Сочинение на тему чаваш челхи

10 вариантов

  1. Янра:чёваш ч.лхи!
    Халёх ёс-тён.пе унён п.т.м т.нче
    курёмне тёван ч.лхе чун парать?
    Тёван ч.лхес.р п.л\ =ук?
    И? Я? Яковлев?
    Хёйне хисеплекен кирек м.нле халёх та хёй.н тёван ч.лхине пысёк пуянлёх вырённе хурса хаклать: м.нш.н тесен авалтан пыракан ч.лхем.р .м.рсем хушши пуянланса: =ив.членсе: туптанса пынё чёваш хёй к\ршисенчен те ютшёнман: в.семпе кил.штерсе пурёнма тёрёшнё? Кирл. чух в.сенчен те в.ренн.? П.р-п.ринпе хутшёнса п.р-п.рин сёмах.сене йышённё? Мари ч.лхинче: т.сл.хрен: =.ршер чёваш сёмах. шутланать те==. ч.лхе=.сем?
    Эп. чёваш ч.лхи урок.сене чётёмсёррён к.тет.п: юратса в.ренет.п? Ч.лхе урлё чёваш халёх культурин пуянлёхне курма май пурри пит. савёнтарать мана? Пир.н: чёвашсен: м.ск.нленсе: хамёртан хамёр вётанма нимле сёлтав та =ук? Чёваш нихё=ан та ют халёха хур туман: ун =ине вёр=ёпа тухман: ун пурлёхне те: =.рне-шывне те хапсёнман? М.н авалтан хёй.н .=.пе тёранса пурённё? Пир.н те: хамёрён мён асаттем.рсен ятне ярас марчч.? Пире валли м.н чухл. юрё-сёвё: халап-юмах илсе =итерн. =ак тарана =ити? В.сене эпир тёван ч.лхе_чёваш ч.лхи урлё вуласа: тишкерсе ёша хыватпёр?
    «Ч.лхе хёйне туса хунё халёхпа =е= вилет: =авёнпа халёха тёван ч.лхене манма хушни =ав халёха вилме хушнипе п.рех???»_тен. пир.н чёваш халёхне =утта кёларакан. И? Я? Яковлев? Юлашки вёхётра хёш-п.рисем чёваш ч.лхине п.лни ним тума та кирл. мар теме пёха==.? Анчах хёйсен чун.нче ватё асатте-асаннесенчен ёруран-ёрёва ку=са пынё ёслёлёх в.рент.в.нчен татёлнине сисме==. те? Чёнах та: хёш-п.р чёваш тёван халёхне хисеплемес.р вырёсланать? Эп. вырёс халёхне начар тесе каласшён мар: анчах та темш.н-=ке чёваш хёйне вырёс тесе шутлама пу=ласан чун-ч.ре мёна=лёхне: ыр кёмёллёхне: сёпайлёхне: .=ченл.хне =ухатать: хёйш.н кёна тёрёшать: чун канё=не тупаймасть: халёх пурнё=не: унён нушине ёнланаймасть? +акён пек шухёшлё =ынсене ман Н?Шелепин сёвё й.ркисемпе чёваш ч.лхи =инчен =апла калас килет%
    Чухён мар вёл! Пуян та: чаплё та:
    +ем=е те: вутлё та: хёватлё та?
    Вёл =и=.мл.: сис.мл.: т\с.мл.?
    +.лен =ёвар.нче те п.тмен:
    Юнлё тин.ссенче те путман?
    Вутпа п.тереймен ёна тёшман?
    Ё=та =итмен вёл: м.н пулман ёна:
    +апах та курать ку =утё куна?
    ,л.к чёваш ялта пурённё: ял тулашне сайра тухнё? Хал. эпир та=та та саланнё? Ра==ейре чёваш пурёнман область е хула =ук та пул.? Чёваш халёх.н =урри ытла хал. республика тулаш.нче пурёнать? Та=та та пурёнакан халёха хальхи вёхётра: т.прен илсен: тёван ч.лхем.р п.рлештерет? Манар мар ёна: упрар тёван ч.лхем.ре?
    Тёван ч.лхем.р=.м? Ку сёмахсене кирек кам та хёй.н п.т.м юратёвне: ч.рери туйёмне пу=тарса калать? Шухёшлатён та т.л.нет.н% м.нле тарён п.лтер.шл. =ак ик. сёмах! Еплерех =еп.= те илемл. янёра==. в.сем? «Чёваш ч.лхи_анне ч.лхи:»_те==.? Чёнах та: кашни =ыннён хёй.н тёван ч.лхи_ амёш.н ч.лхи пур? Унпа вёл мёна=ланать те: мухтанать те? Тёван ч.лхерен хакли: =ывёххи: илемли: таси =ук? Тёван =.р-шыва юратасси те тёван ч.лхерен пу=ланать? Тёван ч.лхене лайёх п.лекен =ын ытти ч.лхесене те хисеплет?
    Юлашкинчен: хамён хайлава п.т.млетсе чёваш халёх поэч. Митта Ва=лей. =ырнё сёвё й.ркисене =ырса хёварас килет%
    Тёван ч.лхем! Таса х.лхем:
    Парсам пёлхавлё чунёма:
    Пар чёнлёх: савёнё=: илем:
    Пар ир.к_ =утёрах =унма?
    ,неннисемш.н =ул =инче
    Эс_шанчёк =ёлтёр. ялан?
    Тискер тёманлё ка=сенче
    Йыхравлё чан пек янёран?
    Апла пулсан янёра эс: чёваш ч.лхи! Малалла та: т.нче у=лёхне  =ити янёра!Эс халёхён .м.р с\нми ёс-хакёл чечек.?
    ,=е пурнё=лакан.%
    Вёрмарти вётам шкулта 9 а класра в.ренекен (вырёс шкул.) Кораблев Дмитрий
    Ерт\=и%
    Васильева Галина Николаевна?

  2. Подать заявку на платное объявление можно по ссылке:
    Разместить платное объявление в газете «Тaван Ен»
    Продаю
    19-55. Пластиковые ОКНА От производителя. Заводское качество. Весенние суперцены От 2800 руб за деревенское окно, утепленное в три стекла. Немецкая фурнитура. Тел.: 8-927-668-69-55.
    19-560. Черно-белые коровы. Тел.:8-919-664-49-98.
    19-240. Песок, гравмассу, щебень, торф. Тел.: 8-905-199-01-22.
    19-252. Кольца колодцев ж/б
    D-0,7; 1,0; 1,5.
    Бурение колодцев, канализаций и скважин.
    К/б блоки от производителя
    20х20х40; 30х20х40; 12х20х40
    Доставка.
    Тел.: 8-902-327-82-52.
    19-321. Песок. Гравмасса. Щебень. Навоз. Доставка по республике. Тел.: 8-919-665-43-50.
    11-64. Бычки (молодняк). Мясо говядины, баранины. Доставка. Тел.: 8-987-126-30-07.
    19-359. Трубы полиэтиленовые, фитинги. Все для водопровода, газопровода, дренажа, канализации, скважин, кабеляпроводов. Тел: 8(83540)2-21-00.
    19-488. Ячмень, пшеницу, овес. Доставка. Тел.:8-965-681-34-21,8-927-868-35-63.
    19-561. Красную телку, отел в феврале. Тел.:8-927-852-83-52.
    19-533. Сено тюкованное. Тел.8-919-660-31-08.
    19-439. Коза, козлята. Тел 8-927-995-50-04.
    19-205.
    Пластиковые окна REXAY от 2900 руб/кв.см
    ДВЕРИ межкомнатные металлические
    натяжные потолки ЗАМЕР ДОСТАВКА УСТАНОВКА.
    Жалюзи, гаражные ворота
    Пенсионерам скидки!
    8927-844-78-11
    ИП Прокопьев
    19-242. ГРАВМАССУ, ПЕСОК, ЩЕБЕНЬ, керамзит, ЦЕМЕНТ, М-400, М-500, кирпичный бой, асфальтную крошку. Доставка а/в Камаз и Зил. Тел. 8-927-849-76-45.
    19-466. Поросят 2000 рублей. Тел.:8-960-311-22-86, 8-960-304-52-90.
    Куплю
    19-510. Крупный рогатый скот. 8-902-327-56-06.
    19-547. Бычков, коров, вынужденный забой. Дорого. Тел. 8-937-958-29-89.
    19-547. Иконы от 50000 рублей, финифть, самовары, книги, колокольчики. Тел.:8-930-696-70-70.
    Разное
    19-175. «ТМПрофиль»
    ПРОИЗВОДИМ И ДОСТАВЛЯЕМ
    БЫСТРО, КАЧЕСТВЕННО, С ГАРАНТИЕЙ
    ПРОФНАСТИЛ ДЛЯ КРЫШ И ЗАБОРОВ
    оцинкованный и с полимерным покрытием разных цветов
    МЕТАЛЛОЧЕРЕПИЦА «МОНТЕРРЕЙ»
    Производство на новом современном оборудовании. НИЗКИЕ ЦЕНЫ.
    Изготовление по размерам Заказчика;
    — также — доборные элементы на заказ
    — трубы профильные ; — крепеж в ассортименте
    — евроштакетник для забора цветной металлический
    ЗАЯВКИ-ПО ТЕЛЕФОНУ. ОПЛАТА ПРИ ДОСТАВКЕ.
    ДОСТАВКА-1000рублей
    8-9524659723; 8-9290427904; тел/факс 8 (83174) 2-86-05
    Эл.почта — [email protected], наш сайт: profil-tm.ru
    19-261. ПРОБЛЕМЫ с ТриколорТВ ТЕЛЕКАРТА 20 ЦИФРОВЫХ каналов. УСТАНОВКА — СДЕЛАЕМ КАК НАДО. Тел.:8-927-990-46-75.

    Услуги

    19-262. Ремонт холодильников. Стаж более 20 лет.Тел. 8-927-990-46-75.
    19-66. Памятники от 2200 рублей. АО «Базальт» предлагает памятники, кресты из мраморной крошки, черного гранита, серого и белого мрамора. Столики, скамейки, ограды, венки. Скидки, рассрочка платежа. Гарантия. Доставка и установка. Бесплатное хранение. г. Чебоксары, ул. Гладкова, д. 7. 8 (8352) 56-29-68.
    19-05. УТЕПЛЕНИЕ ДОМОВ: пустотелых стен, полов, чердаков и мансард ПЕНОИЗОЛОМ И ЭКОВАТОЙ. Тел.: 8-919-669-16-66. СУПЕР СКИДКИ!!!
    19-205. ДВЕРИ межкомнатные металлические.
    Пенсионерам скидки!
    8-927-844-78-11
    Натяжные потолки ЗАМЕР ДОСТАВКА УСТАНОВКА.Жалюзи, гаражные ворота
    19-352. Натяжные потолки. Окна. Гарантия 10 лет. Пенсионерам скидки. Тел.: 8-961-346-56-76.
    Работа
    19-563. Водители с личным автомобилем от 2,5 тонн и выше для работы в сфере грузоперевозок по России. Тел.:8-902-288-60-64.
    19-445. Для работы в Московской области требуются плотники, бригада плотников. Строительство деревянных каркасных домов. Работа вахтой, жилье предоставляется. Оплата сдельная. Тел.8-999-667-64-30.
    Соболезнования
    Коллектив МБОУ „Сятра-Хочехматская СОШ“ Чебоксарского района выражает глубокое соболезнование родным и близким в связи с невосполнимой утратой -смертью Шаймановой Лидии Ильиничны, долгое время проработавшей учителем музыки, заместителем директора по воспитательной работе.
    19-569
    Администрация Лапсарского сельского поселения Чебоксарского района и Собрание депутатов Лапсарского сельского поселения Чебоксарского района выражает искреннее соболезнование Кондратьеву Константину Анатольевичу, депутату Собрания депутатов Лапсарского сельского поселения с енвосполнимой утратой—кончиной матери Кондратьевой Людмилы Федоровны.
    Глава Лапсарского сельского
    поселения Д.В. Луков
    19-575
    Поздравления
    Шемшер ялeнче пурaнакан юратнa шaллaма, пиччене Петров Валерий Апполинаровича 60 cул тултарнa ятпа саламлатпaр. Юман пек cирeп сывлaх сунатпaр, яланах хаваслa та ырa, чунупа cамрaк пул, тaван кил aшшине упраса нумай cул пурaн.
    Саламлаканeсем аппaшe, йaмaкe, тата вeсен cемьисем.
    19-550
    С днем учителя!
    Душою красивы и очень добры,
    Талантом сильны Вы и сердцем щедры,
    Все Ваши идеи, мечты о прекрасном,
    Уроки, затеи не будут напрасны!
    Вы к детям дорогу сумели найти,
    Пусть ждут Вас успехи на этом пути!
    Начальник отдела образования Никитина М.И.
    19-570
    Юратнa ывaла, мaшaра, аттене, кукаcине Ярaска ялeнче пурaнакан Вячеслав Венниаминович Дмитриева октябрь 4-мeшeнче 60 cул тултарнa ятпа aшшaн саламлатпaр. Юбилей ячeпе саламласа ырлaх-сывлaх, телей, юрату, aнacу сунатпaр. Чунпа эсe яланах cамрaк пул, кeрекy санaн яланах тулли пултaр. Ачусемпе, мaнукусемпе, тaванусемпе тата нумай cул савaнса пурaнма cирeп сывлaх пултaр. Тайма пуc сана эсe пирeнпе пурришeн. Турa сана сыхлатaр.
    Ашшeпе амaшe, мaшaрe, икe хeрeне кeрeвeсем, виce мaнукe, тaванeсем.
    19-571
    Ишек шкуленче вeренсе тухнaранпа ултa теcетке ытла cул иртрe пулин те унта вeрентекенсене ниепле те манма пултараймастaп. Хaш-пeрисене ятран ырaпа асaнатaп: Людмила Тельмована, Сергей Скворцова, Павел Матвеев-Дюмана тата ыттисене. Хальхи вeрентекенчсенчен Екатерина Григорьевана та ырлах сунатaп. Вeсем яланах унта вeреннисен ыра асaнче. Cаван пекех пeрремeш вeрентекене В.Трепневaна ырaпа асaнатпaр. Вaл пире Шуркассинче вeрентрe.
    Михаил Карпов
    19-573
    Хаклa ентешeмeрсене, Чанкассинче пурaнакан маттур пикисене Тенчери Ватa cинсен кунe ячeпe уйрaмах нумай пулмасть 90 cул тултарнa Анна Стпанована ырлaх-сывлaх, телей aнacу сунатaп. Вaл Алино тaрахeнчи ялсенчи халaха фельдшер пулса сиплерe. Пурнете aшшaн чун-черерен саламлатaп.
    Михаил Карпов
    19-574
    Хисепле те юратнa cиннaмaра Шaнкас ялeнче пурaнакан Григорьева Роза Николаевнaна 80 cул тултарнa ятпа чун-чeререн саламлатпaр! Пурнacaн тумхахeсене ceнтерсе утaмлама cирeп сывлaх, тaнacлaх, caлкуc пек тапакан вaй-хал, икселми телей, вaрaм eмeр сунатпaр.
    Ачисем, мaнукeсем, кeceн мaнукeсем cывaх тaванeсем.
    19-576

  3. Ч?лхе — культура ник?с?. Авалхи ?ынсем х?йсем таврал?х ?инчен м?н курни-п?лнине ?ырса пыман, астуса юлн?. ?ав п?л? ламран лама (?руран ?р?ва) с?мах в????н ку?са пын?.
    Учен?йсем т?нчери ч?лхесен шуч? пирки т?рл?рен кала???, ?апах та в?сен хисеп? 2500-тен пу?ласа 6000 таранах те???. Х?ш-п?р ч?лхесемпе, с?махран китай тата ак?лчан ч?лхисемпе, ??ршер миллион ?ын кала?ать. ?ав хуш?рах теми?е ?ын ?е? кала?акан ч?лхесем те пур.
    Шел пулин те, нумай ч?лхе п?тес х?рушл?х та пур. ?ак? ачисем ашш?-ам?ш?н т?ван ч?лхипе кала?масан пулма пултарать.
    1 миллион ?ын кала?акан ч?лхе асл? ч?лхе шутланать. Ра??ейре ?ав?н пек ч?лхесен шутне выр?с, тутар, украин, пушк?рт, ч?ваш, чечен, эрмен ч?лхисем к?ре???.
    Ч?ваш Республикинче ик? патшал?х ч?лхи: ч?ваш ч?лхи тата выр?с ч?лхи. Республик?ри шкулсенче ачасем ?ак ик? ч?лхене тата п?р ют ч?лхе в?рене???. ?апла вара, кашни ?ын ви?? ч?лхерен кая мар п?лет.
    ?ак? пир?н республика аталан?в?ш?н пит? пыс?к п?лтер?шл?.
    Ч?лхесен йыш?сем тата ушк?н?сем. Т?рл? ч?лхере п?р ев?рл? с?махсем т?л пула???.
    Т?сл?хрен, «анне» с?маха илер-ха. Пушк?рт ч?лхинче в?л — «инэй», туркк? ч?лхинче — «энэ», узбек ч?лхинче — «она», поляк ч?лхинче — «матка», украин ч?лхинче — «мати», белорус ч?лхинче — «маци». Чылай с?мах п?р ев?рле пулнине шута илсе учен?йсем ч?лхесене йышсене, с?махран индоевропа, алтай, урал тата ытти ч?лхесен йыш?сене, п?рлештере???. Кашни йышра теми?е ч?лхе ушк?нне пал?рта???. Т?сл?хрен, алтай ч?лхи йыш?нче т?р?к, монгол, тунгус-маньчжур ч?лхисен ушк?н?сем пур, ?ак йышах х?ш-п?р ч?лхе??сем яппун ч?лхипе корей ч?лхине к?рте???. Ч?ваш ч?лхи алтай йыш?н т?р?к ч?лхи ушк?нне к?рет.
    Кунта ч?лхесен т?нчери йыш?сен тыт?м?н п?р пайне илсе к?тартн?.
    Урал ч?лхисен йыш?
    Алтай ч?лхисен йыш?
    Инди-европа ч?лхисен йыш?
    Финн-угр ч?лхисен ушк?н?
    Т?р?к ч?лхисен ушк?н?
    Славян ч?лхисен ушк?н?
    мари ч?лхи
    ч?ваш ч?лхи
    украин ч?лхи
    мордва ч?лхи
    тутар ч?лхи
    белорус ч?лхи
    удмурт ч?лхи
    пушк?рт ч?лхи
    выр?с ч?лхи
    финн ч?лхи
    узбек ч?лхи
    поляк ч?лхи
    эстон ч?лхи
    туркк? ч?лхи
    болгар ч?лхи
    венгр ч?лхи
    туркмен ч?лхи
    чех ч?лхи
    Ч?ваш ч?лхин уйр?мл?х?сем. Пир?н ч?лхе т?р?к ч?лхисен ушк?нне к?рет, анчах та в?л ытти т?р?к ч?лхисенчен пал?рмаллах уйр?лса т?рать. Т?сл?хрен:
    Ч?ваш ч?лхи — «?ем?е» ч?лхе. «??лт?р» с?мах т?рл? т?р?к ч?лхинче м?нле илт?ннине с?нар-ха: тутар ч?лхинче — йолдыз, узбек ч?лхинче — йулдуз. Т?п ч?ваш с?мах?сенче «хыт?» сас паллисем — б, г, д, ж, з, ц — пачах ?ук.
    Чылай т?р?к с?мах?нчи малтанхи «к» сас? ч?ваш ч?лхинче ?ем?ерех «х» сас?па ылмаш?нать. («X», «к», «г» сас паллисем п?р ев?рл?рех сас?сене п?лтере???, анчах ?ем?ерех е хыт?рах ян?ранипе уйр?лса т?ра???) Т?сл?хрен: кара — хура.
    Т?р?к ч?лхисенчен чылай?ш?нче с?мах?н нумайл? хисепне -лар(-лер) аффикс хушса пал?рта???, ч?ваш литература ч?лхи вара -сем аффикс йыш?нать. Т?сл?хрен: алма — алмалар, улма — улмасем.
    Ч?ваш ч?лхин теп?р уйр?мл?х? — с?махсенче ротацизм тата ламбдаизм пул?м?сем пурри.
    Ротацизм — ч?ваш ч?лхинчи х?ш-п?р с?махсенчи р сас? ытти т?р?к ч?лхисенче з сас?па т?р килни.
    С?махран, ч?вашла х?р тетп?р пулсан, ытти т?р?к ч?лхисенче вара «кыз» те???.
    «К» сас? «х» сас?па ылмаш?нни ?инчен эпир маларах кала?н?чч? ?нт?. ?апах та ч?ваш с?мах?сенче у?? сас?сем те ылмаш?нма пултара???. Т?сл?хрен, анатри ч?вашсен кала??в?нче с?мах пу?лам?ш?нче у сас? пулсан, тури ч?вашсен кала??в?нче вара у выр?нне о ян?рать: ураморам. Ч?лхесенчи р тата з сас?сен ылмаш?в? вара ч?ваш ч?лхин т?п уйр?мл?х? шутланать.
    Ч?ваш ч?лхипе ытти ч?лхесем хушшинчи ?ых?ну. ?л?кех хал?хсем п?р-п?ринпе хутш?нса пур?нн?: суту-ил? тун?, т?рл? ?ых?ну тытн?. ?авна май п?р ч?лхерен теп?р ч?лхене нумай-нумай с?мах к?н?.
    М?н авалтанах пир?н м?н асаттесем — п?лхарсем — ытти хал?х ?ыннисемпе: марисемпе, тутарсемпе, удмуртсемпе, венгрсемпе, выр?ссемпе, германсемпе, арабсемпе, перссемпе (авалхи ирансемпе), монголсемпе тата ыттисемпе хутш?нн?.
    Ч?ваш ч?лхине выр?с с?мах?сем XVI — XIX ?м?рсенче, ытларах XIX ?м?р в???нче — XX ?м?р пу?лам?ш?нче к?н?. Т?сл?хрен, ?емье — «семья» с?махран, витре — «ведро» с?махран, апат «обед» с?махран пулса кайн?. Унс?р пу?не ч?ваш ч?лхинче ют ??ршыв с?мах?сем те чылай т?л пула???: радио (ним?? с?мах?), машина (француз с?мах?), канфет (итали с?мах?), компьютер (ак?лчан с?мах?) т. ыт. те.
    Т?р?к тата иран ч?лхисенче с?м авалхи п?р ев?рл? с?махсем пур. С?махран: пахча, с?нч?р, т?шман, тус. 1000 ?ула ях?н ?л?крех ч?ваш ч?лхине араб с?мах?сем к?н?: ай?п, в?х?т, мыскара, лай?х т.ы т.те.
    Т?пчев??сем шутлан? т?р?х, теми?е пин ?ул каялла ч?ваш с?мах?сем монгол ч?лхине к?н?.
    Теми?е ??р ?ул каялла выр?с ч?лхи авалхи ч?ваш (п?лхар) ч?лхинчен с?махсем йыш?ннине пал?рта???. Т?сл?хрен, «книга» с?мах п?лхар ч?лхинчи «к?инг» с?махран пулса кайн? (ч?вашсем каярахпа выр?с ч?лхинчи ев?рл?рех — к?неке тесе калама пу?лан?); «хозяин» — ху?а с?махран; «барин» — «болгарин» (п?лхар) с?махран; «ковер» — кавир с?махран; «лошадь» — лаша с?махран; «вампир» — вуп?р с?махран; «чулок» — ч?лха с?махран; «вор» — в?р? с?махран; «жемчуг» — ?нч? с?махран; «овраг» вар с?махран пулса кайн? теме пулать.
    Авалхи ч?ваш (п?лхар) с?мах?сем авалхи выр?с ч?лхинче те чылай т?л пула???. В?сенчен нумай?ш?пе хал? ус? курма???: шаречии — «художник»; шаре — «краска» (п?лхар ч?лхинчи с?р? с?махран); тикр — «зеркало» (т?к?р с?махран); брачина (пур??н пусман п?р т?с?) — пур??н с?махран т.ы т.те.
    Удмурт, м?кш?, коми тата ытти ч?лхесенче те вуншар е ??ршер ч?ваш с?мах? т?л пулать. Мари ч?лхине пин ытла ч?ваш с?мах? к?н?. Т?сл?хрен, «йых» с?мах ч?ваш ч?лхинчи й?х с?махран, «кайык» кай?к с?махран, «ковыш» куп?с с?махран, «шамак» с?мах терминран пулса кайн?.
    Ч?ваш ч?лхинче те мари с?мах?сем пур: й?лт?р с?мах мари ч?лхинчи «йолт?р» с?махран; качч? «каче, каце» с?махсенчен; к?тк? «каткы, кутко» с?махсенчен; яхта (хыр) «якте, й?кты» с?махсенчен пулн?.
    Ч?вашсен м?н аслашш?сен авалхи ?ырул?х?. Пин ытла ?ул ?л?кех т?р?к хал?х?сен м?н аслашш?сен х?йсен ?ырул?х? пулн?.
    Учен?йсем ?на руна ?ырул?х? те???. Енисей (??п?рте) тата Орхон (Монголире) юхан шыв?сем ?ыв?х?нче руна ?ыр?в?н тексч?сене нумай тупн?. Чылай?шне чул хысак?сем ?ине ?ырн?, ?ав?нпа в?сем чиперех сыхланса юлн?. Т?пчев??сем пал?к ?ыр?вне вулама тата ?нланма пултарн?.
    Пир?н нес?лсен — авалхи п?лхарсен — х?йсен руна ?ырул?х? пулн?. В?л авалхи т?р?к ?ырул?х?нчен к?штах уйр?лса т?н?. П?лхарсен ?ырул?х? анл?н сар?лса аталанн?: пергамент, хут ?ине ?ырн?. В?сем ?ир?п пулман пирки руна ?ыр?в?сем нумаях сыхланса юлайман. Сав?т-сапа, амулетсем, чулсем, ?уртсен стенисем ?инче тупн? авалхи ?ырул?х пал?к?сем нумаях мар, ?ав?нпа в?сене ?ител?кл? таран т?пчесе ?нланма та ?ук.
    Авалхи ч?вашсен тата т?р?к руна ?ыр?вне сылт?мран сулахаялла, х?ш -п?р чухне ??лтен аялалла ?ырн?, вулан?.
    П?лхарсем х?йсене ч?вашсем теме пу?лан? хы???н та ?ырул?ха упраса х?варн?. С?махран, ч?ваш хал?х юррисенче ?ав ?ырул?ха ас?нни пур:
    Шур? к?пен ?анни т?в?р,
    ?анни ?инче ?ыру пур.
    ?ак ?ыр?ва вуласан
    Хам?р т?ван яч? пур.
    Учен?йсен шуч?пе, руна паллисем ч?ваш т?ррисенче упранса юлн?, авалхи вил т?присем ?инчи пал?ксем ?инче те т?л пула???.
    И.Я. Яковлев XIX ?м?р в??енче выр?с алфавич?пе ус? курса ??н? ч?ваш ?ырул?хне й?ркелен?.
    Хал? т?пчев??сем ч?ваш ч?лхипе Интернетра ус? курма мелл?рех пулт?р тесе ч?ваш ?ырул?хне ак?лчан (латин) сас паллий?сем ?ине таянса й?ркеле???.
    Т?мха. ?л?к кашни ч?ваш й?х?н х?й?н палли — т?мха (тура) пулн?. Т?мхапа ?урт-й?ре, япаласене, х??-п?шала, вил т?присем ?инчи пал?ксене палл? тун?, унпах килти выль?хсене те клеме ?апса, чик? юписене, пыл хурч?сем пур?накан йыв??сене, документсене палл? тума пултарн?.
    Й?хри т?рл? ?емьесене пал?ртма т?мхан т?п палли ?умне й?рсем, ?аврашкасем т. ыт.те хушса хун?. ?л?к-авалхи ч?вашсем ?ак таса палл?, т?мха, й?хри ?ынсене уйр?м в?й парса т?рать, в?сене упрать тесе шутлан?.
    Авалхи ч?вашсен хисеп паллисем (цифрисем). Хал? т?нчипех ус? куракан хисеп паллисем пир?н пата Индирен арабсем урл? ?итн?.
    Авалхи ч?вашсен х?йсен хисеп паллисем пулн?, в?сене, руна ?ыр?в? пекех, сылт?мран сулахай еннелле вуламалла.
    Енькка, Е. Ч?ваш ч?лхи // Енькка, Е. Т?ван ен : [в?рен? пособий?] : 5-м?ш кл. валли / Елена Енькка ; [Р. И. Крысина ку?арн?]. – Шупашкар, 2008. – С. 54-58.

  4. Ч?ваш хал?х юр??исем. ?л?к ч?вашра пултарулл? хал?х юр??и нумай пулн?. С?махран, Эмине ятл? юр?? ?инчен каланисем ку таранчченех сыхланса юлн?. В?л хал? Комсомольски районне к?рекен Ви?п?рт ял?нче XIX ?м?р пу?лам?ш?нче ?уралн?.
    Хал?хра калан? т?р?х, Эмине пурн??? пит? йыв?р, ?м?р? к?ске пулн?. Ун?н юратн? каччине Янтукана п?лхава хутш?нн?ш?н каторг?на ян?. Эминене вара в?йпах Янтукана т?п тун? ?ынна качча парасш?н пулн?. Х?р ?ак м?шк?ла т?сеймесер х?й ?ине ал хун?. Чылай в?х?т иртсен те Эминен юррисене хал?х манман.
    Ман алл?мра ик? шур? тут?р,
    Икк?ш?нче — ик? сар кай?к.
    Юрлас тесен — й?реп,
    Й?рес тесен — юрлап.
    М?нш?н эп? кай?к пулман-ши?
    Пире икс?м?ре, савн? тус?м,
    М?нш?н п?рле пулма ?ырман-ши?
    Ч?ваш хал?х юр??и Эминен с?ввисене П?т?м т?нче литература библиотекин ик ??р томл? сборникне к?ртн?.
    Теп?р палл? ч?ваш хал?х юр??и – Ч?ваш Хвети. В?л Шупашкар тавраш?нчи п?р ялта 1810 ?ул т?лнелле ?уралн?. Д.П. Ознобишин поэт «Заволжский муравей» журналта ун?н 14 юррине пичетлесе к?ларн? хы???н Ч?ваш Хвети ?инчен нумай?ш? п?лн?. Каярахпа ун?н ытти с?ввисем те кун ?ути курн?. Ч?ваш Хветине «Ч?ваш Пушкин?» тен?. XX ?м?рти теп?р палл? ч?ваш юр??и Гавриил Федоров 1878 ?улхи пуш уй?х?н 29-м?ш?нче Шупашкар районне к?рекен Томаккасси ял?нче ?уралн? (1962 ?улта вилн?). Г. Федоров нумай юр? п?лн?. Ч?ваш хал?х? ?ста юр??? пултарул?х?пе ч?вашсен палл? композитор? С.М. Максимов т?р?шнипе паллашн?. В?л Г.Ф. Федоровран пур? 800-е ях?н ч?ваш хал?х юррине ?ырса илн?. Ак? в?л юрлан? юрр?н п?р ?аври:
    К?м?л ??р? ?ырулл?,
    Т?хн?р ?ыру п?тиччен.
    Эпир юрлан? юррине
    Асн?р асран кайиччен.
    Выр?с тата ч?ваш композитор?сенчен нумай?ш? Г. Федоров юрлан? юр?сен к?ввисемпе х?йсем юр?сем хайлан? чухне ус? курн?.
    Пурте п?лекен, юратакан теп?р хал?х юр??и — Ираида Вдовина. В?л хал? С?нт?рв?рри районне к?рекен К?чкей ял?нче 1913 ?улхи ав?н уй?х?н 19-м?ш?нче ?уралн? (1985 ?улта вилн?). Институт п?терн? хы???н ??рп? район?нчи Ч?р?ш Ту?а ял?нчи шкулта ??лен?. Ираида Григорьевна хал?хран 1000-е ях?н юр? ?ырса илн?. Мускавра в?л юрлан? ч?ваш хал?х юррисен 3 пластинки тухн?. 1985 ?улта «Чувашские народные песни, напетые И. Вдовиной» ятпа к?неке пичетленсе тухн?, унта 222 юр? к?н?.
    Ч?вашсен профессилл? юр??исем. XX ?м?р пу?лам?ш?нче ч?вашсен малтанхи профессилл? юр??исем пулн?.
    Т?нчипех палл? опера юр??и (бас) — Максим Михайлов хал? В?рнар районне к?рекен Кульцав ял?нче 1893 ?улхи ?урла уй?х?н 13-м?ш?нче ?уралн? (1971 ?улта вилн?).
    Максим Дормидонтович П?т?м Союзри радиора тата Мускаври Пыс?к театрта ??лен?. В?л опер?ри арисене тата хал?х юррисене пит? лай?х юрлан?.
    Малтанхи профессилл? юр??сенчен п?ри Анна Токсина пулн?. В?л хал? ??рп? районне к?рекен ?авалх?рри К?наш ял?нче 1898 ?улхи нар?с уй?х?н 1-м?ш?нче ?уралн? (1985 ?улта вилн?).
    Анна Ивановна Ч?вашрадиора тата Ч?ваш патшал?х юр?па таш? ансамбл?нче ??лен?.
    Енькка, Е. Ч?ваш хал?х?н юр? ?стисем // Енькка, Е. Т?ван ен : [в?рен? пособий?] : 5-м?ш кл. валли / Елена Енькка ; [Р. И. Крысина ку?арн?]. – Шупашкар, 2008. – С. 19-21.

  5. Ч?ваш Республикин В?рен? тата ?амр?ксен политикин министерстви
    Шупашкар хула администраций?н в?рен? управлений?
    «П?т?м?шле п?л? паракан 50- м?ш в?там шкул» муниципалитет?н
    п?т?м?шле в?рен? бюджет управлений?
    «ЯЛАНАХ ЯНРА, Ч?ВАШ Ч?ЛХИ!» Ч?ваш ч?лхи кунне халалласа ирттерн? класс тулаш?нчи мероприятий?н сценарий?
    Уяв сценарине хат?рлекен?:
    Алексеева Ольга Ивановна
    Шупашкарти 50-м?ш в?там шкулта
    ч?ваш ч?лхипе литературине в?рентекен
    Шупашкар
    Ч?ваш ч?лхи уяв? «Яланах янра, ч?ваш ч?лхи»
    4-м?ш класра в?ренекен ачасем валли хат?рлен? класс тулаш?нче ирттермелли уяв сценарий?
    Уяв т?ллев?сем:
    1.?м?рсем хушшинче аталанса пын? ч?ваш ч?лхи пуянл?х?пе ачасене т?пл?нрех паллаштарасси.
    2.Ачасен тавракур?мне ?стересси.
    3.Илемл? вулав х?н?х?в?сене аталантарасси.
    Кирл? хат?рсем: компьютер,
    Уяв мел?семпе меслеч?сем: учитель с?мах?, ачасен илемл? вулав?, уйр?мшар?н с?в?сем вулани, юр? юрлани, таш? ташлани, ыйтусем ?ине хуравлани, викторин? ыйт?в?сем ?ине хуравлани, п?т?млет? туни.
    Ус? курн? литература:
    1.Ч?ваш ч?лхине в?рентн? май ачасен сап?рл?х туй?мне аталантарасси/Т.А.Власова.-Шупашкар:Л.А.Наумов издательстви, 2007.-114с.
    2.Хавасл? уявсем: сценарисен пуххи/ А.Р.Кульева пухса хат?рлен?. Шупашкар,2003.-44с.
    3. Сав?нар-ха уявра/Л.В.Егорова.-Шупашкар: «??н? в?х?т», 2010.-84с.
    4. Шкулти уявсем/ Л.В.Егорова.- Шупашкар, 2009.
    4. Пир?н уявсем: ч?ваш поэч?сен с?ввисем, юр?сем: шкул ачисем валли.- Шупашкар,1991.
    5. Пир?н уявсем: ч?ваш хал?х й?ли-й?ркисемпе ?ых?нн? уяв сценарий?сем/ Н.Н.Чернова.-Шупашкар,2006.
    6.Игровые задания по чувашскому языку и литературе: Методическое пособие для преподавателей/ Е.В.Петрова, Е.А.Майков. – Чебоксары,1993.-53с
    Уяв сценарий? Уяв залра иртет. Уява хат?рленсе ачасемпе в?рентекенсем ч?ваш тум?сем т?х?нн?. Ачасем ч?вашла с?в?сем ,юр?сем тата таш?сем в?ренн?.
    1.Ум с?мах.
    1 ерт???: Ыр? кун пулт?р сире, тус?м?рсем. Паян эпир сир?нпе ?м?рсем хушши аталанса пын? ч?ваш ч?лхи пуянл?х?пе ?ыв?храх паллашас шух?ш-?м?тпе пух?нт?м?р ?ак ?ут? зала. Паянхи куна ч?ваш ч?лхине халаллатп?р.
    (Залра ч?ваш гимн? ян?рать. Пурте ура ?ине т?ра???)
    2 ерт???: (т?р?лл? пит ш?лли ?ине хун? ?авра ??к?р илсе тухать). Паян пыс?к уяв. ?ак уява сума суса пу?тар?нн? х?насем, астивсе п?х?р ??к?р-т?вара.(??к?ра ятарл? с?тел ?ине хурать). Ч?ваш хал?х? ?л?кренех х?нана тарават пулн?. Х?на килсен с?тел ?ине апат лартмас?р к?ларса яман.
    1 ерт???: Учён?йсем шутлан? т?р?х ??р ч?м?р? ?инче п?т?мпе 7000 ытла т?рл? ч?лхе. ??р ч?м?р?н икк? ви???м?ш пай? 40 т?рл? анл? сар?лн? ч?лхепе ус? курать. В?сенчен чи анл? ус? кураканнисем – китай ч?лхи, ак?лчан ч?лхи, испани ч?лхи, араб ч?лхи, выр?с ч?лхи. Китайла 1 миллиарда ях?н ?ын кала?ать. Ак?лчанла – 1 миллиард ?ур? ?ын. Выр?сла – 270 миллион ?ын. Ч?вашла вара – п?р миллион ытларах ?ын. П?р е теп?р ч?лхепе кала?акан хал?х шуч? миллионран ытларах пулсан, ?ав хал?ха асл? хал?хсен шутне к?рте???. Эппин ч?вашсем асл? хал?х шутне к?ре??? теме те пултаратп?р. Пир?н ч?ваш ч?лхи ?ак пин-пин ч?лхе хушшинче с?вапл?, ыр? ятл?. (?ак с?махсене калан? хы???н «??м?рт ?е?ки ?ур?лсан» юр? ш?пп?н илт?нсе т?рать.) Ч?ваш ч?лхине хал?х теми?е ?м?р хушши аталантарн?, якатн?. ?ав?нпа та в?л пуян та илемл?, янравл? та ?еп??, ыр? та асамл?.
    2. «Янра ялан, ч?ваш ч?лхи». С?в?сене литмонтаж ев?рл? вулани.
    2 ерт???: «Кала, юлташ, м?н хакл? санш?н Хальхи пуян ?ак т?нчере?» – Тесе ыйтсан, сывлам?п асс?н, Эп кал?п пат: т?ван ч?лхе! Ч?ваш ч?лхи!
    1 ерт???: Ч?ваш ч?лхи – атте ч?лхи! Ч?ваш ч?лхи – анне ч?лхи! Атте-анне ч?лхи! ?и? ?м?р! Эп санс?р – х?р?к тунката: Ч?лхе пулсасс?н та ч?лхес?р, Эп сукк?р – ку? пулсасс?н та.
    1-м?ш вулакан (ар?ын ача) «М?н ч?ваш ч?лхи!» – илтетп?р Х?ш чухне ч?вашранах. Й?р?нсе п?хса илетп?р Ун йышши ка?рашкана.
    2-м?ш вулакан (х?р ача) Эй, ч?лхем! Анне пан? ч?лхем! Ян?ра эс? ?ут т?нчере! Ыттине ??р ч?лхе хуть п?лем, Эс? ман?н п?рре ?е?, п?рре!
    3-м?ш вулакан (х?р ача) Эй, ч?лхе??м, сана юратса ?ак юрра эп вулат?п чунтан. Ирхи сывл?м пек эс? таса, Эс хрусталь сав?т пек ян?ран.
    Юр? «Пир?н юр? ян?рат?р ялан»(ачасен хор? юрлать)
    1 ерт???: Ч?ваш ч?лхи! Эс ч?ваш юман? пек ват? та патвар, х?в?н х?ватна ?ухатмас?р ?ултан-?ул т?рекленсе пырат?н. Мухтавл? ч?ваш ?ырав?исем т?ван ч?лхем?ре т?нче умне к?ларч??, ун?н ятне ??ле ??клер??. ?ав?н пекех ч?ваш ?ынни ытти палл? ?ырав??сен хайлав?сене те т?ван ч?лхепе юратса вулать.
    4-м?ш вулакан (ар?ын ача) Туссем кала?н? чух, т?ван ч?лхем?м , Шур ак?ш т?к? ев?р эс ?ем?е. Санпа ман хал?х чун? те илем? ??рет ??лте те ??р ?инче в??се.
    2 ерт???: Ч?ваш ??р-шыв?! ??р пин юр?, ??р пин т?р? ??р-шыв?! Ч?нах та юррисем к?на м?н т?рли ?е? ?ук пул? ч?ваш хал?х?н: ташламалли такмак, хастарланмалли марш, мухтамалли гимн… Ташши, ташши тата м?нле илемл? те ??м?л!
    «Ч?ваш ташши» (таш? кружокне ??рекен ачасен ушк?н? ташлать)
    1 ерт???: Ч?ваш ч?лхи – хал?х?н ?м?р с?нми ?с-т?н чечек?. Ч?ваш хал?хне ?утта к?ларакан Иван Яковлевич Яковлев х?й?н халал?нче ?апла ?ырса х?варн?: «Туссем, т?вансем, ытарайми ч?ваш ?ыннисем! М?н ?м?р?м т?ршш?пех чун?мпа, ч?ремпе ?унса пур?нт?м сир?нш?н. Ан ман?р, астуса т?р?р ?акна! Эсир х?в?р хал?х?р?н ч?лхинчен ютш?нмасан, хал?х к?м?л? п?т?мпех сир?н алл?рта пул?! Хал? пир?н, ?ит?нсе пыракан ачасен, В?рентекен?м?р ??не малалла туса пымалла, ч?ваш ч?лхине юратса в?ренмелле, аталантармалла, т?пчемелле, упрамалла.
    5-м?ш вулакан (ар?ын ача Алексеева О.И. в?рентекен ?ырн? «Тавтапу? Яковлева» с?в? вулать)
    Тавтапу? Яковлева-
    ?утта к?ларч? ч?ваша.
    Вулама-?ырма п?лме,
    Майне туса в?л пач?.
    Алфавит в?л й?ркелер?,
    Пичетлер? букварьне,
    Халалне ?ырса х?варч?
    Тусл? пур?нма ч?нсе.
    Ч?ваш шкул?сем в?л у?р?
    Маттур ачасем валли.
    Тар?н й?р ?шра х?варч? –
    Асра юлч? ?м?ре.
    Ч?ваш хал?х? манмар?
    Асл? В?рентекенне.
    Ун яч?пеле чыслар?
    Проспектпа бульварсене.
    Тавтапу? Яковлева-
    ?утта к?ларч? ч?ваша.
    Мускавра та, Ра??ейре те
    П?ле??? халь ч?ваша!
    2 ерт???: М?н тери ?еп?? те илемл? ч?ваш ч?лхи! В?л ылт?н-к?м?лтен те хакл?рах, х?велпе танах х?р? те х?х?м. Кашни с?мах? чуна пырса тивет. Анчах та теп?р чухне эпир таса ч?ваш ч?лхине варалатп?р, ч?вашла-выр?сла п?тратса кала?атп?р. Ак?, итлесе п?хар-ха п?р п?ч?к сценка.
    («Ялта пулса иртн? истори» сценка.)
    -Сцена ?ине хул айне папк? х?стерн? директор тухать. В?л кирп?ч завоч?нче ??лекен ?ынсене паян м?н-м?н тумаллине ?нлантарать). «Паян пятого числа, пир?н такие дела тумалла: Иванов Коля кирпич турттарма идёт, Семенов Володя – Чебоксара цемент илме каять. Антонова Анна Петровна бухгалтер вара, завтрашний отчёт хат?рлет. Чтоб паян ??ре полный порядок пулт?р. Лично хам буду проверять. ?ак?нпа сегодняшний совещани п?тр?. Спасибо пурне те, до завтра»
    1 ерт???: Аван-и – ха вара ч?лхене ?акнашкал п?сса кала?ни? Выр?сла ч?вашла хут?ш кала?ни в?л – культура ?уккине к?тартать. Выр?сла п?лни, паллах, лай?х. Кала?н? чух вара выр?сла пулсан – выр?сла ?е?, ч?вашла пулсан – ч?вашла ?е? т?р?с кала?ни аван. Ч?ваш хал?х ?ырав?и Илпек Микулай? ?апла калан?: «Хал?х ч?лхине хисеплени в?л – т?ван хал?ха хисеплени пулать.»
    6-м?ш вулакан (х?р ача) Пур?н ч?в?лти ч?лхем?р! Пур?н, ш?нк?рти ч?лхе! Тинех нимле х?ват хуплайм? ?на ?ак ?ут? т?нчере!
    3. Викторина ирттересси.
    Викторина ыйт?в?сем. 1). Ч?ваш ачисем валли п?ррем?ш ч?ваш букварьне кам хат?рлен?! (И.Я.Яковлев, 1872 ?улта) 2) Сулахайран сылт?малла та сылт?мран сулахаялла та п?р пек вуланакан с?махсем тупса кал?р. ( аппа, х?р?х, ???, куккук, ала,..) 3) К саспаллипе пу?ланса к саспаллипех п?текен с?махсем туп?р. (кушак, курак, кант?к, карч?к, кунт?к, куккук,..) 4) Кам нумайрах с?мах тупать? (п?р с?махран теми?е с?мах тупасси) 5) Ваттисен с?мах?сене в??л?р. – Кам нумай вулать, ….. – ??чен ал? …. – В?ренни – ?ут?, … – ??р тенк? пуличчен, … – ??к?ртан асл? … – ?? ?ынны илем .. – Ку? х?рать те … – Шанч?кл? тус?н …
    4. Уява в??лени.
    1 ерт???пе 2 ерт??? п?рле: Ч?вашра в?рман та ч?вашла кашлать, Ш?пч?к та юрлать кунта ав ч?вашла. Пин ч?лхелл? хал?х хушшинче Кала?са ??рет?п эп? ч?вашла!
    (Илемл? ч?ваш юрри ян?рать. Юр? малтан хытт?нрах, кайран – хуллен ян?рать. Ачасем уявран салана???).

  6. Юр к\летке
    Эп в=рант=м ирхине –
    Урамра ч=н-ч=н х\лле!
    Ё\л\к т=х=нт=м к=на –
    Юлташ килч\ выляма.
    Юлташпала тухр=м=р,
    Юр к\летке тур=м=р:
    Киш\р – с=мси выр=нне,
    Витре – шлепке выр=нне,
    К=мр=к илсе тухр=м=р,
    Тъме ев\р тур=м=р.
    Пит хитрее-ёке ку х\лле,
    Сав=нтарать в=л пире!
    Ёулпа чул
    Пыс=к та асамл= ёул
    Ун ёинче выртать п\р чул.
    «Сан ёинче пурте утаёё\,
    Анчах манран иртсе каяёё\», –
    тер\ ёула в\ёк\н чул.
    Мак=рсах яратч\ ёул.
    Ш=п та л=п ёав в=х=тра
    Ёулпала пырать майра,
    Пуёне каё=ртса утать
    Вара чултан так=нать.
    Майра чула тар=хса
    Тапса ярать к=шк=рса.
    Чул ёул т=р=х ытк=нать
    Унтан пачах ёухалать.
    В=рман улмуёёий\
    +ш= ёил в\рет кас-касс=н,
    Вылять ман ёулё=семпе.
    В=х=та уйра хавасс=н
    Ирттерет\п \м\тпе:
    Часах, ак, ёеёке к=лар=п
    Тутл= пыл ш=рши сарса,
    Унтан  улмине те пар=п
    Ял ачине сав=нса.
    Анчах…Темш\н-ёке иртен-ёърен
    Ман=н турата хуёать.
    «Улми тутл= пулмасть ун», –
    тесе мана амантать.
    Т\л\нтерм\ш
    Эп\ кайр=м в=рмана
    Ч=р=ш илемне курма,
    Ёитр\м \нт\ эп тинех
    Хытса т=т=м ёий\нчех.
    Кашк=р, тил\, мулкачсем,
    Карталанн= пакшасем
    Ч=р=ш тавра ташлаёё\,
    Хитре юр= юрлаёё\.
    Калар=м киле ёитсен
    М\н курнине аннене.
    «Т\л\нтерм\ш! – тет анне, –
    Курт=н пул\ т\л\кре».
    Х\лле
    Иртсе кайр\ к\ркунне,
    Ёухатр\ в=л х=й с=нне.
    Ёитсе т=ч\, ак, х\лле,
    Х=ратать х=й сиввипе.
    Юр\ ъкр\ ё\р ёине
    Таврал=ха шуратса.
    Тула ч\нет Х\л Мучи:
    «Ёук халь сывл=хран хакли!»
    Персе хитр\ х\л сивви,
    В=йл= ш=нч\ халь п\ви,
    Яр=нат=п конькипе
    Хам=н юлташ=мсемпе.
    Й\лт\р, коньки, ёунашка
    Х=пма п\лмест хам ёумран.
    Ача-п=ча сав=нать,
    Т=вайккинче яр=нать.
    Ёуркунне
    Килсе ёитр\ ёуркунне
    Ш=нк=рав шыв юххипе,
    Тула пире йых=рать,
    Сав=нтарать, култарать.
    Шыв\ т=р=х, ав, юхать
    Умл=н-хыёл=н п=рахут.
    Ачисем те пит хавас
    Х=валаёё\ хыёё=нах.
    В\ёсе килч\ё кай=ксем
    Пир\н пата х=нана,
    Ш=ратаёё\ юр=сем
    Х=йсен сав=к сассипе.
    Савнa тaван ялaм
    Эп чaваш ачи, чaваш
    Чунeпе хастар, йaваш,
    Пурaнатaп Янaмра,
    Савнa тaван ялaмра.
    Манaн ялaм пит хитре.
    Хaнана чeнеп сире.
    Килсе курaр хaнана,
    Курaр пирeн таврана!
    Манaн Янaм ялe чаплa
    Пултаруллa cынсемпе.
    Вaл cынсем чaнах та паллa,
    Ячe кайнa тeнчипе.
    Пирeн тавраранах тухнa
    Жуков Юрий – кeвece.
    Питe нумай кeвe cырнa –
    Cакa унaн чун ece.
    Пур унпа пeр хушаматлa
    Рудольф Васильевич.
    Вaл музей уcма пултарнa –
    Халaхшaн ку пысaк ec.
    Тата эпир мухтанатпaр
    Соловьев юлташпала.
    Унaн хаcатне вулатпaр, –
    Хаcатпа туслашмалла.
    Cакaн пек маттур cынсем
    Таврара татах та пур.
    Эсe вeсене пeлсем,
    Пирeн пата килсе кур!
    Тил\пе автан
    П\р Тил\ хыр=м выёнипе
    Каять ёынсен пахчи хыёне,
    Ёитсен курать в=л ч=хсене,
    Тытма шутлать сар Автанне.
    Анчах Автан ёавна сиссе
    В\ёет часрах Кампур патне.
    Хайхи Кампур Тилле тытать,
    Х=й\н ятне Тил\ манать.
    Эх…П\т\м в=й=ма п\терч\ё,
    Халтан кайр=м эп й=лтах.
    Хуёр\ё, каср\ё, кърентерч\ё –
    Пурн=ё п\тр\ самантрах…
    Тус=мсем! Ч\нсе калат=п:
    «Хисеплер таврал=ха!
    Упрама =на ыйтат=п –
    П\ртен-п\р пуянл=ха!»
    Килч\ ёуркунне
    Килч\, килч\ ёуркунне,
    Килч\ к\тн\ ёуркунне,
    Килч\ =ш= ёуркунне,
    Килч\ сав=к ёуркунне.
    Килч\ё, килч\ё кай=ксем,
    Килч\ё, ларч\ё ёурт ёине,
    +ш= ёуркунне ёинчен
    Ш=рантарч\ё юррине.
    С=рт ёинче, ав, юр каять,
    Ёырмара, ав, шыв юхать,
    Ача-п=ча сав=нать,
    Шыв\ т=р=х ким\ ярать.
    Юратн= аппа
    Ман=н Ира аппа пур,
    Пит хастар та пит маттур,
    Ирпе ирех в=л т=рать,
    Шкула кайма в=л васкать.
    Й=п=р-яп=р тумланать,
    Сумкине в=р-вар ёакать,
    Шкула тухса в\ётерет,
    Унта лай=х в\ренет.
    Ялан «пилл\к» ёеё илет,
    Унш=н чун=м х\п\ртет.
    Эпир =на юрататп=р,
    Ыррине к=на сунатп=р.

  7. 7
    Текст добавил: oooМанящий_ароматooo

    Класс тулашeнчи 5-мeш класпа ирттермелли сценари
    Сценари тeллевe: ачасен пуплев шайне аталантарасси, хaйсене обществaллa вырaнта йeркеллe  пулма вeрентесси, чaвашaн йaли-йeркипе паллаштарасси.
    Кирлe хатeрсем: чaвашaн гимнe, чaваш тумe, чaваш юррисемпе кассета, плакат- цитатaсем.
    Мероприяти юхaмe.
    Хeр ачапа арcын ача сцена cине тухаcce, чaваш гимнe янраса каять, залри халaх ура cине тaрать.
    Хeр ача        Камсем эпир , мeнле кaкран эпир?
    Acти тусан пирeн yте хуратнa?
    Acти шыв-шур пирeн пите шуратнa?
    Мeнле cилпе те хeвелпе эпир,
    Кaлкан cилхи пек, кaмaла вылятнa?
    Арcын ача        Камсем эпир, мeнле йaхран эпир?
    Мeнле анне сире савса cуратнa?
    Мeнле атте ура cине тaратнa?
    Мeнле aспа та хапaлпа эпир
    Чaваш ceрне таса чунпа юратнa.
    Хeр ача            Паян эпир сирeнпе чaваш уявне ирттерме пуcтарaнтaмaр.Кашни класс cак уява хатeрленнe. Халe 5-мeш  класа сaмах паратпaр.Вeсем класпа хатeрленнe пьесa кaтартаcce. Пьеса «Чаплa парне» ятлa.
    (С Мерчен темипе cырнa пeр пайлa кулaш).
    Чaваш юрри илтeнет.
    Вылякансем:
    Амaшe – Фёдорова Оля
    Кенук – Петров Гена Ю
    Мишша – Петров Гена В
    Мишшан куккaшeпе инкeшe – Петрушкина Ирина, Яковлев Артём.
    Пeрле вeренекен юлташeсем: Тарасов Женя, Демкова Таня, Семёнов Мишша, Морозова Лена.
    Пyлем.        Сeтел хушшинче Мишша чaваш чeлхи учебникe тытса ларать, Вaл пeрре кeнеке, cине тепре чyрече еннелле кичеммeн пaхкалать.Тeпeлти пyлeмрен амaшe витре йaтса тухать.
    Амaшe        Мишша, ара, эсe халe те урокусене тaвас шухaшпа лармастaн-cке!
    Мишша        Паян йывaр урок cук, татaксене cырассине cеc вeрентрec.
    Амaшe        Вeренсе те cитрeн-и?
    Мишша        Эп aна шкултах aнлантaм.(cyлелле пaхса).Та, те татaксене, м- м,
    татaксене… .Эй теме  кирлe пуль.Уйрaм cырсан та пeрле cырсан та пeр
    мар-и, такам та aнланать.
    Амaшe        Пурпeр пулсан вeрентмен те пулeччe-ха aна..
    Мишша        Пурпeр пулмасaр. Акa, сaмахран «кeнеке те» сaмахсене илер. «Кeнекете текен сaмах cуккине такам та пeлет. Апла пулсан вaл» кeнеке те тенине пeлтерет (йaвашшaн). Анне, паян мана чи чаплe парне кам парe-ши?
    Амaшe               Вeрен. Ытти уроксене вeрен.Эпe шыв aсса килeп те кaштах сeтел cи хатeрлем. Санaн юлташусемпе пeрле  паян, тен, кукку та килe. Чи чаплa парне хуть кам парсан та пeрех.
    Мишша            Анне,куккаран купaс илсе килсен аван пулeччe те. Ачасем пуcтарaнсан  чaваш ташшине ташлама вeренeттeмeр.
    Амaшe             Илсе килeр, ара, илсе килeр. Манран чару cук. Аcу та часах вaрмантан килет пуль. Шыв aсса килем-ха унччен. Эс вeренех.
    Мишша            Тупнa пит кирлe япала.(cyлелле пaхса) Та, те татaксене…татaксене..Хacан пeрле cырмалаччe-ха? (кeнекине сeтел cинчен илсе уcса пaхать) А-ха. Пeлетeп. Вaт пeлтeм те…Чи чаплa парне анне парать пуль-ха…(чyрече патне чупса пырса пaхать те тулалла пaхса кaшкaрать) Кенук!, Кенук! Кeр-ха, кeр, acта каятaн?
    Тулти сасa          Ялти лавккана каятaп
    Мишша           Кенук, итле-ха, кукка патне кeрсе тух-ха, купaс илсе кил .Кeр-ха, кeр.
    Мишшапа амaшe, Кенук пyрте кeреcce.
    Кенук           Ман килес.
    Амaшe            Ирт, ирт, Кенук. Ларса кан. Эс уроксене туса пeтертeн пулe-ха?
    Кенук           Тин cеc туса пeтертeм.Анне лавккана кайса килме хушрe. Супaнь илме каятaп.
    Мишша           Анне, Кенук куккасем патне кeрсе тухтaр-ха.
    Амaшe          Cырса парса яр-ха эппин хут. Хaйсем те килччeр. Cуралнa кун ячeпе туссем пуcтарaнаcce, те, купaс илсе килeр, те.
    Мишша            Халех, анне. Кенук эс лар-ха.(хутпа кaранташ тытать те cырать).Акe, ме, куккана кeрсе пар-ха. Ху та килме ан ман. Атте мана cуралнa кун ячeпе мулкач тытса килсе паратaп тенeччe.
    Кенук           Мулкач какайeнчен юлас марччe. Чупам-ха эппин (тухса каять).
    Амaшe           Урокна турaн пулсан сeтел cинчи япаласене пуcтар та ак, хaнасене кeтсе илме хатeрленер. Ачасем те килеcce пуль.
    Мишшапа амaшe сeтал витеcce, пукансем лартаcce, пyртре тирпейлеcce. «Пирeн килес»- тесе пyлеме пeрерeн, икшeрен шкул ачисем пуcтарaнаcce. Мишша вeсене йeркипе лартать те ceнe кeнекесем кaтартма пуcлать.
    Мишша           Ку кeнекене паян анне илсе пачe.
    Пeрремeш ача        Акa эпир те сана кeнеке парнелетпeр.
    Хeр ача           Эпир сaвa кaнеки илсе килтeмeр.(ачасем кeнекине Мишшана парнелеcce).
    Мишша           Тавтапуc, тантaшсем.(чyречерен пaхса) Ав Кенук чупса иртсех кайрe. Eнтe куккасем те килеcce пуль.Купaспа ташлатпaр
    Алaка шаккани илтeнет.
    Мишша         Кeр, Кенук, кeр!.
    (Кенук аллинче картина).
    Кенук            Мишшша ку картинана эпe хам yкернe, aна сана cуралнa кун ячeпе парнелетeп.
    Мишшша         Тавтапуc сана,  Кенук.
    Кенук          Куккасем те килетпeр терec, cыруне вeсене кeртсе патaм.
    Ачасем            Ай-ай, аван yкернe!.
    Алaка шаккани илтeнет.
    Сасaсем  -_Кeме юрать-и?
    – Пирeн килес!.
    Мишша             (алaк патне чупса пырать).Инке,кукка, кeрeр,кeрeр(ачасене)купaс илсе килчec, купaс!.Cиччас ташлама пуcлaпaр.
    Пyлеме малтан пeр сетка пуcлa купaста йaтнa инкeш.унтан чeрес йaтнa куккaш кeрсе тaраcce.Ачасем  вeсем cине тeлeнсе пaхса тaраcce.
    Амaшe           Ку мeне пeлтерет?
    Куккaшe            Те пуcлa купaста кирлe пулнa,те тaварлани…cавна тeплeн cырман та, ун пекки те, кун пекки те илсе килес терeмeр.
    Амaшe            Ара, сиртен кам купaста ыйтса cырнa?Купaста хамaрaн та cителeклeх.
    Инкeшe             Ак, cыруне Кенук пырса пачe…
    Мишша            Эпe унта купaста мар. Купaс ыйтса cырнaччe.
    Амaшe              Кyр-ха вуласа пaхам.(cырaва илсе вулама пуcлать). «Инке, кукка, эсир паян ман cуралнa куна килeр-ха. Пeрле купaста илсе килeр вара. Мишша». Эй, ачам, ачам! Вaт сана татaксене пeрле е уйрaм cырасси! Купaс вырaнне купaста илсе килсе пачec вeт!
    Ачасем кeрлесе каяcce.
    Кенук                Эпe aна паcaрах куртaм.Вeрентeр-ха терeм. Купaс вырaнне купaста, кeл вырaнне кeлте илсе килме пуcласан, грамматика та кирлe пулать.
    Мишша ним чeнмесeр пуcне усса тaрать.
    Амaшe        Ак сана чи чаплa парне!.
    Арcын ача        Тaван чeлхе тaван юрa-кeвeпе пeр шайра.Ашшe- амaшe чeлхинчен писнe этем унaн юрри-кeввинчен те сивeнет, тымарeнчен татaлнa йывac-курaк евeр типсе ларать.Тaван чeлхене, юрри, кeввине хисеплекен, упракан cын тaван халaхран нихacан та уйрaлмe.
    Хeр ача              Тaван чeлхе – атте aс-пуce
    Тaван чeлхе – анне сасси.
    Тaван чeлхесeр шалкaм хуce,
    Тaван чeлхе вaл – пуласси.
    Халe пире чaвашaн  йaли-йeркипе 5б паллаштарасшaн, вeсене сцена cине тухма ыйтатпaр!
    Чaваш юрри илтeнет.
    Caварни.
    Сцена cине шaнкaравпа хeр ача тухать, хaйeн юлташeсене чeнет.
    Хeр  ача        Марине, Урине, Кулине, caварни cитрe.Айтaр тaвайккинчен ярaнма.
    Тепeр хeр ача                Caварни, caварни!
    Паян вeт-ха caварни!
    Пурте килeр уява.
    Икe хeр ача caварни юррине юрлама пуcлаcce, ыттисем  вeсен хыccaн юрлаcce.
    Шaнкaр- шaнкaр, шaнкaр
    Шaнкaр- шaнкaравне.
    Епле aста тунa-ши
    Шaнкaр-шaнкaравне.
    Пeрре, иккe, виcce
    Тух-ха Кулине
    Cерcи ури хуcaлтaр
    Caварни cиттeр.
    И caварни, caварни
    Caвар тулли икерчи
    Кесье тулли мaйaрри
    Эрне хушши катаччи..
    И caварни, caварни
    Caварни килет, куртaр-и?
    Cуркуннене сисрaр-и,
    Хирec тухса илтeр-и?
    Хeрсем юрласа пeтерсен, вeсем патне карчaкпа старик икeрчeпе тухаcce.
    Старик         Эй, васпати.Турa пyлeх тивлетне патaр cеc, ял карти тeрeклe пултaр. Эпe те паян caварни ватти пулса пeрре тaвайккинчен ярaнса антaм.
    Карчaк               Caварни карчaкe пулса эп шaмшака хускатрaм вeт. Атя турри сывлaх патaр тепeр caварниччен.Ачасем, caварни икерчине тутанса пaхaр-ха?
    Пeр хeр ача                 Кукамипе кукаcи, пирeнпе пeрле вaйa выльaр-ха!
    Сиарик                       Эй, выляса пaхас пуль, cамрaк чухнехине аса илсе.
    Тепe хeр ача                Эсирех вара пире йертсе пырaр.
    Карчaк                       Ну, юрe.
    Хeрсем вaйa юррине юрла пуcлаcce, карчaка вaйa варрине хaвараcce, старик вара тул енче юлать.
    Чи вeлтeр, чи вeлтeр
    Чи вeл туя пeр туя
    Тимeр туя касса тух
    И эс чипер, эп чипер,
    Чaн чиперри cак ача.
    Кам патeнче юрa вecленчe, вaл юрласа е ташласа парать.
    Старик                   Кулинене мeн тутаратпaр?.
    Карчaк                     Caварни cинчен  мeн те пулин каласа патaр.
    Хeр ача сaвa вуласа парать.
    Эй, caварни, caварни,
    Юрa ташa кaларни
    Cуркуннене чыслани,
    Хeле ecсeр хaварни.
    Асаттесен пилeпе
    Атте, анне ирeкeпе,
    Пурaнар-ха, тaвансем
    Асран кайми чaвашсем.
    Сцена cине темeн те пeр тaхaннa cынсем тухаcce.Малти –патак cине лаша пуcне( хутран тунa) йaтса тухаcce,ун хыceнчен ытти ачасем те тухаcce.(тилхепе тытса тухнa пек тaваcce) Кама cул cинче тeл пулаcce, cавна чaпaрккапа cапаcce.Cапла сaмахсем калаcce:Чир, чир кайтaр, усал- тeсел кайтaр.Ку ачасем кeрсе каяcce.
    Карчaк        Caварни ачисем, чир- чeрсене хaваласа кайрec, халь вара вaййа малалла тaссан та юрать пулe.
    Вaййа тепeр хут пуcлаcce.
    Чи вeлтeр , чи вeлтeр
    Чи вeл туя пeр туя
    Тимeр туя касса тух
    И эс чипер , эп чипер,
    Чaн чиперри  cак ача.
    Старик:                Ну , Уринене мeн тутарар , ачасем ?
    Кинеми:                Унaн сассийe cепec , атя  юрa юрлаттарар,
    Урине:                 Марине мана пулaшсан, эпe юрлама хатeр.
    Марине:                Юлташа мeнле  пулaшмaн  вара?
    Хeрсем юрлаcce.
    Анне мана грузина качча парасшaн.    2хут
    Каймастaп грузина, пeлместeп грузинла
    Грузин чейне вeретме чaнахах та пeлместeп
    Анне мана тутара качча парасшaн,2хут
    Каймастaп тутара, пeлместeп тутарла,
    Лаша ашне пecерме чaнахах та пeлместeп.
    Анне мана вырaса качча парасшaн.2хут
    Каймастaп вырaса, пeлместeп вырaсла,
    Пельмен яшки пecерме чaнахах та пeлместeп.
    Анне манна чaваша качча парасшaн,2хут
    Каятaп чaваша,пeлетeп чaвашла,
    Серте яшки пecерме чaнахах та пeлетeп
    Кинеми                Иккeшeн те сассисем чeкеceннни пек, итлесе тaранмалла мар.
    Сцена cине иккeн тухаcce, cунашка cинче улaмран тунa чучело пур.
    Пeри                        Caварни каять, caварни каять
    Тепри                        Caварнине aсатма каймалла.
    Старик                Ара, ачасем, айтaр caварнине aсаттиччен ташласа юлар.
    (ачасем чучело тавра ташлама пуcлаcce)
    Трактористне калaр-ха,
    Трактор cине шыв ятaр,
    Гармонистне калaр-ха,
    Купaсне аван калатaр.
    Тухатaп, тухатaп,
    Купaс умне тухатaп.
    Нумай – нумай ташламастaп,
    Кaмaл туса паратaп.
    Эп весёлый, эп весёлый
    Эп весёлый хeр ача.
    Эп весёлый пулман пулсан
    Ташламaттaм cакaнта.
    Пeрре, иккe, виcce, тaваттa,
    Урaх ташламастaп,
    сaпаccипa гармонистне
    урaх ташламастaп.
    Ташлама чарaнсан карчaк чучело cине икерчe пaрахать, cакaн пек сaмахсем калать: «caварни карaкe тутлaхлa пул».
    Пeр хeр ачи                Чипер кай.
    Тепeр хeр ача                Чир-чeре ялтан илсе кай.
    Старик                Арcын пуcне вaй хaват пар, арaм пуcне ырлaх, сывлaх пар.
    Карчaк                Ну, халь вара, caварни карчaкне aсатса ярсан та юрать.
    Пурте юрласа сцена cинчен кeрсе каяcce.
    Caварни cуни, ай, креслаллa,
    Ларса чупма чaтать-ши, чaтать-ши.  2хух
    Caварни килет, ай пeр эрне
    ма килместь-ши ик эрне, ик эрне. 2хут
    Cулталaкри caварни те
    час cаврaнса, час cитмест, час cитмест. 2 хут
    Арcын ача           Чaваш чeлхи-тaван чeлхе
    эс- чи пахи, эс -чун уccи.
    Чaваш чeлхи- тaван чeлхе,
    пин чeлхерен чи cепeccи.
    Хeр ача        Cак чeлхепе эп калаcатaп,
    куллен cыратaп та вулатaп.
    Cак чeлхепе эп мухтанатaп,
    куллен- кунах aса туптатaп.
    5в классем хaйсем чaваш чeлхипе мeнле калаcма пултарнине кaтартасшaн.Вeсене халь алa cупса кeтсе илетпeр.
    Чaваш юрри илтeнет.
    Автор          Тилe тус вaрманта cyрет.Aна ватa юман cинче ларакан тaмана асaрхать.
    Тaмана         Тилe тус, эс acта каятaн?
    Тилe        Яла.
    Тaмана        Ялта мeн пур.
    Тилe        Сар автан пур.
    Тaмана        Хырaму пит выcрe-им?
    Тилe        Выcрe cав.
    Тaмана        Вaрманта апат cук-им?
    Тилe        Тупаймарaм.
    Тaмана        Ялта Хампур пур?
    Тилe        Эпир унпа туслa-ха.
    Автор        Тилe тус ял хeрринчи cурт патне cитет, картишне кeрет.
    Чaх чeппи иртсе пырать.
    Чeпe           Эсe кам?
    Тилe            Тилe тус эп. Ман cинчен илтмен-им?
    Чeпe             Cук, илтмен. Эп eнер кaна cуралнa.
    Тилe             Апла пулсан эс пит тутлa.
    Чeпe           Cук, эпe тутлa мар. Сарa тырa пeрчи тутлa.
    Автор         Тилe чaх чeппи тавра явaннине чaх асaрхать те вeсем патне чупса пырать.
    Чaх          Эс  яла мeншeн килтeн?
    Тилe         Эпe сана илме килтeм.
    Чaх          Манпа эсe мeн тaвасшaн?
    Тилe         Cиесшeн.
    Чaх          Ах, епле эс калаcатaн?
    Тилe          Эпe выca .Ху куран.
    Чaх           Эпe автана чeнетeп.
    Тилe           Чeнех, чeнех. Маа апат нумайрах пулe.
    Автор           Чaх пулaшу ыйтнине илтсе вeсем патне автан пырать.
    Тилe          Эп сана cиетeп, автан тус.
    Автан          Мана cиме кaштах кeт.Кeркуннеччен.
    Тилe         Ытла нумай кeттерен.
    Автан           Ун чухне эп cуллaрах та тутлaрах пулaп.
    Тилe          Cук, текех кeтместeп. Сана эп халех cиетeп.
    Автан         Кaра-у-ул!Хампур, acта эс, хaтар!
    Йытa           Яр халех Сар автана. Унсaрaн лекет сана!.
    Тилe         Ах, Хампур кум, эпир санпа тaвансем-cке.
    Йытa         Эпe санaн куму мар, эп санпа тaванлa мар.
    Тилe           Юрe, юрe, ан шавла.
    Йытa          Эсe вара ан вaрла.
    Тилe           Ку пулe юлашки, тек килмeп.
    Йытa           Ак халех эп чeнeп халaха. Яр тенe автана!
    Тилe         Ме, илех автана.
    Автор          Тилe вaрмана тарать. Хампур кaмaллaн:-Пaх та кур, юрать хам пур!
    (О.Воробьёва).
    Хeр ача        Чaвашра вaрман та чaвашла кашлать,
    Шaпчaк та юрлать кунта халь чaвашла
    Пин чeлхеллa халaх хушшинче
    Калаcса cyретeп эпe-чaвашла.
    Арcын ача    5-мeш классем хатeрленe  уяв вecленчe. Сывa пулaр, тепре тeл пуличчен.

  8. 8
    Текст добавил: ДоБрО ПоЖаЛоВаТь

    Янaра , чaваш чeлхи!
    (литературaпа музыка композицийe)
    Сцена cине Кристинaпа  Даша тухаcce
    К.В.Иванов «Нарспи» поэмaри сыпaксене вулаcce
    Хаклa хaнасем, хисеплe ecтешсем!
    Сире пирeн шкулта курма хавас. Йышaнса илсемeр пирeнтен хeрyллe салам!
    Кacал,Чaваш ен Пуcлaхeн Михаил Игнатьев хушaвeпе килeшyллeн 2015 cула К.В.Иванов cулталaкe, Раccейре Литература cулталaкe тесе палaртнa.
    Хамaр шкулта та cак хушaва ырласа йышaнтaмaр.Cулталaк тaршшeпех тeрлe мероприятисем ирттерме  ec планe турaмaр.
    Cавaн пекех ЮНЕСКО пуcарaвeпе нарaс уйaхeн 21-мeшeнче Пeтeм тeнчери  халaхсен Тaван чeлхе кунне паллa тaваcce.
    Эпир те паян К.В.Иванова тата Тaван чeлхе кунне халалланa уява пуcтарaнтaмaр. Чeлхе вaл – халaх культурине упраса пыма пулaшакан хатeр.
    Пeр eмeр иртнe пулсан та К.В.Иванов ячe асрах, чeрере. Ун пек cын 100 cулта пeрре cеc килет ceр cине eмeрлeхе ят хaварма.
    Тархасшaн, ирeк парсамaр пире уява  пуcлама!
    Иосиф Дмитриев сасси  Тахcан-тахcан ….
    Сцена cинче ватa мучи caпата хуcса  ларать.
    Вaйaран  аслашшe патне мaнукe  чупса кeрет:
    (Измуков )Мaнукe: Асатте , эсe нумай cул пурaннa. Ceр cинче  чылай  чeлхе пур теcce. Кала-ха, эсe хaш чeлхене ытларах юрататaн?
    (Ал.Владик) Аслашшe: Ачам, эпe пур чeлхене те кaмaллатaп, анчах вара чи юратни – тaван чeлхе,  паллах.
    Мaнукe:  Чи илемли  хaш чeлхе -ши? Манaн питe пeлес килет
    Аслашшe: Чи илемли те, мaнукaм –тaван чeлхе.
    Мaнукe: Чи пуянни вара?
    Аслашшe: Чи пуянни те , маншaн- тaван чeлхех шутланать.
    Мaнукe:  Мeнпе пуян вара вaл?
    Аслашшe: Кун cинчен пeлес килсен айта вара пeрле  хуравне тупма тaрaшaпaр.
    Паян пирeн пата хaнасем килсе cитрec. Вeсем те кун cинчен пeлесшeн иккен.(кeрсе каяcce)
    Илемлe, илемлe юрa кeввипе ача садне cyрекенсем тухаcce
    Ун хыccaн   «Пукане»  юрa
    Оля Петрова
    Мeнле телей тaван чeлхем пурри!
    Мeн eмeрлeх анне пире пyрни.
    Чeрем юрри , cут пурнacaн юрри
    Тeнчемeре ун пилeпе курни
    Петрова Р. «Анне» юрa
    (Яковлев Дима) Чaваш чeлхи-тaван чeлхе
    Эс-чи пахи, эс-чун уccи
    Чaваш чeлхи-тaван чeлхе
    Пин чeлхерен чи cепeccи
    (Антон)Cак чeлхепе эп калаcатaп
    Куллен cыратaп та вулатaп.
    Cак чeлхепе эп мухтанатaп
    Куллен кунах aса туптатaп
    Григорьев Данил
    Тaван чeлхе, тaван сaмах
    Сана упратaп чeремрех
    Анне чeлхи, атте чeлхи
    Мана вaй кyрeн яланах.
    Сцена cине амaшeпе ывaлe тухаcce
    (Павлов Д.)Ывaлe Анне, уя тухса утсассaн,
    Мeскер унта ялан кашлать?
    (Егорова Елена)Амaшe:  Унта сар тулa пит ачашшaн
    Cилпе мaнаcлaн хумханать.
    Ceр халaха тaрантарать,
    Пуянлaх\e- вaй-хал парать.
    Ывaлe: Анне, тyпенелле пaхсассaн,
    Мeскер унта йaлтaртатать?
    – Амaшe  Cут caлтaр хeхемне сапсассaн
    Чaваш ceрне, ав, сутатать.
    Cак cута caлтaр тупери
    Пин ят усрать ытамeнче
    -Ывaлe:Анне, ecленe чух юрлатaн,
    Мeне пeлсе, кама савса?
    -Амaшe Тавах Тура тесе калатaп
    Тaван ceре эп  юратса.
    Вaйa  «Кaшманла»  кeceн класра вeренекенсем
    1-мeш ача (ар cын ача Егоров Антон)
    Эп – чaваш ачи. Саватaп
    Хамaрaн чaваш ceрне.
    Вaл кипке те ман, сaпка та,
    Aна манмaп eмeрне.
    2-мeш ача(Егорова Сусанна)
    Эп – чaваш ачи. Саватaп
    Чeвeл- чeвeл чeлхене,
    Юратап юрра-сaвва та,
    Купaса та кeслене.
    Григорьева Диана такмакe
    Анне мана каларe
    Хитре тутар cых,- терe
    Халaх умне тухсассан
    Савaнacлa пул терe.
    Мана анне cуратна
    Ceр cинче телей курма
    Юрлама та ташлама
    Cынсене савaнтарма.
    Эп хаваслa, эп хавасла
    Эп хавасла хeр ача
    Эп хаваслa пулмасан
    Ташламастaп cакaнта.
    Мана анне юратать
    Ялан ырa cеc сунать
    Эп ташлама тухсассан
    Мана пaхса савaнать.
    Юрлама та юратап
    Ташлама та юратап
    Пуринчен те ытларах
    Эпe сире юратап
    (Егоров Тимофей)Тaван чeлхе – таса caл куce:
    Тaван чeлхе – телей шевли
    Тaван чeлхе –ceн алaк   уce
    Куллен кунах пире валли?
    (Алексеев Никита)Тaван чeлхе – атте aс-пуce:
    Тaван чeлхе – анне сасси
    Тaван чeлхесeр шалкaм хуce:
    Тaван чeлхе вaл – пуласси
    Егоров Тимофей Савар: мухтар чeлхемeре:
    Aна усрар чыс-хисепре
    Унпа эпир ecе вeреннe:
    Чaн тyпене cити ceкленнe
    Алексеев Никита
    Упрар тaван чeлхемeре:
    Чун-чeрери хeлхемeре
    Унпа эпир ялан ceнтернe:
    Ceршыв ятне cyле ceкленe.
    Кeceн классем юрa юрлаcce
    «Чaваш ачи, чaвашах «
    (Петров Дима)«Мeн чaваш чeлхи!» – илтетпeр
    Хaш чухне чaвашранах.
    Йeрeнсе пaхса илетпeр
    Ун йышши каcрашкана.
    Сценка. «Шили-пили »
    Выляканнисем:  Яковлев Данилпа Григорьева Олеся 6 класс
    Вылякансем:амaшe –Кулине
    Ывaлe-Вова
    Вова амaшe пукан cинче нуски cыхса ларать. Ун тавра Вова явaнса cyрет.
    Вова: Анне, юмах каласа пар-ха.
    Кулине: Не анне , а мама.
    Вова : Ну мама пултaр Мама , юмах каласа пар-ха. Ялта асанне пит нумай юмах каласа пачe мана.Эх, пeри тепринчен асамлaрах юмахeсем
    Кулине(тарaхса) Твой асанне кокта я поету в теревню выковор получит
    Вова (тeлeнсе) Мeншeн?
    Кулине Тебе по-чувашски портилшaн
    Вова: Асанне мана чaвашла вeрентнeшен aна ма вaрcмалла?Анне, юмах каласа пар-ха.(амaшe cумне ларать) Каласа парха eнтe, анне.
    Кулине: Шили пили папка та тет
    Вова (aнланмасaр – хaй тeллeн Шили…А мен ceленe вара вeсем?
    Кулине: Не ceленe, а шили-понимаешь-ш-ш-шили
    (аллинчи caмхине урайне перет
    Ты после теревни ненормальный стал что ли? Ничего не понимаешь Переключай свой моск на русский
    Вова (eнсине хыcкаласа) Мeн ceленe вара вeсем? Кeрeк-и? Тaлaп-и?Ceлeк-и? Шлепке-и?
    Кулине(тарaхса) Ни шлепке, ни тулуп А простожили
    Вова Ан cилен, анне.Асанне мана хулана кайсан аcy-аннyпе чaвашла калаc терe.
    Кулине Слушай хорошо, тогда поймешь.Шили-пили папка та тет.
    Вова (хaй тeллeн)Мeн пулма пултаратьши ку тет тени? Асанне юмахeсенче тет  сaмах  нумай –ха.
    Кулине У аснни тет-трукой, а у меня тет-совсем трукой У меня тет-старик Понял?
    Вова (хавассaн) Тинех aнлантaм: тет-старик,папка-бабка
    Кулине (ывaлне cурaмeнчен лaпкаса) Ма-ла тес!
    Вова тата хаваслaрах :Шили-пили тени вaл санан Жили-были тени пулe-ха
    Кулине ывaлне хaй cумне чaмартать Наконец-то твойне ма-ла –тес!
    Лар-ха , лар.Малалла итле.
    Вова(алaк патнечупса каять)Урaх итлеместeп ку юмаха.Ытла анланмалла мар.Aна итличчен урама тухса ачасемпе вылятaп.Юмахне каличчен малтан мама эс вырaсла лайaхрах вeрен-ха Унсаран эп сана aнланмастaп, эс-мана.Мeнле пурaнмалла?
    Петров Дима
    Вырaсла пeлни – пысaк ырлaх, пысaк cитeнy. Анчах вaл пирeн чaваш чeлхине тата Раccейри ытти халaхсен чeлхисене  хупламасть, пурнacран хeссе кaлармасть. Вeсем кашниех кирлe.
    «Россия» Дурновцева Кристинaпа  Антонова Саша)
    Григорьев Дима
    Чaвашсем, чaвашла калаcмасaр,
    Ан именeр чaваш пулнaран.
    Чaвашсем, чaвашла юрламасaр,
    Ан писсемeр  тaван халaхран.
    (Савкова Валя)
    Вece-хeррисeр
    Раccей ceрeнче
    Миcе пин юхан шыв юхать-ши?
    Шaнкaр-шaнкaр шывсем хушшинче
    Чи илемлe сасли хaшe-ши?
    (Андреева Маша)
    Хaшe-ши? Кам пeлет-ши cакна?
    Кашни халaхaн хaйeн чeлхи.
    Вaл илет те пeрре тыткaна,
    Cак вара – чи ырри, лайaххи.
    (Егорова Елена)
    Эй, чeлхем, анне панa чeлхем,
    Янaра эсe cут тeнчере.
    Ыттине ceр чeлхе эп пeлем,
    Эсe манaн – пeрре cеc, пeрре
    6- 8 классем ташлаcce (Иванова Даша Антонова Саша
    Григорьева Д. Егорова Н)
    Вece  Пурте тухаcce
    Сaвa Эпир пулнa, пур, пулатпaр
    Петров Д Eмeрсем иртсе пыраcce
    Yстерсе вaй-хал мулне
    Кeнекеceсем шыраcce
    Чaвашсен кунне-cулне.
    Тинкеретпeр малалла
    Кайрине те халь куратпaр…
    Манaн шухaшaмпала
    Пурте Эпир пулнa, пур , пулатпaр!!!
    Иванова Даша
    Никамран та ютшaнмасaр
    Тан хурса пур йaхсене
    Ят хума пултарнa хамaр
    Хeвеле , caлтaрсене.
    Aс-пуcран та катaк мар
    Чун хавалeпе те паттaр
    Чeрепе те шeл кaвар
    Пурте: Эпир пулнa, пур, пулатпaр!!!
    Аслашшeпе манукe сцена cине улaхаcce
    Мaнукe Асатте,   эсe мана 7 ыйту панa пулсан эпe пeр хурав, пeр сaмах  калaттaм
    Чи илемли, чи янaравли, чи cепeccи, чи илемли, чи хaватли, чи aшши, чи юратни-ТAван Ч Eлхе пулать
    Пурте          Чeлхемeр пулсан – эпир пуян:
    Чeлхемeр пулсан – эпир патвар:
    Чeлхемeр пулсан – эпир мёнаc
    Чeлхемeр пулсан – эпир хастар!
    « Савнa ялaм, Аслa Чак» юрa

  9. Канаш А. Тaван чeлхене: Сaвa
    Лукин А. Чeлхем, тaван чeлхем: Сaвa
    Назул А. Тaван ceршыв, тaван чeлхе: Сaвa
    Митта В. «Тaван чeлхем! Таса хeлхем…»: Сaвa
    Петров-Вирьял Ю. Чaваш чeлхи: Сaвa
    Сандров Н. Тaван чeлхе: С aвa
    Сементер Ю. Чaваш чeлхине сaвапласа кeвeленe кeлe: Сaвa
    Сеспель М. Чaваш чeлхи: Сaвa = Чувашский язык: Стихотворение
    Тимбай А. Тaван чeлхе: Сaвa
    Титова О. Чaваш чeлхи: Сaвa
    Ухсай Я. Чaваш чeлхи: Сaвa
    Туркай В. Чaваш чeлхи: Сaвa
    Хусанкай П. Тaван чeлхе: Сaвa = Родной язык: Стихотворение
    Федорова Л. Тaван чeлхем: Сaвa
    Чичканов П. Тaван чeлхе: Сaвa
    Эндип В. «Тaван чeлхе, эс – вeceмсeр тeнче…»: Сaвa
    Юман А. Тaван чeлхе: Сaвa
    Ялгир П. Чaвашсем, чaмaртанaр!: Сaвa

    Канаш А. Тaван чeлхене

    Тaван чeлхене
    Шанатпaр!..
    Cеcпeл Мишши
    Cепecceн, сулмаклaн,
    Савaккaн, хaватлaн
    Янaратaн эсe, ман тaван чeлхем.
    Тимeре тататaн,
    Чул сaрта вататaн,
    Сyннe вучахра та эс чeртен хeлхем!
    Савнa ялaмра-и,
    Шавлa хулара-и
    Сан сассун йыхравe пуcтарать пире.
    Атaлaн – Мускавaн
    Илтeнен мухтавлан, –
    Cитмeл cичe халaх саламлать: хитре!
    Венaра тaрать-и,
    Берлинра утать-и
    Ирeклeх салтакe,
    чыслaха туйса, –
    Туслa чeлхесенeн
    Хушшинче, кервенeн,
    Сас паратaн эс те, кaмала уcса.
    Eмeрсем пиe
    Халaхaн илемe,
    Кунсерен cекле эс иксeлми вaйна!
    Чaвашлах хавассaн
    Калаcать Некрасов,
    Пушкин та, Шекспир та йышaнчec сана!
    Хaшпeр каппайланнa,
    Cын тивecне маннa
    Йaхсaр-хурaнташсaр каcaр сaмсасем
    Сан пирки, мaнаcлaн,
    Кaрккасем калаcнaн,
    Павaраc пулин те, шанчaксaр, тесе,
    Эп сана шанатaп,
    Эп кeтсех тaратaп:
    Килe Улaп-ывaл – Горькие юлташ.
    Вaл сана чап кyрe,
    Тeнчипех вaл cyрe –
    Мирпеле канашaн юрacи – Чaваш!
    1952
    Канаш, А. Тaван чeлхене / А. Канаш //А. Канаш Сaвaсем. – Шупашкар, 1960. – С. 30-31.

    Лукин А. Чeлхем, тaван чeлхем

    Чeлхем, тaван чeлхем,
    Эс пуртанах – чунра
    Cиcет шевле-хeлхем,
    Чупать вaй-хал юнра.
    Сeм вaрмана тухсан
    Туяп: кашла-кашла
    Йывaceсем тасан
    Юрлаcce чaвашла.
    Cуралнa ялaмра
    Cунатлa чeлхепе
    Пуплет яштак йaмра
    Cумри ceмeртлeхпе.
    Выл хeррине ансан,
    Сар хeрсемпе ташлa, –
    Кунта йaлтах ансат,
    Кунта йaлт пакaшла!
    Cycе – cинcе cилхе –
    Cилпе сиккеленет.
    Чeлхем, чечен чeлхем
    Cулcа сирсе cyрет.
    Сaр хeрринчен ларса
    Тухам-и Атaла,
    Ашра вут кaларса,
    Анам анаталла.
    Вуншар чeлхе юрри
    Вecет тyпенелле.
    Чaваш кeвви пурри
    Чуна ceклет епле!
    Шур акaш – пaрахут –
    Cитсен Шупашкара,
    Сас пачe: ту-ту-тут! –
    Тус-тантaшсем умра.
    Тeп хулари хeрсем
    Манман-ха чaвашла…
    Эппин, чeлхем, хeрсем,
    Вут-кайaкaн вашлат!
    …Тeнчемeр уcлaхне
    Сассу cитет пулсан,
    Чeлхем, ху хeлхемне
    Сyнтермeн эс нихcан!
    Лукин, А. Чeлхем, тaван чeлхем / А. Лукин // А. Лукин. Ан манaр. – Шупашкар, 1990. – С. 48-49.
    | Оглавление |

    Назул А. Тaван ceршыв, тaван чeлхе

    Тaван ceршыв, тaван чeлхе
    Пысaк ceршывсем тeнчере нумай.
    Анчах чи пысaкки вaл – Тaван ceршыв.
    Ан тив, лаптaкaшe хaй тем териех мар
    пулин те…
    Тaван ceршыв – яланах пысaк.
    Аслa халaхсем тeнчере самай.
    Анчах чи асли вaл – тaван халaх.
    Ан тив, йышeпелен хaй тем териех мар
    пулин те…
    Тaван халaх – яланах аслa.
    Вaйлa чeлхесем тeнчере пайтах.
    Анчах чи вaйли вaл – тaван чeлхе.
    Ан тив, калaпaшe хaй тем териех мар
    пулин те…
    Тaван чeлхе – яланах вaйлa.
    Шaкaл-шaкaл тaсaлать-и калаcу, cаврaм-
    cаврaм янaрать-и юрa
    е cемeн- cемeн шaнкaртатса юхать-и юмах:
    Ку вaл пeтeмпех – тaван чeлхе.
    Тeнчерe чeрчeнaн, ceр cинчи мeнпур
    yсентaранaн,
    тyпери мeнпур caлтaрaн ячe пур пирeн:
    Ку вaл пeтeмпех – тaван чeлхе.
    cутcанталaк пулaмeсене, кyршe-аршaн
    шухaш-кaмaлне, ырaпа
    усала eмeртенех пит лайaх чухланa эпир:
    Ку вaл пeтeмпех – тaван чeлхе.
    Вaрcа-харcа тиркенe, чире-чeре сиплеме
    пeлнe, сaваплaха
    мухтанa, ирeксeрлeхе курайман:
    Ку вaл пeтeмпех – тaван чeлхе.
    Пин-пин сaмахaмaр пур пирeн,
    пин-пин юмахaмaр пур пирeн,
    пин-пин юррaмaр пур пирeн:
    Ку вaл пeтeмпех – тaван чeлхе.
    ceр cул мар, пин те мар, темиcе пин cул
    янaранa eнтe
    чaваш чeлхи.
    Анчах – пeрре те кивелмен.
    Пачах-ха, вaл йaм-йaм хeмпе cиcсе тaракан
    caлтaр пекех cап-cутa.
    Шурaмпуc caлтaрe пекех cутa вaл, ялтaр
    cутa!
    ceр cухрaм мар, пин те мар, темиcе пин
    cухрaм хутланa хaй
    eмeрeн чaваш чeлхи.
    Анчах – пeрре те мaкалман.
    Пачах-ха, вaл чaвaш-чaвaш сасaпа
    чaвласа тaракан хec пекех cип-cивeч.
    Хашe-пeрисем aнланаймаcce cав сана, тaван
    чeлхемeр, пач та aнланмаcce.
    Анланма тивecлeскерсемех.
    Чухламалла тенeскерсемех.
    Тавcaрмалла пекскерсемех.
    Анланaвe вара хaйсен, тивecле aнланaвe,
    cаплах cук та cук,
    cав-cавах cук.
    Чeлхе!..
    Чи пысaк мул вaл cакa cутa тенчере, чи
    аслa пуянлaх.
    Унран пысaккине, унран мaннине урaх
    нимeскер те, пeр
    нимeскер те шыраса тупаймaн.
    Ниcта та.
    Нихacан та.
    Чи хаклa парне вaл кирек камшaн та, чи
    вaйла пил-eмeт!
    Aстан, питех те aстан aслaланa cав eнтe
    халaхaмaр чeлхемeре,
    калама cук аслaн aсталанa.
    cав териех меллeн те cав териех шеппeн!
    Йeрки-йeркипе шайлаштара-шайлаштара
    хурса та майe-майeпелен
    вырнаcтара-вырнаcтара пырса.
    Теплeн те килeшyллeн сыпaнтарса,
    cыхaнтарса.
    Кашни-пeр сaмахнех чалтaр вут сирпeнсе
    тухаслах туптаса.
    якатса!
    Назул, А. Тaван ceршыв, тaван чeлхе // Ялав . – 1994. – № 6. – С. 29.

    Митта В. «Тaван чeлхем! Таса хeлхем…»

    Тaван чeлхем! Таса хeлхем
    Парсам пaлхавлa чунaма.
    Пeр чaнлaх, савaнac, илем,
    Пар ирeк – cутaрах cунма.
    Eшеннисемшeн cул cинче
    Эс – шанчaк caлтaрe ялан.
    Тискер тaманлa каcсенче
    Йыхравлa чан пек янaран.
    Cунат паратaн cамрaка,
    Ватта чун канace кyрен.
    Сyнсе кeлленнe кaмрaка
    Вуткайaк сывлашe кeртен.
    Хыпса cунан ceршывaма,
    Чeлхем, сипетлe cумaр яр.
    Хeвел хeм патaр сывлaма
    Мала та пeр тумлам сыптар.
    Сeткенyпе шaварaнса,
    Шаланкa евeр ceкленем.
    Cyлте cуйхавлaн ярaнса,
    Этемшeн савaнac чeнем.
    Cyресе cинcелмен cyрен ут…
    Лар, савни, вecтерер пeрех хут!
    Ытарса илемлe чечен ир,
    Куcпала виcейми cеcенхир…
    Лар часрах! Аш вaркать, aш cунать…
    Кукалет – cул ыйтать cилcунат.
    Эреветлe чаршав пeлeтсем
    Уcaлайччaр эпир вecнecем.
    Шaпaрне cухaртса, cил ачи
    Чуптaр пирeнпеле катаччи.
    Туссан тус лайaхрах, cил-тaман!
    Ирeк, ирeк!..
    Тaван, мeн тaвам?
    Янкaс чун ямшaкла кaтaрса,
    Е ярам-и ши-ши шaхaрса?
    Тапса сиктeр маттур cyрен ут,
    Пaхса юлтaр, ан тив, cиче ют.
    Камaн cулe пие хирec мар —
    Ларкaча тус-йышла сиксе лар!
    Савнac, савнac! Чупту, ытала!..
    Ямшaк тус, хулленрех хaвала…
    Киленсе куc хупса иличчен
    Ялaм юлнa таcта cитиччен.
    Юр yкет – и лапка та лапка…
    Пурнac, пурнac, ытла ан васка!
    Cамрaк eмeр – самант.
    Уй парни –
    Cут шaнкравлa кec-вec caварни.
    Митта, В. «Тaван чeлхем! Таса хeлхем…» // Митта В. Кeрхи илем / В. Митта. – Шупашкар, 1978. – С. 108-110.
    | Оглавление |

    Петров-Вирьял Ю. Чaваш чeлхи

    Чaваш чeлхи
    Тaван чeлхене
    аталантарассишeн
    чунтан тaрaшакан Андрей Алексеева
    Cулcyрен cеc cакна пeлме пултарe:
    Эс инcетре, хальччен пулман ceрте,
    Хaш чух хaвна туйса илен мaнтарaн –
    Самантлaх пaлхану ку пулe, тен?
    Cав вaхaтра тaван сасса илтен-тeк
    Хeвeшекен cынсен шaв-шавeнче,
    Пачах манатaн eшенли cинчен те,
    Юлмасть салхулaх та чун тeпeнче.
    Вара тeлeнмелле хавхаланулaх
    Cyле ceклет сан шухaш-eмeтне.
    Cут шыв та, вecсeр хир те симeс улaх
    Пуплеcce, пехилленe пек анне.
    Чeлхем! Санра ceр кeввине илтетeп,
    Куратaп йaлтaр cиceм cиcнине…
    Е вутлa тaвaла асилтеретен,
    Е ытарми сaпка юррисене!
    Манми сaнарлaн, чeррeн кaларатaн
    Ceнелекен тавралaха ума:
    Мaн тинeсе куcса юрлать халь Атaл,
    Aш cумaр курaк кашмине кумать.
    Хум шaпaл-шaпaл!..Cулca caтaл-caтaл
    Cил вaштaр-вaштaр!.. Канлe хaлхана.
    Чечек шaрши те, пыл тути те тaтaш
    Кaтaкласа тaраcce сaмсана.
    Туй тутaрe тeртет чечеклe йaлaм,
    Чeнет тaван пек aшшaн Шупашкар…
    Хам халaхпа нихcан та пулмaп тaлaх,
    Кирек мeнле ecре те халсaр мар!
    Чaваш эп! Хyхeм калаcма пултарaп
    Туспа та, савиипе те тaшманпа.
    Чeлхемeр уcлaхра та ян! янрарe
    Вут-кайaкла вecсе Андриянпа.
    Хec евeр cивeч,
    Cиceм пек кaварлa,
    Cут кeмeл саслa, витeмлe чeлхем!
    Эс манaн eceмри сyнми хастарлaх,
    Юратупа кeрешyри илем!
    Петров-Вирьял, Ю. Чaваш чeлхи // Петров-Вирьял, Ю. Ырми-канми caлкуc / Ю. Петров-Вирьял. – Шупашкар, 1986. – С. 41-42.

    Сандров Н. Тaван чeлхе

    Тaван чeлхе
    Тaван чeлхем ыран пeтес пулсассaн,
    Эп хатeр паянах ceре кeме.
    Р. Гамзатов
    Вec-хeррисeр
    Раccей ceрeнче
    Миcе пин юханшыв юхать-ши?
    Шaнкaр-шaнкaр шывсем хушшииче
    Чи илемлe сасли хaшe-ши?
    Хaшe-ши? Кам пeлет-ши cакна?
    Кашни халaхaн хaйeн чeлхи.
    Вaл илет те пeрре тыткaна,
    Cак вара – чи ырри, лайaххи.
    Малтанхи «аннерен», «аттерен»
    Тин cеc илтнe «нейтрино» таран
    Пeтeмпех эс тирпейлeн илен,
    Хaв сaмах хутаcне пуcтаран.
    Cав хутаc ылтaнран та паха,
    Мухтанатпaр эпир унпалан.
    Тав тaватпaр тaван халaха
    Cав хутаc кaтартмалaх пуртан.
    Эй, чeлхемceм, сана юратса
    Cак сaвва эп cыратaп чунтан
    Ирхи сывлaм пек эсe таса,
    Эс хрусталь чечек пек янaран.
    …Кeмeл саслa cинcе хeлeхе
    Чeтрентерчe-им лeп cил килсе?
    Cук, ку cепecceн пирeн чeлхе
    Янaрать эфирта чyхенсе.
    Cиceм cиcрe йaлт-ялт, аслати
    Шартлаттарчe таcта cывaхрах.
    Чипер чух аслати пулать-и –
    Шартлаттарчe ку пирeн сaмах!
    Эй, чeлхем, анне панa чeлхем,
    Янaра эсe cут тeнчере.
    Ыттине ceр чeлхе эп пeлем,
    Эсe манaн – пeрре cеc, пeрре!
    1969—79
    Сандров, Н. Тaван чeлхе // Сандров Н. Сaвaсемпе поэмaсем / Н. Сандров. – Шупашкар, 1981. – С. 17-18.
    | Оглавление |

    Сементер Ю. Чaваш чeлхине сaвапласа кeвeленe кeлe

    Эй, аслa чeлхемceм,
    чун-чeрери хeлхемceм!
    Cакa сенкер тeнчери
    кун cутине астaван малтанхи самантранах
    сан сипетлe aшшуна кaкaрaмра упратaп,
    cав aшaпа пурнатaп.
    Йeлме йывac пeкечи
    ярaм-ярaм ярaнса сиктеретчe сaпкама,
    cут тeнче aшпиллeхне ачисемшeн пухнa чун,
    хeвел кaмaллa аннем,
    калаcатчe манпала.
    Caлкуcсем шaйкaртатни, caлтaрсем йaлтaртатни,
    чeкеcсем чeвeлтетни, кeпшeлсем кeвeлтетни
    пурччe унaн сассинче, унaн cепec юрринче.
    Аттесен сaмахeнчен сeм вaрман каш кашлани,
    ырашсем шaркаланни, cын ecпе патварланни,
    тaшмана парaнманни сaрхaнатчс хaлхана.
    C?тcанталaк куcaмне, хамaн пурнac шуcaмне
    эп кaларнa куc умне эс к?рен пархатарпа,
    аттепе анне чeлхи, ытарми чaваш чeлхи.
    Сан таса пехил?пе хам ёceме тaватaп,
    сан таса пехил?пе алла caкaр тытатaп,
    сан таса пехил?пе cынпа сапaр пулатaп,
    эс к?рен тивлетпелен — вырaсра та вырaн пур,
    эс к?рен тивлетпелен — тутарта та туссем пур,
    эс к?рен тивлетпелен — cармaсра та ярмac пур.
    Эй, аслa чeлхемeр, пире усран ырсемeр!
    Сан ятна сaвапласа, ырлaхушaн тав туса
    пуcа таяс кaмaл пур, чунтан калас сaмах пур.
    Cав кaмaла палaртма cав мехеллe сехет пар,
    cав сaмаха калама cав мехеллe хевте пар.
    II
    Пурнac чeрeлeхeпе пeтeленнe ceр cине
    cын килет тахcан авал.
    Йeкелрен вaрман шaтать, хунавран вaрман хунать.
    Ар сывлaшe пур чухне, ама сывлaш пур ceрте,
    cын йышe те хутшaнать,
    чун cумне чун хушaнса,
    хaйне ята йaх юлать.
    Йaх катинче пуплеме, пeр-пeринпе хутшaнма,
    ниме пухса ec тума, уяв туса савaнма
    халaхaн чeлхе пулать.
    Аслa несeлсен чeлхи, аттепе анне чeлхи!
    Ceр cинчи пин-пин чeлхен
    пин туратлa йывaccин авалхи тымарeнчен
    хунавланса килекен чaтaм-т?сeмлe чeлхем!
    Вecсeр вaрман кашлани, Катунь-шывe шавлани,
    Тенгиз к?лли хумханни, Урал шухaша кайни,
    Каспи хумe каc пулсан улaпсемпе калаcни,
    Кавказ тaвe кар тaни —
    пурте пур сан кeвв?нте,
    пурте пур сан cемм?нте.
    Пушa выртан хирсенче кaпчак вaрттaн c?рени,
    Кaбрат хан Аспаруха вут умeнче пиллени,
    Ахмед Ибн-Фадланпа Алмaш алa cапнисем,
    Киев кнеce Улатимeр, Сарa Хeвел тенeскер,
    пирeн пaлхар элтепeрне пуc тайса чысланисем,
    Кушкaри Якку Иaванe
    cук cын ачи пуceпех
    пысaк пeл? туянса,
    еce cумне ec хушса, чысе cумне чыс хушса
    дворян ятне илнисем,
    унтан чaваш халaхне кeнеке тыттарнисем,—
    пурте пур сан кeвв?нте,
    пурте пур сан cемм?нте.
    Caлтaр витeр cул курса пушхир урлa каcнaскер,
    вeрене cулcи cутипе вaрман витeр тухнaскер,
    Атaл тaрaх хaпарса,
    вaл юпленекен ceре cитсе
    тымар яриччен ?ркенмесeр утнaскер,
    чaваш cынни санпала, ытарайми чeлхемeр,
    хaйeн йышне усранa,
    синкер килнe сехетре юман пулса юрлана,
    Вирт c?рекен вaхaта йaмра пулса йaпатнa,
    т?лек тaран каcсенче саркайaк пек сас панa,
    имлeхне те сиплeхне, eмeрхи техeмлeхне,
    eмeрхи cепecлехне, тарават-вашаватне,
    иксeлми пархатарне уртмахeнче упранa.
    Тайма пуc сана, чeлхем,
    чунaмри таса хeлхем!
    III
    Тeнчене килен этем сар хeвеле чыс тaвать.
    Сар хeвеле чыс тaвать, хура ceре пуc таять.
    Caкaр cиес теекен, тутa пулас теекен
    ceр чeлхине вeренет,
    ceр чeлхине вeренсе, ceр пулaхне ?стерет.
    Вaрлaх шaттaр теекен, тырa aнтaр теекен
    шыв чeлхи те вeренет,
    шыв чeлхине вeренсе, уя н?рeк витерет,
    ял cуммипе юхакан шанкaр-шaнкaр шывсене,
    cавра куcлa caлсене cыншaн тaрaшма хистет.
    Вут уссине пeлекен,
    ун вaйeпе ун халне ecе к?лес теекен
    вут чeлхи те вeренет,
    вут чeлхине вeренсе, ceршер лаша вaйeпе,
    пиншер лаша вaйeпе тeрлe хaват меслетлет,
    ec тухacне пехетлет.
    Cутcанталaк аллинче cитмeл вaй та cичe вaй,
    пайaр вaя пай пама, вунa пая пeр тума,
    пурнac майлa cавaрма,
    чeлхемeрeн майe пур, чeлхемeрeн сайe пур,
    пит пeлесех тесессeн, вeренесех килсессeн
    таса чунлa этеме пыл пек пылак тутине,
    cу пек cемcе ыррине, тухатуллa хaватне,
    вaштaр-вaштaр cунатне, cураcуллa кaмaлне
    тата ытти асамне парнелет чaваш чeлхи,
    aс чeлхи те хал cилхи.
    Сан сулaмупа, чeлхемeр,
    сaвай ларать лайaхрах,
    никeс чaтать ытларах, п?рт хaпарать хaвaртрах,
    сан пехет?пе, чeлхемeр, кeреке илпеклeрех,
    туй юрри илемлeрех, туй ташши хeлхемлeрех,
    сан хисеп?пе, чeлхемeр,
    атте-анне сумлaрах, тaван-пeтен чыслaрах,
    пeлeш-хурaнташ хаклaрах.
    Мерттес санaн кaмaлна!
    Мерттес санaн cавруна!
    IV
    Улaх-cаран тени тeрлe чечекпе пуян,
    вaрман тени тeрлe йывacпа пуян.
    Пeрлeхенпе пыл курaкe валли те,
    юманпа caка валли те, aвaспа шeшкe валли те
    вырaн cителeклe унта.
    Хeвел кeлчечекпе утмaлтурата та,
    ceмeртпе шaлана та пeр пекех савать.
    Кашни йывac-курaкaн хaйне кура сиплeхe,
    хaйне кура имлeхe.
    Cавaнпа кирлe те,
    cавaнпа хаклa та вeсем пирeншeн.
    Пeтeм курaк хушшинче пeтнeк пeтес пулсассaн,
    пeтeм йывac хушшинчен йaмра-c?cе ceтсессeн,
    сывлaш техeмe чакать, пурнac техeмe хухать.
    Пирeн чaваш чeлхи те пин-пин чeлхе хушшинче
    cавaн пекех ыр ятлa, cавaн пекех сaваплa.
    Cутcанталaк сассинчен чeлхе пулнa кунтанпах,
    чaваш тенe халaха пeрле cыхнa кунтанпах
    эсe, аслa чeлхемeр, пире ырлaх пиллетeн,
    пире усa к?ретeн.
    Cут тeнчене киле тaран
    сан тивлет?пе курать амaшeи ачашлaхне,
    ec нимине тухакан
    сан тивлет?пе курать пeрлехи вaй уссине,
    тaван-пeтен пухaнса кeрекене ларсассaн
    сан тивлет?пе курать пурaнac милетлeхне.
    Сармантей чeлхиceмeр,
    пин те пин чeлхе cинче эс хaвна мала хуман,
    пин те пин чeлхе cинче ыттинчеи кая юлман.
    Тeнчепе пeр шай тaма пур сан хeвел-сaмахху,
    халaх чунне кaтартма пур сан асам юмахху,
    пур сан сурпан-масмаку, пур сан юрру-такмаку,
    хaна-вeрле йышaнма — пур сан чeнтeрлe хапху.
    Ивановпа Cеcпeл?, Шелепипе Элкер?,
    Хусанкайпа Ухсаю, Миттапала Янкасу —
    сан яту та сан чысу!
    Пурaн, шaкaлчи чeлхемeр!
    Пурaн, шaнкaрти чeлхемeр!
    Утакан cын умeнче утма cулне уcса пыр,
    ырa cыннaн чунeнче ырa шухaш хушса пыр,
    Юрий Сементер.
    пeчеккине пысaк ту,
    сусaррине сывa ту!
    Эй, чeлхемeр!
    Ылтaнпа виcейми таса тупра!
    Cакa cутa тeнчере хaйне чaваш теекен,
    пултaранпа ыр пулан,
    сaрапала сaйланан халaх пeрлeхне упра!
    V
    Cитмeл те cичe тинeс утравeнче ылтaн вaрман,
    ылтaн вaрманта ылтaн п?рт,
    ылтaн п?ртре ылтaн сакай,
    ылтaн сакайeнче ылтaн йaва,
    ылтaн йaвара ылтaн caмарта,
    ылтaн caмартаран тухнa хур чeпписем
    шaкaл та шaкaл шaкaлтатса пурaннa евeр
    ылтaн сaмахпа ынатланса,
    кeмeл кeвeпе кeрнекленсе пурaнччaр,
    чeвeл-чeвeл чeлхемeр,
    сана тaван шутлакансем,
    сана сума сaвакансем,
    сан илемлeх?пе сан хeлхемлeхне
    чун-чeринче упракансем,
    ытарайми чaваш cыннисем.
    .
    Сементер, Ю. Чaваш чeлхине сaвапласа кeвeленe кeвe / Ю. Сементер // Сементер, Ю. Йeс шaнкaрав. – Шупашкар, 1991. – С. 29-34.
    | Оглавление |

    Сеспель М. Чaваш чeлхи

    Лбов юлташа хисеплесе
    Тeнчене тасатрe ирeк вут-кaварe,
    Cут тeнче cуталчe, иртрe авалхи.
    Тeттeмe тeп пулчe,
    мaшкaл иртсе кайрe –
    Тин ирeке тухрaн, тeп чaваш чeлхи!
    Миcе eмeр витeр асаппа тухмарaн,
    Миcе cичe ютaн мaшкaлe пулса…
    Cапах паттaр юлтaн, вaйна cухатмарaн,
    Халь те пулин cивeч, кaвартан таса.
    Йaвaр асапран та, тимeр сaнчaртан та
    Эсe парaнмасaр хaтaлтaн пулсан, –
    Пулас пурнacра та cивeчпе хaватлaх
    Ют чeлхесенчен те кая пулмe сан.
    Кaмaллa ceршывaн кaмaллa чeлхиceм!
    Иртнe хурлaхушaн cитe ырлaху:
    Хeрлe хeрнe хурca, cунтаракан cиceм,
    Вeри вутлa cулaм эсe пулaн ху.
    Аслa Атaл урлa, Атaл шывe майe,
    Вaрман витeр кайe мухтавлa яту;
    Кeсле кeвви саслa янраттарса кайe,
    Уйaхaн-хeвелeн cунe хaвату.
    Атaл хумeсенeн шавланисене те,
    Хaвна та yстернe ват Шупашкара,
    Ирeкле ceршывaн ырa ирeкне те
    Юрa хывса мухтaн асaнса вара.
    Сана шанаканe, cакна cыраканe
    Ceр айeнче выртe тaлaххaн ун чух,
    Хaй cийeнчи ceрe aна пусса анe,
    Сан чапна курмашкaн тaма пулас cук.
    Ун cинче чaвашaн чeлхи чапe пулe,
    Тaпри cинче янрe ирeклeх юрри, –
    Вара вилнeскерe канлe-канлe выртe,
    Канлe, caмaл пулe cийeнчи тaпри.
    [1920 c. чyк]
    Шупашкар
    Сеспель, М. Чaваш чeлхи=Чувашский язык // Сеспель М. Cырнисен пуххи / М. Сеспель. – Шупашкар, 1989. – С. 94-97.

    Сеспель М. Чувашский язык

    Посвящается товарищу Лбову
    Навсегда очищен пламенем свободы,
    Новый день сияет над моей страной.
    Скрылась тьма глухая, пронеслись невзгоды,
    Наконец ты волен, наш язык родной!
    Сколько мук ты в прошлом и страданий вынес!
    Кто тебя в столетьях не терзал, гоня!
    Но остался твердым, сохранил доныне
    Ты железа силу, чистоту огня.
    Если ни насильем, ни цепями время
    Не смогло навеки в прах тебя стереть,
    То и в новой жизни наравне со всеми
    Языками мира будешь ты звенеть.
    Сладкая для слуха речь родного края!
    Прежних унижений нету и следа.
    Сталью накаляясь, молнией сверкая,
    Пламенем разящим будешь ты всегда.
    По широкой Волге, по волнам-бурунам.
    По лесам, долинам ты, язык родной,
    Зазвенишь, подобно гуслям златострунным.
    Заиграешь разом солнцем и луной.
    Ты прославишь в песнях край наш обновленный,
    Светлую свободу сердцем возлюбя.
    Ты прославишь Волги плеск неугомонный,
    Шубашкар, что нежно вынянчил тебя.
    Может, не увидит твоего расцвета
    Тот, кто с жаркой верой пишет о тебе.
    Может, только насыпь, зеленью одета,
    Скажет миру где-то о его судьбе.
    Но над ним язык наш в славе громкой, новой
    Зазвенит в свободных песнях и стихах.
    И ему, поэту, от родного слова
    Будет легче пуха надмогильный прах.
    [Ноябрь 1920]
    Чебоксары
    Сеспель, М. Чaваш чeлхи=Чувашский язык // Сеспель М. Cырнисен пуххи / М. Сеспель. – Шупашкар, 1989. – С. 94-97.
    | Оглавление |

    Тимбай А. Тaван чeлхе

    Тaван чeлхе
    Тaван чeлхе, эс тaванран тaван.
    Санран та cывaххи мeн пур-ши ман?
    Анне aсанчe урaх тeнчене –
    Хaй чeлхине хaварчe ачине.
    Тaван чeлхеceм, юлтaн манпалан,
    Куc хупиччен эс чeрере ялан.
    Туссем те пулмec eмeр юнашар.
    Ыр тaвансем те eмeр-eмeр мар –
    Пeр эс анчах, чeлхемeр, eмeре,
    Нихcан та эс пaрахас cук пире,
    Тaр кaнтaрла та е хура ceрле
    Тата Тaван ceршыв санпа пeрле.
    Эс чeрери нихcан сyнми хeлхем,
    Янравлa та хитре тaван чeлхем.
    Чaваш чeлхи, эс иксeлми пуян,
    Сан анлaшу – хaватлa океан.
    Тимбай, А. Тaван чeлхе / Тимбай А. // Тaван Атaл. – 1985. – № 1. – С. 43.

    Титова О.Чaваш чeлхи

    Чaваш чeлхи – тaван чeлхе,
    Эс чи пахи, эс – чун уccи.
    Тaван чeлхе – eмeрлeхе,
    Пин чeлхерен чи cепeccи.
    Cак чeлхепе эп калаcатaп,
    Куллен cыратaп та вулатaп,
    Cак чeлхепе эп мухтанатaп,
    Куллен-кунах aса туптатaп.
    Тaван чeлхе, тaван сaмах,
    Сана упратaп чeремрех.
    Мана вaй кyрен яланах,
    Тaван чeлхе – eмeрлeхех!
    Титова, О.Чaваш чeлхи / О. Титова // Ялав. – 1997. – № 9. – С. 120.
    | Оглавление |

    Ухсай Я. Чaваш чeлхи

    Тeтреллe Висла леш енче cyреп-и,
    Кeретeп-и Карпат ту-чакaлне,
    Acта кайсассaн та, илтетeп эпe
    Тaван чeлхемeн тунсaх сассине.
    Туссем калаcнa чух, тaван чeлхемeм,
    Шур акaш тeкe евєр эс cемcе.
    Санпа ман халaх чунe те илемe
    Cyрет cyлте те ceр cинче вecсе.
    Юрланa чух сассу хитре те уca:
    Итлет вaрман та, хир те янраса.
    Чулсем cинчи канми-тaми caлкуce
    Юхса йaпаннa пек сассу таса.
    Екки ярса ачашшaн калаcмалaх
    Cулла cап-cутa уйaх шевлинчен
    Туса сана шaратнa манaн халaх,
    Сана шaварнa шaпчaк юрринче.
    Анчах та халaхaн cилли хаяррaн
    Чeре тулли йycсе тапса тухсан,
    Чaваш чeлхи, чєлхемeм, шeл-кaваррaн
    Cунать вaю та сан, юрру та сан.
    Сана хaрушa кунсенче касмалaх,
    Йыхравлaн кeрлеме кeрешyре
    Хeвелeн cутипе туптанa халaх,
    Сана савса шaратнa cиceмре.
    Сана йaваш теме кам хaюлланe,
    Сана кам хурлe халe ceр cинче, –
    Итлерeм эпe, гварди капитанe,
    Сана вутри Воронеж хирeнче.
    Cулла – тусан, хeлле – юр юнла, тарaн,
    Ялсем те хуласем cинче хeлхем.
    Танкра та нyрлe окопра тaнларaм
    Тeреклe сассуна, тaван чeлхем!
    Орел та Прага, Киев та Варшава,
    Белград та, Будапешт та, Порт-Артур.
    Татти-сыпписeр пычe вaрca шавe.
    Унта чaваш чeлхин те пайe пур.
    Тaван чeлхемeмceм, тaванлa эсe
    Пуян та cирeп вырaс чeлхипе.
    Инкек те терт, асап та хур пeлмесeр
    Янра та савaн аслa пиччyпе!
    Тaшман тесен – cиллен, кeрле кeр те кeр,
    Туссем тесен – саркайaкла ян-ян.
    Хитре сассу та шухaшу eрчетeр,
    Кeрхи уйри йeтем пек пул пуян!
    Сана паян тиркевлe хурлаканe
    acта кам пулe пысaк ceр cинче, –
    Мухтатaп эпe, гварди капитанe,
    Сана хeвел те уйaх умeнче.
    1945
    Ухсай, Я. Чaваш чeлхи // Ухсай Я. Хура тaпра: суйласа илнисем / Я. Ухсай. – Шупашкар, 1971. –Т. 1. – С. 250-252.

    Туркай В. Чaваш чeлхи

    Г. Н. Волкова
    Чaваш чeлхи –
    пeрремeш eсeклевeм,
    суранлa чунaмaн
    чи юлашки ceвви –
    aстaнaм вучахне чeртсе,
    пехил парса,
    мана чeрcy cинче yстертeн.
    Чaваш чeлхи –
    вeри чeре таппи –
    хec-сaнaсем хeресленсе
    хeмленнe кунсенче
    таса юнпа хeрелнe,
    сив сaнчaрне татса,
    cуратнa ceн сaмах.
    Чaваш чeлхи –
    ту пек тулли арча –
    сан иксeлми тупру
    пурин валли те cитнe,
    cитe те.
    Кунран-кун – хаклaрах,
    кунран-кун – аслaрах.
    Пурнар, чeлхем,
    тaван чeлхем, пурнар.
    Туркай, В. Чaваш чeлхи // Туркай В. Caлкуc cути / В. Туркай. – Шупашкар, 1989. – С. 19.
    | Оглавление |

    Хусанкай П. Тaван чeлхе

    Эп, радиопа атом eмeрне те
    Cитсе кeмешкeн eлкeрнe этем,
    Чeлхе тaванлaхне курасчe тетeп:
    Пeрне-пeри aнланччaр халaхсем.
    Философaн, поэтaн е cулпуcaн
    Сaмахe cиттeр пур илемeпе,
    Пур вaйeпе cиcсе вылятaр уccaн –
    Хeвел пек, cил пек, cумaр пек, – теп эп.
    Cапах та – халлeхе мeн паллаштарчe
    Мана cак ешeл курaкпа, ceрпе?
    Cак пeлeт cуллeшне мeн aнлантарчe? –
    Тaван чeлхе! Cав пулчe тeкeр пек.
    Килте, ютра-и эп – кирек acта та,
    Кирек хacан та тав тaвап aна:
    Чeлхем! Санпа тeнче уccи тытатaп,
    Шухaшлама вeрентрeн эс мана.
    1951

    Хузангай П. Родной язык

    В век радио и атомных открытий
    Хотел бы я дожить до дней, когда
    И языков связующие нити
    Сплотят в одну семью людей труда.
    Хотел бы я, чтоб речи доходили
    Мыслителей, поэтов и вождей
    В их первозданной красоте и силе,
    Как свет лучей, шум ветра и дождей.
    А что меня с землей, с травой зеленой,
    С высоким небом, с клекотом орла
    Знакомило, баюкая, с пеленок? –
    Родная речь наставницей была.
    Всегда, везде – в кругу привычном дома
    Иль далеко от наших рубежей –
    Я благодарен языку родному:
    Он мне открыл мир мыслей и вещей.
    1951
    Хусанкай, П. Тaван чeлхе=Родной язык // Хусанкай, П.П. Эпир пулнa, пур, пулатпaр! = Были мы, и есть, и будем / П.П. Хусанкай. – Шупашкар, 1982. – С. 242-243.
    | Оглавление |

    Федорова Л. Т?ван чeлхем

    Ш?нкар-ш?нкар шыв юххи, –
    Ч?в?лти ч?ваш ч?лхи.
    Чун?мра – т?ван х?лхем,
    С?махра пурах илем.
    К?м?ллан пуплет анне,
    Калаcать япшар атте.
    Т?п ч?ваш – ман асатте,
    Ч?вашсем – аппа, тете.
    Ч?лхеме сават?п эп.
    ?еп?? вал, янравл?, шеп.
    Сыв? пул т?ван ч?лхем,
    Чун?ма ??кле, х?лхем!
    Федорова, Л. Т?ван ч?лхем : [с?в?] / Л. Федорова // Ч?ваш литературин антологий?. – Шупашкар, 2015. – [Т. 4] : Ача-п?ча валли сырн? хайлавсем. – С. 401.
    |Оглавление|

    Чичканов П. Тaван чeлхе

    Аташaм Петeр! Ялан ceклетeр
    Чaваш чeлхи вaй-хaватна.
    П. Хусанкай
    Тaван чeлхем, сана саватaп,
    Чи илемли эс тeнчере,
    Пин cухрaмри Канашaма та
    Сан хевтупе туять чeрем.
    Acта кaна илсе тухмарe
    Шaпам пас тытнa пуcaма,
    Мeнле чeлхе-тeр лaпкамарe
    Кaмaлaма та хaлхама?
    Анчах сана пeрех манмастaп:
    Эс – чєрe вaй, эс – ман тeрек,
    Cил авaсса пыран cунатaм,
    Кил умeнчи лаштра тирек.
    Пин сасa хушшинче эс маншaн –
    Чи cепeccи те чи ырри,
    Санра пурнать атте канашe,
    Анне юрлан сaпка юрри.
    Ача чухнех тухса эп кайнa
    Ялйыш, пускил ытамeнчен,
    Чeлхеceм, тaванран тaванaм,
    Cавах эс чунaм варринче.
    Cынпа пуплев тупан уртмахaм
    Cитерчe Кейeв хулине.
    Асран тухми тaван сaмахaм
    Сапса тaрать хaй хeлхемне.
    Бомбей 1971
    Чичканов, П. Тaван чeлхе / П. Чичканов // Ялав. – 1994. – № 7. – С. 29.

    Эндип В. «Тaван чeлхе, эс – вeceмсeр тeнче…»

    Тaван чeлхе, эс – вeceмсeр тeнче:
    Мeн чухлe caлтaр санaн тyпyнте!
    Сyнми сaмахлa caлтaр пуххинче:
    Тaван ceршыв, Анне, ceр – чи cyлте.
    Тав eмeре – вaл cутрe тyпемре
    Вeр-ceнe caлтaр – сивeнми сaмах.
    Ун aшa cутинче кyтмест чeре,
    Малтан мала та пaхтарать вaлах.
    Эндип, В. «Тaван чeлхе, эс – вeceмсeр тeнче…» // Эндип, В. Самана / В. Эндип. – Шупашкар, 1987. – С. 17.
    | Оглавление |

    Юман А. Тaван чeлхе

    Тaван чeлхе! Eмeрлeхе эс пурaн,
    Атте-анне пек, эс пeртен-пeрре.
    Ман саншaн хатeр чи хисеплe вырaн,
    Мухтав сана, тaван чeлхемeре!
    Eлeк-авал ухмах пуcсем тиркенe,
    Вaтаннa тeнчене санпа тухма.
    Чaваш кeнекине «eне кавленe»,
    Юрру хуп хушшинчен инcе юхман.
    Ху халaхна эс сывлaш пекех кирлe.
    Патша тарcи-тeрcи сана хaртсан,
    Ceкленнe Яковлев, каланa вирлeн
    Вaйна та, асамна та палaртса.
    Тусeсемпе ырмасaр хатeрленe
    Сана валли кeпе. Ку – саспалли.
    Хурсассaн сaпкана савса сиктернe
    Талантлa Иванов поэт алли.
    Чeлхе вaл – халaхaн асамeпе илем
    Ун савнace, хевти, хуйхи-суйхи.
    Чeлхе сыв чух этем юта кeленмe,
    Унпа пeрле чух кaмaлaм – cурхи.
    Чaваш чeлхи! Сана юп курнa, шаннa,
    Куc пек упранa халaх чи малтан.
    Кaвар чeреллe Cеcпeл сасa панa,
    Пуласлaхна вaл картнa кaмaлтан.
    Чaваш ачи cырнисене вуларec
    Тутар та вырaс, калмaк та ирcе.
    Юта тухма та виза илтeн мар-и –
    Эс каcрaн океан урлах, инcе.
    Шупашкартан Кавал таран кaна-и, –
    Сассу ceкленчe халe космоса.
    Планетипех илтсе сана сaнарec –
    Caлкуce пек эс, иксeлми, таса.
    Эс йывaра тyссе cyле ceклентeн,
    Эс cитрeн терeмeр чечекленсе.
    Эс кирлe мар-и тек? Cитет-и eнтe?
    Каяс-и cакaн хыccaн халь тyнсе?
    Хутна кeрсе сана вaй параканe
    Вaл пулчe вырaс халaхeн чeлхи.
    Ыр тунине чaн-чaн чaваш-и манe?
    Чaвашaн cав чeлхе те – чун пахи.
    Чaваш сывлать. Caра ун юнe. Халaх
    Сывах чухне пeтместeн эс, чeлхе.
    Вaю cаплах металл касса татмалaх,
    Самантлaха килмен – eмeрлeхе.
    Совет килйышeнче эс танлa, ятлa,
    Cук, таврaнмe нихcан та авалхи.
    Эппин, янра, чaваш чeлхи хaватлaн,
    Ecчен те cепec халaхaн чeлхи!
    1972
    Юман, А. Тaван чeлхе / А. Юман // Львов, П. К. C eр cаврaнать. Чeре ceввисем. Тaватa кустaрма: сaвaсемпе поэмaсем. – Шупашкар, 1992. – 172-173.

    Ялгир П. Чaвашсем, чaмaртанaр!

    Пирeн ват несeлсем
    Курнa cут Байкала.
    Чaваш сасa пани
    Икe пин cул ытла.
    Ваттисен ячeпе,
    Чaвашсем, чaмaртанaр!
    Пeр пулса пуринпе
    Пирeн чап та янратaр.
    Чaвашсем, чaвашсем,
    Чaвашсем, чaмaртанaр!
    Пирeн шурсухала
    Мaн Эльбрус астaвать.
    Килeштернe cынсем
    Кавказри ceр-шыва.
    Атaлcи Пaлхарта
    Yснe пирeн ратне.
    Cитнe унaн элчи
    Киев Руce патне.
    Парaнман несeлсем
    Тутар ханeсене,
    Вырaспа пeрлешсе
    Уcнa yсeм cулне.
    Ырлaх cулeпе халь
    Йыш утать маллала.
    Хытaрах янратар
    Юрaсем чaвашла.
    Ялгир, П. Чaвашсем, чaмaртанaр! / Ялгир // Львов, П. К. Ceр cаврaнать. Чeре ceввисем. Тaватa кустaрма: сaвaсемпе поэмaсем. – Шупашкар, 1992. – 276.
    | Оглавление |

  10. ЕС УЯВЕ.
    «ЧАВАШ АЧИ ЧАВАШАХ,
    ЧУНЕ ЕСРЕ ЯЛАНАХ»
    (Кесен классем вали).
    (Иванова Л.М. пухса хатерлене).
    Ертсе пыракан: Елек-авалах чаваш халахе хайен пурнасне еспе сыхантарна. Ачи-пачине те есе печекренех юратма верентне. Ятласа мар, секленулле самахсемпе еслес камалне секлене.
    Теслехрен: 1)Есрен ан хара, вал хай санран харатар. 2)Ахаль сурекене ахах памассе.
    Чаваш хере 3 султах амашне пулашна, чаваш ывале 4 султа ашшене пулашна.
    Ача: Есчен чере шаратна юра.
    Есчен черен юрри хитрее.
    Юрламасан телейсер суре
    Этем сак сута тенчере.
    (Ачасем карталанса юрласа тухассе. Весем чаваш тумепе, ЕС хатересем йатна: сава, сурла, керепле, кунтаксем).
    Юра юрлассе:
    1.Хуран сулси (3хут) суралсан,
    Килет пахча (3 хут) илеме.
    2.Хран сулси (3 хут) такансан,
    Каять пахча (3 хут) илеме.
    3.Хирти курак (3 хут) ешерсен,
    Килет хирен (3 хут) илеме.
    4.Хирти курак (3 хут)сарахсан,
    Каять хирен (3 хут) илеме.
    Ачасем савасем калассе.
    1.Ытарайми таван тавралах,
    Кус туллии кунта илем!
    Мен чул хуранлах, йамралах,
    Кулесем, юхан-шывсем!
    2.Эх, сершыв! Таван тавралах
    Кусамтан кайми сансем,
    Шура хуранлах, сакалах,
    Юмахри пек вармансем!
    3.Хамар ял сине пахсан,
    Саванса тапать черем.
    Ман тенчем чи малтан
    Пусланать таван ялтан.
    4.Суркунне ситсе килне май,
    Сершыв типсе пына май,
    Кил картинчен уялла
    Тухса каяр акана.
    5.Тупере илемлен
    Йал кулать хевел
    Вал та халь иленне
    Аякри кевве.
    Ертсе пыракан: Тырра менле акассе?
    Ачасем: Ака сапла акассе. (Ачасем тыра акассе, юрлассе).
    Юра: Юратсах паян еслерем
    Эп колхозан хиренче, хиренче.
    Эх, мен чухле сене юра
    Эп верентем весенчен, весенчен.
    Ертсе пыракан: Утта менле сулассе?
    Ачасем: Ака сапла сулассе.
    Сава: Чашлаттар, савам, секленсем, вай-хал!
    Каларар саван вутла хаватне.
    Чашлаттар савам курака усса
    Юлтар пер енне касси кассипе.
    (Ачасем ута сулассе).
    Юра: Херсем ута сулма тухса каяссе,
    Умесене шура сапун сакассе.
    Ах, утти пите сулле усне-ске
    Сулна семен сулас килет-ске.
    Ертсе пыракан: Утта епле таварассе?
    Ачасем: Ака сапла таварассе: (ута таварассе, юра юрлассе: «Чан тупере сич салтар»).
    Ертсе пыракан: Купине епле тавассе?
    Ачасем: Ака сапла тавассе: (купа тавассе, юрлассе).
    Юра: Аванмасар, вай хумасар купа тавас сук
    Пирен колхоз (2 хут) кая юлас сук.
    Сава: Атьар капан хывар-и,
    Харас-харас таптар-и,
    Ес хыссан канар-и
    Вай выляса пахар-и!
    Вайа «Кетесле»: Сик, сик, сик, кетес
    Сикмессерен пер кетес
    Малти кетес,
    Кайри кетес.
    Ман пуласси
    Хаш кетес?
    Сава: Ик кус тулли ыраш пусси
    Унта керлет халах сасси
    Таван кетес пар аллуна
    Кетсе илсем ху ачуна.
    Ертсе пыракан: Тырра епле вырассе?
    Ачасем: Ака сапла вырассе. (Ачасем тыра вырассе, юрлассе).
    Юра: Печек сес путене
    Сара тула юратать.
    Юратать, юратать
    Чанахах та юратать.
    Атьар, атьар, ачасем
    Сершывама юратар.
    Юратар, юратар
    Харсар есченсем пулар.
    Сава: 1.Атьар канар, ачасем,
    Шурампус хелхемесем.
    Шурампус йал! Култар
    Канна семен вай кетер.
    2.Атте киле, анне киле –
    Сака вал таван сершыв!
    Камал лайах пулна майан
    Сава сыр та, юра хыв!
    Юра «Пахчи-пахчи»: Пахчи, пахчи
    Сырла пахчи
    Сырла сиса усремер
    Эх, усремер
    Саванпа сыра пултамар.
    Такмаксем:
    1.Ака вал, ака вал
    Ача ташши сака вал,
    Ача ташша тухна чух
    Ала супни пиите чух.
    2.Ап, тесе каласа
    Ача ташлать ташшине
    Ав калассе такмаксем
    Ачан сывах тусесем.
    3.Атте пек пулас килет,
    Анне пек пулас килет.
    Аттепеле анне пек
    Сумла сын пулас килет.
    Ертсе пыракан: Сак самахсемпе веслес килет уява: «Чаваш ачи чавашах, чуне есре яланах!»

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *