка. В итоге нынешней осе­нью в школах Татарстана вновь зазвучал татарский – как вто­рой обязательный, несмотря на жалобы и протесты многих нетатарских родителей и жёст­кие меры со стороны федерального центра.
    – В Татарстане таким обра­зом был поднят ребром вопрос о дальнейшей судьбе всех наци­ональных языков России, – от­мечают в одной из социальных групп. – Мало «обозвать» язык «национальным», нужны реаль­ные меры, чтобы его не просто сохранить, но и приумножить. Живой язык – это растущий язык. Будет ли он расти, имея статус кружка по интересам?
    Бренд республики
    В минувшем столетии, со­гласно данным ЮНЕСКО, ис­чезли несколько десятков языков. Однако сегодня экс­перты серьёзно озабочены тем, что языки исчезают про­сто с небывалой скоростью. Так, примерно из шести-семи тысяч языков и диалектов современного мира (опять же по данным ЮНЕСКО) через сто лет останется только половина. Выживут те, что сохранят свою актуальность.
    Накануне в Улан-Удэ состо­ялся круглый стол на тему со­хранения актуальности бурят­ского языка.
    – Сегодня наблюдается по­всеместный отход от своих корней, обычаев, традиций, – отметил один из спикеров кру­глого стола Солбон Санжиев, председатель региональной общественной организации «Буряад соёл». – Чтобы возро­дить актуальность бурятского языка, нужно осознать, в чём именно заключается его необ­ходимость и донести эту мысль до каждого жителя Бурятии.
    Солбон Санжиев, к слову, выступил с необычным пред­ложением – подойти к решению вопросов дальнейшей судьбы бурятского языка с позиции маркетинга, а именно, предста­вить буряад хэлэн как один из ключевых брендов республи­ки.
    – Необходимо создать сре­ду его востребованности в коммерческих интересах, – подчеркнул Санжиев. – Иначе говоря, облагородить товар и представить покупателю для личного пользования и ради собственного блага. В частно­сти, это касается сферы туриз­ма и трудоустройства. Сколько раз я замечал, что гости ре­спублики испытывают искрен­ний восторг от того, что на бурятском языке здесь гово­рят представители не только титульной, но и других наций. Чем не повод для дальнейше­го развития и популяризации родного края? А ещё мы долж­ны сделать так, чтобы работо­датель отдавал предпочтение тому, кто знает и бурятский, и русский, чтобы эта универсальность стала конкурент­ным преимуществом, этакой изюминкой. Тогда люди будут готовы платить деньги за изу­чение буряад хэлэн.
    Образ жизни
    – Самое страшное с нашим языком уже произошло, – от­мечает в свою очередь Баир Бальжиров, председатель Об­щественной палаты РБ. – Буряад хэлэн, как, впрочем, и многие другие национальные языки, оказался на периферии общего информационного простран­ства. И теперь нужны реальные меры для того, чтобы наш язык из этой периферии как-то выкарабкался.
    Вообще, для сохранения и развития любого националь­ного языка, особенно в эпоху глобализации, требуется опре­делённая воля на всех уровнях – государственном, обществен­ном и персональном, то есть здесь важна общая заинтересо­ванность – и страны, и социума, и человека. Язык, как мы знаем, тесно связан с укладом жизни: семейские издавна были хле­боробами и землепашцами, буряты – кочевниками и ско­товодами. Поэтому одним из наиболее реальных способов возрождения языка я вижу в возвращении к типичным спо­собам и формам индивидуаль­ной и коллективной жизнедеятельности, в возрождении былого интереса и уважения к ним.
    Мы восхищаемся домика­ми и коровками в Европе, но стараемся не замечать тех же чабанов в Бурятии, непрестиж­но же у нас быть чабанами. Как это изменить? Наши предки ро­дились в деревне, но мы утра­тили связь с ней. А деревня, как метко выразился режиссёр Олег Юмов, это детство горо­да. Определённую лепту в ны­нешний кризис самосознания внесли и советская власть, и рыночный капитализм. Но сей­час самое время делать выво­ды, исправлять ошибки и брать на вооружение всё лучшее из того, что было.
    Ну а что касается разно­видностей бурятского языка: если хочется разговаривать на селенгинском, тункинском, баргузинском, аларском, боханском и прочих диалектах, не нужно препятствовать это­му. Главное, чтобы одним было удобно, а другим – понятно. Но если мы намерены сохранить в целом бурятский язык, то не должны отходить от понятия «язык литературный» и воспри­ятия его как объединяющей силы.
    К корням
    – Возрождение языка – это возрождение образа жизни – пришли к общему выводу участники круглого стола. Но что такое образ жизни? Это те исконные традиции и мето­ды, благодаря которым наши предки выживали сотнями лет, – отмечает известный бурят­ский селекционер Булат Лхасаранов.
    Просто эти методы нужно переосмыслить и применить уже в условиях нового времени в качестве продолжения опыта наших предков. Ведь любой язык нуждается в постоянном развитии, продолжении. Не так давно, к слову, известный се­лекционер помог вернуть на родину уникальную породу бурятской аборигенной коро­вы, и теперь на основе этой по­роды намерен создать новые животноводческие бренды в республике.
    – Между тем, на сегодняш­ний день в Бурятии принят целый комплекс мер по со­хранению и дальнейшему развитию бурятского языка, – отчитались в свою очередь специалисты министерства образования и науки РБ. – Быть может, наша работа не так уж и заметна, но в насто­ящее время в школах Бурятии уже никто не отказывается от изучения бурятского языка. 102 школы республики при­няли бурятский язык как один из основных предметов. Учителям бурятского языка и ли­тературы ввели 15-процент­ные надбавки к зарплате. На протяжении всего учебного года проводятся различные мероприятия, посвящённые бурятскому языку. Начало по­ложено. Что-то уже меняется.

  6. Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ
    Республиканский турнир среди школьников по электронному учебнику «Буряад хэлэн» состоялся в Улан-Удэ 17 октября. Основной целью турнира является популяризация бурятского языка и новой версии электронного учебника «Буряад хэлэн».
    В бурятском национальном лицее-интернате №1 встретились победители районных этапов турнира. Для участия в финале приехали 70 детей 2-9 классов из более чем 10 районов республики, в том числе и отдаленных: Курумканского, Тункинского, Еравнинского, Хоринского, Кижингинского, Мухоршибирского и Бичурского, сообщает ИА Буряад Yнэн со ссылкой на “Восток-Телеинформ”.
    Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ
    – Турнир проводится уже десятый год. Началось всё с того, что надо было найти новые методы обучения бурятскому языку и предложили обучение детей по электронному учебнику. Собрали учителей бурятского языка, обсудили, каким образом это все будет выглядеть. В итоге наша школа стала экспериментальной площадкой. В 2007 году впервые мы провели турнир по электронном учебнику бурятского языка. Благодаря программе «Сохранение и развитие бурятского языка» были выделены средства на то, чтобы ввести электронный учебник в Интернет, создать специальный сайт. Сейчас все желающие могут зайти на сайт buryadxelen.com и изучать бурятский язык, – рассказал директор Бурятского республиканского лицея-интерната № 1 Булат Шойнжонов.
    Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ
    На турнире по электронному учебнику «Буряад хэлэн» для начальных классов тестовые задания подают в игровой форме, школьников средних и старших классов ждут задания посложнее. Кроме тестирования, им нужно написать изложение на бурятском языке. Как рассказала учитель бурятского языка и литературы Сосново-Озерской школы № 1 Еравнинского района Соелма Дондокова, к турниру они готовятся в течение года.
    – Электронный учебник мы изучаем по разделам. Допустим, у 4-5 классов есть раздел фонетика. В учебнике есть теория и тренировочные задания – тесты. Удобно, что когда выполняются тесты, после каждого задания выходит оценка и правильный ответ, то есть ребенок видит свою ошибку и может возвратиться к заданию, провести работу над ошибками, – отметила Соелма Дондокова. – Мы уже давно участвуем в турнире, и ежегодно ученики нашей школы становятся призерами, – поделилась учитель.
    Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ
    Она добавила, что в последнее время больше родителей заинтересованы в том, чтобы в школе дети изучали бурятский язык.
    – Была нехватка учителей. Но в этом году проблема разрешилась, мы взяли новых педагогов. Также в этом году в нашей школе добавили часы на изучение бурятского языка. В начальных классах стараемся делить детей на подгруппы: тех, кто знает язык, и тех, кто впервые его изучает, – рассказала Соелма Дондокова.
    Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ
    Победителей республиканского турнира определили по набранным баллам, которые участник получил в ходе выполнения заданий. Их наградили почётными дипломами и призами. По словам директора Республиканского бурятского национального лицея, электронный учебник «Буряад хэлэн» интересен тем, что изучать бурятский язык по нему может как начинающий, так и тот, кто хочет усовершенствовать знания. «Любой, кто зайдет на сайт, откроет для себя мир бурятского языка. Самое главное – желание», – Булат Шойнжонов.
    Фото предоставлено пресс-службой минобрнауки РБ

  7. Х?ндэтэ н?хэд! Буряад ?зэг??дые эндэ?ээ татажа абагты: driver
    Буряад хэлэнэй тобшолуурай драйвер хэрэглэхэ тухай
    Драйвер татажа абаад, боодол соо?онь гаргажа ерээд, setup.exe гэ?эн файл ажаллуулхадатнай, MN / монгол хэлэн гэ?эн шэнэ хэлэн бии болохо. Энэнэй ур тээ монгол хэлэ ?уулгажархи?ан байгаа ?аа, буряад хэлэн хялбаршал?ан гэ?эн тобшолуур шэлэхэ ё?отойт.
    Ехэнхи Windows соо Alt-Shift даража хэлэ ?элгээд, Ctrl-Shift даража оруулха арга ?элгэдэг. Тиимэ?ээ, уртин монгол хэлэ ?уулгажархи?ан байгаа ?аатнай, кирилл монгол гэ?эн оруулха арга ?уулгагдаша?ан байха. Тиимэ?ээ дээрэ?ээнь буряадаа ?уулгахадатнай дабхасашадаг. Хоорондонь шэлэхэ хэрэгтэй болоно.
    Тиигээд хэлыень Alt-Shift даран монгол болгоод, Ctrl-Shift даража оруулха аргыень “Буряад-монгол (хялбаршал?ан)” болгооройгты. Юундэ хялбаршал?ан юм гэжэ ?анажа болохот. Энэнь иимэ ушартай: м?н??нэй байдалда ехэбшэлэн ород ?зэгтэй тобшолуур хэрэглэдэг хадаа, тэрээндэ али болохоор тааруулха гэжэ оролдо?он байнаб. Иимэ?ээ ехэнхи ?зэгынь ород тобшолуур дээрэхи ?зэгтэй тааража байна.
    Гэбэшье буряадаар бэшэхэдэ тон эдэбхитэй хэрэглэдэг ??, ??, ?? гэ?эн гурбан ?зэг?? бэлээр гаргахын тула Цц, Щщ, Фф гэхэ мэтэ буряадаар бэшэхэдэ тэдылэн хэрэгсэхэг?й гурбан ?зэгэй орондо таби?ан байнаб. Дээрэ заа?ан ород ?зэг??д зайлашаг?й хэрэгсэгдэхэ тохёолдолдо AltGr (баруун Alt / “зай хэхэ” (ута) тобшын баруун тээ байдаг) тобшотой даралсабал, уг ?зэг??дынь гараад ерэхэ. М?н тус тобшолуурай драйвер хэрэглэн, буряад?аа гадна халха-монгол, хальмагаар бэшэжэ болохо. Хальмаг сагаан толгойн ? ? ? ?зэг??ды AltGr-а/н/ж дараад бэшэхэ аргатай.

  8. Аймагай буряад хэлэнэй багшанарай семинар
    М?н?? хадаа буряад хэлэ бэшэг шудалалгада  ехэ анхарал хандуулмаар саг тогтоод байна. 1992 оной июниин 10-да баталагда?ан Хуулиин ё?оор буряад хэлэн г?рэнэй хэлэн??дэй нэгэн болоо. 2004 ондо ЮНЕСКО-гой мэдээсэ?энэй ё?оор, ?с??н тоото буряад ?ндэ?этэнэй хэлэн ерээд?йдэ хосорон, ?гы болохо хэлэн??дэй тоо б?ридхэлдэ абта?ан байна. 2007 онhоо «Буряад хэлэнэй ?дэр» жэл б?хэндэ ?нгэргэхэ тухай республикымнай Правительствын тусхай захиралта абтаа.
    Буряад  хэлэндэ, уран зохёолдо hурагшадай дурлал татаха гээшэ буряад хэлэнэй багшанарай шухала зорилго ха юм. Тиимэ?ээ бидэ, буряад хэлэнэй багшанар ажалдаа элдэб т?хэлэй х?дэлмэри, ?онирхолтой хэрэгсэлн??дые, ?з??лбэрин??дые, шэнэ онол аргануудые хэрэглэжэ, ?хиб??дэй ?уралсал ?онин болгохо гэжэ оролдонобди.
    Энэ талаар манай hургуулида ямар ажал ябуулагданаб гэжэ тобшохоноор хэлэхэеэ hананаб. М?н?? ?еын технологинуудые хэшээлн??дтээ би хэрэглэнэб: ИКТ-технологи, проектнэ технологи, нааданай технологи. Информационно технологи хэрэглэ?эн багшанарай ажал ?айн ?рэ д?нтэй байдаг гэжэ адагламаар. ИКТ хэшээлдээ хэрэглэхэдэ, ?урагшад шэнэ мэдэсэ ?айнаар хадуужа абадаг. Буряад хэлэнэй  электронно ном манай х?дэлмэридэ тон туhатай, ё?отой нэмэри материал болоно. ?урагшадай ?онирхол татахын т?л?? элдэб заншалта бэшэ хэшээлн??дые ?нгэргэдэгби.
    М?н хэшээл?ээ гадуур х?дэлмэри хэхэдээ, ?урагшадай холбоо хэлэлгэ х?гж??лг??р, ?гын н??сэ баяжуулгаар элдэб ажал хараалагдана. Жэшээлхэдэ, би ?ургуулиингаа сониной  х?тэлбэрилэгшэ байхадаа, сониной хахадынь буряад хэлэн дээрэ гарганабди. ?хиб??д зохёолгонуудаа, ш?лэг??дээ, ?анамжануудаа  хэблэнэ. ?ш?? тиигээд «Гуурhаяа туршанабди» гэжэ нэрэтэйгээр ?урагшадай ажалнууд суглуулбари боложо гаргагданхай. Тэрэнэй хажуугаар ?урагшадаа шэнжэлгын болон проектнэ ажалда ?урганаб. Энэ талаар олон амжалтанууд бии. Аймаг дотор ?нгэргэгдэ?эн ?урагшадай эрдэм шэнжэлгын бага хуралнуудта ?хиб??дни т?р?? ?уури эзэлнэ. М?н «Одон» гэжэ х??гэдэй сэтг??л, «Бэлигэй туяа» гэжэ шэнжэлгын ажалнуудай суглуулбаринуудта ?урагшадай эрхим ажалнууд хэблэгдэнхэй. ?ургуулимнай музей ехэ ту?а болоно. Музей соо?оон хэрэгтэй материалнуудаа абанабди.
    Жэл б?ри буряад хэлэнэй hара hургуули дотороо ?нгэргэнэбди. Сагаалганай ?еэр  арадайнгаа заншал баримталан элдэб наадануудые эмхидхэнэбди. Октябрь hарада hургуули дотороо Владимир Бизьяевич Сагановай 80 жэлэй ойдо зорюулагдаhан hурагшадай эрдэм шэнжэлэлгын аймагай конференци буряад хэлэн дээрэ ?нгэрг??бди.
    Манай Харбяангууд нютагта 800-аад хун, 180-аад айл ажаhууна. ?ургуулидамнай 40 hурагша, х??гэдэй сэсэрлигтэ 45 ?хиб??д. ?ургуули х??гэдэй сэсэрлиг хоёр зэргэлээд байдаг. Хэшээлэй забhарта газаа байгаад шагнахада, х??гэдэй сэсэрлигэйшье болон hургуулииншье ?хиб??д ехэнхидээ ород хэлэн дээрэ хоорондоо х??рэлдэнэ. Зарим hурагшад буряадаар уншаад, уншаhанаа д??рэн ойлгоногуй. Зохёолго бэшэхэ гээшэ б?хы hурагшадта эгээл х?ндэ х?шэр ажал гээшэ. Энэмнай аймагай буряад хэлээр олимпиада ?нгэрхэдэ эли тодоор харагдана.
    Хэдышье ажал хаа хаанагуй ябуулагдажа байгаашье hаа, буряад хэлэмнай иимэ байдалда ороод байна гэхээр. Хайшан гэбэл ондоо болохоб?
    Эгээ шухала юун бэ гэхэдэ минии hанаагаар т?рэлхид??? дулдыдана. Гэртээ ?хиб??дээрээ буряад хэлэн дээрэ х??рэлдэхэ хэрэгтэй.
    Хари хэлэ ?зэдэг методико дууряажа, буряад хэлээр ажалай дэбтэрн??дые гаргаха хэрэгтэй.
    ?хиб??дэй ?онирхохоор ?нгэтэ гоёор шэмэглэ?эн номуудые шэнээр, элбэгээр хэблэхэ.
    Бага ?хиб??дтэ зорюулжа, буряад мультфильм, кинонуудые буулгаха, ?гы ?аа оршуулан гаргаха.
    FM  радиостанци б?хы аймагуудаар буряад хэлэн дээрэ дамжуулха.
    Мэдээжэ зон тухай видео буулгажа, наймаанда худалдаха.
    Ё?о заншалаар фильмуудые буулгаха.
    Буряад хэлэнэй багшын ??ргэ м?н?? сагта ямар бэ? Тэрэмнай болбол буряад хэлэнэй м?н??дэрэй байдалтай нягта холбоотой. Элинсэг??дэймнай хэр угhаа дээрэ  ?ргэжэ, бурхан шэнгеэр абажа ябаhан, энэ болотор ?ргэжэ асарhан Эхэ буряад хэлэмнай х?ндэ байдалда оронхой байнал даа.   Хэлэнэй ?гы болоходо, арад ?гы болодог гэжэ мэдээжэ.  Хэлэеэ алдабал, буряад арад ?гы болохо гэжэ шабинартаа ойлгуулха  шухала гэжэ би hананаб. Т?рэлхи хэлэеэ ?айн шудал?ан арад алишье талаараа х?гжэнги байдаг. Тиимэhээ ухаан бодолой, х?гжэлтын эхин – т?рэл хэлэн м?н. «Т?рэл хэлэнэйнгээ х?с??р х?н гээшэ б?хэжэдэг, далижадаг, арад зонойнгоо т??хэ домогые, абари зангые, оюун ухаанайнь баялигые бэедээ шэнгээн абадаг», -гэжэ ородой агууехэ багша К.Д.Ушинский хэлэhэн юм.
    Т?рэл хэлэеэ х?гж??хэ, ёhо заншалаа у?анда хаянг?й, х?гж??н ?албаруулха ??ргэтэйбди.  Буряад хэлэтэй, буряад сэдьхэлтэй, ?ндэ?эн арадаа х?ндэлдэг??р ?хиб??дээ х?м??ж??лэел даа!
    Буряад хэлэеэ, буряад нэрэеэ
    бурхан шэнгеэр сахижа ябая!

  9. Буряад хэлэнэй ?айндэртэ бэлдэгдэ?эн
    «Хадаг – х?ндын тэмдэг» гэ?эн ?онирхол.
    Айдар: Тоонто талынгаа энгэр?ээ
    Т???эн баглаа сэсэгтэмнил,
    Т?мэн ?нг??р ?олонготонол
    Т?рэл буряад  хэлэмнай.
    Алтан –Туяа: Ая гангаар хангалта?ан
    Арадайм ?ргэн дайдада
    Тунгалаг аршаандал бурьялнал
    Т?рэл буряад хэлэмнай.
    Айдар:  Сэрюухэн аршаанта нугада оршодог
    Сагаатай нютагай ?ургуулиинхид
    Буряад хэлэнэй ?айндэрээр
    Бултыетнай амаршалнабди.
    Алтан – Туяа: Танай анхаралда
    Тайзан дээрэ
    «Хадаг – х?ндын тэмдэг»
    гэ?эн ?онирхол.
    (Х?гжэм. Багша ?урагша  хоёр  гаража ерэнэ. Х??рэлдэнэ).
    Багша: Т?рэл хэлэмнай ямаршье ?айхан гээшэб даа.
    ?урагша: Юундэ т?рэл гэнэт?
    Багша : Эхыншни ??нтэй эльгэ з?рхэндэшни шэнгэ?эн т?рэл хэлэншни болоно ха юм.
    ?урагша: Нээрээшье, т?рэл болохол даа. Багша-аа, энэ т?рэл хэлэнэйнгээ ?айндэртэ хадаг тухай х??рэжэ ?гыт. Хэзээ, хаана?аа бии болоо юм?
    Багша: Хадаг гэ?эн ?гэмнай т?бэд ?ндэ?этэй, тэнгэри гэ?эн удхатай юм. Буряад-монгол зоной бэлэгэй дээдын бэлэг, х?ндэлэл ё?ололой эгээл дээдын тэмдэг гэжэ нэрлэдэг. Эгээл ехээр х?ндэл?эн х?нд?? хадагуудые баридаг гээшэбди. Будда бурханай номнол ?ургаалай дэлгэрэн таража эхилхэдэ, хадаг бии боло?он т??хэтэй.  Хадагнай ??рын нэрэтэй, хээтэй, ?нгэтэй байдаг.
    (Х?гжэм. Хадаг бари?ан басагад хатарна. Хатаржа д??ргээд, бултадаа зэргэлэн зогсоно.)
    Багша: Зай, басагадни, хадаг тухай х??рэлд?? эхилхэмнай г??
    Басагад: Эхилэе, эхилэе!!!
    Дарима:  Хадагай эгээл багань – ?эблиг хадаг гэжэ нэрэтэй. 60 сантиметр?ээ 1 метр х?рэтэр утатай байдаг. Юрын хадаг 1-?ээ 1,5 метр х?рэтэр утатай, аюуша хадаг 2-?оо 4 метр х?рэтэр ута юм. Хээгээрээ – алтан хээтэй, найман тахилтай, т?мэн ?лзытэй: набша?ан хээтэй, сэсэгш?? хээтэй байдаг. Yнгын талаар иимэ илгаралтай: х?хэ, сагаан, шара, ногоон, улаан.
    Оюна: Улаан хадаг ехэнхидээ нанзат гэжэ нэрэтэй, дээдын тушаалтай зондо баридаг юм. Энэ хадагые на?анай за?ал х??лэхэдээ, ??р ??лдэеэ дуудуулхадаа хэрэглэдэг. Гал гуламтаяа бадарган дээшэл??лхэ х?сэлтэй хадаг. Х?хэ хадаг м?н?? сагта илангаяа дэлгэрэнги. Сагаан ?арын ?едэ, х??гэдээ айл болгоходоо, ниитэ найр нааданай ?едэ х?хэ хадагаар аба эжыгээ, т?рэл гаралаа, х?ндэтэ танил, эжэл н?хэд?? золгодог ушартай.
    Аяна: Сагаан хадаг – эхын ??нэй ?нгэтэй, арюун боди сэдьхэлтэй, сэбэр ?анал бодолой удхатай. Ногоон хадаг х?гжэлтын ??лдэ ?ргэ?эн, дэлгэрэн арьбажахын удхатай хадаг. Шара хадаг Будда бурханай ?ургаал тараалгын, дээдэлгын, алибаа муу б?хэниие зайлуул?ан  хадаг.
    Буян-Дэлгэр: Хадаг бариха ё?о. Хадагаа дундуурнь утаашань нугалхада, ама гара?ан талыень нюур тала гэдэг. Аманиинь юун гэ?эн удхатайб гэбэл, амандаа хэшэгтэй, оло?он олзотнай олзо боложо, д??рэн жаргалтай ябахые х?сэнэб гэ?эн тэмдэг. Хадаг барихадаа, х?нэй гар дээрэ, гарай шэлбэ дээрэ тохожо, табижа болохог?й. Гарайнь альган дээрэ з?б м?р??р барюулха ё?отой. Х?з??н дээрэнь табижа болохог?й.
    Сарюна: Хадаг абаха ё?о. Хадаг абажа бай?ан х?н хадаг барижа бай?ан х?нэй ?реэлэй ?гэ бултыень шагнажа, хоёр гарайнгаа альгыень дэлгээд, эрхы хургаяа ёдойлгон, хадагыень х?леэн абадаг. Харюугай ?реэл хэлэхэ гээ ?аа, хадагаа гар дээрээ эрьюулжэ, аман талаарнь тэрэ х?н тээшэнь харуулаад, ?реэлээ хэлэдэг. Хакдаг абажашье, барижашье бай?ан х?н толгойдоо малгайтай байха ё?отой. Хадагаа абаад, з??н гар дээрээ баруун гараараа нугалжа эбхээд, ?бэртэлдэг, ?гы бэл сэбэр газарта табидаг. Зарим зон хадаг барюулхадань, х?з??ндээ ?лгэдэг. Иимэ ё?о буруу, анхан саг?аа Буряад-Монголдо иимэ гурим байгааг?й юм.
    Багша: Бэрхэн??д байнат. Хадаг гээшэмнай алта м?нгэн???шье ?л?? сэнтэй х?ндын тэмдэг байгаа, бай?аншье зандаа. Ё?о заншалаа мэдэжэл ябаха ё?отой.

  10. Буряад Республикын ?ндэhэтэнэй номой hанда жэл б?ри буряад хэлэнэй долоон хоног ?нгэрдэг боложо заншанхай. Энэ долоон хоногой хэмжээ ябуулгануудай дунда найруулгануудай м?рыс??н ??рын hуури эзэлдэг.

    Жэлдээ нэгэ дахин ?нгэрдэг Буряад хэлэнэй ?дэртэ зорюулагдаhан хэмжээ ябуулганууд б?хы республикаар хаа-яаг?й ?ргэн хэмжээндэ ?нгэр??.
    ?ндэhэтэнэй номой hан жэл б?ри найруулгануудай м?рыс?? октябрь hара соо соносходог. Энэ жэлдэ «?нэр баян буряад хэлэн» гэhэн темэ соносхогдоо hэн. Улаан-?дэ хотын, Загарайн, Зэдын, Хэжэнгын, Мухар-Шэбэрэй, Хурамхаанай аймагуудай оюутад, hургуулинуудай шабинар болон багшанар, наhажаал зонууд энэ м?рыс??ндэ эдэбхитэй хабаадаа. ?ургуулиин шабинар болон оюутадай дундаhаа Зэдын аймагай С. Н. Сосоровой нэрэмжэтэ Сагаатайн дунда hургуулиин 10-дахи классай hурагша Буян-Дэлгэр Цыренжаповагай найруулга эрхим сэгнэлтэ абаhан байна. Тиихэдэ ехэш??лэй дундаhаа Буряадай республиканска ?ндэhэтэнэй нэгэдэхи лицей-интернадай буряад хэлэ бэшэгэй багша Цырендолгор Бадмаевна Бадмацыренова нэгэдэхи hуурида гараа. М?н?? Буян-Дэлгэр Цыренжаповагай найруулгаhаа багахан хэhэг харуулая:
    «Yнэр hайхан буряад хэлэн.
    Дэлхэй дээрэ олон янзын хэлэн??д байдаг. Тэдэнэй дунда манай эгээл дуратай хэлэн – ?нэр баян буряад хэлэн. Yнэр hайхан буряад хэлэндээ hурахадаа, олон тоото уран зохёолшодойнгоо, поэд??дэйнгээ номуудые тон анхаралтайгаар уншаха аргатай болонобди. Б?ри эртэ урда сагhаа нааша ?нэр hайхан буряад хэлэмнай арадай аман ?г??р дамжан ерэhэн гэжэ hанадагби. Х?н б?хэн т?рэhэн эхэтэй, т?рэлхи хэлэтэй, т?рэhэн тоонто нютагтай, тиимэhээл т?рэлхи хэлэмнай ?нэр hайхан буряад хэлэн гээшэл даа.
    Хэрэглэмжэг?й, орхисооной боложо байhан буряад хэлэеэ х?н б?хэн ?ргэхэ, дэмжэхэ зорилго урдаа табиха ёhотой гээд намда hанагдадаг. Манай нютагайхин бултадаа ?нэр hайхан т?рэл хэлээрээ ?дэр б?ри омогорхон х??рэлдэжэ байдаг юм. Би энэ буряад хэлэнhээ олон hайн hайханиие абанаб. Энэ ?нэр hайхан хэлэеэ дээшэнь ?ргэжэл, ?ш??шье баян болгожо байхые оролдохоб. «Yнэр hайхан буряад хэлэн» гэжэ дуулахадаа, досоомни наранай шаража байhан мэдэрэл бии болодог. Тиимэ хадаа ?нэр hайхан буряад хэлэн – манай эхинэй эхин сэргэ. Би энэ буряад хэлэнэй ?дэрн??дтэ ??рынг?? зохеоhон «Буряад хэлэмни» гэhэн ш?лэг?? зорюулнаб:
    Т??хэтэ арадайм домог шэнги
    Т?рэл буряад хэлэмни.
    Сэлмэг тэнгэриин наран мэтэ
    Сэбэр буряад хэлэмни.
    Арад зонойм ?льгэр шэнги
    Арюун буряад хэлэмни.
    Зон н?хэдэйм дуун мэтэ
    Зохёолто буряад хэлэмни.
    Багахан ?хиб??дэй дуулаhан шэнги
    Буряад нангин хэлэмни.
    Бардам хууршын х?гжэм мэтэ
    Бурьялhан буряад хэлэмни.
    Буряад хэлэеэ hайнаар шудалжа,
    Буряад хэлэндээ hайнаар hурая.
    Буряад хэлэмнай – дундаршаг?й баялиг,
    Буряад арадаа х?ндэлэн ябая!»

  11. Х?нэй наhан энэ б?мбэрсэг дэлхэй дээрэ.
    Х?ндэтэ манай буряад арад зон!
    Х?н… Энэ гурбан ?зэг??дhээ б?ридэhэн ?гэ. Ямар олон удха тайлбаринуудтайб? Хэды олон ??ргэн??дые д??ргэнэб!  Эгээн т?р?? энэ дэлхэйтэй танилсаад, саашадаа ажабайдалай харгыгаар сэхэ гэшхэн ябахадаа , ?ндэр наhанайнгаа орьел ??дэ гараад байхадаа энэ наhаяа жаргалтайгаар ?нгэргэбэ гээшэ г?б гэhэн асуудалнуудта харюу бэдэрдэг гээшэ.
    Эхэнэр зоной гол ??ргэ м?н?? сагта ?хиб??дтэеэ , гэр б?лэтэеэ нягта холбоотой, эрэ х?н заабол Эхэ орондоо, т?рэл нютагтаа шадабарияа зорюулха, аза жаргалайнгаа харгы наринаар зохеохо гэжэ оролдодог.
    Хараад ?зэхэдэ, манай Буряад Республика соогоо буряадууд д?рбэнэй нэгэл хуби болонобди. Угайдхадаа хахадhаань ехэнхинь т?рэл хэлэеэ мэдэхэг?й Эшхэбтэр байдалда ороод байна гээшэбди. Ондоо яhатан ??hэдынг?? ?ндэhэн т?б??дые байгуулаад, т?рэл хэлэеэ, ?ндэhэн соел, культураяа ?зэнэ. Арадуудай хани барисаанай байшанда тэдэнэр ажалаа ябуулна. Х?ршэ яхад зомнай ??рынг?? хэлые  сэбэрээр сэгнэн ябадаг. Ноед hайдшье байг, булта баран х??рэлдэхэ, hонин зугаагаа дэлгэр??лжэл байдаг. Х?д??гэйнь ажабайдал hайжаранхай,оньhон техникэ олоор худалдажа абана, м?н?? сагай эрилтэн??дтэ хабаатай технологинуудые хэрэглэнэ.
    Манай х?д??гэй зон ямар х?ндэ байдалда ороод байна гээшэб. Колхоз совхозуудаа хуу ?гы хэжэрхеод,орондонь байгуулhан юумэмнай ?гы гэхэдэ болохо. Нэгэ хэды ?хэр малаа хараад, яагаад ган гасууртай зун болоо hаань, ?бhэ тэжээлээ яагаад бэлдэхэ гээшэб гэжэ толгойгоо ?бдэх??хэ сагшье ерэдэг.
    hая жэлн??дтэ малшадай ажахынууд х?гжэжэ, гэбэшье ?с??н лэ гээшэ тоогоороо. Ямаршье сагай тохеолдоо hаа, х?д??гэйнг?? байдал hайжаруулха шухала. «Саг сагтаа, сахилза х?хэд??»- хаанашье ажаhуухадаа, ажаллахадаа х?н  ?е сагтаа тарааhан байра байдалтай байхаяа эрмэлзэнг?й яахаб даа. ?хиб??дтээ, аша гушанартаа туhатайшье болоходоо болохоб гэhэн бодолнууд бии болодог.
    Дээдэ hургуулияа д??ргэхэдэнь, х?леэжэ байhан ажалшье ?гы, гэр байрашье ?гы. Сэсэрлигтэ ?хиб??гээ ябуулха хэрэгтэй,т?лбэриншье ехэ. Эжы абанарhаа туhаламжа х?леэгээд hууха.
    Бэрхэшээлн??дые тоолобол, олон даа.  Тэдэнээ ??р?? шиидхэжэ шадаха, наhанайнгаа харгы з?б??р зохеохол хэрэгтэй болоно. Иимэл ха юм даа х?нэй зорилго, алтан дэлхэймнай эрилтэн??д.
    Буряад хэлэнэй багшаар олон жэл соо х?д??гэй hургуулида х?дэлнэб.  Тиимэhээ хэлэнэйнгээ ямар байдалда ороод байхые  hайса мэдэнэб. Гэртэхимнай буряадаар х??рэлдэдэгг?й юм, тиимэhээ нэгэшье ?гэ буряадаар мэдэхэг?йб гэhэн харюу ?дэр б?ри дуулахаш. Хэлэндээ дуратайгаар хандаха хэрэгтэй, газетэ сэтг??лн??дые библиотекэ соо ороод уншагты гэhэн заабаринуудаа хэлэхэш. Хэшээлээ ямараар зохеогоо hаамни, ?хиб??дтэ hонин байха гээшэб гэhэн асуудал з?рхэ сэдьхэлыешни зобоохо. Жаахан х??гэд хэлэеэ мэдэхэг?й hаа, саашадаа ямар уршагта ябадалда орохо гээшэб? Буряад зон гээшэ ?гы болохог?й юм аал , нютаг зомнай  хосорходоо болохол гэжэ бодоходоо, досоомни нэгэл аяг?й байдал тогтодог.
    hургуулиин наhанhаа ш?лэг??дые бэшэжэ эхилээб. Т?р??шынгээ ш?лэг тайзан дээрэ гараад уншаhанаа одоошье мартадагг?йб. Улаан-Удэ хото ерэжэ, олон зоной дунда х??р?? бэлэйб. Шанга жюри байгаа, тэдэнэй дунда манай элитэ поэтесса- Цырен-Дулма Дондоковна Дондокова. Конкурсы h??лдэ намда адресаа ?г?? бэлэй. Бишье нютагаа бусаад , олон олон туршалгануудаа эльгээжэ мэдэбэб. Харюу уданшьег?й ерээ, олон заабаринуудые, hургаалнуудые хэлэжэ ?г?? hэн. Бэшэг соогоо ш?лэг бэшэхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ, хатуу hамар сэмэхэтэй адли гэhыень энэ наhандаа мартадагг?йб.  Тиимэhээ заабал хэшээлдээ олон ?гэн??дые хэрэглэн, ш?лэг зохеохо гэжэ шиидэлгэ гаргадагби. Жэшээнь,hаяхан иимэ м?рн??дые зохеогообди.
    Буряад хэлэндээ дуратайбди,
    Бултадаа  баран шудалнабди.
    Манай хэлэн баян даа,
    Т?рэл хэлэмнай сайхан даа.
    Гое ш?лэг??дые уншанабди,
    Хонгео зугаагаа дэлгэнэбди,
    Манай хэшээл туhатай даа,
    Буряад орондом  хэрэгтэй даа.
    Энэ ш?лэг дуун болгоод, дууладагбди. ?хиб??д hонирхожо эхилээ, ород буряад гэлдэнг?й хангюурдадаг.
    ?хиб??н наhанhаа хэлэндээ дуратайгаар,эжы абанараа х?ндэлжэ, эрдэмэй харгыгаар алхалан ябахадаа , Буряад оромнай ?ш?? саашаа х?гжэжэ, х?н зомнай жаргалтайл ябаг гэжэ ?реэлэй hайниие хэлэжэ байхада ямар жаргал гээшэб?! Дайн сэрэг лэ б? болохой даа гэжэл досоогоо дабтанаб.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *