Актаныш муниципаль районы Тел?к?й т?п гомуми белем бир? м?кт?бе Т?рбия с?гате “Чишм?л?р ?ыры тынмасын” Укытучы: Мусина Г?лнара Миркасыйм кызы Т?рбия с?гате. Чишм?л?р ?ыры тынмасын. Максат: Суны? табигый байлык ик?нен, чишм?не? изге ?ир булуын а?лату. Авылыбыз чишм?л?ре бел?н танышу, аларны? тарихы. Чишм?л?рг? сак караш, табигатьне? байлыгын, мтаурлыгын к?р?, а?лый белерг? ?йр?т?. Д?рес барышы. Х?зер б?тен табигать кар астында.Тыныч кына йоклый кебек.Л?кин кешег? , табигатьк? тереклек бир? торган чишм?л?р ген? ага да ага.Б?генге ??г?м?без д? “Чишм?л?р ?ыры ты?масын” дип атала 1слайд “Тау башына салынгандыр безне? авыл, Бер чиши? бар якын безне? авылга ул; Авылыбызны? ямен, суы т?мен бел?м, Шу?а к?р? с?ям ?аным, т?нем бел?н”,- дип язган с?екле шагыйребез Г.Тукай ?йе, туган авылларыбыз чишм?л?рд?н башлана. ?ир куеныннан к?меш балдаклар чыгарып агучы чишм?л?р кемг? ген? кадерле т?гел ик?н? Безне? балачагыбыз, г?я, шуннан башлана, яшел чир?мле чишм? юлы тормышка юл к?рс?т?. Чишм?л?р кечкен? булсаларда, табигатьк? ?ан керт?чел?р, елга, к?л,инеш, дингез ??м океанарга тормыш ?р? торган табигать байлыклары буларак ???миятле. Чишм?л?рг? кешел?р борынгы заманнардан ук табынып яш?г?нн?р.Чишм? суларын эчеп д?валанганнар.Чишм?л?р сафлыкка,чисталыкка ?нд?г?н.Чишм?л?р янында кешел?р сафланып , чистарып китк?нд?й була. ??р чишм?не? ?з тарихы ,?з мо?ы ,?з юлы бар. Бер чишм?се шаулап ага , тавышы еракларга ишетел?.Икенчел?ре акрын гына тавыш бел?н ага, ?ченчел?ре ?ир куеныннан кайнап , ургылып чыга.? ?ырлары , к?йл?ре?! Татар халкыны? танылган шагыйре С.Х?ким “Бер тауда ун чишм?” дип аталган шигырь юлларында к?яз чишм?л?рне болай тасвирлый Бер тауда 10 чишм?, Унысы 10 т?ст?. Югыйс? бер ?к тау , Югыйс? бер ?к ?ыр, Юлы бар… Бер тауда 10 чишм? Юлларын син кисм?, Агышы 10 т?рле Мо?ы башка. ?иребезне? кабатланмас бу биз?ге ?ырыбызданда да, телебезд?нд? д? т?шми.Халык й?р?ге кебек туктаусыз х?р?к?тт? булган чишм?л?рг? ?ырлар к?п багышланган .Сез ниндн ?ырлар бел?сез, укучылар? Укучы: “Фазыл чишм?се” ,”Ага чишм?”,”Салкын чишм?”, “?идег?н чишм?”,”Балачак чишм?се”,?.б. Элек-элект?н чишм? тапкан , аны чистарткан кешене халык зурлаган,чишм?г? аны? исемен бирг?н ,м??гел?штерг?н.Безд? д? андый чишм?л?р бик к?п.Л?кин со?гы вакытларда безд? чишм?л?рг? игътибар кимеде дис?к т? ялгыш булмас.Безд? чишм? кайгысы т?гел, ? к?бр?к план кайгысы булды. Л?кин чишм?л?р югалмасын , к?мелм?сен иде! Чишм?не саклау- табигатьне саклау диг?н с?з. ? табигатьне саклау ул авылны саклау, яш?рт? д? булып тора. Х?зер ?зебезне? чишм?л?р бел?н танышыйк ?ле, аларны? тарихын я?артыйк. Олы кое-авылыбыз уртасында урнашкан.Агымы башкаларга караганда к?чле. Б?тен авыл шушуы чишм?д?н су алган. Борын коесы- элек олы юл шуннан ?тк?н булган, юл борылып китк?н ?ирд?. Юлчылар аны? саф чиста суын эчк?нн?р. “?лм?к?й” чишм?се- ?лм?х?мм?т диг?н кеше шул чишм? янында гына ?з утарын т?зег?н. Чишм?не бик кадерл?п карап торган. “Д?вем коесы”- Димм?х?мм?т диг?н исемн?н. Чишм?не т?рбиял?п торган. “Ш?р?фи”чишм?се-Ш?р?фи карт шулай ук бу чишм?не бик кадерл?п саклаган. “Акташ”- тир?-ягы бик к?п ак ташлардан торган. Авылдан ераграк урнашкан. “Салкын чишм?”- суы бик салкын. И? шифалы чишм?л?рне? берсе. Тикшер?л?р к?рс?тк?нч? к?меше к?п. Мер?с авылы бел?н ике арада урнашкан. Х?зер чишм?л?рг? игътибар кимеде. К?рг?негезч? чишм? исемн?ре гел ниндидер кеше исеме бел?н аталган. Дим?к элек чишм?л?р бик кадерле булган. Кешел?р аларны ?аннары кебек кадерл?п саклаганнар. Безне? Ш?рип авылын чишм?л?р уратып алган.Авылны? кайсы ягына юн?лс?? д?, челтер-челтер агып яткан чишм?л?рг? юлыгасы?. Чишм?л?р-безне? рухи байлыгыбыз. Чишм? ??м ?ыр, чишм? ??м гореф-гад?т, чишм? ??м тел Чишм?л?р бел?н безне? татар халкыны? гореф-гад?тл?ре д? тыгыз б?йл?нг?н.Авылга килен т?шк?ч, и? элек а?а чишм? юлын к?рс?тк?нн?р. Кызлар ??м егетл?р чишм? юлында очрашкан.Чишм?л?р кызлар ??м егетл?рне таныштырган ??м кавыштырган да. Безне чишм?л?рне? б?генге к?нд?ге х?ле борчый. ?ир ?нк?безне? з??г?р к?зл?ре кору к??елне р?н?ет?.? чишм?л?р ?зл?рене? язмышлары турында н?рс?л?р с?йли со?, алар н?рс? дип серл?ш? ик?н? Без ага башлаганга к?п еллар ?тте, элекке матурлыгыбыз югала бара , суларыбыз кими, ярларыбыз ?имерел? , чишм? башларыбыз томалана, ? без ?аман агабыз.К?п туганнарыбыз томаланды, яш??д?н туктады.Тау ит?кл?ренд? к?т? й?ри, ?с? торган агачлар , куаклар таптала.Хайваннар к?зебезг? баса , имг?н?без, суыбыз ?ир астына кача.Безне? тир?безг? р?ш?тк?л?р кир?к.Т?бебезне? д? ел саен чистартылуын телибез.Вак ??м эре елгаларга су бирер идек , ч?нки вак елгаларны? да суы бет?г? бара Ярларыбызга ,тир?-юнебезг?, чишм? башларына агачлар утыртсыннар иде.Агач ?см?г?н урында дым юк, дымсыз ?ирд? су булмый.Бабайлар заманында безг? ???мият к?п булган ик?н.Безне карап,чистартып торучы аерым кешел?р бар иде.Кайчандыр балаларда яныбызга килеп , т?пл?ребезне, чишм? башларыбызны чистарталар иде. Мен?, укучылар, чишм?л?р ни дип серл?ш? ик?н. Дим?к, б?генге к?нд? алар кеше ярд?мен? мохта?. Туган табигатебезне, чишм?л?ребезне саклау-барыбызны? да изге бурычы. Чишм?л?р югалмасын, к?мелм?сенн?р! Чишм?л?рне саклап, я?аларны тапсак, авылларыбыз д? яш?рер, матурланыр. Без быелгы уку елында “Туган ягым-яшел бишек” юн?лешен сайладыку. Шушы юн?леш буенча эшл?п, авылларыбызны? тир? ягын, табигатьне,чишм?л?ре-безне саклауда ?зебезд?н зур ?леш керт? алабыз. Карлар эреп, ямьле май урталарында табигат? кочагына экскурсиял?рг? чыккан вакытта чишм?л?рне чистарту, тир?-ягын т?ртипк? китер? буенча эшне д?вам ит?рг? кир?к. Табигатьне саклагыз! И к??елле ??й к?ненд?- Табигать кочагында! Мен? шуны ист? тоту Кир?ктер шул чагында: Агачларны сындырмагыз Кош оясын ватмагыз. Суларны да пычратмагыз, Пыяла, ч?п атмагыз. Эссе якта, коры чакта Урманда ут якмагыз. Табигать ул-безне? ?ни, Табигатьне саклагыз! (Ирина Р???пова шигыре) ?йе, чишм?л?р ?ыры ты?масын! ??р зур елга кечкен? чишм?л?рд?н башлана.Шуны онытмыйк!Туган якны? ?ырчы чишм?л?ре бертуктаусыз челтер?п аксыннар! Йомгаклау: Шундый м?каль бар” Суны? кадере- чишм? корыгач белен?” Безне? чишм?л?ребез корымасын, гел челтер?п агып торсыннар, аларны пычранудан саклыйк.
Икм?к — тормыш нигезе План. I. К?кт? кояш, ?ирд? икм?к — м??гелек. II. Икм?к — асылташлардан да кыймм?тр?к. 1. Яш?? к?че — икм?кт?. 2. Икм?кк? табыну. Икм?к турында халык. 3. Икм?к юлы авыр ??м мактаулы. 4. Икм?к турында язылган ?с?рл?р. III. Икм?кне? кадерен бел, игенче хезм?тен х?рм?т ит. Икм?к — игенчене? ?ан ?ылысы, ?ир-анага кадер-х?рм?те. Яш?? чыганагы ул ??р й?р?кне?, Шу?а кадерлибез икм?кне. Э. М?эминова. Икм?к! Шулай дип авыз тутырып ?йтте? ис?, т?мле исе бел?н борыннарны кытыклап, ?сте алтынга манылган сыман сап-сары, к?переп пешк?н ипи к?з алдына кил?. Икм?кне олылап, безне? халык теленд? к?пме ген? ?йтемн?р, хик?ял?р тумаган! Мен? шулардай берсе: «К?нн?рд?н бер к?нне ?нисе улына икм?к кыерчыгы тоттыра. «Балдан да татлырак булгач кына ашарсы?. Татлы булмаса, ?зе? ч?чеп, ?зе? иг?рсе?», — ди. Шуннан нил?р булган — беркем белми. Тик шунысы гына ачык: ул ?нисене? с?зл?рен гомере буе онытмаган, икм?кт?н татлырак берни д? юклыгына ышанган». ?йе, икм?к с?зене? м?гън?се сабый чактан ук, ?бил?р-бабайлар с?йл?г?н ?киятл?рд?н «изге» булуы бел?н ян?ш?д? торып, к??елд? бик тир?нг? се?еп калган. Икм?к! Никад?р б?ек ул! ?ир й?зенд?ге тау чаклы алтыннар да, м?рм?р сарайлар да — берсе д? а?а ти?л?ш? алмый. Юк, ти?л?ш? алмый. ?лл? к?п хезм?т куеп ?стерг?нг? шулаймы со?? ?г?р бер?р ?ирд? ташланган икм?к сыныгы к?ренс?, к??ел ?рни, й?р?к сыкрый. Кулда к?переп пешк?н икм?к. Аннан да б?ек н?рс? юк кеше ?чен. Тир т?кми икм?к ?сми, дил?р. Бу бик д?рес. К?пме хезм?т куелган а?а. Шу?а бик кадерле ул. Иген иг? борын-борыннан и? изге, и? м?катд?с, и? д?р???ле эш саналган. Алтын б?ртекл?рне ?ир куенына ч?ч?рг? чыгар алдыннан бабаларыбыз ?йб?тл?п мунча керг?н, и? чиста к?лм?кл?рен киг?н. Уракка т?ш?р алдыннан да шулай булган. Шундый заман булган, гасырлар буена крестьян иген икк?н, бер т?т?р?м ?ире ?стенд? сука бел?н ??фа чикк?н, чабагачы бел?н ашлык суккан, урак урып, аркасына б?кре чыккан. Инде крестьян кулланган борынгы эш коралларыны? исемн?ре ген? калды. Безне? буын аларны музейларда гына к?р? ала. Х?зер барысы да башка. Техниканы ?йтеп торасы да юк. К?пме еллар ?тк?н, к?пме сулар аккан. Елларны? да т?рлесе килеп торган, кырыслары, тынычлары, сугышлары… Беренче бишьеллыклар, коллективлашу чорлары, ?р-я?а колхоз-совхозлар… Х?зер без башка заманда яшибез. ?мма икм?к элеккеч? ?к кадерле. Кулымдагы икм?кт?н д? б?ек н?рс? юк минем ?чен. ?лл? аны? аша ?би-бабайларыбызны? тамызган тир т?мен тойганга шулаймы со??! Тырыш хезм?т, т?кк?н тирл?р ?илг? китми, ?ирд? ятмый. ?ир д? ?зене? юмарт сые бел?н игенчег? игелек к?рс?т?. Кулда икм?к. А?а караса?, г?я сабыйлар елмаюын, чал ч?чле аналар р?хм?тен, иркен кырларыбыз матурлыгын, игенчене? горур к?з карашын тоясы?. Шушы икм?к ?чен ме?-ме? р?хм?т ?йт?се кил? игенчег?. Я?а ?рл?р яулаганда я?а ачышлар ??м у?ышлар сезг?, х?рм?тле игенчел?р! ?ир й?зенд? икм?кт?н д? изге н?рс? бармы ик?н?! Мен? шу?а к?р? халык игенчене ихтирам ит?, а?а дан ?ырлый. Икм?к булганда ?ирд? я?а ?ыр туа. Безне? язучылар к?п кен? ?с?рл?рен игенчег? багышлыйлар. М?с?л?н, Г. Б?шировны? «Намус» романы. ?с?р тулысы бел?н игенче хезм?тен? багышланган. Анда колхозчыларны? сугыш елларындагы батыр хезм?те, фронт бел?н тылны? берд?млеге, Ватан сугышыны? и? авыр, и? газаплы чоры— 1942 нче елда немец фашистларыны? Идел буена — Сталинградка килеп ?итк?н к?нн?ренд? Татарстан халкыны?, бигр?к т? хатын-кызларны?, яшьл?рне? тырыш хезм?те к?рс?тел?. ?с?рне? ?з?генд? Н?фис? бригадасыны? мул у?ыш ?стер? ?чен к?р?шен сур?тл?г?н вакыйгалар ята. Авыр сугыш елларында ??р гектардан й?з кырык тугызар пот у?ыш алу ?и?ел булмый, ?лб?тт?. Моны? ?чен Н?фис?л?рг? нык тырышырга, к?п тир т?г?рг? туры кил?. ?ир караганны ярата, ди халык. Шуны ист? тотып, алар бодай ?ирен? инешт?н к?з буе л?м ташыйлар. К?з ачмаслык бураннарда, билд?н к?рт ерып, кар тоталар. Кыш буена них?тле тирес чыгаралар, к?пме к?л ?ыялар. Бик авыр була аларга. Авыл халкы ?зл?рене? сугыштагы авылдашлары ?чен, илне? ?и??е ?чен ?зене? тырыш хезм?тен кызганмый. Алар ?зл?рене? т?н йокыларын йокламыйча эшлил?р, ч?нки фронтка икм?к кир?к. Мен? нинди тырыш игенчел?ребез булган безне? авыр сугыш елларында! Аларны? хезм?те зур ихтирамга лаек. Икм?к — туклык, с?лам?тлек, хезм?т, шатлык нигезе, муллык билгесе. «Икм?к — ул тормыш, ул Ана, Ватан, м?х?бб?т кебек ?к м??гелек. Икм?к — ул безне? к?чебез, ку?тебез, ил?амыбыз, р?х?тебез», — диг?н танылган аш-су остасы Юныс ?хм?т?анов.
Сочинение. Хик?я. “Кышкы мизгелл?р” Мен? салкын гыйнвар ае килеп ?итте. Гыйнварны? к?не кыска, ? февральны? ае кыска, дил?р. Кояш безг? сир?к кен? карый. Офыкта с?р?н ут булып балкый да, салкын кыштан курыккандай, ?лл? кая китеп югала. Бу к?нн?рд? чатнама суыклар еш була, бигр?к т? т?нн?рен агачлар, б?р?н?л?р шарт-шорт кил?. Салкынга бирешерг? тел?м?г?нд?й, агачлар да ?сл?рен? тун киг?н кебек, б?с бел?н капланган. Мондый салкыннарда кошлар да ?зл?рен? азык таба алмый очалар. Кайбер кошлар, х?лсезл?неп, ?ирг? очып т?ш?л?р, к?шегеп калтырыйлар. Карда аунап яткан кошларны очраткач, мин ?имлекк? к?н саен ярма, орлык, икм?к валчыклары салам. ? мен? кич? бер кызык х?л к?рдем. М?кт?пт? д?ресл?р бара. Т?р?з?д?н карап торам: бернич? чыпчык пырылдап очалар, азык б?леш?л?р. Якында гына бер песн?к аларны к?з?тте, т?шеп т? карады. Л?кин берн?рс? д? тапмады. Бераздан бу песн?к т?р?з? т?бен? кунды да, томшыклары бел?н ярд?м сорап шакый башлады. Мин ипт?шл?ремне чакырдым. Минем янга балалар килг?нне сизеп, кунак канатларын кагып торды да, агачка барып кунды. Кызлар ашхан?г? чаптылар, азык калдыклары алып килдел?р. Без форточканы ачтык та, кечкен? тартмага ?им салып, а?а ашарга бирдек. Биш минут эченд? ?имлекк? бер ген? кош т?гел, ?иде – сигез песн?к килеп кунды. Аннан со? аларга чыпчыклар да кушылды. Шул к?нн?н алып, без ?имлекне буш тотмадык. Минем уйлавымча, табигатьне яратырга кир?к. Шул чакта гына без аны коткарып кала алабыз. Мен? кышны? бер мизгеле ?зене? матур хатир?л?ре бел?н к??елебезг? кереп калды.
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РТ МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОУЧРЕЖДЕНИЕ ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА с.САПЕЕВО АЗНАКАЕВСКОГО МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА РТ На отборочный этап Республиканского конкурса сочинений о профессиях «Билет в будущее» СОЧИНЕНИЕ “Минем булачак ??н?рем” Работу выполнила: Латыпова Рамиля Рамилевна 19 августа 1999 года рождения; ученица 7 класса; домашний адрес: 423326, с.Сапеево,ул.Чапаева, дом 26, Азнакаевского района РТ; тел.5-59-17 Адрес школы:423326 с.Сапеево, ул.Школьная,53 Азнакаевского района РТ Директор школы: Хуснуллин Айрат Бариевич Учитель: Кашапова Фирюза Ф. 2012 год ?ир й?зенд? тормыш казаны ??рчак кайнап тора. Кайчак керфекл?рне к?т?р? ал-маслык кайгы басып, д?ньяны каплый, ул да булмый к??елл?рг? яш?? ?мете ?ст?п, куаныч челт?ре ?рел?. Тормышта т?рлесе була, л?кин ??рчак н?рс?г?дер т?шендер?-че, юл к?рс?т?че кир?к. Кешел?рг? м?гън?ле тормышны колачлар ?чен укытучы канат куя. Ул т?рбияли, укыта, ??ркемне кеше ит?рг? омтыла. Бу ??н?рне? б?екле-ген а?лаганга , ?нием д? балалар бакчасында педагог булып эшл?г?нг? к?р?, мин д? кил?ч?кт? укытучы булырга хыялланам. Укытучы эше ?и?ел т?гел. Алар бар белг?н белемн?рен балаларга бир?чел?р, укучыларны кызыксындырган барлык сорауларга ?авап табучылар, ??р к?нне к?з нурларын т?геп д?фт?р тикшер?чел?р д?. Д?реслект?н тыш, т?рле м?гъл?мат чыга-накларын, информацион технологиял?рне кулланып, кызыклы д?ресл?р ?тк?р?че укытучы булу ?чен бик к?п сыйфатларга ия булырга кир?к. Алар – белемле д?, акыллы да, сабыр –т?земле д?, г?з?л д?. Укытучы булу ?чен и? кир?кле сыйфат – балаларны ярату, аларны бертигез к?р?. Бу ??н?р зур сабырлык, т?землек, к?п-кырлы белем, зыялылык, балаларга карата олы м?х?бб?т ??м сайлаган эше?? чиксез бирелг?нлек тал?п ит?. М?галлим ул – белем таратучы, ул изге кешел?р р?тенд?. Заман к?злегенн?н ка-раганда, укытучы – с?яс?тче д?, икътисадчы да, эшм?к?р д? т?гел, ул – милл?тне таркалудан, тузгытудан саклап торучы, милл?тне? кил?ч?ген булдыручы. Укытучы кил?ч?кк? ?мет бел?н карамаса, яшь буында ?мет булмаячак. Укытучы безне уйларыбыз бел?н ?тк?н заманнарга с?ях?т иттер?, б?генге к?н бел?н таныштыра, кил?ч?к турында хыялланырга ?йр?т?. Алар безд? якты, матур тойгылыр т?рбиялил?р, кешел?рд?ге, тормыштагы матурлыкны к?рерг? ??м шуны? ?чен к?р?шерг? чакыралар. Безне? С?п?й м?кт?бенд? шундый укытучылар шактый. Мин ?земне укыткан барлык укытучыларымны х?рм?т ит?м ??м яратам. ? и? яратканнарым – ?зебезне? сыйныф ?ит?кчебез Г?р?ева Лилия Александр кызы ??м татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз, “?д?би туган як” т?г?р?ге ?ит?кчесе Фир?з? Ф?нилевна Кашапова. Фир?з? апа безг? татар теле ??м ?д?биятын, ? Лилия апа тарих, ??мгыять белеме ф?нн?рен укыта.Мин бу ф?нн?рне бик яратып укыйм.Ч?нки бу д?ресл?рд? ?зе?не кызыксындырган сорауларга ?авап табасы?. Фир?з? апабызны? сочинение-л?р ??м иншалар язу д?ресе ошый ми?а. Без аларны ашыкмыйча гына язабыз. Татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз к?п т?рле фактлардан, язарга тел?г?н фикерл?рд?н, тормышта булган вакыйгалардан и? кир?клел?рен ген? сайлап язарга куша. Мин ??рчак шул кагыйд?л?рд?н чыгып эш ит?рг? тырышам. ?д?бият д?ресл?ре ис? матурлык д?ньясына с?ях?тт?н гыйбар?т. Язучыларны? тормыш юлы, аларны? ?с?рл?ре бел?н танышкан саен – к??еле? байый. Кыскасы, Фир?з? Ф?нил кызы минд? ?д?биятка, туган телебезг? м?х?бб?т т?рбиял?де. Моны? ?чен мин а?а ме? р?хм?тле! Укытучым катлаулы ситуациял?рд? д? ?зе ?чен файдалы, у?айлы якларны эз-л?п таба бел?. ?зене? д?ресл?ренд? даими р?вешт? т?ртипк? ?йр?т?. ? т?ртип ул- физик матурлыкны? ??м ?хлакый т?рбияне? и? кир?кле шартларыннан берсе. Аны? ?йр?т?л?рен тормышымда куллана белс?м, сайлаган ??н?ремд? ялгышмам, дип уйлыйм. Ки? к??елле, ягымлы, олы ?анлы укытучым ??ркайсыбызга тормыш сабак-ларын се?дерерг? тырыша, асыл ки??шл?рен кызганмый. Ул безне ?з балаларыдай якын к?р?, хаталар булса, д?рес юл к?рс?т?, сабырлыгын ?уймый. Минем д?, а?а ошап, н?къ шундый сыйфатларга ия булган укытучы буласым кил?. М?кт?п тормышын ш?хси тормыштан ?стен куеп, бар гомерен яшь буынга белем бир?г? багышлаган олы ?анлы укытучым тыйнак кына изгелек орлыклары ч?ч?, гыйлем тарата. Безне? бел?н уртак тел табып, начарлыктан тыеп, яхшылыкка ?йр?т?е ?чен р?хм?т а?а. Укытучыбыз ки? к??елле, олы ?анлы.Ул – минем тормы-шымны? якты бер ?леше, аны? урыны к??елемне? т?ренд? т?гаенл?нг?н. Т?н йо-кыларын йокламыйча, укучыларым, дип ?зг?л?нг?н, т??лекне? ??р мизгелен безне уйлап ?тк?рг?н д? , яшь буынны? ?хлак – ?д?бе д? х?рм?тле остазым кулында. А?арда к?пме сабырлык! ?ти – ?ниемне д? алыштыра ул кайбер чакларда. Кир?к вакытта мактап, кир?к вакытта ?рл?п – ?зене? ?гет – н?сих?тл?рен ми?а се?дер?. Авыр мизгелл?рд? ярд?мче д?, хаталар ясаганда т?з?т?чем д? Ул. Укучылар бит алар ?ансыз т?гел. ?мма ??ркайсына гаять осталык бел?н юл табып, ?з ихтыярына буйсындыра бел? Фир?з? апа. Аны? каршы?да холкыбызга хас т?землек, ягым-лылык, м?лаемлык, шул ук вакытта тал?пч?нлек т? ?з урынын таба. К?зл?ре?д? очкын, ялкын, Й?р?кл?рг? учак якты?, Яраткан м?галлимем. К??ел т?р?з?л?рен какты?, Саф чишм?л?р булып акты?, Яраткан м?галлимем. Н?ни чагымда – кулдан тотып язарга ?йр?тк?н, ?с? т?шк?ч – максатларымны? ?илк?не булган яраткан укытучым! ?г?р мин кайчан да булса, башкаларны соклан-дырырлык кеше, аны? кебек мактаулы ??н?р иясе була алам ик?н, моны? нигезенд? укытучымны? башлап ?йтк?н и? гади с?зе торыр. Укытучы! Нинди изге исем, “?ни” с?зе кебек кадерле. ”Укытучы” с?зе чыннан да изге, матур исем. Укытучы хезм?те авыр да, ?аваплы да, кызыклы да. Бу ??н?рне сайлау тынгысызлык, эзл?н? юлын сайлау, ?з – ?зе?? искиткеч тал?пч?н булу, к?нд?лек тырыш, эзлекле хезм?т юлын сайлау диг?н с?з. Укытучы кешене? эш урыны – м?кт?п. М?кт?пт? бик к?п балалар укый, аларны? ??ркайсыны? характерлары т?рле була. Берсе шаян, берсе ?з эчен? йомык, ? берсе холыксыз булырга м?мкин. Шу?а да карамастан укытучы кеше балаларны а?ларга тырыша, ? моны? ?чен бик к?п сабырлык тал?п ител?. Х?зерге заманда укытучы хезм?тен? тугрылыклы калучылар к?нн?н – к?н кими. ? фидакарь укытучы ?зене? яраткан эшен? вакытын да, с?лам?тлеген д? кызган-мый. Сабыр ??м хыялый кешел?р шул алар! Шулай да аларны? да нервлары бар, й?р?кл?ре тиб?! К?з алдына китерик ?ле: нич?м? – нич? с?гатьл?р буе ?зерл?нг?н, калын китаплардан, интернет – ресурслардан, газета-журнал т?пл?м?л?ренн?н ?ый-ган мисаллар, ысуллар, алымнарны? ??рберсен кайчан, ничек куллануны т?г?л ?л-ч??г? сала да, д?ресне б?йр?м к?тк?нд?й к?теп ала. Безг? ниндидер я?алык ачасын, кыймм?тле фикер уятасын, тормышыбызда бик кир?к булачак белем бир?сен тоеп, коштай очып класска кер?. ??м …мен? си?а м?! Беребез альбом актарып утыра. Укытучыбызны к?рми д?, ишетми д?. Икенчебез, юри ?чекл?г?нд?й, тышка чыгып керерг? сорый, ?ченчебез… Аны? кычкырасы, класстан с?реп чыгарасы кил? андыйларны. ? укытучы т?з?рг?, сабыр булырга м??б?р була. Мин д? ?земд? х?зерд?н ?к шушы сыйфатларны булдырырга тиеш. Яшьт?шл?рем арасында укытучы яки т?рбияче булырга тел??чел?р бик сир?к, к?бесе: “Кеше баласы бел?н интег?ч?ксе?”,- дил?р. ? мин алай уйламыйм. Укытучы н?ни баланы? к??елен? яхшылык орлыгы ч?ч?, белем бир?, т?рбияли. ? бала ?сеп ?итк?ч, алган белемен, т?рбиясен кулланып, халкына хезм?т ит?. Укытучыдан башка беркем д? ??н?рг? ?йр?н? алмый. Укытучы – барлык ??н?рл?рг? юл ачучы кеше ул, минемч?. Очучы батырлыгы, разведчик кыюлыгы – боларны кем ген? а?ламый! Ут с?нде-р?чел?рне? фидакарьлеге, авыруларга кан бир?чел?рне? олы ?анлылыгы да ??ркем-г? м?гъл?м. ? кы?гырау бел?н кереп, кы?гырау бел?н чыгып, шул ике кы?гырау арасындагы 45 минутны? ??р секундында укытучы эшли торган батырлыкны кем ?лч?п караган да, кем бу хакта с?йл?г?н ??м язган! Мин сайлаячак укытучы ??н?рен гомере буена озата кил?че тормыш батырлыгы бит бу!
Элек-элект?н сусыз ?ирг? бер?? д? килеп утырмаган. Торак урыннарны, ш???рл?рне, авылларны елга, к?л, чишм? буйларына т?зи торган булганнар. Ч?нки – су яш?? чыганагы, сусыз тормыш юк. Борынгы кешел?р чишм?, кое, ди?гез, елга, к?л, буа, кебек су чыганакларына табынганнар. Аларны изге ?йберл?р дип ис?пл?г?нн?р. “Чишм?не пычратма, кулы?ны чуан басар”, – диг?нн?р борынгылар. Чишм? – чисталык, сафлык, пакьлек билгесе. Гадел, ки? к??елле, эчкерсез кешел?рне чишм? суыны? сафлыгына ти?лил?р. Чишм? суы тылсымлы к?чк? ия, шу?а к?р? борынгыдан изге чишм?л?р, шифа чишм?л?ре турында легендалар, мифлар яши, ?ырлар, шигырьл?р чыгаралар. Ул минераль тозларга бай. Чишм? суы – авырткан й?р?кл?рг? шифа, сагынган к??елл?рг? д?ва. Со?гы елларда сулыкларны, бигр?к т? чишм?л?рне т?зекл?ндер?г?, т?ртипк? керт?г? игътибар артты. Авыл картлары бел?н берг? яшьл?р д? чишм?л?рне чистарту, саклауда башлап й?рил?р. М?кт?пл?рд? экологик отрядлар эшли. Бу – табигатьк? сакчыл караш арта бару билгесе. ?ниемне? туган ягында да чишм?л?р бик к?п. Бу т?б?кне? матур табигате, саф к??елле, эчкерсез ??м гади кешел?ре мине ?зен? тарта. Авылга килеп керг?нче, ??ркемне? игътибарын ??леп итеп, авыл халкын ??м юлчыларны т?мле суыннан авыз ит?рг? чакырып, челтер-челтер чишм? агып утыра. Торбалар аша бик к?пт?нн?н авыл урамнарына су кертелг?н булганга, авыл халкы чишм?г? суга бармый, бары тик авыл башында яш??че ?лк?н яшьт?ге апалар гына, к?янт?л?рен и?н?рен? асып, чишм?г? сир?к-мир?к кен? суга й?рил?р. Авылга килен булып т?шк?н яшь к?л?шл?рг? чишм? юлын к?рс?т? йоласы да онытылып бара. Л?кин авыл халкы чишм? буен бервакытта да пычратмый, чишм? улакларын чистартып, я?артып тора. Сабантуй вакытларында чишм? буе кайткан кунаклар, авыл кешел?ре бел?н тула. Ярышларда катнашучылар ??м б?йр?мне караучылар – барысы да чишм? суын татып карамыйча калмый. Чишм? тавында сабантуйлар т?н уртасына кад?р д?вам ит?. Анда чишм? ?ырын ты?лап, ?аны?ны сафландырасы?; тир?-якка к?з ташлап, кабатланмас табигать матурлыгы бел?н хозурланасы?; шифалы ??м татлы суын эчеп, т?не?? сих?т аласы?. Чишм?л?р кешег? тормыш алып барыр ?чен ген? кир?к т?гел. Алар – рухи к?ч, д?рт чыганагы да. Чишм?л?р гомер-гомерг? шагыйрьл?р, р?ссамнар, композиторлар ?чен ил?ам чишм?се булып хезм?т итк?н. Чишм? – с?лам?тлек нигезе. Читк? китеп гомер уздырган кешел?рне? олыгаеп, т?н-с?якл?ре, кан тамырлары таушалып тузгач: “?з чишм?мне? суын эчс?м, т?нем сих?тл?нер”, – дип ерактан й?р?к авазларын салуы бер д? га??п т?гел. Без д? ?зебезне? чишм?л?ребезд?н аерылмасак иде. Судан башка тереклек юк, ул безг? ?ава кебек кир?к. ?н? шул тереклек суын Ш?рык илл?рене? бик к?бесенд? ?лч?п, ?ан башына ис?пл?п тоталар. Гап-гади суны кайбер илл?рд? сатып та торалар. Шулар турында укыгач, чит илл?рг? барып к?рг?ч, ?зебезне? туган ягыбызда челтер?п аккан чишм?л?рне? гасырлар буена никад?р игелекле эш башкаруларын; кешел?рг? никад?р с?лам?тлек алып килеп, гасырлар буена шифахан?, дарухан? хезм?тен ?т?г?нн?рен а?лыйсы?. Безне? табигатебез бай, л?кин табигый байлыкларыбыз чиксез т?гел. Со?гы елларда сулыкларны? пычрануы, ярларыбызны? ?имерел?е, чишм? башларыбызны? томалануы к??елне борчый. Мохитне бер?злексез пычратып тору экологик хал?тне? бозылуына, табигатьне? зарарлануына китер?. Кеше ?з эшч?нлеге бел?н ?к ?ир й?зенд?ге бар тереклекне, шул ис?пт?н ?зен д? юкка чыгарырга м?мкин. Без бу турыда бик яхшы бел?без ??м онытырга хакыбыз юк. Табигатьне саклау – безне? изге бурычыбыз. Алин? ГАЙФУЛЛИНА, Яр Чаллы ш???ре, Аерым предметлар тир?нтен ?йр?нел? торган 50 нче урта гомуми белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы
Сочинение- фикерл?м?язут?ртибе Сочинениед? 3 яки 4 абзац булыргатиеш!!! Поляданчыкмыйча, юлларыгызны туры итепязыгыз!!! Язуыгызда х?рефл?р вак булмасын!!!Ачык, чиста, т?з?т?л?рсез, хатасыз язарга тырышыгыз! С?зне? язылышында икел?нс?гез, орфографик с?злект?н карагыз!!!Игътибарлы булыгыз!!! У?ышлар сезг?!!! I абзац – Кереш ?леш(Вводная часть). Монда,тезисны? (бирелг?н ??мл?не?) кайсы урында кил?ен? карап,1нче ??мл?д? 3 вариант булырга м?мкин. 1 – вариант – тезис текст башында (тезис в начале текста!!!) Текст“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!” диг?н с?зл?р бел?н башлана. – вариант – тезис текст уртасында (тезис в середине текста!!!) Текстта“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!”диг?н с?зл?р бар. 3 – вариант – тезис текст ахырында (тезис в конце текста!!!) 1. Текст“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!” диг?н с?зл?р бел?н т?мамлана.Автор бу текстта(туган ?ирне сагыну;табигатьне саклау;табигатьне ярату;кешел?р арасындагы дуслык; ?нил?рне ярату;бала бел?н ана м?х?бб?те; туганнарны? бер-берсен? булышуы;батырлык эшл??; олы кешел?рг? карата игътибарлы булу; туган телне бел?не? кир?клеге; туган ?ирне? кадерле, якын булуы ?.б -(выбирай, пиши нужное!!! указать вкратце о чём пишет автор) турында яза. II абзац- т?п ?леш.(Основная часть) 2. ?йе, мин автор фикере бел?н килеш?м. Автор бу фикерне 3,8 нче(6 ,9 нчы)??мл?д? бик ачык к?рс?тк?н.(Фикерне ача торган ??мл? номерлары к?рс?тел?-указать номера предложений, которые раскрывают основной смысл, нужно внимательно искать предложения, раскрывающие тезис.Номер предложения тезиса НЕ УКАЗЫВАТЬ!!!) (Д?рест?н д?, туган ?ир ??ркем ?чен кадерле; Чыннан да,табигатьне сакларга кир?к; Минемч?, ?нил?р безне? ?чен и? кадерле, якын, газиз кеше; Минем уйлавымча, дуслык ??рбер кеше ?чен бик кир?к ул. Чыннан да, батырлыкны ??рвакыт эшл?п була; Д?рест?н д?, туган телне ??ркем белерг? тиеш ?.б– (Выбирай нужное!!! Текстны? эчт?леген 1-2 ??мл? бел?н кыскача язарга! Вкратце дать содержание текста). Н?ти??л?ремне раслау ?чен, бирелг?н тексттагы (4 нче) ??мл?д?н мисал китер?м.(Автор бу ??мл?д? туган ?ирне? сулары да т?мле, кырлары да ямьле була, дип яза; Автор бу ??мл?д? табигатьт?ге ??р н?рс?не? кир?клеген иск?рт?; Автор бу ??мл?д? ?нил?рне? безне? ?чен борчылулары (шатланулары) турында яза; Автор бу ??мл?д? туган телне белерг? кир?клек турында яза; Автор бу ??мл?д? дуслыкны? авыр вакытта сыналуы турында яза ?.б. ) III абзац- Йомгаклау. Обобщение. 3.?йтелг?нн?ремне гомумил?штереп, шундый фикерг? килерг? м?мкин.( Т?п фикерне 1-2 ??мл? бел?н язарга!!!-?йе, туган ?иребезне сакларга, аны яратырга кир?к; ?йе,табигатьк? карата ??ркем игътибарлы булырга тиеш; ?йе, ??рбер кеше табигатьне сакларга тиеш; ?йе, ?нил?ребезне? кадерен алар ис?н вакытта белерг? кир?к; ?йе, олыларны? ки??шл?рен ??рвакыт ист? тотарга кир?к;?йе, авырлыклар алдында каушап калырга ярамый; ?йе, кешел?рне бервакытта да р?н?етерг? ярамый ?.б.- Выбирай, пиши нужное!!!) Минем фикерл?рем бел?н ??рбер кеше килешер иде дип уйлыйм. ?рн?к сочинение Текст“?йе, елый иде шомырт” диг?н с?зл?р бел?н т?мамлана. Автор бу текстта табигатьк? сакчыл караш проблемасын к?т?р???м безне д? уйланырга, фикер й?ртерг? чакыра, бу м?сь?л?не? ???миятле булуына ышандыра.Автор шомыртка карата эшл?нг?н явызлык, в?хшилек турында язып, аны? таланганнан со?гы х?лен сур?тли. ?йтелг?нн?рне раслау ?чен, 17, 18 нче ??мл?л?рг? игътибар итик. Чыннан да, шомыртны? аянычлы х?лен к?реп, безне? к??елл?ребез сыкрый. ? бит ?ле кайчан гына ул тир?-якка ямь биреп, геройларыбызны? к??елл?рен ирк?ли, ?имешл?ре бел?н сыйлый иде.Мо?а д?лил булып, текстагы 4 ??м 9 нчы ??мл?л?р кил?. Автор бу ??мл?л?рд?ата бел?н баланы? шомыртка карата дусларча м?н?с?б?те турында яза. ?йтелг?нн?ремне гомумил?штереп, шундый фикерг? килерг? м?мкин.Табигатьк? карата ??ркем игътибарлы булырга тиеш. Табигать байлыкларыннан кеше ?зе тел?г?нч? ген? файдаланса, ул безг? р?н?ер. Алдагы к?нн?рд? моны? ?чен ?кенерг? туры кил?ч?к.Минем фикерл?рем бел?н ??рбер кеше килешер иде дип уйлыйм. Шомырт ниг? елый (2 вариант) Текст ахырындагы с?зл?ре бел?н автор авыр вакытларда кешел?рне? ген? т?гел, ? агачларны? да елавы турында ?йт?се килг?н. Агачларны? елавы- ул табигать елавы. Минемч?, бирелг?н бу ?лешт? текстны? т?п м?гън?се чагылган. Текст авторы Рафаил Т?хф?туллин безне табигатьк? карата игътибарлырак булырга чакыра. Кеше бел?н табигать ??рвакыт тыгыз б?йл?нешт? яши. Без табигатьне? матурлыгыннан, байлыгыннан файдаланабыз. Мо?а д?лил итеп “??й азакларына таба без шомыртыбызга кунакка кил?без. Дустыбыз безне, авызны бераз б?рештерс? д?, бик т?мле, чем-кара ?имешл?ре бел?н сыйлый” ??мл?сен китер?м. Л?кин кешел?р ?зл?ре шул матурлыкка зыян да салалар бит: агачларны сындыралар, матур-матур ч?ч?кл?рне ?з?л?р, елга-к?лл?рне пычраталар. Мо?а д?лил булып, текстагы 17 ??м 18нче ??мл?л?р кил?. Кешел?р тарафыннан кимсетелг?н шомырт агачы ?зене? матурлыгын югалткан. Аны кызганып, тир?-юнь д? мо?суланган. Чыннан да, мондый к?ренешл?р табигатьк? зур зыян сала. Р?н?етелг?н кешел?р шикелле табигать т? елый, ярд?м сорап ялвара. Без табигатьне сакларга, а?а карата игътибарлы булырга тиешбез.
Сочинение язу методикасы ( 2014 елгы китаптан) С2 ?лешенд? бирелг?н тексттан алынган ?зекне? м?гън?сен а?латып, и?ади эш башкарыла. Монда, беренче чиратта, сочинение язу осталыгы тал?п ител?. Ист? тотыгыз!!! Язма эшегез текстны? эчт?леген с?йл??г? ген? кайтып калмасын! Сочинение к?л?ме 70 с?зд?н д? ким булмаска тиеш. Сочинение т?б?нд?ге к?рс?ткечл?р буенча б?ял?н?: текстны? м?гън?сен а?лау; тексттан алынган мисаллар булу; м?гън? б?тенлеге, б?йл?нешле с?йл?м ??м аны? эзлеклелеге саклану; эшне? композицион яктан т?зек булуы. Сочинение язуны? эзлеклелеге. Текстны игътибар бел?н укыгыз. Сорау-биремне? м?гън?се турында уйлагыз ??м тексттан ?йтелг?н фикерне ачыкларга ярд?м ит? торган с?зл?рне табыгыз. Куелган сорауга ?авап бирерг? ярд?м ит? торган м?гън?ви кис?кл?рне табыгыз. Сорауны? эчт?леге буенча ?зегезне? тезисыгызны формалаштырыгыз (1-2 ??мл? ?ит?). Тексттан фикерегезне? д?реслеген раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисалларны ?земт? (цитата) р?вешенд? бирегез яки ??мл?не? т?ртип номерын к?рс?тегез. Д?лилл?рне? тезиска туры кил?-килм?вен тикшерегез. Н?ти??г? к?чегез (н?ти?? ?чен бер ??мл? д? ?ит?). Композицияне тикшерегез: сочинение текстыны? тезисы, д?лил ??м н?ти?? ?лешл?рене? булуы, абзацларга б?лен?, ?лешл?р арасында б?йл?неш булу ?.б. Фикерегезне? автор позициясе бел?н туры кил?-килм?вен ачыклагыз. 10. Сочинениегезне бернич? тапкыр укыгыз. Язмагызны? грамоталылыгына (с?йл?м ??м грамматик нормаларны? ?т?леше, орфография ??м пунктуация) игътибар итегез. Сочинениене у?ышлы язар ?чен, алгоритмга салынган модельне а?ларга ??м шуны? нигезенд? эшл?рг? т?къдим ител?. нче адым. Тезисны формалаштырабыз. Тезисны тексттан алырга яки, автор фикере бел?н аваздаш булырлык итеп, ?зе?? формалаштырырга м?мкин. М?с?л?н: Батырлык нинди була? К?рг?небезч?, тезисны сорау формасында бир? яхшырак, ч?нки мондый тезис уйландыра ??м ?леге м?сь?л?г? ??ркемне? субъектив фикере булуын тал?п ит?. нче адым. Тексттан тезисны ачарга м?мкинлек бир? торган д?лилл?рне сайлыйбыз. нче д?лил: ?нв?рне? д?? апасы автобуста х?ле авырайган абзыйга ашыгыч ярд?м к?рс?т? башлаган. Автор ?леге очракны т?къдим итеп, укучыны? ?зен? уйланырга м?мкинлек бир?. Бу текстта автор позициясе бик тир?нг? яшеренг?н, «кычкырып» тормый, шунлыктан беренче д?лилне? батырлык булу-булмавын укучы ?зе билгели. нче д?лил: малайлар, агып торган нефтьне к?рг?нн?н со?, эшчел?р янына «элдерт?л?р» ??м х?б?р бир?л?р. ?леге очрак батырлыкмы, ?лл? гад?ти х?лме? нче адым. Н?ти??не формалаштырабыз. Дим?к, батырлык ул – ?зе? турында уйламыйча, кемг? яис? н?рс?г? д? булса чын к??елд?н ярд?м ит?. ?леге модельд?н файдаланып, сочинение язып карагыз. ?рн?к ?чен укучыларны? бер сочинение вариантын т?къдим ит?без. «Батырлык шундый була димени?!» с?зл?ре безне тыныч тормыштагы батырлык турында уйланырга м??б?р итте. Чынлап та, нинди була со? ул батырлык? Тормышта т?рле катлаулы вакыйгаларга юлыгасы?. Шул вакытта югалып калмау, намус кушканча эшл?? кир?к. Л.Гыймадиева ?леге ?зект? геройлар бел?н булган ике вакыйганы батырлыкка ти?ли. Беренчесе автобуста булган х?л бел?н б?йле. Пассажирларны? берсе – т?п геройны? апасы – кис?к х?ле авырайган кешег? ашыгыч ярд?м к?рс?т?. Бу батырлыкмы? Минемч?, шундый х?лд?, югалып калмыйча, кешег? ярд?м кулы сузу, аны? тормышын, с?лам?тлеген саклап калу-зур батырлык. ?леге фикер ?нв?р тарафыннан да ассызыклана: «Син, д?? апа, чын батырлык эшл?де?.» Икенче вакыйга кечкен? ?нв?рне? батырлыгын к?рс?т?. Аны?, очраклы р?вешт? агып торган нефтьне к?реп алып, тиз арада эшчел?рг? х?б?р ит?ен д? батырлык буларак б?ял?рг? м?мкин. Икенче д?лил ЗОнчы ??мл?д? ачык чагылган. Кече яшьт?н ?к табигатьне саклау, аны? чисталыгы турында кайгырту б?генге к?нд? аеруча м?ним. Дим?к, батырлык ул – ?зе? турында уйламыйча, чын к??елд?н ярд?м ит?, дип н?ти?? ясарга була. Кешел?р битараф булмаса, тормышта ??рчак т?рле батырлыклар ?чен урын булуын онытмаска кир?ктер.
Актаныш муниципаль районы
Тел?к?й т?п гомуми белем бир? м?кт?бе
Т?рбия с?гате
“Чишм?л?р ?ыры тынмасын”
Укытучы: Мусина Г?лнара Миркасыйм кызы
Т?рбия с?гате.
Чишм?л?р ?ыры тынмасын.
Максат:
Суны? табигый байлык ик?нен, чишм?не? изге ?ир булуын а?лату.
Авылыбыз чишм?л?ре бел?н танышу, аларны? тарихы.
Чишм?л?рг? сак караш, табигатьне? байлыгын, мтаурлыгын к?р?, а?лый белерг? ?йр?т?.
Д?рес барышы.
Х?зер б?тен табигать кар астында.Тыныч кына йоклый кебек.Л?кин кешег? , табигатьк? тереклек бир? торган чишм?л?р ген? ага да ага.Б?генге ??г?м?без д? “Чишм?л?р ?ыры ты?масын” дип атала
1слайд
“Тау башына салынгандыр безне? авыл,
Бер чиши? бар якын безне? авылга ул;
Авылыбызны? ямен, суы т?мен бел?м,
Шу?а к?р? с?ям ?аным, т?нем бел?н”,- дип язган с?екле шагыйребез Г.Тукай
?йе, туган авылларыбыз чишм?л?рд?н башлана. ?ир куеныннан к?меш балдаклар чыгарып агучы чишм?л?р кемг? ген? кадерле т?гел ик?н? Безне? балачагыбыз, г?я, шуннан башлана, яшел чир?мле чишм? юлы тормышка юл к?рс?т?.
Чишм?л?р кечкен? булсаларда, табигатьк? ?ан керт?чел?р, елга,
к?л,инеш, дингез ??м океанарга тормыш ?р? торган табигать байлыклары буларак ???миятле.
Чишм?л?рг? кешел?р борынгы заманнардан ук табынып яш?г?нн?р.Чишм? суларын эчеп д?валанганнар.Чишм?л?р сафлыкка,чисталыкка ?нд?г?н.Чишм?л?р янында кешел?р сафланып , чистарып китк?нд?й була.
??р чишм?не? ?з тарихы ,?з мо?ы ,?з юлы бар. Бер чишм?се шаулап ага , тавышы еракларга ишетел?.Икенчел?ре акрын гына тавыш бел?н ага,
?ченчел?ре ?ир куеныннан кайнап , ургылып чыга.? ?ырлары , к?йл?ре?!
Татар халкыны? танылган шагыйре С.Х?ким “Бер тауда ун чишм?” дип аталган шигырь юлларында к?яз чишм?л?рне болай тасвирлый
Бер тауда 10 чишм?,
Унысы 10 т?ст?.
Югыйс? бер ?к тау ,
Югыйс? бер ?к ?ыр,
Юлы бар…
Бер тауда 10 чишм?
Юлларын син кисм?,
Агышы 10 т?рле
Мо?ы башка.
?иребезне? кабатланмас бу биз?ге ?ырыбызданда да, телебезд?нд? д? т?шми.Халык й?р?ге кебек туктаусыз х?р?к?тт? булган чишм?л?рг? ?ырлар к?п багышланган .Сез ниндн ?ырлар бел?сез, укучылар?
Укучы:
“Фазыл чишм?се” ,”Ага чишм?”,”Салкын чишм?”, “?идег?н чишм?”,”Балачак чишм?се”,?.б.
Элек-элект?н чишм? тапкан , аны чистарткан кешене халык зурлаган,чишм?г? аны? исемен бирг?н ,м??гел?штерг?н.Безд? д? андый чишм?л?р бик к?п.Л?кин со?гы вакытларда безд? чишм?л?рг? игътибар кимеде дис?к т? ялгыш булмас.Безд? чишм? кайгысы т?гел, ? к?бр?к план кайгысы булды.
Л?кин чишм?л?р югалмасын , к?мелм?сен иде! Чишм?не саклау- табигатьне саклау диг?н с?з. ? табигатьне саклау ул авылны саклау, яш?рт? д? булып тора.
Х?зер ?зебезне? чишм?л?р бел?н танышыйк ?ле, аларны? тарихын
я?артыйк.
Олы кое-авылыбыз уртасында урнашкан.Агымы башкаларга караганда к?чле. Б?тен авыл шушуы чишм?д?н су алган.
Борын коесы- элек олы юл шуннан ?тк?н булган, юл борылып китк?н ?ирд?. Юлчылар аны? саф чиста суын эчк?нн?р.
“?лм?к?й” чишм?се- ?лм?х?мм?т диг?н кеше шул чишм? янында гына ?з утарын т?зег?н. Чишм?не бик кадерл?п карап торган.
“Д?вем коесы”- Димм?х?мм?т диг?н исемн?н. Чишм?не т?рбиял?п торган.
“Ш?р?фи”чишм?се-Ш?р?фи карт шулай ук бу чишм?не бик кадерл?п саклаган.
“Акташ”- тир?-ягы бик к?п ак ташлардан торган. Авылдан ераграк урнашкан.
“Салкын чишм?”- суы бик салкын. И? шифалы чишм?л?рне? берсе. Тикшер?л?р к?рс?тк?нч? к?меше к?п. Мер?с авылы бел?н ике арада урнашкан.
Х?зер чишм?л?рг? игътибар кимеде. К?рг?негезч? чишм? исемн?ре гел ниндидер кеше исеме бел?н аталган. Дим?к элек чишм?л?р бик кадерле булган. Кешел?р аларны ?аннары кебек кадерл?п саклаганнар.
Безне? Ш?рип авылын чишм?л?р уратып алган.Авылны? кайсы ягына юн?лс?? д?, челтер-челтер агып яткан чишм?л?рг? юлыгасы?.
Чишм?л?р-безне? рухи байлыгыбыз. Чишм? ??м ?ыр, чишм? ??м гореф-гад?т, чишм? ??м тел
Чишм?л?р бел?н безне? татар халкыны? гореф-гад?тл?ре д? тыгыз б?йл?нг?н.Авылга килен т?шк?ч, и? элек а?а чишм? юлын к?рс?тк?нн?р. Кызлар ??м егетл?р чишм? юлында очрашкан.Чишм?л?р кызлар ??м егетл?рне таныштырган ??м кавыштырган да.
Безне чишм?л?рне? б?генге к?нд?ге х?ле борчый. ?ир ?нк?безне? з??г?р к?зл?ре кору к??елне р?н?ет?.? чишм?л?р ?зл?рене? язмышлары турында н?рс?л?р с?йли со?, алар н?рс? дип серл?ш? ик?н?
Без ага башлаганга к?п еллар ?тте, элекке матурлыгыбыз югала бара , суларыбыз кими, ярларыбыз ?имерел? , чишм? башларыбыз томалана, ? без ?аман агабыз.К?п туганнарыбыз томаланды, яш??д?н туктады.Тау ит?кл?ренд? к?т? й?ри, ?с? торган агачлар , куаклар таптала.Хайваннар к?зебезг? баса , имг?н?без, суыбыз ?ир астына кача.Безне? тир?безг?
р?ш?тк?л?р кир?к.Т?бебезне? д? ел саен чистартылуын телибез.Вак ??м эре елгаларга су бирер идек , ч?нки вак елгаларны? да суы бет?г? бара
Ярларыбызга ,тир?-юнебезг?, чишм? башларына агачлар утыртсыннар иде.Агач ?см?г?н урында дым юк, дымсыз ?ирд? су булмый.Бабайлар заманында безг? ???мият к?п булган ик?н.Безне карап,чистартып торучы аерым кешел?р бар иде.Кайчандыр балаларда яныбызга килеп , т?пл?ребезне, чишм? башларыбызны чистарталар иде.
Мен?, укучылар, чишм?л?р ни дип серл?ш? ик?н. Дим?к, б?генге к?нд? алар кеше ярд?мен? мохта?.
Туган табигатебезне, чишм?л?ребезне саклау-барыбызны? да изге бурычы. Чишм?л?р югалмасын, к?мелм?сенн?р! Чишм?л?рне саклап, я?аларны тапсак, авылларыбыз д? яш?рер, матурланыр.
Без быелгы уку елында “Туган ягым-яшел бишек” юн?лешен сайладыку. Шушы юн?леш буенча эшл?п, авылларыбызны? тир? ягын, табигатьне,чишм?л?ре-безне саклауда ?зебезд?н зур ?леш керт? алабыз. Карлар эреп, ямьле май урталарында табигат? кочагына экскурсиял?рг? чыккан вакытта чишм?л?рне чистарту, тир?-ягын т?ртипк? китер? буенча эшне д?вам ит?рг? кир?к.
Табигатьне саклагыз!
И к??елле ??й к?ненд?-
Табигать кочагында!
Мен? шуны ист? тоту
Кир?ктер шул чагында:
Агачларны сындырмагыз
Кош оясын ватмагыз.
Суларны да пычратмагыз,
Пыяла, ч?п атмагыз.
Эссе якта, коры чакта
Урманда ут якмагыз.
Табигать ул-безне? ?ни,
Табигатьне саклагыз!
(Ирина Р???пова шигыре)
?йе, чишм?л?р ?ыры ты?масын! ??р зур елга кечкен? чишм?л?рд?н башлана.Шуны онытмыйк!Туган якны? ?ырчы чишм?л?ре бертуктаусыз челтер?п аксыннар!
Йомгаклау:
Шундый м?каль бар” Суны? кадере- чишм? корыгач белен?”
Безне? чишм?л?ребез корымасын, гел челтер?п агып торсыннар, аларны пычранудан саклыйк.
Икм?к — тормыш нигезе
План.
I. К?кт? кояш, ?ирд? икм?к — м??гелек.
II. Икм?к — асылташлардан да кыймм?тр?к.
1. Яш?? к?че — икм?кт?.
2. Икм?кк? табыну. Икм?к турында халык.
3. Икм?к юлы авыр ??м мактаулы.
4. Икм?к турында язылган ?с?рл?р.
III. Икм?кне? кадерен бел, игенче хезм?тен х?рм?т ит.
Икм?к — игенчене? ?ан ?ылысы,
?ир-анага кадер-х?рм?те.
Яш?? чыганагы ул ??р й?р?кне?,
Шу?а кадерлибез икм?кне.
Э. М?эминова.
Икм?к! Шулай дип авыз тутырып ?йтте? ис?, т?мле исе бел?н борыннарны кытыклап, ?сте алтынга манылган сыман сап-сары, к?переп пешк?н ипи к?з алдына кил?. Икм?кне олылап, безне? халык теленд? к?пме ген? ?йтемн?р, хик?ял?р тумаган! Мен? шулардай берсе: «К?нн?рд?н бер к?нне ?нисе улына икм?к кыерчыгы тоттыра. «Балдан да татлырак булгач кына ашарсы?. Татлы булмаса, ?зе? ч?чеп, ?зе? иг?рсе?», — ди. Шуннан нил?р булган — беркем белми. Тик шунысы гына ачык: ул ?нисене? с?зл?рен гомере буе онытмаган, икм?кт?н татлырак берни д? юклыгына ышанган».
?йе, икм?к с?зене? м?гън?се сабый чактан ук, ?бил?р-бабайлар с?йл?г?н ?киятл?рд?н «изге» булуы бел?н ян?ш?д? торып, к??елд? бик тир?нг? се?еп калган.
Икм?к! Никад?р б?ек ул! ?ир й?зенд?ге тау чаклы алтыннар да, м?рм?р сарайлар да — берсе д? а?а ти?л?ш? алмый. Юк, ти?л?ш? алмый. ?лл? к?п хезм?т куеп ?стерг?нг? шулаймы со??
?г?р бер?р ?ирд? ташланган икм?к сыныгы к?ренс?, к??ел ?рни, й?р?к сыкрый. Кулда к?переп пешк?н икм?к. Аннан да б?ек н?рс? юк кеше ?чен. Тир т?кми икм?к ?сми, дил?р. Бу бик д?рес. К?пме хезм?т куелган а?а. Шу?а бик кадерле ул.
Иген иг? борын-борыннан и? изге, и? м?катд?с, и? д?р???ле эш саналган. Алтын б?ртекл?рне ?ир куенына ч?ч?рг? чыгар алдыннан бабаларыбыз ?йб?тл?п мунча керг?н, и? чиста к?лм?кл?рен киг?н. Уракка т?ш?р алдыннан да шулай булган. Шундый заман булган, гасырлар буена крестьян иген икк?н, бер т?т?р?м ?ире ?стенд? сука бел?н ??фа чикк?н, чабагачы бел?н ашлык суккан, урак урып, аркасына б?кре чыккан. Инде крестьян кулланган борынгы эш коралларыны? исемн?ре ген? калды. Безне? буын аларны музейларда гына к?р? ала. Х?зер барысы да башка. Техниканы ?йтеп торасы да юк. К?пме еллар ?тк?н, к?пме сулар аккан. Елларны? да т?рлесе килеп торган, кырыслары, тынычлары, сугышлары…
Беренче бишьеллыклар, коллективлашу чорлары, ?р-я?а колхоз-совхозлар… Х?зер без башка заманда яшибез. ?мма икм?к элеккеч? ?к кадерле. Кулымдагы икм?кт?н д? б?ек н?рс? юк минем ?чен. ?лл? аны? аша ?би-бабайларыбызны? тамызган тир т?мен тойганга шулаймы со??! Тырыш хезм?т, т?кк?н тирл?р ?илг? китми, ?ирд? ятмый. ?ир д? ?зене? юмарт сые бел?н игенчег? игелек к?рс?т?. Кулда икм?к. А?а караса?, г?я сабыйлар елмаюын, чал ч?чле аналар р?хм?тен, иркен кырларыбыз матурлыгын, игенчене? горур к?з карашын тоясы?. Шушы икм?к ?чен ме?-ме? р?хм?т ?йт?се кил? игенчег?. Я?а ?рл?р яулаганда я?а ачышлар ??м у?ышлар сезг?, х?рм?тле игенчел?р!
?ир й?зенд? икм?кт?н д? изге н?рс? бармы ик?н?! Мен? шу?а к?р? халык игенчене ихтирам ит?, а?а дан ?ырлый. Икм?к булганда ?ирд? я?а ?ыр туа.
Безне? язучылар к?п кен? ?с?рл?рен игенчег? багышлыйлар. М?с?л?н, Г. Б?шировны? «Намус» романы. ?с?р тулысы бел?н игенче хезм?тен? багышланган. Анда колхозчыларны? сугыш елларындагы батыр хезм?те, фронт бел?н тылны? берд?млеге, Ватан сугышыны? и? авыр, и? газаплы чоры— 1942 нче елда немец фашистларыны? Идел буена — Сталинградка килеп ?итк?н к?нн?ренд? Татарстан халкыны?, бигр?к т? хатын-кызларны?, яшьл?рне? тырыш хезм?те к?рс?тел?.
?с?рне? ?з?генд? Н?фис? бригадасыны? мул у?ыш ?стер? ?чен к?р?шен сур?тл?г?н вакыйгалар ята. Авыр сугыш елларында ??р гектардан й?з кырык тугызар пот у?ыш алу ?и?ел булмый, ?лб?тт?. Моны? ?чен Н?фис?л?рг? нык тырышырга, к?п тир т?г?рг? туры кил?.
?ир караганны ярата, ди халык. Шуны ист? тотып, алар бодай ?ирен? инешт?н к?з буе л?м ташыйлар. К?з ачмаслык бураннарда, билд?н к?рт ерып, кар тоталар. Кыш буена них?тле тирес чыгаралар, к?пме к?л ?ыялар. Бик авыр була аларга. Авыл халкы ?зл?рене? сугыштагы авылдашлары ?чен, илне? ?и??е ?чен ?зене? тырыш хезм?тен кызганмый. Алар ?зл?рене? т?н йокыларын йокламыйча эшлил?р, ч?нки фронтка икм?к кир?к. Мен? нинди тырыш игенчел?ребез булган безне? авыр сугыш елларында! Аларны? хезм?те зур ихтирамга лаек.
Икм?к — туклык, с?лам?тлек, хезм?т, шатлык нигезе, муллык билгесе.
«Икм?к — ул тормыш, ул Ана, Ватан, м?х?бб?т кебек ?к м??гелек. Икм?к — ул безне? к?чебез, ку?тебез, ил?амыбыз, р?х?тебез», — диг?н танылган аш-су остасы Юныс ?хм?т?анов.
Сочинение. Хик?я. “Кышкы мизгелл?р”
Мен? салкын гыйнвар ае килеп ?итте. Гыйнварны? к?не кыска, ? февральны? ае кыска, дил?р. Кояш безг? сир?к кен? карый. Офыкта с?р?н ут булып балкый да, салкын кыштан курыккандай, ?лл? кая китеп югала. Бу к?нн?рд? чатнама суыклар еш була, бигр?к т? т?нн?рен агачлар, б?р?н?л?р шарт-шорт кил?. Салкынга бирешерг? тел?м?г?нд?й, агачлар да ?сл?рен? тун киг?н кебек, б?с бел?н капланган. Мондый салкыннарда кошлар да ?зл?рен? азык таба алмый очалар. Кайбер кошлар, х?лсезл?неп, ?ирг? очып т?ш?л?р, к?шегеп калтырыйлар. Карда аунап яткан кошларны очраткач, мин ?имлекк? к?н саен ярма, орлык, икм?к валчыклары салам. ? мен? кич? бер кызык х?л к?рдем. М?кт?пт? д?ресл?р бара. Т?р?з?д?н карап торам: бернич? чыпчык пырылдап очалар, азык б?леш?л?р. Якында гына бер песн?к аларны к?з?тте, т?шеп т? карады. Л?кин берн?рс? д? тапмады. Бераздан бу песн?к т?р?з? т?бен? кунды да, томшыклары бел?н ярд?м сорап шакый башлады. Мин ипт?шл?ремне чакырдым. Минем янга балалар килг?нне сизеп, кунак канатларын кагып торды да, агачка барып кунды. Кызлар ашхан?г? чаптылар, азык калдыклары алып килдел?р. Без форточканы ачтык та, кечкен? тартмага ?им салып, а?а ашарга бирдек. Биш минут эченд? ?имлекк? бер ген? кош т?гел, ?иде – сигез песн?к килеп кунды. Аннан со? аларга чыпчыклар да кушылды. Шул к?нн?н алып, без ?имлекне буш тотмадык. Минем уйлавымча, табигатьне яратырга кир?к. Шул чакта гына без аны коткарып кала алабыз. Мен? кышны? бер мизгеле ?зене? матур хатир?л?ре бел?н к??елебезг? кереп калды.
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РТ
МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОУЧРЕЖДЕНИЕ
ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА
с.САПЕЕВО АЗНАКАЕВСКОГО МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА РТ
На отборочный этап
Республиканского конкурса
сочинений о профессиях
«Билет в будущее»
СОЧИНЕНИЕ
“Минем булачак ??н?рем”
Работу выполнила:
Латыпова Рамиля Рамилевна
19 августа 1999 года рождения;
ученица 7 класса;
домашний адрес: 423326,
с.Сапеево,ул.Чапаева, дом 26,
Азнакаевского района РТ;
тел.5-59-17
Адрес школы:423326
с.Сапеево, ул.Школьная,53
Азнакаевского района РТ
Директор школы:
Хуснуллин Айрат Бариевич
Учитель: Кашапова Фирюза Ф.
2012 год
?ир й?зенд? тормыш казаны ??рчак кайнап тора. Кайчак керфекл?рне к?т?р? ал-маслык кайгы басып, д?ньяны каплый, ул да булмый к??елл?рг? яш?? ?мете ?ст?п, куаныч челт?ре ?рел?. Тормышта т?рлесе була, л?кин ??рчак н?рс?г?дер т?шендер?-че, юл к?рс?т?че кир?к. Кешел?рг? м?гън?ле тормышны колачлар ?чен укытучы канат куя. Ул т?рбияли, укыта, ??ркемне кеше ит?рг? омтыла. Бу ??н?рне? б?екле-ген а?лаганга , ?нием д? балалар бакчасында педагог булып эшл?г?нг? к?р?, мин д? кил?ч?кт? укытучы булырга хыялланам.
Укытучы эше ?и?ел т?гел. Алар бар белг?н белемн?рен балаларга бир?чел?р, укучыларны кызыксындырган барлык сорауларга ?авап табучылар, ??р к?нне к?з нурларын т?геп д?фт?р тикшер?чел?р д?. Д?реслект?н тыш, т?рле м?гъл?мат чыга-накларын, информацион технологиял?рне кулланып, кызыклы д?ресл?р ?тк?р?че укытучы булу ?чен бик к?п сыйфатларга ия булырга кир?к. Алар – белемле д?, акыллы да, сабыр –т?земле д?, г?з?л д?. Укытучы булу ?чен и? кир?кле сыйфат – балаларны ярату, аларны бертигез к?р?. Бу ??н?р зур сабырлык, т?землек, к?п-кырлы белем, зыялылык, балаларга карата олы м?х?бб?т ??м сайлаган эше?? чиксез бирелг?нлек тал?п ит?.
М?галлим ул – белем таратучы, ул изге кешел?р р?тенд?. Заман к?злегенн?н ка-раганда, укытучы – с?яс?тче д?, икътисадчы да, эшм?к?р д? т?гел, ул – милл?тне таркалудан, тузгытудан саклап торучы, милл?тне? кил?ч?ген булдыручы. Укытучы кил?ч?кк? ?мет бел?н карамаса, яшь буында ?мет булмаячак.
Укытучы безне уйларыбыз бел?н ?тк?н заманнарга с?ях?т иттер?, б?генге к?н бел?н таныштыра, кил?ч?к турында хыялланырга ?йр?т?. Алар безд? якты, матур тойгылыр т?рбиялил?р, кешел?рд?ге, тормыштагы матурлыкны к?рерг? ??м шуны? ?чен к?р?шерг? чакыралар. Безне? С?п?й м?кт?бенд? шундый укытучылар шактый. Мин ?земне укыткан барлык укытучыларымны х?рм?т ит?м ??м яратам. ? и? яратканнарым – ?зебезне? сыйныф ?ит?кчебез Г?р?ева Лилия Александр кызы ??м татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз, “?д?би туган як” т?г?р?ге ?ит?кчесе Фир?з? Ф?нилевна Кашапова.
Фир?з? апа безг? татар теле ??м ?д?биятын, ? Лилия апа тарих, ??мгыять белеме ф?нн?рен укыта.Мин бу ф?нн?рне бик яратып укыйм.Ч?нки бу д?ресл?рд? ?зе?не кызыксындырган сорауларга ?авап табасы?. Фир?з? апабызны? сочинение-л?р ??м иншалар язу д?ресе ошый ми?а. Без аларны ашыкмыйча гына язабыз. Татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз к?п т?рле фактлардан, язарга тел?г?н фикерл?рд?н, тормышта булган вакыйгалардан и? кир?клел?рен ген? сайлап язарга куша. Мин ??рчак шул кагыйд?л?рд?н чыгып эш ит?рг? тырышам.
?д?бият д?ресл?ре ис? матурлык д?ньясына с?ях?тт?н гыйбар?т. Язучыларны? тормыш юлы, аларны? ?с?рл?ре бел?н танышкан саен – к??еле? байый. Кыскасы, Фир?з? Ф?нил кызы минд? ?д?биятка, туган телебезг? м?х?бб?т т?рбиял?де. Моны? ?чен мин а?а ме? р?хм?тле!
Укытучым катлаулы ситуациял?рд? д? ?зе ?чен файдалы, у?айлы якларны эз-л?п таба бел?. ?зене? д?ресл?ренд? даими р?вешт? т?ртипк? ?йр?т?. ? т?ртип ул- физик матурлыкны? ??м ?хлакый т?рбияне? и? кир?кле шартларыннан берсе. Аны? ?йр?т?л?рен тормышымда куллана белс?м, сайлаган ??н?ремд? ялгышмам, дип уйлыйм.
Ки? к??елле, ягымлы, олы ?анлы укытучым ??ркайсыбызга тормыш сабак-ларын се?дерерг? тырыша, асыл ки??шл?рен кызганмый. Ул безне ?з балаларыдай якын к?р?, хаталар булса, д?рес юл к?рс?т?, сабырлыгын ?уймый. Минем д?, а?а ошап, н?къ шундый сыйфатларга ия булган укытучы буласым кил?.
М?кт?п тормышын ш?хси тормыштан ?стен куеп, бар гомерен яшь буынга белем бир?г? багышлаган олы ?анлы укытучым тыйнак кына изгелек орлыклары ч?ч?, гыйлем тарата. Безне? бел?н уртак тел табып, начарлыктан тыеп, яхшылыкка ?йр?т?е ?чен р?хм?т а?а. Укытучыбыз ки? к??елле, олы ?анлы.Ул – минем тормы-шымны? якты бер ?леше, аны? урыны к??елемне? т?ренд? т?гаенл?нг?н. Т?н йо-кыларын йокламыйча, укучыларым, дип ?зг?л?нг?н, т??лекне? ??р мизгелен безне уйлап ?тк?рг?н д? , яшь буынны? ?хлак – ?д?бе д? х?рм?тле остазым кулында. А?арда к?пме сабырлык! ?ти – ?ниемне д? алыштыра ул кайбер чакларда. Кир?к вакытта мактап, кир?к вакытта ?рл?п – ?зене? ?гет – н?сих?тл?рен ми?а се?дер?. Авыр мизгелл?рд? ярд?мче д?, хаталар ясаганда т?з?т?чем д? Ул. Укучылар бит алар ?ансыз т?гел. ?мма ??ркайсына гаять осталык бел?н юл табып, ?з ихтыярына буйсындыра бел? Фир?з? апа. Аны? каршы?да холкыбызга хас т?землек, ягым-лылык, м?лаемлык, шул ук вакытта тал?пч?нлек т? ?з урынын таба.
К?зл?ре?д? очкын, ялкын,
Й?р?кл?рг? учак якты?,
Яраткан м?галлимем.
К??ел т?р?з?л?рен какты?,
Саф чишм?л?р булып акты?,
Яраткан м?галлимем.
Н?ни чагымда – кулдан тотып язарга ?йр?тк?н, ?с? т?шк?ч – максатларымны? ?илк?не булган яраткан укытучым! ?г?р мин кайчан да булса, башкаларны соклан-дырырлык кеше, аны? кебек мактаулы ??н?р иясе була алам ик?н, моны? нигезенд? укытучымны? башлап ?йтк?н и? гади с?зе торыр.
Укытучы! Нинди изге исем,
“?ни” с?зе кебек кадерле.
”Укытучы” с?зе чыннан да изге, матур исем. Укытучы хезм?те авыр да, ?аваплы да, кызыклы да. Бу ??н?рне сайлау тынгысызлык, эзл?н? юлын сайлау, ?з – ?зе?? искиткеч тал?пч?н булу, к?нд?лек тырыш, эзлекле хезм?т юлын сайлау диг?н с?з. Укытучы кешене? эш урыны – м?кт?п. М?кт?пт? бик к?п балалар укый, аларны? ??ркайсыны? характерлары т?рле була. Берсе шаян, берсе ?з эчен? йомык, ? берсе холыксыз булырга м?мкин. Шу?а да карамастан укытучы кеше балаларны а?ларга тырыша, ? моны? ?чен бик к?п сабырлык тал?п ител?.
Х?зерге заманда укытучы хезм?тен? тугрылыклы калучылар к?нн?н – к?н кими. ? фидакарь укытучы ?зене? яраткан эшен? вакытын да, с?лам?тлеген д? кызган-мый. Сабыр ??м хыялый кешел?р шул алар! Шулай да аларны? да нервлары бар, й?р?кл?ре тиб?! К?з алдына китерик ?ле: нич?м? – нич? с?гатьл?р буе ?зерл?нг?н, калын китаплардан, интернет – ресурслардан, газета-журнал т?пл?м?л?ренн?н ?ый-ган мисаллар, ысуллар, алымнарны? ??рберсен кайчан, ничек куллануны т?г?л ?л-ч??г? сала да, д?ресне б?йр?м к?тк?нд?й к?теп ала. Безг? ниндидер я?алык ачасын, кыймм?тле фикер уятасын, тормышыбызда бик кир?к булачак белем бир?сен тоеп, коштай очып класска кер?. ??м …мен? си?а м?! Беребез альбом актарып утыра. Укытучыбызны к?рми д?, ишетми д?. Икенчебез, юри ?чекл?г?нд?й, тышка чыгып керерг? сорый, ?ченчебез… Аны? кычкырасы, класстан с?реп чыгарасы кил? андыйларны. ? укытучы т?з?рг?, сабыр булырга м??б?р була. Мин д? ?земд? х?зерд?н ?к шушы сыйфатларны булдырырга тиеш. Яшьт?шл?рем арасында укытучы яки т?рбияче булырга тел??чел?р бик сир?к, к?бесе: “Кеше баласы бел?н интег?ч?ксе?”,- дил?р. ? мин алай уйламыйм. Укытучы н?ни баланы? к??елен? яхшылык орлыгы ч?ч?, белем бир?, т?рбияли. ? бала ?сеп ?итк?ч, алган белемен, т?рбиясен кулланып, халкына хезм?т ит?. Укытучыдан башка беркем д? ??н?рг? ?йр?н? алмый. Укытучы – барлык ??н?рл?рг? юл ачучы кеше ул, минемч?.
Очучы батырлыгы, разведчик кыюлыгы – боларны кем ген? а?ламый! Ут с?нде-р?чел?рне? фидакарьлеге, авыруларга кан бир?чел?рне? олы ?анлылыгы да ??ркем-г? м?гъл?м. ? кы?гырау бел?н кереп, кы?гырау бел?н чыгып, шул ике кы?гырау арасындагы 45 минутны? ??р секундында укытучы эшли торган батырлыкны кем ?лч?п караган да, кем бу хакта с?йл?г?н ??м язган! Мин сайлаячак укытучы ??н?рен гомере буена озата кил?че тормыш батырлыгы бит бу!
Элек-элект?н сусыз ?ирг? бер?? д? килеп утырмаган. Торак урыннарны, ш???рл?рне, авылларны елга, к?л, чишм? буйларына т?зи торган булганнар. Ч?нки – су яш?? чыганагы, сусыз тормыш юк.
Борынгы кешел?р чишм?, кое, ди?гез, елга, к?л, буа, кебек су чыганакларына табынганнар. Аларны изге ?йберл?р дип ис?пл?г?нн?р. “Чишм?не пычратма, кулы?ны чуан басар”, – диг?нн?р борынгылар.
Чишм? – чисталык, сафлык, пакьлек билгесе. Гадел, ки? к??елле, эчкерсез кешел?рне чишм? суыны? сафлыгына ти?лил?р. Чишм? суы тылсымлы к?чк? ия, шу?а к?р? борынгыдан изге чишм?л?р, шифа чишм?л?ре турында легендалар, мифлар яши, ?ырлар, шигырьл?р чыгаралар. Ул минераль тозларга бай. Чишм? суы – авырткан й?р?кл?рг? шифа, сагынган к??елл?рг? д?ва.
Со?гы елларда сулыкларны, бигр?к т? чишм?л?рне т?зекл?ндер?г?, т?ртипк? керт?г? игътибар артты. Авыл картлары бел?н берг? яшьл?р д? чишм?л?рне чистарту, саклауда башлап й?рил?р. М?кт?пл?рд? экологик отрядлар эшли. Бу – табигатьк? сакчыл караш арта бару билгесе.
?ниемне? туган ягында да чишм?л?р бик к?п. Бу т?б?кне? матур табигате, саф к??елле, эчкерсез ??м гади кешел?ре мине ?зен? тарта. Авылга килеп керг?нче, ??ркемне? игътибарын ??леп итеп, авыл халкын ??м юлчыларны т?мле суыннан авыз ит?рг? чакырып, челтер-челтер чишм? агып утыра. Торбалар аша бик к?пт?нн?н авыл урамнарына су кертелг?н булганга, авыл халкы чишм?г? суга бармый, бары тик авыл башында яш??че ?лк?н яшьт?ге апалар гына, к?янт?л?рен и?н?рен? асып, чишм?г? сир?к-мир?к кен? суга й?рил?р. Авылга килен булып т?шк?н яшь к?л?шл?рг? чишм? юлын к?рс?т? йоласы да онытылып бара. Л?кин авыл халкы чишм? буен бервакытта да пычратмый, чишм? улакларын чистартып, я?артып тора. Сабантуй вакытларында чишм? буе кайткан кунаклар, авыл кешел?ре бел?н тула. Ярышларда катнашучылар ??м б?йр?мне караучылар – барысы да чишм? суын татып карамыйча калмый. Чишм? тавында сабантуйлар т?н уртасына кад?р д?вам ит?. Анда чишм? ?ырын ты?лап, ?аны?ны сафландырасы?; тир?-якка к?з ташлап, кабатланмас табигать матурлыгы бел?н хозурланасы?; шифалы ??м татлы суын эчеп, т?не?? сих?т аласы?. Чишм?л?р кешег? тормыш алып барыр ?чен ген? кир?к т?гел. Алар – рухи к?ч, д?рт чыганагы да. Чишм?л?р гомер-гомерг? шагыйрьл?р, р?ссамнар, композиторлар ?чен ил?ам чишм?се булып хезм?т итк?н.
Чишм? – с?лам?тлек нигезе. Читк? китеп гомер уздырган кешел?рне? олыгаеп, т?н-с?якл?ре, кан тамырлары таушалып тузгач: “?з чишм?мне? суын эчс?м, т?нем сих?тл?нер”, – дип ерактан й?р?к авазларын салуы бер д? га??п т?гел. Без д? ?зебезне? чишм?л?ребезд?н аерылмасак иде.
Судан башка тереклек юк, ул безг? ?ава кебек кир?к. ?н? шул тереклек суын Ш?рык илл?рене? бик к?бесенд? ?лч?п, ?ан башына ис?пл?п тоталар. Гап-гади суны кайбер илл?рд? сатып та торалар. Шулар турында укыгач, чит илл?рг? барып к?рг?ч, ?зебезне? туган ягыбызда челтер?п аккан чишм?л?рне? гасырлар буена никад?р игелекле эш башкаруларын; кешел?рг? никад?р с?лам?тлек алып килеп, гасырлар буена шифахан?, дарухан? хезм?тен ?т?г?нн?рен а?лыйсы?.
Безне? табигатебез бай, л?кин табигый байлыкларыбыз чиксез т?гел. Со?гы елларда сулыкларны? пычрануы, ярларыбызны? ?имерел?е, чишм? башларыбызны? томалануы к??елне борчый. Мохитне бер?злексез пычратып тору экологик хал?тне? бозылуына, табигатьне? зарарлануына китер?. Кеше ?з эшч?нлеге бел?н ?к ?ир й?зенд?ге бар тереклекне, шул ис?пт?н ?зен д? юкка чыгарырга м?мкин. Без бу турыда бик яхшы бел?без ??м онытырга хакыбыз юк. Табигатьне саклау – безне? изге бурычыбыз.
Алин? ГАЙФУЛЛИНА, Яр Чаллы ш???ре, Аерым предметлар тир?нтен ?йр?нел? торган 50 нче урта гомуми белем бир? м?кт?бене? 7 нче сыйныф укучысы
Сочинение- фикерл?м?язут?ртибе
Сочинениед? 3 яки 4 абзац булыргатиеш!!! Поляданчыкмыйча, юлларыгызны туры итепязыгыз!!! Язуыгызда х?рефл?р вак булмасын!!!Ачык, чиста, т?з?т?л?рсез, хатасыз язарга тырышыгыз! С?зне? язылышында икел?нс?гез, орфографик с?злект?н карагыз!!!Игътибарлы булыгыз!!! У?ышлар сезг?!!!
I абзац – Кереш ?леш(Вводная часть). Монда,тезисны? (бирелг?н ??мл?не?) кайсы урында кил?ен? карап,1нче ??мл?д? 3 вариант булырга м?мкин.
1 – вариант – тезис текст башында (тезис в начале текста!!!)
Текст“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!” диг?н с?зл?р бел?н башлана.
– вариант – тезис текст уртасында (тезис в середине текста!!!)
Текстта“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!”диг?н с?зл?р бар.
3 – вариант – тезис текст ахырында (тезис в конце текста!!!)
1. Текст“(Тезиста бирелг?н с?зл?рне хатасыз к?череп языгыз!!!” диг?н с?зл?р бел?н т?мамлана.Автор бу текстта(туган ?ирне сагыну;табигатьне саклау;табигатьне ярату;кешел?р арасындагы дуслык; ?нил?рне ярату;бала бел?н ана м?х?бб?те; туганнарны? бер-берсен? булышуы;батырлык эшл??; олы кешел?рг? карата игътибарлы булу; туган телне бел?не? кир?клеге; туган ?ирне? кадерле, якын булуы ?.б -(выбирай, пиши нужное!!! указать вкратце о чём пишет автор) турында яза.
II абзац- т?п ?леш.(Основная часть)
2. ?йе, мин автор фикере бел?н килеш?м. Автор бу фикерне 3,8 нче(6 ,9 нчы)??мл?д? бик ачык к?рс?тк?н.(Фикерне ача торган ??мл? номерлары к?рс?тел?-указать номера предложений, которые раскрывают основной смысл, нужно внимательно искать предложения, раскрывающие тезис.Номер предложения тезиса НЕ УКАЗЫВАТЬ!!!) (Д?рест?н д?, туган ?ир ??ркем ?чен кадерле; Чыннан да,табигатьне сакларга кир?к; Минемч?, ?нил?р безне? ?чен и? кадерле, якын, газиз кеше; Минем уйлавымча, дуслык ??рбер кеше ?чен бик кир?к ул. Чыннан да, батырлыкны ??рвакыт эшл?п була; Д?рест?н д?, туган телне ??ркем белерг? тиеш ?.б– (Выбирай нужное!!! Текстны? эчт?леген 1-2 ??мл? бел?н кыскача язарга! Вкратце дать содержание текста). Н?ти??л?ремне раслау ?чен, бирелг?н тексттагы (4 нче) ??мл?д?н мисал китер?м.(Автор бу ??мл?д? туган ?ирне? сулары да т?мле, кырлары да ямьле була, дип яза; Автор бу ??мл?д? табигатьт?ге ??р н?рс?не? кир?клеген иск?рт?; Автор бу ??мл?д? ?нил?рне? безне? ?чен борчылулары (шатланулары) турында яза; Автор бу ??мл?д? туган телне белерг? кир?клек турында яза; Автор бу ??мл?д? дуслыкны? авыр вакытта сыналуы турында яза ?.б. )
III абзац- Йомгаклау. Обобщение.
3.?йтелг?нн?ремне гомумил?штереп, шундый фикерг? килерг? м?мкин.( Т?п фикерне 1-2 ??мл? бел?н язарга!!!-?йе, туган ?иребезне сакларга, аны яратырга кир?к; ?йе,табигатьк? карата ??ркем игътибарлы булырга тиеш; ?йе, ??рбер кеше табигатьне сакларга тиеш; ?йе, ?нил?ребезне? кадерен алар ис?н вакытта белерг? кир?к; ?йе, олыларны? ки??шл?рен ??рвакыт ист? тотарга кир?к;?йе, авырлыклар алдында каушап калырга ярамый; ?йе, кешел?рне бервакытта да р?н?етерг? ярамый ?.б.- Выбирай, пиши нужное!!!) Минем фикерл?рем бел?н ??рбер кеше килешер иде дип уйлыйм.
?рн?к сочинение
Текст“?йе, елый иде шомырт” диг?н с?зл?р бел?н т?мамлана. Автор бу текстта табигатьк? сакчыл караш проблемасын к?т?р???м безне д? уйланырга, фикер й?ртерг? чакыра, бу м?сь?л?не? ???миятле булуына ышандыра.Автор шомыртка карата эшл?нг?н явызлык, в?хшилек турында язып, аны? таланганнан со?гы х?лен сур?тли.
?йтелг?нн?рне раслау ?чен, 17, 18 нче ??мл?л?рг? игътибар итик. Чыннан да, шомыртны? аянычлы х?лен к?реп, безне? к??елл?ребез сыкрый. ? бит ?ле кайчан гына ул тир?-якка ямь биреп, геройларыбызны? к??елл?рен ирк?ли, ?имешл?ре бел?н сыйлый иде.Мо?а д?лил булып, текстагы 4 ??м 9 нчы ??мл?л?р кил?. Автор бу ??мл?л?рд?ата бел?н баланы? шомыртка карата дусларча м?н?с?б?те турында яза.
?йтелг?нн?ремне гомумил?штереп, шундый фикерг? килерг? м?мкин.Табигатьк? карата ??ркем игътибарлы булырга тиеш. Табигать байлыкларыннан кеше ?зе тел?г?нч? ген? файдаланса, ул безг? р?н?ер. Алдагы к?нн?рд? моны? ?чен ?кенерг? туры кил?ч?к.Минем фикерл?рем бел?н ??рбер кеше килешер иде дип уйлыйм.
Шомырт ниг? елый (2 вариант)
Текст ахырындагы с?зл?ре бел?н автор авыр вакытларда кешел?рне? ген? т?гел, ? агачларны? да елавы турында ?йт?се килг?н. Агачларны? елавы- ул табигать елавы. Минемч?, бирелг?н бу ?лешт? текстны? т?п м?гън?се чагылган. Текст авторы Рафаил Т?хф?туллин безне табигатьк? карата игътибарлырак булырга чакыра.
Кеше бел?н табигать ??рвакыт тыгыз б?йл?нешт? яши. Без табигатьне? матурлыгыннан, байлыгыннан файдаланабыз. Мо?а д?лил итеп “??й азакларына таба без шомыртыбызга кунакка кил?без. Дустыбыз безне, авызны бераз б?рештерс? д?, бик т?мле, чем-кара ?имешл?ре бел?н сыйлый” ??мл?сен китер?м. Л?кин кешел?р ?зл?ре шул матурлыкка зыян да салалар бит: агачларны сындыралар, матур-матур ч?ч?кл?рне ?з?л?р, елга-к?лл?рне пычраталар. Мо?а д?лил булып, текстагы 17 ??м 18нче ??мл?л?р кил?. Кешел?р тарафыннан кимсетелг?н шомырт агачы ?зене? матурлыгын югалткан. Аны кызганып, тир?-юнь д? мо?суланган.
Чыннан да, мондый к?ренешл?р табигатьк? зур зыян сала. Р?н?етелг?н кешел?р шикелле табигать т? елый, ярд?м сорап ялвара. Без табигатьне сакларга, а?а карата игътибарлы булырга тиешбез.
Сочинение язу методикасы ( 2014 елгы китаптан)
С2 ?лешенд? бирелг?н тексттан алынган ?зекне? м?гън?сен а?латып, и?ади эш башкарыла. Монда, беренче чиратта, сочинение язу осталыгы тал?п ител?.
Ист? тотыгыз!!! Язма эшегез текстны? эчт?леген с?йл??г? ген? кайтып калмасын! Сочинение к?л?ме 70 с?зд?н д? ким булмаска тиеш.
Сочинение т?б?нд?ге к?рс?ткечл?р буенча б?ял?н?:
текстны? м?гън?сен а?лау;
тексттан алынган мисаллар булу;
м?гън? б?тенлеге, б?йл?нешле с?йл?м ??м аны? эзлеклелеге саклану;
эшне? композицион яктан т?зек булуы.
Сочинение язуны? эзлеклелеге.
Текстны игътибар бел?н укыгыз.
Сорау-биремне? м?гън?се турында уйлагыз ??м тексттан ?йтелг?н фикерне ачыкларга ярд?м ит? торган с?зл?рне табыгыз.
Куелган сорауга ?авап бирерг? ярд?м ит? торган м?гън?ви кис?кл?рне табыгыз.
Сорауны? эчт?леге буенча ?зегезне? тезисыгызны формалаштырыгыз (1-2 ??мл? ?ит?).
Тексттан фикерегезне? д?реслеген раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисалларны ?земт? (цитата) р?вешенд? бирегез яки ??мл?не? т?ртип номерын к?рс?тегез.
Д?лилл?рне? тезиска туры кил?-килм?вен тикшерегез.
Н?ти??г? к?чегез (н?ти?? ?чен бер ??мл? д? ?ит?).
Композицияне тикшерегез: сочинение текстыны? тезисы, д?лил ??м н?ти?? ?лешл?рене? булуы, абзацларга б?лен?, ?лешл?р арасында б?йл?неш булу ?.б.
Фикерегезне? автор позициясе бел?н туры кил?-килм?вен ачыклагыз.
10. Сочинениегезне бернич? тапкыр укыгыз. Язмагызны? грамоталылыгына
(с?йл?м ??м грамматик нормаларны? ?т?леше, орфография ??м пунктуация) игътибар
итегез.
Сочинениене у?ышлы язар ?чен, алгоритмга салынган модельне а?ларга ??м шуны? нигезенд? эшл?рг? т?къдим ител?.
нче адым. Тезисны формалаштырабыз. Тезисны тексттан алырга яки, автор фикере бел?н аваздаш булырлык итеп, ?зе?? формалаштырырга м?мкин. М?с?л?н: Батырлык нинди була? К?рг?небезч?, тезисны сорау формасында бир? яхшырак, ч?нки мондый тезис уйландыра ??м ?леге м?сь?л?г? ??ркемне? субъектив фикере булуын тал?п ит?.
нче адым. Тексттан тезисны ачарга м?мкинлек бир? торган д?лилл?рне сайлыйбыз.
нче д?лил: ?нв?рне? д?? апасы автобуста х?ле авырайган абзыйга ашыгыч ярд?м к?рс?т? башлаган. Автор ?леге очракны т?къдим итеп, укучыны? ?зен? уйланырга м?мкинлек бир?. Бу текстта автор позициясе бик тир?нг? яшеренг?н, «кычкырып» тормый, шунлыктан беренче д?лилне? батырлык булу-булмавын укучы ?зе билгели.
нче д?лил: малайлар, агып торган нефтьне к?рг?нн?н со?, эшчел?р янына «элдерт?л?р» ??м х?б?р бир?л?р. ?леге очрак батырлыкмы, ?лл? гад?ти х?лме?
нче адым. Н?ти??не формалаштырабыз. Дим?к, батырлык ул – ?зе? турында уйламыйча, кемг? яис? н?рс?г? д? булса чын к??елд?н ярд?м ит?.
?леге модельд?н файдаланып, сочинение язып карагыз.
?рн?к ?чен укучыларны? бер сочинение вариантын т?къдим ит?без.
«Батырлык шундый була димени?!» с?зл?ре безне тыныч тормыштагы батырлык турында уйланырга м??б?р итте. Чынлап та, нинди була со? ул батырлык?
Тормышта т?рле катлаулы вакыйгаларга юлыгасы?. Шул вакытта югалып калмау, намус кушканча эшл?? кир?к. Л.Гыймадиева ?леге ?зект? геройлар бел?н булган ике вакыйганы батырлыкка ти?ли. Беренчесе автобуста булган х?л бел?н б?йле. Пассажирларны? берсе – т?п геройны? апасы – кис?к х?ле авырайган кешег? ашыгыч ярд?м к?рс?т?. Бу батырлыкмы? Минемч?, шундый х?лд?, югалып калмыйча, кешег? ярд?м кулы сузу, аны? тормышын, с?лам?тлеген саклап калу-зур батырлык. ?леге фикер ?нв?р тарафыннан да ассызыклана: «Син, д?? апа, чын батырлык эшл?де?.»
Икенче вакыйга кечкен? ?нв?рне? батырлыгын к?рс?т?. Аны?, очраклы р?вешт? агып торган нефтьне к?реп алып, тиз арада эшчел?рг? х?б?р ит?ен д? батырлык буларак б?ял?рг? м?мкин. Икенче д?лил ЗОнчы ??мл?д? ачык чагылган. Кече яшьт?н ?к табигатьне саклау, аны? чисталыгы турында кайгырту б?генге к?нд? аеруча м?ним.
Дим?к, батырлык ул – ?зе? турында уйламыйча, чын к??елд?н ярд?м ит?, дип н?ти?? ясарга була. Кешел?р битараф булмаса, тормышта ??рчак т?рле батырлыклар ?чен урын булуын онытмаска кир?ктер.