Сочинение на тему хыял

12 вариантов

  1. 1
    Текст добавил: МОдЕрАтОр_ДлЯ зНаКомСтВ

    “Т?рбияче булу-хыялым минем”
    ?ир й?зенд? ??н?рл?р бик к?п. Аларны? ??ркайсы ?зенч? ?аваплы, ихтыяр к?чен тал?п ит?. ??р ?ти-?ни ?зене? баласын т?пле итеп ?стерерг? тели. Билгеле бер ?лк?д? ышанычлы  кеше итеп к?з алдына китер?.  Кеше ?зен? ошаган ??н?рне юлдаш итеп сайлый белерг?   тиеш. ??н?р кешег? матди яктан гына т?гел, ? ?ан тынычлыгы бир? торган да булырга тиеш дип уйлыйм мин.
    Кечкен? чакта барыбыз да т?рле хыялларга бирел?без. Кемдер: “Кибетче булам, туйганчы конфет ашыйм” – дип, кемдер “Очучы  булам, гал?м ки?лекл?рен яулыйм”- дип, кемдер “Полиция хезм?тк?ре булам, т?ртип саклыйм”- дип, кемдер “Кешел?рне? с?лам?тлекл?рен кайгыртырмын”- дип хыяллана . Кызганыч, кайвакыт ?ти-?ни балаларны? кызыксынулары бел?н ис?пл?шми. Балалар кил?ч?кл?рен  ?ти-?ни хыялындагы ??н?р бел?н б?йл?п югары уку йортларына кер?л?р.  Бала, ?лб?тт?, укып чыга, кулга диплом ала. ? эш ?лк?сенд?, б?тенл?й башка юн?леш. Кайбер юристларны, табибларны сату-алу ?лк?сенд?, укытучыларны- хисапчы булып эшл??л?ре бик кызганыч. ??н?р сайлар алдыннан ??р кеше уйлансын иде. Син ??н?рне сайлангансы? ик?н, шул ?лк?д? эшл??- ул  сине? бурычы?.
    Ми?а кечкен?д?н балалар т?рбиячесе ??н?ре ошады. Т?рбиячел?ремне? ?з-?зл?рен тотышы, балалар бел?н йомшак с?йл?ш?л?ре эт?ргеч булдымы? М?гаен, шулайдыр. Уенчыкларым бел?н уйнаганда  да, дусларым бел?н булганда да, гел т?рбиячел?р кебек  ?земне хис ит? идем. Д?фт?рл?рд?  список буенча эш дисе?ме, х?рефл?рне язарга ?йр?т? дисе?ме, кемг?дер шелт?  ясаган вакытларымны ?ле д? иск? алам.
    Балалар бакчасында, ?ти-?нид?н аерылып калу, ай-хай, бик авыр.Т?рбиячел?р  ниндидер йомшак с?зл?р табып, безне уенга  алып кер? бел?л?р иде. Еласа? кочаклап юаталар, тынычландыру с?зл?ре  бел?н безне? к??елне к?т?р?л?р.  Шулай ук, беренче х?рефне танырга, уку-язуга кызыксыну  да уятты алар минд?.
    Т?рбиячене? бурычы- с?лам?т, ?д?пле, т?рбияле, с?л?тле балалар т?рбиял??. Минем д? балаларны яхшылыкка, ?д?плелелекк?, тату булырга ?йр?т?сем кил?. ?лб?тт?, мин мо?а ышанам. Кил?ч?кт? м?кт?пне яхшы билгел?рг? ген? т?мамлап, ?з хыялмны тормышка ашырсам, мин бик б?хетле  булыр идем.
    «Кил?ч?кк? билет»
    республика к?л?менд?    иншалар конкурсы
    “Т?рбияче булу-хыялым минем”
    Башкарды:175 нче гомуми урта
    белем м?кт?бене?
    8а сыйныфы укучысы
    Исм?гыйлова Камил? Равил кызы
    ?ит?кче: Ахтямова Г?лназ Мингали кызы,
    1квалификацион категорияле
    татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
    Казан 2015

  2. Хыял ??м чынбарлык б?релеше.
    Д?ньяда ике н?рс? гел ян?ш? ??м б?релешеп яши. Бу – хыял ??м чынбарлык б?релеше. ??р кешене? д? берт?рле уйлары, нинди д? булса эшне башкарырга хыялы була. ?г?р д? кеше гел уйга батып, хыялланып кына й?рс?, андый кешене хыялый дип й?рт?л?р. Бу – хыяллану начар диг?н с?з т?гел, ч?нки бик к?п ?йберл?рен югалткан, т?шенкелекк? бирелг?н кешел?рне н?къ мен? хыял, яхшы тормышка ышану саклап кала.
    Н?рс? со? ул хыял? Ул ??рвакыт тормышка ашамы? Беренче сорауга ?авапны т?г?л ген? итеп ?йтеп булмый. Хыял ул – н?рс? д? булса тел??, яхшылыкка ышану. ??р кеше д? ?зене? тормышына анализ ясарга, х?зергесе, кил?ч?ге турында уйланырга тиеш. ? бу уйлануларда хыял катнашмый калмый. “Моны болай эшл?с?м, ми?а ?йб?тр?к булыр иде. Мин тел?с? н?рс? эшли алсам иде…”- дип хыялга бирел? кеше. Минемч?, хыял ул – кешег? бирелг?н байлыкларны? берсе. Ул аны б?т?н тере организмнардан аерып тора. Л?кин ??рвакытта да хыял яхшыга китерми. Кайбер кешел?р, хыялга бирелеп, ?зл?рене? тормышларын оныталар. И? аянычлысы: хыяллар гел тормышка ашмый. Аны? каршысына гел чынбарлыкны? каршылыклары чыга. ?г?р д? кеше, бу каршылыкларны ?т? алмыйм, дип яш?с?, ул чынбарлыктан курыккан булып чыга. Хыялны тормышка ашыру ?чен, каршылыклардан курыкмаска, максатчан булырга кир?к.
    Хыялны? начар якларын карап ?тик. Хыял к?п очракта кешене чынбарлыктан читл?штер?. Х?зерге к?нд?, кызганычка каршы, алкоголизм, наркомания проблемалары бик актуаль. Кеше эчк?ч, чынбарлыкны оныта, аны? ?зене? бер хыялый д?ньясы барлыкка кил?. Алкоголикны? бу “р?х?т” д?ньядан кит?се килми. Кешене? бит чынлыкта булган проблемаларны белмич?, берн?рс? эшл?мич? яшисе кил?. Л?кин к?нн?рд?н бер к?нне бу хыялый д?нья челп?р?м? кил? ала. Ничек кен? булмасын, кеше чынбарлык бел?н очрашачак.
    ??р балигъ булган ир кеше закон буенча х?рби хезм?т узарга тиеш. Армияг? кит?се егет ??м аны? с?йг?не аерылышканда, бер-берсен? тугры булырга с?з куешалар. Егет кит?… Хезм?т итк?нд?, ул гел: ”Кайтырмын, ?йл?нермен,”- дип хыяллана. Егет хыял бел?н яши. ?йе инде, монда хыялланмыйча яш?п т? булмый. Л?кин егет чынбарлык турында уйламый. ?г?р д? ул кайтканда, кыз б?т?н кеше бел?н булса, егетне? б?тен ак хыяллары юкка чыга. Хыял бел?н чынбарлык б?релеш?.
    Хыял бел?н чынбарлык б?релеше темасы татар ?д?биятында элек т?, х?зер д? кулланыла. Бу б?релешне без бик к?п ?с?рл?рд? – романнарда, повестьларда очрата алабыз. “Ак кыялар турында хыял” повесте мо?а мисал булып тора. Аны? авторы – Ринат М?х?мм?диев – ?д?биятка яшьл?й кил?. Л?кин, шу?а да карамастан, бик к?п ?лк?н язучыларны артта калдырып, ул ?з эчен? бик к?п актуаль пролемаларны кертк?н бу повестьны яза. Монда язучы алкоголизм, т?м?ке тарту, гаил? проблемаларын – барысын да яктырта. Повесть шунысы бел?н кызык: монда т?п герой кеше т?гел, ? к???. К??? образы аша Р.М?х?мм?диев ??мгыятьне? начар гад?тл?р аркасында бозылуын, азакта нинди н?ти??г? китер?ен к?рс?т?.
    К???не? кушаматы – Мик?й. Ул – таулардан тотып алынган кыргый к???. А?а кешел?рг? иял?ш? башта бик авыр була. Ул гел ?ти-?нисе, абыйлары бел?н берг? Ак кыялар иленд? булырга хыяллана. Мик?й бернич? тапкыр ?зене? туган ягына качарга тели, л?кин аны? бу хыялы чынбарлык бел?н б?релешеп юкка чыга. ?итм?с?, ул ?зе яраткан, ышанган кешел?рг? ияреп, т?м?ке тарта, аракы эч? башлый. Шуны? аркасында к???не? тормышы да фа?игале т?мамлана. Мик?йне? бу гам?лл?рен хыялын тормышка ашыра алмаган, шу?а к?р? т?шенкелекк? т?шеп, начар юлга баскан кеше тормышы бел?н чагыштырып була. Кечкен? баланы ?нисенн?н аергандагы кебек ?к, к??? б?тиен д? газиз ?нк?сенн?н аерса?, ?лб?тт?, к??? ?нисен сагына, аны? бел?н берг? булырга хыяллана. Повестьны? исеме ?к моны ?йтеп тора – “Ак кыялар турында хыял”. ??р кеше д? гел туып-?ск?н ?ирен?, туганнары янына омтыла. Монда язучы к??? б?тиене? ген? т?гел, ? б?лки б?тен ялгыз балаларны? прблемаларын ачык чагылдырган.

  3. ?г?р кеше хыяллана белм?с?, ??мгыять бер урында гына торыр иде. Хыялларны тормышка ашыру юлында кешел?р зур ачышлар ясаганнар, тормышны, яш?ешне ?зг?ртк?нн?р.
    Минемч?, хыял буш ?ирлект? ген? туарга тиеш т?гел. Хыял тормышчан булганда гына чынга аша. М?с?л?н, кечер?к чакта мин ?земд? булмаган уенчыкларны булдыру турында хыяллана идем. Зуррак ?ск?ч, укый бел? башлагач, китаплар, т?рле матур киемн?р турында да хыялландым. Бу хыялларымны тормышка ашыру минн?н тормый иде, ?лб?тт?. ? х?зер мин яхшы укырга, бик белемле булырга ??м кайбер начар гад?тл?ремне бетер? турында уйланам. Бу к?п тырышлык, нык ихтыяр к?че тал?п итс? д?, аны? тормышка ашуы ?земн?н тора. Б?тен к?чемне куеп тырышсам, хыялларым чынга ашар дип ?метл?н?м.
    Мен? шул тормышчан хыялны чынга ашыру безд?н к?п сыйфатлар тал?п ит?. Болар ??ркемд? була ала торган тырышлык, у?ганлык, нык ихтыяр к?чен? ия булу, тормышны ярату, тир?-юньд?гел?рг? игътибарлы булу, м?рх?м?тлелек, ?з-?зе?? д?рес б?я бир? бел?, ?итешсезлекл?ре?н?н арынырга тырышу, зыялы булырга омтылу, тырышып уку, б?ек кешел?рд?н ?рн?к алу ??м башка бик к?п сыйфатлар. Бу сыйфатларга ??ркем ия була ала. Дим?к, хыялга бары бер адым гына ясарга кир?к.

  4. Эссе
    Чынга ашкан хыялым.
    Вакытында я?гыр яусын
    Вакытында ?ил иссен.
    ?ирд? кеше ?з гомерен,
    Матур итеп уздырсын.
    Бу шигырь юлларындагыча кеше ?з гомерен матур итеп уздырырга тиеш. Гомеребез матур узсын ?чен без эшт?н, укудан бушаган вакытларыбызны да файдалы итеп, матур итеп уздырырга тиеш. Буш вакытларыбызда н?рс? бел?н ш?гыльл?нерг? була со?? Д?ньяда яхшылыклар, начарлыклар булган кебек, ш?гыльл?рне? д? т?рлесе: начары ??м яхшысы була. Ш?гыль сайлау ??ркемне? ?з эше. Кем н?рс? бел?н ш?гыльл?нс? д? була.?зе?? кир?клесен сайлап алырга гына кир?к. Кешел?р шул ш?гыльл?ре ярд?менд? ?зл?рен? ??н?р д? сайларга м?мкин. М?сь?л?н р?сем ясарга яратучы – р?ссам, ашарга пешерерг? яратучы – пешекче.
    Минем сайлаган ??н?рем д? шул балачак мавыгуыннан башланды да инде. Язгы г?рл?векл?р ага  башлагач, ел саен балачак х?тир?л?рен? ?йл?неп кайтам. Мин икенче сыйныфта укыйм. К?рше ?биебез ?леп китте, бабай ялгызы калды. Оныгы к?н саен бабайга ипт?ш булып, кунарга кил?. Кич бел?н вакытны уздырырга кир?к. Мен? берк?нне бабайны?, безне? ?ниг?: “Миниса, зин?ар кич бел?н кызлары?ны безг? керт ?ле,” – диг?нен ишетеп калдым. Оныкка к??елсез булмасын диг?ндер инде. Шулай итеп, ?ни безне к?н саен кич бел?н к?ршег? кертеп ?иб?р? иде. Башта бик кер?се килм?с? д?, со?ыннан иял?ндек. Бабай безг? бик кызык булган, искиткеч озын ?киятл?р с?йли иде. ?енн?р турындагы ?киятл?рд?н со?, урамга чыгарга куркып торган чаклар да булды. Шулай ?киятл?р ты?лый-ты?лый, мо?арчы таныш булмаган к?рше кызыбыз бел?н д? дуслашып киттек. Г?з?лия минем се?лем бел?н бер яшьт?, алар ?ле м?кт?пт? укымыйлар. Бу вакытта мин алардан “белемлер?к” булгангадыр инде, мин аларны к?н саен “укыта башладым”. Саннарны ?йр?т?м, бармаклар бел?н аларны кушабыз, алабыз. Се?лем укый бел? иде инде. Шулай да аларга х?рефл?р ?йр?т?м, китаплар укыйм, карны? ?злекл?рен а?латам, ?.б.. Икенче елны, алар укый башлагач чиратлашып “укытучы” була башладык. ?ст?лне уртага тартып куйдык, т?рд? укытучы, аны? каршысында ике укучы утыра.Т?р стенага, з??г?р такта чемодан кагып бирде бабай. Ул безг? сыйныф тактасы ??м шкаф ролен ?т?де. Бабайны? к?зл?ре начар к?р? иде. Без уйнаганда ул ятып тора. К?злеген салып ятса –  безне б?хет баса. “Укытучы” ?крен ген? к?злекне барып ала да, киеп куя. Ул к?злек бел?н берн?рс? д? к?рм?г?нлект?н, укучылар бел?н к?злек ?стенн?н карап кына с?йл?ш?. Бабай тора башлауга, к?злекне тиз ген? куябыз, ? ул сизми д? кала. Бабайны? патефоны бар иде. Безне? “м?кт?п”т? б?йр?м булганда, ул патефон уйната иде. Ил?ам Шакиров, ?лфия Абзалова, Та?ир Якуповларны ты?лый идек. Л?кин, бервакытта да бабай патефонны безг? ышанып тапшырмады.  Безне? “укытучы” булып уйнауга бабай да бик риза иде, ч?нки аны? ?кият с?йл?? вакыты кыскара бит. Безне? биш ел гомеребез шулай  ?тте. Бабай ?леп китте, урыны о?махта булсын. Шундый к??елле, б?хетле балачагыбыз, тормышка ашкан хыялыбыз, яраткан ??н?ребез бел?н узып баручы гомеребез ?чен без а?а бик р?хм?тле. Без  ?чебез д? укытучы булдык, ?чебез д? – к?злекле. Без ?ле д? очрашкан вакытта: бабайны, з??г?р чемоданны, тоткасы селкенеп торган к?злекне, патефонны ??м к??елле мизгелл?рне бик еш сагынып иск? алабыз.
    ?йе, мин-укытучы! Минем балачак хыялларым тормышка ашты.
    Минем кулда – кеше язмышлары, алдымда г?на?сыз сабыйлар. ??ркайсыны? ?з холкы, ?з шатлыклары, ?з омтылышлары, ?з ?метл?ре. Мен? мин шул н?нил?рг? ?с?рг?, бары яхшы юлларны гына сайлый белерг? ?йр?терг? тиеш.Уйларым кабат бил?п алалар. Минем хезм?тем искиткеч ?аваплы бит. ??р баланы? ?з д?ньясы… ? ул д?ньяны ?имерерг? ?ич ярамый…
    “Бала ул тутырырга тиешле буш савыт кына т?гел, ? кабыначак ялкын да”. Плутархны? с?зл?ре педагогиканы? ике т?п юн?лешен билгели. Н?рс?г? ?йр?терг?? Ничек ?йр?терг?? Моны? ?чен укучыны? кызыксынуы да м??им. Мен? шунда ничек кызыксындырырга диг?н педагогик проблема туа да инде. Укучыны кабызу ?чен, ?зе? ялкын булырга кир?к. Укытуны? т?рле методларын, технологиял?рен куллану, укучыларда укуга карата кызыксыну уята. Л?кин бу шарт кына да ?итми ?ле. Педагогиканы? “алтын ачкычы “ нинди со? ул? ? бит ?зер педагогик рецептлар булмаган кебек, бернинди ачкыч та юк. ??р педагог балага ?з ачкычын табарга тиеш, ч?нки укучылар к?пт?рле. Мен? шуннан гади н?ти?? ясарга була: педагогика – с?нгать, ? чын педагог – р?ссам.
    Укытучы – и? авыр, и? катлаулы , и? кир?кле ,шул ук вакытта и? г?з?л,и? гуманлы ??н?рл?рне? берсе.Укытучыдан башка т?рле ??н?р иял?ре ген? т?гел,укытучылар ?зл?ре д? булмас иде. Бу ??н?р-чын м?гън?сенд? ??н?рл?р ??н?ре, барлык ??н?рл?рне? анасы! Шу?а к?р? бу юлны сайлаган кеше га??еп д?р???д? т?рбияле, гыйлемле булырга тиеш.Ч?нки ул баланы белеме бел?н ген? т?гел, килеш-килб?те, холык –фигыле, с?йл?м ?д?бе, якты й?зе, к??ел пакълеге бел?н д? т?рбия кыла.
    Укытучы даими р?вешт? ??н?ри белемен камилл?штерерг? тиеш. Ч?нки ??мгыятьне? м?гъл?мати ?сеше гел алга бара. Ф?нни ?д?биятны ?йр?н?, белем к?т?р? курсларында уку, семинарларда, ??н?ри конкурсларда катнашу, хезм?тт?шл?ре? бел?н аралашу – болар барысы да педагогик осталыкны ?стер?, булган тал?пл?рне арттыра. ?з белеме?не к?т?р? ?стенд? туктаусыз эшл?? ген? тиешле н?ти??л?р бир?. Атаклы педагог К. Д.Ушинский да: “Укытучы ??рдаим укыганда гына укытучы булып кала”, – дип язган.
    Заман сулышын тоеп, заман бел?н тигез атлап барырга омтылган кешене – заман кешесе дил?р. ? гел ?сешт?, эзл?н?д? булып, заман тал?пл?рен? туры кил? торган кеше – ??рчак ихтыя? ?з?генд?, ??рчак олы тормыш казанында кайнап яши. Б?ген уку-укыту процессына я?а технологиял?рне кертеп ?иб?р? – укытучы алдында торган т?п тал?п, к?н т?ртибен? куелган беренчел м?сь?л?.
    Кечкен?д?н ?к я?а м?гъл?мати м?хитт?: телевидение, интернет, компьютер программалары бел?н аралашып ?ск?н замана баласын укыту- т?рбия эшен компьютер технологиял?ренн?н башка оештырып булмый. Б?генге к?нд? беренче юлдашым – ул м?гъл?мати-коммуникацион технологиял?р. Интернет аша к?п м?гъл?мат алырга ?йр?нг?н балаларда матур ?д?бият, ф?н бел?н кызыксынуны тудыру минем т?п максатларымны? берсе булырга тиеш дип саныйм. Балачак энергиясе иксез-чиксез. Тик аны? бел?н, акыллы идар? итеп, тиешле юлга ?иб?р? белерг? кир?к. Д?рест? укучы и?ат ит?рг?, н?рс?дер уйлап табарга тели ик?н, ул очкынны с?ндермич?, ялкын итеп кабызырга кир?к. Уку аны? ?чен ??за т?гел, ? кызыклы, м?ст?кыйль хезм?тк? ?верелерг? тиеш.
    Педагогик эшч?нлек мозаика кебек, т?сл?ре, формалары, зурлыклары буенча аерым кис?кл?рд?н тора. Бу к?п хезм?т куюны сорый. Бер ?ыюда гына мозаика у?ышлы чыкмаска да м?мкин. Аны кабат-кабат с?теп ?ыярга да туры кил?. Педагогик эшч?нлек т? н?къ шундый. Б?лки, д?ньяда барлык кешел?рне? бар яктан да камилл?шк?н булуларын
    ?мет ит? хыял гынадыр, л?кин чын укытучы ул хыялсыз яши алмый. Минем укучым – бу гади ген? укучы т?гел, ул кызыксынучан, омтылучан тал?пч?н, татар халкыны? горурлыгы булырлык к?пкырлы ш?хес, туган телен д?верл?рг? алып баручы кеше. Шагыйр? Клара Булатованы? “Укытучы б?хете” диг?н шигыренд? мондый юллар бар:
    Ми?а сорау бирс?л?р:
    –  Б?хет ни ул? –   дис?л?р,
    Б?хет – шушы: укучылар
    Кеше булып ?сс?л?р.
    Бу юлларны укып уйланам. Кешег? б?хет ?чен к?п кир?кмени? Бер??г? якты караш та ?ит?, ? икенчесен? ?ылы с?з кир?к. ? укытучыга? ? укытучыга ис?, укучыларыны? у?ышы, аларны? т?рбияле булуы да ?ит?. Мин б?хетле укытучы, ч?нки тормышта ?земне? урынымны д?рес билгел?п, гомеремне яраткан хезм?тем? – яшь буынны т?рбиял??г? багышладым. Мен? инде 25 нче елымны балалар арасында эшлим. Мин укыткан укучыларны? тормышта ?з урыннарын табып, яхшы яш??л?рен? с?енеп яшим.
    ?йе, мин б?хетле! Б?генге учыларыма да  карыйм да с?ен?м!.. ??р к?н саен к?меш кы?гырау чы?нарын ишет?, балаларны? ягымлы й?зл?рен к?р?, укучыларыма, аларны? ?ти –?нил?рен? кир?к булуымны тою, н?ни ген? сабыйлардан тормыш ди?гезенд? курыкмыйча й?з?че, к?чле рухлы, ит?гатьле, намуслы ш?хесл?р т?рбиял??д? катнашуым – олы б?хет бит ул!
    Мин – укытучы! Минем изге бурычым- кешелек ?чен изге эшл?р ген? кылучы балалар т?рбиял??. Шушы максатыма иреш? ?чен замана бел?н берг? алга атлыйм, ?зем бел?н сабырлыгымны, намусымны, изге ниятл?ремне иярт?м. Барыр юлым, кылган эшем –  яхшы н?ти??ле булсын иде!

  5. МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РТ
    МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОУЧРЕЖДЕНИЕ
    ОСНОВНАЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА
    с.САПЕЕВО АЗНАКАЕВСКОГО МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА РТ
    На отборочный этап
    Республиканского конкурса
    сочинений о профессиях
    «Билет в будущее»
    СОЧИНЕНИЕ
    “Минем булачак ??н?рем”
    Работу выполнила:
    Латыпова Рамиля Рамилевна
    19 августа 1999 года рождения;
    ученица 7 класса;
    домашний адрес: 423326,
    с.Сапеево,ул.Чапаева, дом 26,
    Азнакаевского района РТ;
    тел.5-59-17
    Адрес школы:423326
    с.Сапеево, ул.Школьная,53
    Азнакаевского района РТ
    Директор школы:
    Хуснуллин Айрат Бариевич
    Учитель: Кашапова Фирюза Ф.
    2012 год
    ?ир й?зенд? тормыш казаны ??рчак кайнап тора. Кайчак керфекл?рне к?т?р? ал-маслык кайгы басып, д?ньяны каплый, ул да булмый к??елл?рг? яш?? ?мете ?ст?п, куаныч челт?ре ?рел?. Тормышта т?рлесе була, л?кин ??рчак н?рс?г?дер т?шендер?-че, юл к?рс?т?че кир?к. Кешел?рг? м?гън?ле тормышны колачлар ?чен укытучы канат куя. Ул т?рбияли, укыта, ??ркемне кеше ит?рг? омтыла. Бу ??н?рне? б?екле-ген а?лаганга , ?нием д? балалар бакчасында педагог булып эшл?г?нг? к?р?, мин д? кил?ч?кт? укытучы булырга хыялланам.
    Укытучы эше ?и?ел т?гел. Алар бар белг?н белемн?рен балаларга бир?чел?р, укучыларны кызыксындырган барлык сорауларга ?авап табучылар, ??р к?нне к?з нурларын т?геп д?фт?р тикшер?чел?р д?. Д?реслект?н тыш, т?рле м?гъл?мат чыга-накларын, информацион технологиял?рне кулланып, кызыклы д?ресл?р ?тк?р?че укытучы булу ?чен бик к?п сыйфатларга ия булырга кир?к. Алар – белемле д?, акыллы да, сабыр –т?земле д?, г?з?л д?. Укытучы булу ?чен и? кир?кле сыйфат – балаларны ярату, аларны бертигез к?р?. Бу ??н?р зур сабырлык, т?землек, к?п-кырлы белем, зыялылык, балаларга карата олы м?х?бб?т ??м сайлаган эше?? чиксез бирелг?нлек тал?п ит?.
    М?галлим ул – белем таратучы, ул изге кешел?р р?тенд?. Заман к?злегенн?н ка-раганда, укытучы – с?яс?тче д?, икътисадчы да, эшм?к?р д? т?гел, ул – милл?тне таркалудан, тузгытудан саклап торучы, милл?тне? кил?ч?ген булдыручы. Укытучы кил?ч?кк? ?мет бел?н карамаса, яшь буында ?мет булмаячак.
    Укытучы безне уйларыбыз бел?н ?тк?н заманнарга с?ях?т иттер?, б?генге к?н бел?н таныштыра, кил?ч?к турында хыялланырга ?йр?т?. Алар безд? якты, матур тойгылыр т?рбиялил?р, кешел?рд?ге, тормыштагы матурлыкны к?рерг? ??м шуны? ?чен к?р?шерг? чакыралар. Безне? С?п?й м?кт?бенд? шундый укытучылар шактый. Мин ?земне укыткан барлык укытучыларымны х?рм?т ит?м ??м яратам. ? и? яратканнарым – ?зебезне? сыйныф ?ит?кчебез Г?р?ева Лилия Александр кызы ??м татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз, “?д?би туган як” т?г?р?ге ?ит?кчесе Фир?з? Ф?нилевна Кашапова.
    Фир?з? апа безг? татар теле ??м ?д?биятын, ? Лилия апа тарих, ??мгыять белеме ф?нн?рен укыта.Мин бу ф?нн?рне бик яратып укыйм.Ч?нки бу д?ресл?рд? ?зе?не кызыксындырган сорауларга ?авап табасы?. Фир?з? апабызны? сочинение-л?р ??м иншалар язу д?ресе ошый ми?а. Без аларны ашыкмыйча гына язабыз. Татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз к?п т?рле фактлардан, язарга тел?г?н фикерл?рд?н, тормышта булган вакыйгалардан и? кир?клел?рен ген? сайлап язарга куша. Мин ??рчак шул кагыйд?л?рд?н чыгып эш ит?рг? тырышам.
    ?д?бият д?ресл?ре ис? матурлык д?ньясына с?ях?тт?н гыйбар?т. Язучыларны? тормыш юлы, аларны? ?с?рл?ре бел?н танышкан саен – к??еле? байый. Кыскасы, Фир?з? Ф?нил кызы минд? ?д?биятка, туган телебезг? м?х?бб?т т?рбиял?де. Моны? ?чен мин а?а ме? р?хм?тле!
    Укытучым катлаулы ситуациял?рд? д? ?зе ?чен файдалы, у?айлы якларны эз-л?п таба бел?. ?зене? д?ресл?ренд? даими р?вешт? т?ртипк? ?йр?т?. ? т?ртип ул- физик матурлыкны? ??м ?хлакый т?рбияне? и? кир?кле шартларыннан берсе. Аны? ?йр?т?л?рен тормышымда куллана белс?м, сайлаган ??н?ремд? ялгышмам, дип уйлыйм.
    Ки? к??елле, ягымлы, олы ?анлы укытучым ??ркайсыбызга тормыш сабак-ларын се?дерерг? тырыша, асыл ки??шл?рен кызганмый. Ул безне ?з балаларыдай якын к?р?, хаталар булса, д?рес юл к?рс?т?, сабырлыгын ?уймый. Минем д?, а?а ошап, н?къ шундый сыйфатларга ия булган укытучы буласым кил?.
    М?кт?п тормышын ш?хси тормыштан ?стен куеп, бар гомерен яшь буынга белем бир?г? багышлаган олы ?анлы укытучым тыйнак кына изгелек орлыклары ч?ч?, гыйлем тарата. Безне? бел?н уртак тел табып, начарлыктан тыеп, яхшылыкка ?йр?т?е ?чен р?хм?т а?а. Укытучыбыз ки? к??елле, олы ?анлы.Ул – минем тормы-шымны? якты бер ?леше, аны? урыны к??елемне? т?ренд? т?гаенл?нг?н. Т?н йо-кыларын йокламыйча, укучыларым, дип ?зг?л?нг?н, т??лекне? ??р мизгелен безне уйлап ?тк?рг?н д? , яшь буынны? ?хлак – ?д?бе д? х?рм?тле остазым кулында. А?арда к?пме сабырлык! ?ти – ?ниемне д? алыштыра ул кайбер чакларда. Кир?к вакытта мактап, кир?к вакытта ?рл?п – ?зене? ?гет – н?сих?тл?рен ми?а се?дер?. Авыр мизгелл?рд? ярд?мче д?, хаталар ясаганда т?з?т?чем д? Ул. Укучылар бит алар ?ансыз т?гел. ?мма ??ркайсына гаять осталык бел?н юл табып, ?з ихтыярына буйсындыра бел? Фир?з? апа. Аны? каршы?да холкыбызга хас т?землек, ягым-лылык, м?лаемлык, шул ук вакытта тал?пч?нлек т? ?з урынын таба.
    К?зл?ре?д? очкын, ялкын,
    Й?р?кл?рг? учак якты?,
    Яраткан м?галлимем.
    К??ел т?р?з?л?рен какты?,
    Саф чишм?л?р булып акты?,
    Яраткан м?галлимем.
    Н?ни чагымда – кулдан тотып язарга ?йр?тк?н, ?с? т?шк?ч – максатларымны? ?илк?не булган яраткан укытучым! ?г?р мин кайчан да булса, башкаларны соклан-дырырлык кеше, аны? кебек мактаулы ??н?р иясе була алам ик?н, моны? нигезенд? укытучымны? башлап ?йтк?н и? гади с?зе торыр.
    Укытучы! Нинди изге исем,
    “?ни” с?зе кебек кадерле.
    ”Укытучы” с?зе чыннан да изге, матур исем. Укытучы хезм?те авыр да, ?аваплы да, кызыклы да. Бу ??н?рне сайлау тынгысызлык, эзл?н? юлын сайлау, ?з – ?зе?? искиткеч тал?пч?н булу, к?нд?лек тырыш, эзлекле хезм?т юлын сайлау диг?н с?з. Укытучы кешене? эш урыны – м?кт?п. М?кт?пт? бик к?п балалар укый, аларны? ??ркайсыны? характерлары т?рле була. Берсе шаян, берсе ?з эчен? йомык, ? берсе холыксыз булырга м?мкин. Шу?а да карамастан укытучы кеше балаларны а?ларга тырыша, ? моны? ?чен бик к?п сабырлык тал?п ител?.
    Х?зерге заманда укытучы хезм?тен? тугрылыклы калучылар к?нн?н – к?н кими. ? фидакарь укытучы ?зене? яраткан эшен? вакытын да, с?лам?тлеген д? кызган-мый. Сабыр ??м хыялый кешел?р шул алар! Шулай да аларны? да нервлары бар, й?р?кл?ре тиб?! К?з алдына китерик ?ле: нич?м? – нич? с?гатьл?р буе ?зерл?нг?н, калын китаплардан, интернет – ресурслардан, газета-журнал т?пл?м?л?ренн?н ?ый-ган мисаллар, ысуллар, алымнарны? ??рберсен кайчан, ничек куллануны т?г?л ?л-ч??г? сала да, д?ресне б?йр?м к?тк?нд?й к?теп ала. Безг? ниндидер я?алык ачасын, кыймм?тле фикер уятасын, тормышыбызда бик кир?к булачак белем бир?сен тоеп, коштай очып класска кер?. ??м …мен? си?а м?! Беребез альбом актарып утыра. Укытучыбызны к?рми д?, ишетми д?. Икенчебез, юри ?чекл?г?нд?й, тышка чыгып керерг? сорый, ?ченчебез… Аны? кычкырасы, класстан с?реп чыгарасы кил? андыйларны. ? укытучы т?з?рг?, сабыр булырга м??б?р була. Мин д? ?земд? х?зерд?н ?к шушы сыйфатларны булдырырга тиеш. Яшьт?шл?рем арасында укытучы яки т?рбияче булырга тел??чел?р бик сир?к, к?бесе: “Кеше баласы бел?н интег?ч?ксе?”,- дил?р. ? мин алай уйламыйм. Укытучы н?ни баланы? к??елен? яхшылык орлыгы ч?ч?, белем бир?, т?рбияли. ? бала ?сеп ?итк?ч, алган белемен, т?рбиясен кулланып, халкына хезм?т ит?. Укытучыдан башка беркем д? ??н?рг? ?йр?н? алмый. Укытучы – барлык ??н?рл?рг? юл ачучы кеше ул, минемч?.
    Очучы батырлыгы, разведчик кыюлыгы – боларны кем ген? а?ламый! Ут с?нде-р?чел?рне? фидакарьлеге, авыруларга кан бир?чел?рне? олы ?анлылыгы да ??ркем-г? м?гъл?м. ? кы?гырау бел?н кереп, кы?гырау бел?н чыгып, шул ике кы?гырау арасындагы 45 минутны? ??р секундында укытучы эшли торган батырлыкны кем ?лч?п караган да, кем бу хакта с?йл?г?н ??м язган! Мин сайлаячак укытучы ??н?рен гомере буена озата кил?че тормыш батырлыгы бит бу!

  6. Гыймадиева Н.С., Галл?мова Р.В. Уйларыбыз ? ак к?газьд?…: Сочинениел?р ?ыентыгы. ? Казан: «Гыйлем» н?шрияты, 2008. ? 112 б.
    ?ыентыкта тормышны? т?рле якларына караган, т?рле к?л?мд?ге 125 ?рн?к сочинение тупланды. Сайлап алу яис? берл?штереп язу м?мкинлеге к?бр?к булсын ?чен, ??р темага бернич? вариант т?къдим ителде. ?рн?кк? таянып, укучы тел?с? кайсы темага сочинение яза алыр.
    Китап, нигезд?, урта м?кт?п укучыларына, ?ти-?нил?рг?, укытучыларга татар теленн?н ярд?млек буларак т?къдим ител?.
    Эчт?лек
    Яшь дус!
    М??ге яшь ш???р
    Казанга экскурсия
    Ямьле Идел буйлары
    Безне? авыл
    Туган авылым
    Туган телем ? ирк? г?лем
    Туган тел
    Туган телемне яратам
    Дуслык теле
    Мин гаил?мне яратам
    Д?? ?тием
    Д?? ?нием
    И? яхшы кеше
    ?ниемне? изге куллары
    Минем ?нием
    ?ти бел?н с?йл?ш?
    ?ти-?ни ? и? кадерле кешел?рем
    Энем
    ?зем турында
    Безне? фатирыбыз
    Хыялдагы б?лм?м
    Яраткан ш?гылем
    Спорт бел?н ш?гыльл?н?м
    Ятимлек
    Туганнарда кунакта, яки кызыклы к?н
    Га??еп дустым
    Дуслык ? б?ек к?ч
    Чын дус
    Тугры дус ? ?анлы х?зин?
    Минем дустым
    Дустыма хат
    Йорт хайваны тоту ? ?аваплы эш
    Ми?а эт ниг? кир?к?
    Минем этем
    Этл?р яхшылыкны? кадерен бел?
    Яраткан песием
    Безне? Мырау
    Тутый кош
    Хайваннар ? кешел?рне? ярд?мчесе
    Урман ??нлекл?ре
    Табигатьне саклагыз
    Тиен бел?н очрашу
    Беренче сентябрьд?
    Укытучым
    Белем ? якты нур
    К??елле т?н?фес турында
    Яраткан д?ресем
    Мин д?рес ?зерлим
    Походта
    К??елле ял
    Кешел?рд?ге матур сыйфатлар
    Начар гад?тл?р
    ??йге вакыйга
    Телефоннан аралаша бел?се?ме?
    Инсафлы кызлар
    Матур сыйфатлар
    Патриотлар
    Батырлык
    Ялган ??м чын батырлык
    Мо?
    Матурлык тудыручы
    Гади ген? таш диярсе?…
    Хыял
    Кил?ч?к б?генн?н башлана
    Ярату
    Игелеклелек
    Р?н?еш
    Матурлык ??м з?вык
    Икей?злелек
    Т?рбияле кеше
    Исемн?р турында
    Сагыну хисе
    Тылсымчы булсам
    К?з?т?ч?н булыйк!
    Китап ? ул х?зин?
    Китап ? тормыш д?реслеге
    Безне? гаил?д? китап
    Белемне? тормыштагы ???мияте
    ?д?бият ? минем тормышым
    И? г?з?л кеше
    Укытучы булсам
    М?кт?п директоры булсам
    С?лам?тлек сагында
    Ш?фкать туташы
    Хокук белгечен? кир?кле сыйфатлар
    Хайваннарга да табиб кир?к
    Юлларны гиз?че ??н?р
    Янгын с?ндер?чел?р ? тормыш сагында
    Эшл?м?г?н ? ашамый
    Хезм?т кешене бизи
    Минем яраткан ш?гылем
    Мин б?йли бел?м!
    Эш белм?г?н ? кеше к?лдерер
    К?з башы
    Ак к?з
    Беренче кар
    К??елле кыш килде
    Кышкы салкын к?нн?рд?
    Кышкы сихри урманда
    Февраль
    Ямьле яз
    Мин язны ни ?чен яратам?
    Апрель
    Ч?ч?кл?р ае
    ??йге паркта
    ??йге та?
    ??й мог?изалары
    Урманда
    Н??р?з
    Карга боткасы
    Сабан туе
    Нардуган б?йр?ме
    Каз ?м?се
    Илд? тынычлык булсын
    Б?ек ?и?? б?йр?менд?
    Алар Ватанны сакладылар
    Солдат буласым кил?
    Картиналар буенча инша язу ?рн?кл?ре.
    М. Казаковны? “?ксез бала” р?семе
    Х.А. Якуповны? “Х?кем алдыннан” картинасы
    Л. Ф?ттаховны? “Сабан туе” картинасы
    Б. Урманчены? “Салтык болыны” картинасы
    Яшь дус!
    Си?а шулай энд?шк?нг? га??пл?нм?. Син инде х?зер урта яшьт?ге м?кт?п балалары арасында. Си?а карата тал?пл?р д? ?зг?р?, ?с? бара. Син х?зер м?ст?кыйль фикерли бел?се?, уйлары?ны ак к?газьг? т?шерерг? д? ?йр?нде?. ?г?р ярд?м кир?к булса, кулы?дагы китап си?а ярд?мг? килерг? ?зер. ?ыентыкка керг?н язма эшл?р т?рле темаларны эчен? ала. Язмаларны? авторлары ? сине? яшьт?шл?ре?. Китаптан син туган якка, дуслыкка, туганнары?а, яраткан хайван-??нлекл?ре??, табигать мизгелл?рен?, т?рле ??н?рл?рг? ??м башка бик к?п к?ренеш, хис-тойгыларга багышланган язмаларны таба алырсы?. Кайберл?ре си?а ошап та бетм?ск? м?мкин. Бу очракта син ?зе?ч? итеп уйлары?ны ак к?газьг? т?шер, ?зе?не сынап кара. ??ркемне? ??рн?рс?г?, ??р вакыйгага ?з фикере булырга тиешлеген онытма. М?кт?п программаларында р?ссамнарны? р?сем-картиналары буенча эшл?р д? каралган. Без алар бел?н эшл?? ?рн?кл?рен д? сезне? игътибарга т?къдим ит?рг? булдык, ??р р?ссам ?з фикерен буяулар бел?н ?иткер?, ? син шул фикерл?рне с?зл?рг? к?черерг? тырыш. Без ис? бирелг?н язма эшл?рд? яктыртылган м?сь?л?л?р сине д? бик еш уйландыра, хыял канатларында очырта, борчый торгандыр диг?н фикерд?. Шу?а безне? максатыбыз ? сине д?ньяны?, яш?ешне? ??р мизгелен? игътибар бел?н карарга, фикерл?ре?не эзлекле, ?ыйнак итеп бир? белерг?, тел х?зин?л?ренн?н оста файдаланырга ?йр?т?. Эшк? кереш. ?ле язылмаган ап-ак к?газь битл?ре сине? уй-фикерл?ре?не к?теп ята. У?ышлар си?а, яшь дус! Файлны? форматы .doc (Word программасы бел?н ачып була). Учебное издание Гимадиевой Назии Саляховны и Галлямовой Рузили Вагизовны “Мысли на чистой бумаге…”. Сборник сочинений на татарском языке. Выпущен издательством “Гыйлем”, Казань, 2008 год, 112 страниц.

  7. 7
    Текст добавил: Цветы_для_ванны

    Назмиев Ильяс
    ученик 6 А класса МБОУ СОШ № 3
    П.г.т. Кукмор РТ
    Тукай ?киятл?ре яхшылыкка, матурлыкка ?нди
    ?киятл?р, ?киятл?р…
    Тылсымлы ??м кызыклы,
    Хыял д?ньясына чума
    Сине с?йг?н укучы.
    З??г?р к?кт?ге кояшны?, елмаеп, белем тупларга дип килг?н н?ни, самими кыз ??м малайларга сирпег?н ?ылы нурлары, т?р?рз? аша ?теп , б?лм?д?ге сихрилекне тагын да арттыра. Сыйныф б?лм?сенд? тынлык…  Бары тик укытучы апаны? гына
    “… Кычкырадыр: «Качма! качма! Тукта! тукта, и карак!
    Ник аласы? син аны,— ул бит минем алтын тарак!»…,”
    дип, матур  м?гън?ле  итеп, ?кият с?йл?ве ген? бераз тынлыкны ачып ?иб?р?.
    Чыннан да, б?генгед?й х?тремд? остазыбызны? с?нгатьле, к??елебезг? ?т?рлек итеп Г.Тукай ?киятл?рен укыганы. Инде б?ген алтынчыга ?итс?м д?, башлангыч сыйныфта укыган Тукай абый ?киятл?рене? эчт?леге, х?тта аларны? ??р юлы диярлек к??елд?, к?з алдымда. ?йе, ??р юлы. Ч?нки ?леге ?киятл?рне мин бер ген? тапкыр т?гел, кат-кат укыдым, кечкен?д?н ?к ишетеп ?стем. Б?ген д? кече яшьт?н танышкан “Кызыклы ш?керт”, “Бала бел?н К?б?л?к”, “Гали бел?н К???” кебек шигырьл?рен ??м “Су анасы”, “Ш?р?ле”, “К??? бел?н Сарык” ?киятл?рен бик тел?п, эчт?леген? тагын да т?шенеп, яратып укыйм.  Укыйм гына т?гел, мин аларны х?терд?н с?йлим. С?йл?г?н саен, уйга калам… Бу ?киятл?р ник онытылмый? Ниг? аларны ?аман саен укыйсы килеп тора? Боларны? сере н?рс?д? со??
    Сере гади – Тукай абыйда. К?ренекле ш?хесебез, олы ?дибебез Г.Тукай – балалар язучысы. Аны? ?с?рл?ре й?зл?рч? еллар элек и?ат ителг?н булса да, б?генге к?нд? д? ?зене? ?зенч?леге, теле, язылышы, бигр?к т?, т?рбияви ???мияте ягыннан ?з кыймм?тен югалтмыйлар ??м, минемч?, кил?ч?кт? югалтмаслар да.
    ?киятл?рне? эчт?леген? укыган саен ныграк т?шен?се?, аны? мавыктыргыч, безне? к??елг? хуш кил? торган ик?нлеген? ышанасы?. ?дип  беркайчан да ?с?рен укучыга син шулай бул, болай бул дими, ? ?зен? уйланырга м?мкинлек бир?, н?ти?? ясарга ?йр?т?. М?с?л?н “Су анасы” ?киятенд? малай образы аша без тугрылык, намуслылык сыйфатларын ?зебезд? булдыра алабыз. Ч?нки ?киятне укып чыкканнан со?, ?зенн?н – ?зе кеше ?йберен? р?хс?тсез кагылырга ярамый ик?нлеген? т?шен?се?.?ичшиксез, бер ген? малай да, ?леге герой х?ленд? калырга тел?м?с. Шуннан со?, башка кешел?рне? байлыгына кул сузуны? бик к??елсез, аяныч х?лг? китер?ен ачыклау бер д? кыен т?гел. Тагын шуны а?ладым, бер ген? ялгыш адым да,кырын эш т? беленмич? калмый. Г.Тукай ?с?рл?ре ?зенн?н-?зе халык м?кальл?ре бел?н аваздаш. ?йтик, “Су анасы” ?киятен укыгач та, х?терд? “Без капчыкта ятмый”, “Кыек эш кырык елдан со? да беленер” , диг?н хикм?тле с?зл?р уелып чыга.
    Б?генге к?нд? кир?км?г?н кыек эшл?р башкаручы, начар гад?тле малай-кызлар,  Тукай абый ?киятл?рен укыган чагында ,аны? асылына т?шенм?г?нн?р. Безне? укытучы апабыз кебек, серле итеп укучы, а?латучы булмагандыр. Халыкта да бит “Нинди китап укыса?, шундый кеше булырсы?,” диг?н м?каль бар.

  8. Кроссовка турында хыял

    (хик?я)
    Н?къ челл?д?, тач эш челл?сенд? эшсез калды За?ит.
    Болай да малсыз, милексез калдырылган, таланган колхоз б?тенл?й бетте. Со?гы бозауларны итк? озаттылар.
    Бер атна ?з-?зен? т?л??сез ял оештырып алды да, Мескен Локман бел?н ки??шерг? булды За?ит. Ч?нки Локман элеккеге елларны ?зиаулыны? ??м?гать сыерларын к?тк?н. Олы улы
    Камай, авылдан китеп, бик акчалы урында эшли башлаганнан со? гына Локман бу эшен ташлаган, аннары авылны? сыер к?т?е д?, сарыклары да чиратка салынган иде. Билгеле, Локман ?лл? ни акыл иясе т?гел т?гелен, л?кин ?зен? килг?н кешел?рг? гади ген?, ?мма сизелер-сизелм?с эшлекле кыяф?тт? “болай итеп карамыйсы?мы со??” дип, бер-ике т?къдим ясамыйча калмый торган бер б?нд? ул.
    Бу юлы да, За?итны к?пт?н к?теп утырган кебек, йорт уртасында торган ат арбасы астыннан п?йда булды да х?л-?хв?лл?рен сораштырырга тотынды:
    – Н?рс?, к?йм?? комга тер?лдемени,- диде ул, За?ит визитыны? максатын ?зенч? алдан чамалап.
    Юк, к?леп ?йт?е т?гел – характеры шундый: ике уйлап тормый, телен? нинди с?з эл?г? – шуны ?йтеп сала. Кешене р?н?етмиме ул с?з, кимсетмиме – анысы турында уйларлык зур т?гел шул аны? башы. Аны? каравы, эшл?п?се, ул башны челл? кояшы киптереп тагы да кечер?йтм?сен ?чен махсус элеп куйгандай, зур ??м ?итди. “Мондый эшл?п? бел?н, – дип уйлап куйды За?ит, к?ршесене? таба х?тле кулларына ?зене? куллары кереп кысылгач, – к?т?д? й?рерг? р?х?ттер инде”. Л?кин бер-ике ??мл? бел?н х?л-?хв?лл?р турында бытылдап алган арада, Локманны? киеменд?ге икенче бер атрибутка к?зе т?ште аны?.
    Кроссовкалар! Авыл кешесене? аякларында – ?р-я?а кроссовкалар! Малайларыннан калган, искерг?нн?н яис? тузганнан, инде яшьл?р арасында киеп й?рерлеге калмаганнан аталарына т?тег?н кроссовкалар т?гел, ? ?р-я?а, ш???рд? ?ле д? модада булган кроссовкалар! За?итны? олы яшьт?ге кешел?рг? кроссовка килешми диг?н фикере эреде д? юкка чыкты инде мен?. Килеш? ик?н бит! Мен?, яше алтмыштан к?пт?н узган Локманны? киен? р?вешен? кара да, шуннан со? “авыл ?зил?рен? заманча киен? килешми” дип ?йт ?ле син! Аны? кебек, башы?а ки? эшл?п?, ?сте?? футболка бел?н спорт штаны кис??, кроссовка бик килеш? ик?н л?баса!
    Кызыкты За?ит кроссовкаларга. Нинди тиле тел?ктер, ?мма киеп карыйсы, шуларны киеп атлап, й?гереп карыйсы килеп китте.
    Тик к?ршесене? башындагы эшл?п?г? ??м аякларындагы кроссовкаларына гашыйк булган кыяф?тт? кызыгып карап торырга керм?де бит ул монда.
    Лапас к?л?г?сен? елышып, б?р?н?г? утырдылар. Йомышыны? темасына к?чте За?ит:
    – Ничек уйлыйсы?, Лыкман ?зи, халык чират к?т?ен ми?а бирм?сме ик?н?
    Байтак с?йл?шеп утырдылар. Локман ?зене? гомер буе колхозда эшл?мич? авыл сыерларын к?т? т??риб?се бел?н уртаклашты. Авыл сыерлары ферманыкылар кебек т?гел ик?н – шуны а?лады За?ит. Монда ситуация башкачарак ик?н: режим катгыйрак – та?нан кичке э?гер-ме?герг? кад?р ашатасы; малкайларга (хайваннарга т?гел!) м?н?с?б?т йомшаграк; аларны? ??рберсене? ху?асы бар ??м ул ху?аларны? да, аларны? сыерларыны? холкы да т?рлесенд? т?рлеч?; бу к?т?д? ?гезл?р д?, т??риб?ле сыерлар да, яшь таналар да, х?тта бозаулар да берг? й?ри – шу?а к?р? игътибар да игътибар тал?п ител?. Шунысы яхшы – хезм?т хакы ай башында ук аванс р?вешенд? бирелеп куела, аны? к?л?ме д? терлек башыннан хисаплап караганда шактый чыга.
    Кыскасы, Локманнардан чыгып барганда За?итны? башы хыяллар бел?н тулы иде инде: эшл?м?г?н эш т?гел – кыенга туры килс? килер, ?мма эшл?нер, аны? каравы, хезм?т хакы тотырыклы, “ник тегел?й? ник болай?” дип те?к??? тиюче бригадирлар да, ферма м?дире д?, сыер савучы хатынар да юк – ирек. ?итм?с?, ?й саен чиратка куеп ашаталар да бит ?ле! Болай булса, гомер буена колхозда эшл?г?нг? ?кен?се ген? кала ик?н!
    Урамга чыккач, За?ит ?з ?ен? таба борылмады – аяклары аны Югарочка тартып алып китте. Туктале, тукта, ни йомышы бар со? ?ле аны? анда? Урамда анда-санда тилмереп й?рг?н бер-ике этт?н башка ?ан иясе д? юк, ? шундый к?нне, эссе кояшта куырылып, кая бара ул? За?итны? баш миене? яртысы, авыл к?т?ен алу планнары бел?н тулган килеш, шундый сораулар чыгарса, икенче яртысында ?авап ?зер иде инде: карап кайтырга кир?к кибетт?ге аяк киемн?ре ассортиментын! Белм?ссе?, ?зебезд? ?к бардыр б?лки а?а ярашлы, к??елен? ятышлы кроссовкалар. Булса, ниг? алмаска? Бурычка булса да…
    К?т?д? киеп й?рер ?чен мен? диг?н аяк киеме ич инде! ?зен ?айлы дил?р, ?зе чыдам булырга тиеш, ?и?елдер д? ?ле…
    Кибет бикле булып чыкты.
    Кылт итеп иск? т?ште: б?ген ч?рш?мбе ик?н бит – кибетчел?рне? Райпога ки??шм?г? й?ри торган к?нн?ре. Нишл?рг? со?? Кулын ма?гай турысына к?т?реп, к?зл?рен кояштан каплады да, чекер?йтелг?н к?з карашы бел?н баштан авылны? урман очын айкады, аннары ?зене? Т?б?ноч урамына к?з ген? т?шереп алды да, буа ягына тек?лде. Ул яктан чыр-чыр бала-чага тавышы ишетелеп тора. “Б?хетле халык х?зер суда инде”, – дип уйланды б?хетсез За?ит. Урамда кеше ?с?ре к?ренм?де. Кибетче Назимнарны? кибет янына х?тле килг?н кызыл ?т?че берд?нбер шомырт т?бенд?ге к?л?г?д?н чыкты да, ?лсер?п, л?кин гал?м?т м??им кыяф?тт? кайту юлына борылды. А?ардан бушаган чир?млекне шунда ук чыпчыклар бил?п калды. За?ит тагын буа ягына тек?лде. Коенып кайтыргамы со?? Алай дис??, илле яшьлек башы? бел?н бала-чага арасында чыпырдау килешеп бетм?с кебек. Юк, килешеп бетм?с! Кайсы тарафка атларга белмич? аптырап торышлый За?итны? башын тагын шундый эч пошулы уйлар бил?п алды: мен? шулай “килешеп бетерме ик?н” диг?н шикл?р бел?н ?т? д? инде гомерл?р. Шулай яш?п тормышны? яме бет? д? инде. Тел?г?н гам?ле?не кылма – килешм?с, имеш. ?зе? тел?г?нч? киенм? – башкалар а?ламас, имеш… “? икенче яктан караса?, – дип ниндидер карарга килг?н кебек буа юлына атлады За?ит, – бардым ди, чишендем ди, чумдым ди суга, кемне? синд? ни эше бар. Ну, трусик яшьл?рнекеч? булмасын! Ну, й?з? д? белм? ди! Ну, к?лсенн?р со? кемг? кир?к!” ?крен ген? атлап, бернич? минуттан к?л буена барып ?итте.
    Яр буе т?ркем-т?ркем бала-чага бел?н тулы. Аларны? к?пчелеге ??йгелекк? ш???рд?н кайткан кызлар-малайлар булганга к?р?, чир?м ?стенд? таралып яткан киемн?р базардагы кием р?тл?ре кебек чуар. ? кроссовкаларны?, сандалларны? ниндил?ре ген? юк анда!
    Якынрак килерг? бик тел?с? д?, За?ит каядыр юл тоткан шикелле ян?ш? узып китте.
    Ничек шулар арасына кереп, оялмыйча чишен?се? д?, озын трусигы?ны ?илферд?теп, ничек суга кер?се? инде? Оят шул! У?айсыз шул! “Чукынмыш комплекслар! – дип эчт?н ?зене? т?в?кк?лсезлеген? т?керде. Шул комплекслар колы булып яшисе? инде. ? яш?мич? кая кит?се?, д?ньяга килг?н к?не?н?н тотынып шуны башы?а тукып торсалар? Ярамый! дил?р баштан. Килешми! дип оялталар аннары. У?айсыз! дия башлыйсы? аннан со? ?зе? д?. Яхшы т?гел, оят! диеп к?негел?. Кеше н?рс? дияр? диг?н шикл?н? гад?тк? кер?”.
    Шулай уйлана-уйлана, буаны? вак таллык бел?н капланган ягына чыкты. Монда чишенс?? д? була. Монда За?итны? эше д? бар – суга салган б?телен карыйсы.
    Илле яшьлек ир-ат ?зиаулында б?телне карар ?чен чишенеп суга т?шеп тормый инде анысы. Л?кин За?итны? б?ген ?лл? нинди корт чаккан к?не. Эче поша б?ген аны? шул гад?тл?рг?. ?итм?с?, кроссовкалар турындагы уй да баштан чыкмый бит ?ле. Су астындагы тамырлар арасыннан эзл?п табып, б?телен к?т?реп карады. Буш. “Ирт?н та? алдыннан ук карарга шул аны, х?зер нинди балык й?рсен” диг?н уйлары бел?н б?телне суга томырды. Бер-ике тапкыр чумып алу нияте бел?н ген? суга сикерг?н иде д?, ?мма суны? май кебек ?ылы, йомшак булуы, т?нне? р?х?тл?неп кит?е аны судан чыгармады.
    Озак м?т?ште ул суда. Бил ти?ентен суда утырып та торды, уртага кермич? ген? ятып та торды. Аннары пошкыра-пошкыра ярга чыгып басты. ?лл? нич? ел киелеп й?рг?н “чабата”ларына карап катты. Шул да аяк киеме бит инде, ?, шайтан алгыры!? Шуны киеп й?р д?, ?зе?не кешег? сана инде! Оят!
    – Яланаяк й?рс?? д?, моны? х?тле хурлык т?гелдер, ш?т?! – диде ?залдына.
    “Чабата”лар таллыкка томырылды. Аннары, бу кискен адымын б?телне? д? балыксыз булуы хурлыгына сылтап, “чабата”лары артыннан ?зе д? таллыкка кереп китте. Эзл?п тапты аларны, бер-берсен? суккалап комнарын койды да киемн?ре янына ч?г?л?де.
    – Ярап торырсыз ?ле… Я?аларын алганчы, – диде, к?лм?гене? ертык ?и?ен? кулын тыга-тыга…
    Л?кин кроссовка киеп й?реп карау тел?ге кечер?йм?де…
    ?ч к?нн?н со? ш???рг? барырга ?ай чыкты.
    ?лб?тт?, план хатынга ошамаячак. Шу?а к?р? ш???рг? барыр ?чен т?пле бер сылтау кир?к иде. Ике к?н уйлады За?ит. Уйлап тапты: районны? авыл ху?алыгы идар?сенд? йомышы бар ик?н бит! Колхозда эшл?г?н стажы югалмаганмы ик?н, югалу куркынычы юкмы ик?н – мен? шуларны тикшереп кайтырга кир?к.
    – Юкса, – диде ул хатынына, – со? булырга м?мкин. Калырсы? аннары, трудавае?ны тотып, пинзысыз.
    ??г?м? кичке ч?й вакытында корылган иде. Аны? кил?ч?к турында болай кайгырта башлавы хатыныны? к??елен? бик хуш килде.
    – Барырга дис??, бар инде! – дип хуплады ул За?итын. – Зарифларга да кереп чыгарсы?.
    Бу атнада кайта алмыйлармы ик?н, белешерсе?… Б?лки берг? кайтырсыз ?ле.
    ?йе шул, анысы да кир?к. Зарифлар бу атнада кайта алсалар, яхшы булыр иде. Печ?н ?лгерде. ? колхоздан ташый торган “р?х?тзаман” бетте-е. Х?зер чабарга туры кил?ч?к.
    Кул бел?н, чалгы бел?н. Шуны? ?чен Зариф ярд?менн?н башка бик-бик авырга туры кил?ч?к.
    Шул турыда с?йл?ш?-с?йл?ш? кичке ч?йне т?мамладылар. Д?рес, Г?лнуры инде килешенг?н, инде с?з бетте, карар кылынды диг?нд? д? планны ?имер? язган соравын биреп алды ?ле:
    – Шимб? к?нне эшлиме ик?н со? ул “контор кортлары”?
    Монда инде За?итка б?тен шикл?рне юкка чыгара торган аргументны казып чыгарырга туры килде. Югалып калмады – Г?лнурны? скептик икел?н?ен ?реп юкка чыгарган ?авабын ?йтте:
    – Эш сезоны бит! Мондый чакта ял иттереп яткырмас аларны… Глава, мин ?йт?м… эшл?т?дер. Эшл?тмич? булмас…
    Шуны? бел?н беренче ?и?? яуланды. За?итны? башында кроссовка турындагы ?метле уй ирт?г? балкып туачак якты шатлыкка ?йл?н? башлады. Шул кроссовкаларны? бик кир?клеген, алардан башка аяк киемене? ?айсыз булуын, халык сыерларын к?т?рг? чыккан очракта кроссовкаларны? алыштыргысыз атрибут ик?нлеген ген? хатынга а?латасы, аны шу?а т?шендер?се ген? кала ирт?г?. Болары ?и?ел булмаса да, ерып чыкмаслык проблема да т?гел. ?ич югында, ?зен? д? бер?р товар алып кайтасы булыр. Кулына базардан алган бер?р ч?й сервизы кайтарып тоттырасы? да, шуннан со? гына, “мен? ?зем? д? алган идем ?ле” дип, чыгарып саласы?…
    За?ит ирт?к, ?ыенып, капка т?бен? чыгып утырды. Их, р?х?т! Ирт?нге салкынча ?авада урамны к?з?теп утырулары! Аны? бит, ?н?, аяк арасында буталып й?рг?н тавыкларыны? чир?м чукып й?р?л?ре ген? д? ?анга ниндидер тынычлык ?сти! Аны? бит, ?н?, коймадан т?шеп, урамны? уртасына кад?р сузылган, салкынча ?ава бел?н тулы к?л?г?се ген? д? к?зл?рне д?валый! К??ел тыныч. ?итм?с?, мен? б?ген кроссовкалар да алыныр, ходай язган булса…
    Х?зер теге егет килеп ?ит?рг? тиеш. Р?шит. Нефтьчел?рне? урман буендагы ил?мсез зур цистерналы объектын саклаучы Р?шит. “Ирт?г? районга барам. Я?а машинама номерлар алырга” диг?н Р?шит. “Нефтьчел?р бай шул, зарразы, – дип уйлый За?ит, Д??л?товлар капкасыннан машина чыкканны к?теп. – Бер ел эшлиме, юкмы ?ле – ? машинаны алып куйды ?н?. Эшен ?йтер иде? инде – ?ч т??лекк? бер барып, т?не буе йоклап кайта да, в?сс?лам!” ?зене? егерме елдан артык колхозда эшл?п матай с?л?м?се д? ала алмаганын уйлап куйды. ?йе, тигезлек т? юк бу д?ньяда, д?реслек т? юк.
    Машина к?ренм?де. Ирт?нге тынлыкны бозып, урман ягыннан авылга якынайган трактор тавышы гына ишетелде. Бераздан шул тавышны чыгаручы, шул тавышы бел?н д?нья ямен бозучы з??г?р техника ?зе д? к?ренде. Мен? ул, и?к?лект?н к?т?релеп, урамга килеп керде. Моны танымыймы со? За?ит?! Бу – Ичтирм?н м?кт?бене? тракторы. “Шабашка эшли”, – дип фаразлады ?зенч? За?ит. Аны? та? тишегенн?н й?р?ене? с?б?бен д? белм?г?н кеше юк: директор йокыдан торгалаганчы, ?з эшл?рен бетереп калырга ашыга бер??. Хезм?т укытучысы Садыйковтыр инде, кем булсын тагын?!
    Н?къ шулай – трактор буш т?гел ик?н. Ул, ботаклары да туналмаган озын усак ?стер?п, килеп керде урамга. Тузан к?т?реп, За?ит турысына килеп ?итте. Кычкыртып, сигнал биреп алды. Шул инде, шул – Садыйков! Их, торып басып, туктатып, кабинасыннан ?стер?п т?шереп, колак т?бен? бер менеп т?ш?се д?: “Энем, ниг? болай безне мыскыл итеп, авылны тузанга батырып й?рисе?? Арттан гына узып булмый идемени, елга буйлап?” – дип с?г?се иде шул ми?гер??не! Л?кин… Мен? шул “л?кин” тота шул! Л?кин Садыйковны? энесе районда милиция начальнигы шул! Мен? шул шул! “?й, чукынып кына китсен с?н?!” – дип сукранып калды аны? тракторы артыннан За?ит. Аны? башында зуррак башка сорау бар ?ле: нишл?п Р?шит ?аман к?ренми? Тагын н?рс? булды ик?н инде?
    Трактор к?т?рг?н тузанны? басылганын гына к?теп алды да, торып, Р?шитл?рг? таба китте. Баядан бирле бакча буендагы комлыкта киерелеп-сузылып яткан чем-кара Памир да сикереп торды. Койрыгын болгый-болгый, ху?асына иярде.
    За?ит барып керг?нд?, Р?шит гаражыннан музыка я?гырый иде. “Н?рс?, бу онытканмы ?лл? ш???рг? барасын”, дип кыбырсыган ?анын “б?лки йоклап калгандыр” диг?н аклау бел?н басып, За?ит гаражга керде. Машинаны? капоты астыннан Р?шитне? башы к?ренде.
    Ис?нл?штел?р.
    – Кабынмый ?ле нишл?птер, – диде Р?шит. – Белмим, н?рс? булгандыр. Кич? т?ртип иде кебек…
    Уфтанышып-аптырашып капот астына ик?? тек?лдел?р. За?ит техниканы? н?рс? ик?нлеген д? белми инде анысы. Л?кин шулай да тегенд? каранган булды, кабельл?рне селкетк?л?п алды, “бензины? бардыр бит?” дип т? сорап куйды – кыскасы, машинаны? чирен? диагноз кую процессында актив катнашты. Тик аннан гына урыс зубило бел?н ?ыйган машина барыбер кабынырга тел?м?де. К?еф т?ште, б?ген ?к кроссовкалы булу м?мкинлеге ?кренл?п чиген? башлады.
    – ?лл? со? этеп кабызып карыйкмы, – диде, ни?аять, За?ит, тагын бер ?м?лен тапканга кан?гатьл?неп.
    Ярамый ик?н. Бу машина андый т?гел ик?н. Р?шит а?латканча, боларны этеп кабызу “категарисски” тыела ик?н, ч?нки карбюратор т?гел, ? инжектор! Карбюратор бел?н инжекторны? аермасын сарык бел?н ярка аермасы д?р???сенд? д? к?з алдына китерм?г?н За?ит б?т?н д?шм?де.
    Мен? бераздан Р?шит машинага кереп утырды да “ чек” иттереп н?рс?недер борды – “Лада” фырылдап эшли башлады.
    – Булды бу, – диде Р?шит, чыгып, капотны япкач. – Капкаларны ач ?ле, ?зи!..
    Бер с?гатьт?н алар ш???рчект? идел?р инде.
    “Кайтуын ?зем карамын инде”, диде За?ит Р?шитне? машинасыннан т?шеп калганда. ?зе туп-туры Зарифларга кереп китте.
    Ш???рне яратмый ул, а?ламый. Аны? к??еле мондагы тормышны кабул ит? алмый. Х?ер, торып караганы да юк инде аны? ш???р диг?н кырмыска оясында. Урамда халык, к?т?д?н качып таралышкан сыерлар кебек, тегенд? агыла, монда й?гер?, т?ркем-т?ркем булып басып тора, транспорт к?т?… Тагын бер н?рс?г? аптырый За?ит – авылда ??р очраган кеше бел?н кул биреп к?реш? яки узып барышлый кул селт?п кен? булса да с?лам биреш? гад?те кандагы б?тен к?з?н?кл?рг? д? ?андагы б?тен фибырларга се?г?нлект?н, ш???р кешел?рене? бер-берсе бел?н ис?нл?ш? т?гел, х?тта бер-берсен? ышкылып узганда да к?рм?г?н кебек ?нсез-?ансыз булулары ошамый а?а. Бер ш???рд? яш?п яталар бит инде, югыйс?! Юк, а?ламый За?ит. Шу?а к?р? Зарифлар подъездына кереп ?итк?нче, очраган бер кеше бел?н, баш кагып булса да, ис?нл?шеп барды ул…
    Зариф ?чен д?, килен ?чен д?, балалары ?чен д? шимб? – ял к?не. Барысы да ?йд? булып чыкты. Чынлап та, авылга кайтырга ?ыенып торалар ик?н.
    – ?ай, ш?п булды ?ле бу, – диештел?р алар, кунакны ?ылы каршы алып, ч?й бел?н сыйлый-сыйлый. – Берг?л?шеп кайтырбыз.
    Тату гаил? авылга кайтыр ?чен кир?к-ярак ?ыя башлады, барысы да б?терелде, ыгы-зыгы килде. Шул арада За?ит ?зене? т?п максатын да с?йл?п алды улына – аяк киемн?ре кибетен? кагылып чыгасы бар. ?лб?тт?, ш???рг? ул аны? ?чен ген? килм?г?н, улы алай дип уйламасын. Аны? тагын да зуррак йомышы бар – идар?г? д? керерг? кир?к.
    – Колхоз таралды дип, аны? стажы югала к?рм?сен иде инде, – дип т?мамлады ул с?зен.
    – Алайса, – диде Зариф, – баштан идар?г?, аннары кибетк? керербез инде. Ч?нки кибет ?ле ачык т?гелдер.
    – Ачыклары да бардыр ?ле, – дип ???тл?неп алды кунак статуслы ата. – Т??лек буе эшл?мил?рмени алар? Х?зерге заманда инде…
    – Анысы бит аны? ашамлык, эчемлек кибетл?ре ген?!
    – Шулаймыни? ?, ярар, алайса, сине?ч? итик.
    Шулай иттел?р д? – авыл ху?алыгы идар?сен? киттел?р. Районны? газ ху?алыгында эшл??че Зарифны? монда да танышлары к?п булып чыкты. Биш-алты кабинетны й?реп, бер с?гатьл?р чамасы вакыттан со? аларны? а?лаганы шул булды: беркемне? д? стажы югалмый, борчылып й?рм?ск? д? м?мкин. За?ит ?чен бу я?алык т?гел, билгеле. Шулай ик?нлеген, шулай булырга тиешлеген болай да бел? иде инде ул. Монда кереп й?р?е к?з буяу гына бит аны?. Моны башкалар белм?сен ?чен ген?, аны? т?п йомышыны? кроссовкалар ик?нлеген а?ламасыннар ?чен ген? алып керде ул Зарифны идар?г?. ??м конспирациясе у?ышлы килеп чыкты бугай, ч?нки улы “Ну, ?ти, и? зур йомышы? ?т?лде бугай, киттек, кибетен? д? кагылып чыгыйк”, диде…
    Мондый зур кибетне? мондый кечкен? ш???рд? булуын к?з алдына китерм?г?н иде За?ит.
    Н?рс? ген? сатмыйлар ик?н бит монда! Базардагы кебек тезелешк?нн?р д?, ??рбер сатып алучыны? к?зл?рен? м?лдер?п торган к?з карашлары бел?н т?б?леп, минем янга килс? ярар иде, минекен алса яхшы булыр иде, диг?н кебек, ?й, к?т?л?р инде, ?й, к?з?т?л?р, ?й, ?метл?н?л?р булса кир?к. Л?кин За?ит абзагызга б?ген сезне? ыбыр-шыбыр товарыгыз кир?кми шул! А?а ул уенчыкларыгызны да, батарейларыгызны да, одеколоннарыгызны да, зонтикларыгызны да т?къдим итеп азапланмагыз да! А?а спорт киемн?ре б?леге кир?к!
    Аны? конкрет максаты бар б?ген! Кроссовкалар кир?к! Бер футболка бел?н ?и?ел штан да артык булмас…
    Оныгы Гарифка ияреп керг?нг? к?р? спорт киемн?рен тиз таптылар алар бу кырмыска оясында. Керешли б?ял?рг? к?зе т?ште За?итны?: алланы? да кашка т?к?се ик?н – бер пар т?гел, сы?ар кроссовкага да тартып-сузып кына ?ит? ик?н бит аны? акчасы! К?еф тагын с?релде. Кроссовкалы булу м?мкинлеге тагын томанга ?йл?н? башлады. Тагын бер хыял ч?лп?р?м? кил? куркынычы астында калды. Л?кин болай тиз ген? ?и?ел?се килм?де За?итны? – ул, к??елсезл?н?ен яшерерг? тырышып, сатучы кызга энд?ште:
    – Киеп карарга ярыймы?
    – Кемг? аласыз, – диде кыз. – Бу егетк?ме? Андый кечкен?л?ре безд? юк шул!
    Тагын горурлыгына кагылдылар. Н?рс?, бу абзыйларыны? кроссовка киярлеге юк дип уйлыйлармы ик?н? Уйламыйча гына торыгыз ?ле! Без алай т?шеп калганнардан т?гел бит!
    – Юк, ?зем?, – диде За?ит.
    Баштарак мыскыллы елмайган бу кызыйны? исен? т?ште бугай: алсын гына, акчасын гына т?л?сен, ? инде кем н?рс? ала – анысы сине? эш т?гел. Тере шайтан кереп товар сораса да, артыгын сорашып торма, а?а потенциаль сатып алучы дип кара, аны? гайр?тен чигер? к?рм?! Кызый, ашыкмыйча гына урыныннан к?т?релде д?, кроссовкаларын рекламаларга кереште:
    – Мен? монысы Сезг? килешерг? тиеш… Сезг? к?нд?лекк? киярг?ме, ?лл? тренировкаларгамы?
    – Ми?а, се?елем, б?тен ?ирд? киярг? ярасын!
    – Алайса, мен? карагыз: универсаль кроссовкалар. Боларны? материалы натураль к?н, чын фирма ?итештерг?н – подделка т?гел. Стадионда дисе?ме, урманда дисе?ме, дискотекадамы – б?тен ?ирг? бара.
    – К?пме тора инде?
    Моны болай гына сорады инде, билгеле. Б?ясе язылган бит – кес? т?пл?рен кырып-себереп ?ыйганда бер сы?арына ?иткереп булыр, м?гаен. Шуларны уйлый-уйлый, кызый т?къдим итк?н кроссовканы? бер сы?арын алды да утыргычка барып утырды. Янына Гариф килеп басты, бабасына шнурны ничек итеп бушатырга, аннары ничек б?йл?рг? ик?нлеген ?йр?теп торды. Башын ?аман борчулы уй бораулады: кроссовкадан баш тартырга туры килерме ик?нни – бигер?кл?р д? кыймм?т ик?н бит. Их, б?хете?не колхоз к?т?е таптагач, нишлисе? инде? Язмагандыр инде, к?р?се?, кроссовка киеп й?р?л?р… ? киеп й?рисе кил?, шайтан. Кара, ничек ?айлы утыра ик?н аякта…
    – Икенче сы?арын да киеп карыйк ?ле, – диде ул кызыйга.
    – Алырга кердегезме со?? Аласы булсагыз гына бир?м икенчесен…
    Мыскыл ит? бит, ма?ка т?ре! За?ит абзасыны? алырлыгы бармы ик?н дип икел?н?, имеш.
    Ну, кызый! Болай булгач, ничек булса да алырга инде, диг?н карар бел?н, ???тл?неп, тагын шул сатучыга карады:
    – Алмыйча бит инде! – диде. ??м шунда ук оныгыны? колагына пышылдады:
    – Бар, улым, ?тие?не чакырып кер ?ле!
    Тегесе шуны гына к?тк?нмени – урамга тер?де.
    Бер минут та ?тм?г?ндер – кереп т? ?иттел?р.
    – Н?рс?, ?ти, – диде Зариф тыныч кына. – Бирмил?рме ?лл?? Н?рс? сайлыйсы??
    Ярым пышылдап кына д?ресен с?йл?де д? бирде За?ит. Монда яшереп, качырып, сер ясап торып булмый шул – акчаны малайдан сорарга кир?к. Улы бик т?пченеп тора торганнардан т?гел – а?лады: ?тисен? ?и?ел, у?айлы, ?айлы, нык ??м ышанычлы киемн?р кир?к ик?н.
    И? беренче чиратта кроссовка аласы ик?н. Аласы бик кил?, ди, ч?нки итек ??м галушлардан х?зер аяклары авырта, ян?се, л?кин акча ягы гына саерак булып чыккан.
    Д?ресер?ге, ул алай ук кыймм?т булыр дип уйламаган, белг?н булса, ?лб?тт?, ?ит?рлек алып килер иде… Шу?а к?р? “н?рс?г? инде ул си?а?” да юк, “анысын т?гел, юньр?ген ал” да юк, “?йд? инде, ашыгабыз” да юк – тотты да алып бирде ?тисен? б?тен хыялын: кроссовкалар, спорт штаны ??м футболка. За?итны? к?зенн?н яшь кен? акмады инде шатлыктан. Улыны? кассага чыгарып салган акчаларына карап торды-торды да, “?земне? т?рбия шул инде!” дип горурланды ул. Б?тен киемн?рне пакетка тутырып тыгып алды.
    Чыгып киттел?р.
    – ?ае чыккач, т?л?рмен, – диеп карады улына За?ит.
    Л?кин улы кырт кисте:
    – Шулайдыр инде?! Т?л?рсе? мен?!.. Шулай булыр… Син н?рс??..
    Башы к?кк? тиеп кайтты За?итны?. Тим?с, кроссовкалы булды бит! Мен? р?х?тл?н? ик?н, болай булгач! Авыл к?т?ен д? алып, эшк? чыгып булса, д?нья т?г?р?кл?н? ик?н!
    Авылга кайтып ?иттел?р. ?йг? кереп, диванга ??елеп утырып, кроссовкаларны чыгарып салды За?ит. Шнурларын с?теп, аякларына чамалый башлады. Санияне?, ????м башлавын белдереп, “бусы н?рс? инде тагын?” диюе булды – улы Зариф ?тисен? ярд?м кулы сузды:
    – Мен?, ?тине? колхоз эпопеясы т?мамлану у?аеннан б?л?к иттем ?ле, – диде.
    Д?нья алай тиз ген? т?г?р?кл?нм?де. Ял к?нн?ренд? чапкан печ?нне ик?? ген? киптереп, саклап, аннары ?йг? ташып атна узды. Шул арада белешк?ли торды За?ит: чират к?т?ен? иял?шк?н халык к?т?че ялларга каршы т?гелме, сыер башына нич? сум сорарга була…
    Тагын Локман бел?н ки??шл?ште. Локманны? ?йт?ен? караганда, авылдашларны? к?пчелеге мондый т?къдимг? ?зер. Л?кин бернич? кеше ген? бик каршы чыгарга м?мкин. Аларын ис?пк? алып тормады За?ит – бер к?нне ирт?н к?т? озатырга чыккач, халык к?пл?п туплана торган урында – кибет янында – ??м?гатьк? шул т?къдиме бел?н м?р???гать итте:
    – Ничек карыйсыз, авылдашлар, – диде, ?зене? планын уртага чыгарып салганнан со?.
    – ? н?рс?, озак уйлашып тормыйк,- диде Т?б?ночныкы тракторчы С?лим?ан. – К?тсен ?йд?!
    – К?тсен, к?тсен, – диг?н тавышлар ишетелде.
    – Ашыкмагыз ?ле, ??м?гать, – дип кысылды ??рвакыт уйлап, с?зен чамалап с?йл?рг? ярата торган М?рьям. – Нич? сум сорыйдыр бит ?ле. Минем б?лки акчам ?итмидер…
    – Нич? сумнан риза булырсы? со?, – дип сорадылар За?иттан.
    – Ну, ни инде… Алтмыш сумны к?псенм?с?гез…
    Кибетче Наримны? телч? хатыны к?псенде:
    – Ничу сиб?! Минем биш баш малыма ?ч й?з сум була т?гелме со? бу?
    Баядан бирле берниг? кысылмыйча ты?лап торган “фронтовик” Тимер?ан, кулындагы сыер куа торган таягыны? сырты бел?н муенын ышкып алды да ?йтеп салды:
    – Асрама аны? х?тле! Кем кушкан биш сыер тотарга? – диде – Бишесе д? сыер т?гел бит аны?, – диде ачудан й?зе кызара башлаган Телч?. – Шу?а к?р? сыер башына иллене, бозаулардан утызны бирс?к т? ?итк?ндер, дим…
    Тагын б?х?с китте. Кемдер сыер бел?н бозауны, к?т? объекты буларак, тигез ис?пл?рг? диг?н фикер ?йтте. Кемдер к?т?не, алучы булганда, биреп калу хакына ул сораганча т?л?рг? диг?н т?къдим кертте. Ахыр чикт?, авторитетлы Локман фикерен ты?лап карарга булдылар. ? инде ул За?ит турында “т??риб?ле ??м стажлы” диг?н резолюция бирг?ч, икел?н?чел?р калмады – “ирт?г?д?н ?к За?ит к?т?г? чыксын” диг?н уртак карарга килеп, таралыштылар.
    Авыл к?т?енд? ике й?зл?п баш сыер саналганга к?р?, За?ит ?ыелыштан кайтканда хезм?т хакыны? ш?п кен? буласын ис?пл?п чыгарды. “Аны? каравы, кышкы сезон акчасызлык чоры була инде”, дип, анысын да башына салып куйды ул. Х?ер, анысы куркытмады да аны, пошындырмады да. Булса со?, ятылыр шунда, ?йд? мунчала ишеп т? урам себеркесе ?зерл?п. Кайтып ?итеп, арканы коймага тер?п, капка т?бенд?ге эск?мияг? утырганда аны? хыялы ниг?дер ?н? шул мунчала иш? ??м урам себеркесе ?зерл?? турысында озаграк тер?леп калды. Ч?нки бу ике эш, х?тта эш т? т?гел, шул ике процесс бел?н б?йле ниндидер татлы хатир?л?р, иск? т?шк?н саен, аны бала чагына алып кайталар иде. ? анда, ?лл? кайда еракта калган ??м ?лл? ничектер сизелмич? ?тк?н бала чакларда, озын кышкы кичл?рд? мунчаладан бау иш?че ??м, ?шег?н каен ботакларын ?йг? кертеп тутырып, урам себеркесе б?йл??че ?тисе бар аны?. Юк? б?р?н?л?рен инешт? батырып тотып, аннан мунчаласын сыдырып т?шереп ??йд?н ?к ?зерл?нг?н чималны, буе-буе бел?н мич артына кертеп тез?р д?, ашыкмыйча гына икеш?рл?п т?, ?ч?рл?п т?, х?тта д?рт?рл?п т? ?р? башлар. Б?лм?г? ниндидер туклыклы ис тула, ?йд? тынычлык, эшлекле хал?т урнаша. ? себерке б?йл?г?н к?нн?ренд? – тагын ?зен? к?р? бер т?рле атмосфера, кышкы урман исе… ?зене? бу ??н?рл?рен? За?итны да ?йр?тте ?тисе. Бик тел?п ??м шул ?йр?т?ене? бушка кит?-китм?ве турында уйлап та карамыйча, а?лата иде ул а?а: “Чыбыклары? тигез булсын! Ч?ч?к б?йл?ме ясаган кебек ?айлап тез аларны. Артык калыны авыр була, артык н?зегене? уртасына таякны тыгып булмый, шу?а к?р? чамасын белерг? кир?к”. Ул ишк?н бауларга ??м ул б?йл?г?н себеркел?рг? авылда беркемнеке ти?л?ш? алмый, к?п кеше боларны а?ардан сатып ала иде.
    Ниг? болар исен? т?ште со? ?ле? Шулай дип уйлады да, За?ит ?зене? х?зерге хал?тен, к?т?ренке к?ефен ?тисене? ?н? шул вакытлардагы кан?гатьлек бел?н тулы й?зе бел?н чагыштырды. Н?къ шулай ик?н – кан?гатьл?н? хисе кичерг?нд? иск? т?ш? ик?н андый хатир?л?р. ? к??елг? к?т?ренке булыр ?чен нигез бар: эш булды – ирт?г? ?к к?т?г? чыгарга м?мкин, ?ст? – футболка, спорт штаны, аякларда – к?рше Галимулланыкы кебек искереп бетк?н ч?пр?к ботинка т?гел, ? ?р-я?а кроссовкалар! Кроссовкларны беренче тапкыр киеп карагач, хатыны “стиляга, имеш!” дип к?лг?н булса да, бер атна эченд? ирене? тышкы кыяф?те ?зг?р?г?, шул тышкы кыяф?тт?н аны? к?ефе к?т?рел?г?, х?тта башы да к?т?рел? т?шк?н кебек булуга иял?неп т? ?лгерде инде. Чынлап та, ?лл? н?ти??сез, туйдырып бетерг?н колхоз эшенн?н котылу, ?лл? кешеч? иркен киен?, ?лл? тизд?н эшк? чыгу ?мете, ?лл? инде шулар барысы да – За?итны сизелерлек ?зг?ртте. Ул х?зер кир?кс?-кир?км?с? д? аяк астында очраган ч?п-чар, йомычка, таш кис?кл?рен? типк?л?п й?р? гад?тен бетерде. Мен? х?зер д?, эск?мияд?н торып, ?йг? юн?лг?нд?, шул эск?мия тузаны ияреп керм?сен диг?нд?й, чалбар балакларын каккалап алды.
    Икенче к?нне бу вакытта ул, атка атланган килеш озын чыбыркысын ?стер?п, к?т? артыннан урманга кереп бара иде инде. Бу эш аны? ?чен таныш стихия булса да, ферма к?т?е бел?н авыл к?т?е арасындагы аерманы? зур булуын беренче к?нне ?к а?лады За?ит. Шуны? и? беренчесе – к?т?лек урыннары. Ферманыкын гел кырда-болында й?рт?се? – р?хс?т ител?, ? авыл сыерларын й?ртер ?чен м?йдан урманда гына. Аны? да печ?нле, я булмаса яшь агач ?сентел?ре утыртылган аланнары т?гел, ? зур агач аралары, куаклыклар, урман буйлары, калкулык битл?ре, яр буйлары… Шулай да, к?рм?г?н н?рс? т?гел, белм?г?н урманнар т?гел, За?ит аллага тапшырды – к?т?не инешле болын буйлап Унсигезенче фортал ягына алып кереп китте. Л?кин чыбыркы шартлатып, озак канатланып й?рерг? туры килм?де – матур гына ачылып башланган к?н т?шт?н со? кин?т болытланып китте д?, суытып ?иб?рде. Кроссовкалы к?т?че моны ?ич кен? д? к?тм?г?н иде, билгеле.
    Баштан “озакка сузылмас, я?адан ачылыр” дип ?метл?нс? д?, тиск?ре ?ава торышы аны? ?метл?рен акламады, табигать аны? уй-фикерл?рен укый алмады – ?ыелды болыт, томаланды к?н, ??м берзаман ишеп яварга да тотынды. Я?гыр шул кад?р тыгыз ??м нык китереп б?рде ки, х?тта терлекл?р д? куе яфраклы агачлар астына качышып беттел?р.
    ?мма ни кад?рле ген? куе ябалдаклы булмасын, карт им?н За?итны я?гырдан саклап кала алмады – ул манма суга батты. ?итм?с?, киг?вен, чебен, черки кебек кан суыручылары да те?к?г? тиде. Шуларга селт?н?-селт?н?, За?ит с?гатьт?н артык ?зене? хатасы ?чен ?зен с?геп утырды: ну, а?гыра дим? инде шуны, олыгаеп барган яшенд? кем к?т?г? малай-шалай кебек кроссовка киеп чыга инде! Кем инде син моннан со?? ?лб?тт?, надан!
    ?лб?тт?, тормыш к?рм?г?н бер профан! Шулай кир?к си?а! Башка вакытта белерсе? ничек киенерг? ик?нен! Белерсе?… Керсен муены?а тамчылар, керсен! Аксын борыны?нан су, аксын! Ашасын черкил?р колаклары?ны, суырсыннар каны?ны! Дерелд?сен тезл?ре?, калтырансын! И-и, т??риб?сез! И, тиле-миле!..
    Я?гыр к?тм?г?н-уйламаган ?ирд?н ничек килеп чыккан булса, шулай ук кин?т узып та китте. Шуны гына к?тк?нн?р диярсе?, ике сыер биек булып ?ск?н кычыткан арасыннан атылып та чыктылар, койрыкларын тер?п, авыл ягына элдерттел?р. “Киг?венн?р!” дип уйлап куйды За?ит ??м ?зе д? атылып чыкты. К?т?не урманда й?рт?не? бер начар ягы бар – атка бик ?метл?неп булмый. Шу?а к?р? ул, ??я?л?п й?гер?-й?гер?, качкын сыерларга акырды:
    – ?айт! Кая бара-ау?
    Сыерлар аны ты?ламады, ?зл?рен? кычкырган с?зл?рне колакларына да элмич?, сыпырттылар гына. Озак й?герерг? туры килде алар артыннан к?т?чег?. Х?лд?н тайса тайды, ?мма куып ?итеп, борып китерде. Аннары, букчаларын калдырган т?пчек янына килде д?, чыбыркысын муенына тагып куеп, кроссовкаларын салырга иелде. Шнурларын чиште. Ыхылдый-пыхылдый аякларын бер?м-бер?м кроссовкалар эченн?н тартып чыгарды.
    Берсен т?пчек башына бастырды… Икенчесен… Шуннан со? юеш оекларын да тартып-сузып аяклардан салдырды да, тамчыларын санап ?лгерерг? тырышкан кыяф?тт? аларны сыгарга тотынды. Кроссовкаларны юешл?тк?н я?гырны? б?тен ?чен шул оеклардан алды. Оекларын с?теп караса – берсе урталай ?зелг?н булып чыкты. Тотты да, янында гына мышнаган сыерны? м?гезен? селт?де. Оек ертыгы шул м?гезд? эленеп т? калды.
    Т?пчек башындагы юеш кроссовкаларга карап торды За?ит: ну, нишл?терг? сезне, киярг?ме, киптерерг?ме? Ничек киптерерг?? Сарык к?т?е ген? булса, учак ягып утырыр иде?, киптереп т? ?лгерер иде?. Л?кин сыер к?т?е бер урында озак тер?леп тормый шул!
    Аяк киемн?рен таяк башына элеп калдырып кара да ди… Яланаяк чабасы?мы аннары сыерлар артыннан? Чыбыклы-ботаклы сукмаклар буйлап! Камышлы-кычытканлы аланнар, болыннар аркылы! Ташлы-еланлы чытырманнар арасыннан? Шул шул мен?! Юк шул, чабасы? килм?с!
    Шул турыда тир?н к?рсен?ле уйлар бел?н башы тулган За?ит сы?ар оекны, б?кл?п, чалбар кес?сен? тыкты. Кроссовкаларны? ?ле берсен, ?ле икенчесен кулына алып, аларны? чылану д?р???сен чамалады. Аннары, к?т?д?ге хайваннарны? тынычланырга уйлап та карамаганын а?лагач, юеш дип тормады, т?пчекк? утырды да кроссовкаларны я?адан киеп куйды. Юк, ирт?г? нинди ген? эссе к?н булмасын, ул итек киеп чыгачак инде к?т?г?.
    Б?тен н?рс?не? ?з урыны бар ик?н. Б?йр?мг? чабата ярамаган кебек, эшк? д? патша читекл?ре килешми ик?н шул!
    “Безнекел?р бит ул!” китабыннан

  9. РИФ? РАХМАН. ??р сыйныфта — сочинение. — Казан: «Раннур» н?шр. 2003. — 176 б.
    Эчт?лек
    АВТОРДАН
    Беренче б?лек
    V сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    Безне? кен?ри
    К?нбагыш
    Яраткан укытучым
    ?бием
    Пилм?н
    Мин ч?ч?кл?р яратам
    Якын дусларым
    Габдулла Тукай ??йк?ле янында
    Туган ягым табигате
    Мин шофер булырга телим!
    Туган йортым бусагасы
    Яз килде
    ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
    ?иде — б?хет саны
    ?иде кат ?лч?, бер кат кис
    Эш бетк?ч, уйнарга ярый
    ?Д?БИЯТ
    Су анасы сабагы
    Татар йорты
    Кыр казы
    Батырлыктан туган матурлык
    Осталык — и? зур байлык
    VI сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    Минем тормышымда матур ?д?бият
    «Китап укып елый алганнарны? К??еленд? булмый каралык»
    «Кеше ?чен и? ??в?ле намус диг?н…»
    «?ир й?зе шундый ки?, к??елле ??м якты»
    Туган як
    Туган авылым минем
    ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
    «С?з к??елд? очкын булып к?йри, С?з арыслан ит? й?р?кне»
    Ай былбылым
    «К?зге ачы ?илл?рд?»не укыгач
    ?Д?БИЯТ
    Г. Камалны? «Беренче театр» комедиясенд? Бибине? башкалар бел?н м?н?с?б?те
    С. Р?миев и?атында авылга м?х?бб?т
    Татар ?д?биятында Тукай образы
    Х?с?н Туфан шигырьл?ренд? чор сулышы
    Илс?яр ми?а ни ?чен ошады?
    «Йолдыз кашка турында баллада»да конфликт
    «М??лия ниг? к?лде?» ?с?рен хик?ял??че
    ?ч М?хм?т
    «Наил ??м Фаил» повестенда хик?ял??че герой
    Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? лирик мин
    Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? юмор алымнары
    Мин сезг? яраткан героем турында язарга телим
    VII сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    «?ир шарын васыять итик балаларга! Сакласыннар, олыларны? ышанычын акласыннар!»
    Мин сезг? яраткан шагыйрем турында с?йл?рг? телим
    «Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без»
    Яш?, Казаным!
    Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (I)
    Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (II)
    Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (III)
    «К?йне?, телне?, гореф-гад?тл?рне? бар ?з мо?ы, бар ?з хисл?ре»
    ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
    С?ембик? турында уйланулар
    ?Д?БИЯТ
    «Каюм Насыйри ?з халкыны? ??м ?з чорыны? улы булган»
    Г. Тукайны? «Печ?н базары, яхуд я?а Кисекбаш» поэмасында Печ?н базары ??елл?ре
    Д?рдм?нд лирикасында ф?лс?фи уйланулар
    Д?рдм?ндне? «Видагъ» шигырен? салынган ф?лс?ф?
    Гасырлар ??м минутлар
    Татар ?д?биятында ??м с?нгатенд? Муса ??лил образы
    К. Насыйрины? «?б?галисина» кыйссасында фантастик элементлар
    Фатих Х?снине? «Й?зек кашы» ?с?ренд? В?сил?не? тышкы портреты
    Шулай ?лде Ватан улы
    «Сез — болгар бабалары, Без — аны? балалары»
    Мин сезг? яраткан язучым турында с?йл?рг? телим
    «Бер ананы? биш улы» повестенда эчкечелекк? китерг?н с?б?пл?рне ачу
    VIII сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    Сез «… кабызган утлар с?нми алар, С?нми алар х?т?р ?илл?рд?…»
    Хаклык ?чен к?р?шчел?р сафында минем урыным
    Халкымны? к??ел байлыгы
    Б?генге татар драматургиясенд? замандашым
    Н?кый Ис?нб?т — фольклорчы
    ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
    Тарихлардан килг?н хакыйкать
    «Идег?й» дастанында Туктамыш хан ??м Котлыкыя арасындагы вакыйгалар
    ?Д?БИЯТ
    Фатих К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» хик?ясенд? табигать тасвиры
    Ф. К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» ?с?ренд? ?з?к геройга характеристика
    ?. Такташны? «Алсу» поэмасындагы т?п фикер
    А. Расихны? «Дустым Мансур» ?с?рен? рецензия
    М. ??лилне? «Сандугач ??м Чишм?» ?с?ренд? яш?? м?гън?се турында фикер
    Икенче б?лек
    IX сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    «Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без»
    Ил х?тере — вакыт к?пере
    Я?а гасыр башында милл?тебезне? кил?ч?ге турында уйлануларым
    ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
    Мифлар — хыял тудырган д?нья
    М. Кашгарыйны? «Диван…»ында м?кальл?р
    ?Д?БИЯТ
    Алтын Урда чоры — татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры
    С. Сараи и?атында чагылыш тапкан ?хлакый-этик тал?пл?р ?ыелмасы
    Утыз Им?ни и?атында гыйлем-м?гъриф?т темасыны? чагылышы
    Казан ханлыгы шигъриятенд? суфичылык чагылышы
    Татар поэзиясенд? ?хлак проблемасы
    «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» пьесаларына чагыштырма анализ
    «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларыны? жанр ?зенч?лекл?ре
    «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларын ?зара чагыштыру
    X сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    Яраткан ?с?рем турында язарга телим
    Г. Б?широв ?с?рл?ренд? Туган як образы
    ?Д?БИЯТ
    ?д?бият м?йданына алып килг?н ?с?р
    Г. Исхакыйны? «Т?галлемд? с?гад?т…» ?с?ренд? уздырылган карашлар
    Г. Исхакыйны? беренче ?с?рл?ренд? яманлык бел?н яхшылык к?р?ше
    Гаяз Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? гыйфф?тлелек м?сь?л?се
    ?д?би ?с?рл?рд? бетем турында уйлануларым
    Г. Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? бетем
    Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында аталар ??м балалар каршылыгы
    Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында халыкчылык м?сь?л?се
    Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында я?ача яш?? идеалы
    М. Гафури поэзиясе — «чорны? к?зе ??м колагы»
    Рус шигъриятене? Г. Тукайга т?эсире
    XI сыйныф
    Г?З?Л ГАМЬ
    Я?а ?с?р укыгач
    ?. Гаффарны? «Язлар мо?ы» драмасыны? идея-тематик эчт?леге
    Б?генге ?д?биятта милли проблемалар
    С?хн? ?д?биятыбыз турында уйлануларым
    Б?генге татар драматургиясе турында уйлануларым
    «Остаз»
    «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (I)
    «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (II)
    «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (III)
    ?Д?БИЯТ
    М. ??лилне? «Юллар» шигыре
    Г. ?пс?л?мов и?атында батырлык темасы
    Кеше кит? — ?ыры кала
    Т. Ми?нуллинны? «?лдермешт?н ?лм?нд?р»енд? реаль ??м шартлы образларны? ?зара м?н?с?б?те
    Татар ?д?биятында ?ит?кче образы
    «Дала буйлап кылганнар й?гер?…»
    А. Гыйл??ев — драматург
    ?ченче б?лек
    Сочинение язарга ?йр?н?без
    Сочинение язу ?и?елме?
    Сочинениене? т?п т?рл?ре
    Сочинениег? куелган кайбер тал?пл?р
    АВТОРДАН
    Бу китап ата-аналарны?, укучыларны?, м?галлимн?рне? ?тенечл?рен ты?лап язылды. Аннан файдаланучылар язма эшл?рне с?зг?-с?з к?черм?сл?р, н?къ алардагыча фикер й?ртм?сл?р, хезм?тне бары тик гап-гади ?рн?кл?р ?ыелмасы итеп кен? санарлар диг?н ?метт? калабыз.
    Кайбер язма эшл?рд? ?д?бият буенча д?реслек автор-ларыныкына туры килм?г?н карашлар уздырылды. Бу ис? башкача да уйлап булганлыкны к?рс?т? ?чен кир?к иде. Кайвакыт мин ?з-?зем бел?н килешмич?, эчемн?н ген? б?х?сл?шеп т? эшл?дем. Х?рм?тле укучым, онытма: ??р хезм?т, беренче чиратта, ?зенч?лекле булуына карап б?ял?н?.
    Без сочинениел?рд? галимн?р к?реп яис? ?йтеп бетерм?г?н фикерл?р барлыгына с?ен?без, ч?нки кулланма гам?лд?ге д?реслекл?рне тулыландыру, баету эшен д? башкарачак.
    Матбугатта кайвакыт м?кт?п укучылары ?чен ?рн?к эшл?р басыла. Аларда еш кына темага кагылышсыз урыннарны?, стиль хаталарыны? к?плеге, ? инде иншаларны? озынлыгы к?з?тел?. Автор б?тен белг?нен, эзлеклеме, кир?кме-юкмы, мен? мин булдырам диг?нд?й, бер эшк? тутырып калдырырга тырыша. ?леге сочинениел?рне? кайберл?рен кал?м бел?н к?череп язса?, бернич? д?фт?р кир?к булыр иде.
    Югары уку йортларына имтихан тапшыручыларга да нибарысы ?ч куш бит к?газь бирел?, шуннан да арттырмаска тырышуларын сорыйлар. Кемдер шуны? ?ч кен? битен файдалана. Бер??не? ул да кулыннан килми… Бер ?к фикерне ?ле болай, ?ле тегел?й ?йл?ндер?… Озынлыктамыни хикм?т?! Фикер й?рт? бел?е?не к?рс?т син!
    Х?тта чыгарылыш сыйныф укучыларыны? да бик сир?кл?ре ген? тир?н ф?нни эчт?лекк? ия зур к?л?мле иншалар яза ала. «Артык акыллы» хезм?тл?рд? ис? гыйльми ?д?бият бел?н яхшы таныш кеше еш кына кайбер ??мл?л?рне? башкалардан (кайвакыт х?тта с?зг?-с?з!) алынганлыгын к?р? ??м ?зен алдангандай сиз?.
    Чыгарылыш имтиханнарын ф?нне йомшак ?зл?штер?че д?, уртача укучы да, белеме бел?н ипт?шл?ренн?н нык аерылып торганнар да тапшыра, шунлыктан темалар да т?рле катлаулылыкта т?къдим ител?. Сочинение китапларын ?зерл?г?нд?, без моны онытып ?иб?р?без. Кайвакыт укытучылар да ??р укучыдан берд?й эш тал?п ит?, шунлыктан аны ата-ана да, к?рше апа да языша. М?кт?пт? сочинениел?рен? гел «5» алып килг?нн?р д?, укырга керг?нд?, к?телм?г?н авырлык алдында торгандай, югалып калалар. К?череп булмый, сорарга укытучы юк, язышырга апа-абый янда т?гел, чыганаклар карарга да р?хс?т ителми…
    Укучы ?ч ??мл? терк?с?-терк?сен, ?мма ул аны? ?зенеке, ?ич югы укыган хезм?тл?ренн?н ист? калдырган юллардан файдаланган эш булсын иде. IХ-ХI сыйныфта белем бир?чел?р м?кт?пт?, бала алдына китаплар тезмич? ген?, инша яздырырга вакыт тапсыннар иде.
    Безг?, тормыш т??риб?се туплаганнарга, кечкен?л?рч? фикер й?рт? шактый кыен, шу?а к?р? т?б?н сыйныфларга аталган б?лекк?, балаларга якын булсын дип, кызым Та?г?л эшл?рен урнаштырдык, кайбер сочинениел?рд? ул язганнардан аерым ?зекл?р, ??мл?л?р китердек.
    Бигр?к т? беренче б?лекк? т?рле м?кт?п укытучылары яздырган сочинение темалары сайланды ??м д?реслект?ге биремн?р д? иск? алынды. Алар сезг? балаларны? бик кызык уйлау ?зенч?леген к?рс?тер. Зин?ар, укучыларны кече яшьт?н ?к ?зегезч? ген? с?йл?рг?, катгый план буенча гына язарга м??б?р итм?гез. К??е-ленд?гесен ачып салырга курыкмаган, к?лкесен д?, кай-гылысын да, олылар яшерг?нне д? яза алган баладан гына зур ш?хес, и?ат кешесе чыга.
    Алда ?йтелг?н фикерне тагын бер кат ассы-зыклыйсы, ки??йт?се кил?: бигр?к т? бишенче, алтынчы сыйныфларда ??м х?тта ?ле ?иденче сыйныфта да тир?н эчт?лекле, к?л?мле сочинениел?р язу зур к?пчелек ?чен бик авыр. Язма эшл?рд? аларны? аерым бер образга б?я бир?л?ре, ?с?р укудан туган т?эсирл?ре бел?н уртаклаша алулары да ?итк?н дип саныйм мин. Китерелг?н хезм?тл?р ис? матур язу осталыгына ??м м?ст?кыйль фикер й?рт? с?л?тен? ия балаларга хас биеклект? дип уйлыйм. Ул эшл?р башкаларга, укытучыларга и?ат ит? юлларын к?рс?тс?, бик шат булачакмын.
    Без тема буенча б?тен фикерл?рне ?йтеп бетер?не максат итм?дек, калган фикерл?рне икенче т?р башламлы эшл?р ?чен калдырдык. ?ле укучыны? да ?з с?зен ?йт?се яис? безнекен ?з белг?нн?ре бел?н тулыландырасы, д?вам ит?се бар бит. Т?къдим ителг?н хезм?тл?р — нигезд?, д?рест? ?тк?н материалны, ?д?бият теориясенн?н белемн?рне ныгыту юн?лешенд?.
    Б?генге ?ти-?нил?р, сигезьеллык (тугызъеллык) м?кт?пне т?мамлаганда, ана теленн?н сочинение язалар иде. Бу вакытка инде балаларны? к?пчелеге чын м?гън?сенд? м?ст?кыйль, ф?нни фикер й?ртерг? ?йр?н?, аны? тормышка ?з карашы формалаша. Алдагы сыйныфларда без аларда, зур тырышлык куеп, ?кренлек бел?н язма с?йл?м к?некм?л?ре булдырабыз. ?лб?тт?, еллар узган саен, баланы? м?ст?кыйль язу осталыгы арта, ныгый, ? карашлары тагын да ки??я, кызыграк була бара.
    XI сыйныф укучылары ?д?бияттан чыгарылыш имтиханнары тапшырачак. Шуны к?зд? тотып, без 2002 елда т?къдим ителг?н темалар буенча да сочинение ?рн?кл?ре китердек. Алар т?рле сыйныфларга таратылды, д?рес темалары бел?н б?йл?нешт?, яшь ?зенч?лекл?рен ис?пк? алып, т?рле к?л?мд? ??м тир?нлект? башкарылды. Бер ?к тема буенча алтынчы сыйныфта укучы язган эш ??м м?кт?пне т?мамлаучыныкы бер д?р???д? булмавын ист?н чыгармасагыз иде. Шул ук вакытта алтынчыда укучы с?л?тле баланы? эше югары сыйныфны? ф?нне йомшаграк ?зл?штер?чесенекенн?н яхшы да була ала бит! Кыскасы, бу китапка ниндидер катгый тал?пл?рд?н чыгып башкарылган хезм?т дип карарга кир?кми.
    Кайбер??л?р, мин изложениене бик ?и?ел язам, сочинениене бик авыр ерып чыгам яис? б?тенл?й яза алмыйм, дип зарлана. ?г?р шулай ик?н, бу — ?с?рне игътибарсыз укудан, аны а?ламаудан, уйларга ирен?д?н кил?. Язма с?йл?мне? шулай ук башта туган фикерл?рне? бер чагылышы булуы берегезд? д? шик тудырмаска тиеш. С?зсез чагылдырылган уй юк. Дим?к, ?зер фикер бирс?л?р — язабыз, бирм?с?л?р — уйлап баш ватмыйбыз булып чыга. Калдырган хаталарыбыз ис? тел кагыйд?л?рен бел?ебезне, аны куллану к?некм?л?рене? нык т?геллеген к?рс?теп тора. Бу урында шуны да иск?рт?се кил?: со?гы елларда чыккан с?злекл?рд?, д?реслекл?рд? с?з язылышларында аерма бар, шунлыктан без элеккеге чыганакларга таяндык, ?мма кил?ч?кт? галимн?р, уртак бер фикерг? килеп, аларны билгеле бер нормаларга буйсындырырлар диг?н ?метт? калабыз.
    Укучыны? язма эшк? с?л?те остазына да бик б?йле. ?г?р ул сыйныфны? хик?я-повестьны, романны а?лавына ирешм?с?, язу эшл?рен? с?л?тсез, стиль хаталарына тоемсыз булса, ?з ихтыярына калдырылган бала ничек ?ссен, ?итешсезлекл?рен ничек к?рсен ди?!
    Минем м?галлимн?рг? ?йт?се килг?нем шул: теманы балаларга т?къдим ит?р алдыннан ?ич югы к??елегезд? бернич? вариантта язма эш тудырыгыз. ?г?р аны башкару ?зегезг? д? бик авыр ик?н, сезне? к?зегезг? карап торган баладан ни к?т?рг? ??м аннан ничек тал?п ит?рг??!
    Ана телебезне бозмыйча, матур итеп с?йл?шк?н, язган, озак еллар узгач та, р?хм?т хатлары юллаган укучыларыгыз булуын телим мин сезг?, д?ньяны? и? авыр, и? ?аваплы бурычларын ?з ?стегезг? алган хезм?тт?шл?рем!

  10. Бурыч. (Р. Хафизова)
    1) С?гать алты тулар-тулмас ирт?нге прогулкага чыгып барганда, к?рше квартирага звонок биреп торучы карчыкка юлыктым. 2) Звонок т?йм?се шактый биект?, ?бине? буе т?б?н?к кен?: ул, аяк очларына басып, ?ск? ?релг?н. 3) Язгы пальто ?стенн?н б?рк?нг?н ак ш?ле ?илк?сен? ?ыерылып т?шк?н. 4) Карчык, кулын звонок т?йм?сенн?н алмый гына, ми?а тек?леп куйды. 5) Й?зе борчулы, к?з карашында ниндидер ?метсезлек, аптыраш сизел? иде. 6) Болай да ябык, ?ыйнак г??д?се борчудан куырылып калган кебек тоела.
    7) ?биг? к?ршел?ремне? бер ген? атна элек ялга кит?л?рен ?йттем. 8) Ул, х?вефл?неп, ни ?йтергэ белми тотлыгып калды. 9) Аны? т?мам ?метсезлекк? т?ш?ен к?реп, кызганып куйдым. 10) “Бик кир?к идемени со? алар?” – дим. 11) Карчык баскан ?иренд? таптанып алды, авыр сулады. 12) “Кир?к иде шул, б?бк?м, бик кир?к иде. 13) ?ченче кил?ем инде. 14) Мунчага барганда, акчамны онытып калдырып, Х?бир?д?н 25 тиен акча алып торган идем. 15) Шуны бир?сем бар иде,” – ди. 16) “И ?би, шул 25 тиен артыннан й?рм?с?? инде, – дим, – ?лл? ни зур акча т?гел ич!”
    17) Карчык ми?а ялт кына карап алды. 18) С?зл?ремне ошатмавы шундук й?зен? чыкты. 19) “Бир?ч?кне? зурысы-кечесе юк аны?, бала. 20) Олы кешег? андый бир?ч?к бел?н яш?? д?рес т?гел. 21) ?леп-нитеп китс?м, ?стемд? кала ич!” – диде. 22) “Алайса, калдыр со? ми?а 25 тие?не, алар кайткач, кертеп бирермен,” – дим.
    23) ?биемне? й?зе балкып китте. 24) ?ыерчыклары язылды. 25) Ул кире уйламасын тагын диг?нд?й, ми?а ашыгып тиенн?рен сузды. 26) “И балам, игелекле кеше ик?нсе?, р?хм?т яугыры, тагын ничекл?р килермен дип хафаланган идем. 27) Р?хм?т, балам, аягы?-кулы? сызлаусыз булсын”.
    28) ?бие? ?стенн?н тау т?штемени! 29) Ул ашыга-кабалана ишект?н чыгып китте. 30) Бурычыннан арынган ?бине? эчке бер нур бел?н балкыган й?зе, ?ете ак челт?р ш?ле к?з алдымда торды. (244 с?з)
    “Бир?ч?кне? зурысы-кечесе юк аны?, бала. Олы кешег? андый бир?ч?к бел?н яш?? д?рес т?гел. ?леп-нитеп китс?м, ?стемд? кала ич!” – диде. Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Бурыч. (Р. Хафизова)
    1) С?гать алты тулар-тулмас ирт?нге прогулкага чыгып барганда, к?рше квартирага звонок биреп торучы карчыкка юлыктым. 2) Звонок т?йм?се шактый биект?, ?бине? буе т?б?н?к кен?: ул, аяк очларына басып, ?ск? ?релг?н. 3) Язгы пальто ?стенн?н б?рк?нг?н ак ш?ле ?илк?сен? ?ыерылып т?шк?н. 4) Карчык, кулын звонок т?йм?сенн?н алмый гына, ми?а тек?леп куйды. 5) Й?зе борчулы, к?з карашында ниндидер ?метсезлек, аптыраш сизел? иде. 6) Болай да ябык, ?ыйнак г??д?се борчудан куырылып калган кебек тоела.
    7) ?биг? к?ршел?ремне? бер ген? атна элек ялга кит?л?рен ?йттем. 8) Ул, х?вефл?неп, ни ?йтергэ белми тотлыгып калды. 9) Аны? т?мам ?метсезлекк? т?ш?ен к?реп, кызганып куйдым. 10) “Бик кир?к идемени со? алар?” – дим. 11) Карчык баскан ?иренд? таптанып алды, авыр сулады. 12) “Кир?к иде шул, б?бк?м, бик кир?к иде. 13) ?ченче кил?ем инде. 14) Мунчага барганда, акчамны онытып калдырып, Х?бир?д?н 25 тиен акча алып торган идем. 15) Шуны бир?сем бар иде,” – ди. 16) “И ?би, шул 25 тиен артыннан й?рм?с?? инде, – дим, – ?лл? ни зур акча т?гел ич!”
    17) Карчык ми?а ялт кына карап алды. 18) С?зл?ремне ошатмавы шундук й?зен? чыкты. 19) “Бир?ч?кне? зурысы-кечесе юк аны?, бала. 20) Олы кешег? андый бир?ч?к бел?н яш?? д?рес т?гел. 21) ?леп-нитеп китс?м, ?стемд? кала ич!” – диде. 22) “Алайса, калдыр со? ми?а 25 тие?не, алар кайткач, кертеп бирермен,” – дим.
    23) ?биемне? й?зе балкып китте. 24) ?ыерчыклары язылды. 25) Ул кире уйламасын тагын диг?нд?й, ми?а ашыгып тиенн?рен сузды. 26) “И балам, игелекле кеше ик?нсе?, р?хм?т яугыры, тагын ничекл?р килермен дип хафаланган идем. 27) Р?хм?т, балам, аягы?-кулы? сызлаусыз булсын”.
    28) ?бие? ?стенн?н тау т?штемени! 29) Ул ашыга-кабалана ишект?н чыгып китте. 30) Бурычыннан арынган ?бине? эчке бер нур бел?н балкыган й?зе, ?ете ак челт?р ш?ле к?з алдымда торды. (244 с?з)
    “Бир?ч?кне? зурысы-кечесе юк аны?, бала. Олы кешег? андый бир?ч?к бел?н яш?? д?рес т?гел. ?леп-нитеп китс?м, ?стемд? кала ич!” – диде. Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Икебез д? ун?чт? булсак… (М. К?рим)
    (1) 1933 нче авыр ел иде. (2) Яз башыннан Акманайга балыкка й?рибез. (3) Алты яшьлек энем Ильясны да иярт?м. (4) Бик сабыр бала ул. (5) К?н буе чебен-черки тешл??г? еламый, т?з?. (6) Эшебез у?ышлы булса, учак ягып, балык кыздырып ашыйбыз. (7) Б?тенесен д? т?гел, ?лб?тт?. (8) Кайбер к?нн?рд? тоткан балыкны? барысын ?йг? алып кайтабыз.
    (9) К?н шундый эссе иде. (10) К?л ?стене? тынычлыгы к??елг? курку сала. (11) ?имг? кагылып караучы юк. (12) Ак эшл?п? киг?н энем яр читенд? к?л?г?д? тын гына утыра. (13) Ара-тир? сорап куя: “Капмадымы?” (14) “Юк шул”, ? дим. (15) “К?н озын бит, кабар ?ле”, ? дип тынычландыра мине сабый.
    (16) Т?ш узды. (17) Тир?-якта кармак салган малайлар, б?хет эзл?п, я Ишбайга, я Димг? китте. (18) Без калдык. (19) Ильяс бел?н без ?аман б?хет сыныйбыз. (20) К?н кичк? авышты. (21) “Абый, капмадымы?” ? ди энем. (22) “Х?зер, х?зер каба”, ? дип ышандырам. (23) Шулай дип ?йт?ем булды, зур кармагымны? калкавычы бераз кузгалып куйды да кин?т т?пк? батты. (24) Алтын сары корбан балыгы ?л?н ?стен? чыгып ятты. (25) Кайткач, ?лч??г? салып карадык, кило ярым булды. (26) Ильяс якын килерг? д? курка. (27) “Бу балыкмы, абый?” ? ди. (28) “Балык. Корбан исемле”. (29) Ул шунда ук тезеп китте: “Безне? к?рше ? Корбан. Безне? балык ? корбан”.
    (30) Мин тиз ген? кармакларны ?ыйдым да, балыкны капчыкка салып кайтырга чыктык. (31) Ильяс, д?ртл?неп, башта бик тиз атлады. (32) Юк?лек?л урманына ?итк?ч, ач бала х?лсезл?нде. (33) “Бераз гына утырып торыйк ?ле, абыем”, ? диде.
    (34) Корбан ми?а к?ч бирде. (35) Утырып тору кая ул! (36) Ильясны и?ем? к?т?рдем. (37) “Их, абыем ? диде ул, рухланып, ? ниг? икебез д? ун?чт? т?гел ик?нбез? (38) Икебез д? ун?чт? булсак, к?т?решеп й?рер идек, арымас идек”.
    (39) Энем инде к?пт?н д?нья куйды. (40) Мин торып калдым. (41) Кайчак ?кенеп т? куям: ниг? аны шулай ешрак к?т?реп й?ртм?дем ик?н? (42) Мин бит ??рвакыт а?а караганда ?лк?нр?к, к?члер?к булдым.
    (43) Кешел?р бер-берсен? игътибарлырак булсалар, ?кенечл?ре ?зр?к калыр иде..
    “Кешел?р бер-берсен? игътибарлырак булсалар, ?кенечл?ре ?зр?к калыр иде…” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз. Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз яки аларны? номерларын к?рс?тегез.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Икебез д? ун?чт? булсак… (М. К?рим)
    (1) 1933 нче авыр ел иде. (2) Яз башыннан Акманайга балыкка й?рибез. (3) Алты яшьлек энем Ильясны да иярт?м. (4) Бик сабыр бала ул. (5) К?н буе чебен-черки тешл??г? еламый, т?з?. (6) Эшебез у?ышлы булса, учак ягып, балык кыздырып ашыйбыз. (7) Б?тенесен д? т?гел, ?лб?тт?. (8) Кайбер к?нн?рд? тоткан балыкны? барысын ?йг? алып кайтабыз.
    (9) К?н шундый эссе иде. (10) К?л ?стене? тынычлыгы к??елг? курку сала. (11) ?имг? кагылып караучы юк. (12) Ак эшл?п? киг?н энем яр читенд? к?л?г?д? тын гына утыра. (13) Ара-тир? сорап куя: “Капмадымы?” (14) “Юк шул”, ? дим. (15) “К?н озын бит, кабар ?ле”, ? дип тынычландыра мине сабый.
    (16) Т?ш узды. (17) Тир?-якта кармак салган малайлар, б?хет эзл?п, я Ишбайга, я Димг? китте. (18) Без калдык. (19) Ильяс бел?н без ?аман б?хет сыныйбыз. (20) К?н кичк? авышты. (21) “Абый, капмадымы?” ? ди энем. (22) “Х?зер, х?зер каба”, ? дип ышандырам. (23) Шулай дип ?йт?ем булды, зур кармагымны? калкавычы бераз кузгалып куйды да кин?т т?пк? батты. (24) Алтын сары корбан балыгы ?л?н ?стен? чыгып ятты. (25) Кайткач, ?лч??г? салып карадык, кило ярым булды. (26) Ильяс якын килерг? д? курка. (27) “Бу балыкмы, абый?” ? ди. (28) “Балык. Корбан исемле”. (29) Ул шунда ук тезеп китте: “Безне? к?рше ? Корбан. Безне? балык ? корбан”.
    (30) Мин тиз ген? кармакларны ?ыйдым да, балыкны капчыкка салып кайтырга чыктык. (31) Ильяс, д?ртл?неп, башта бик тиз атлады. (32) Юк?лек?л урманына ?итк?ч, ач бала х?лсезл?нде. (33) “Бераз гына утырып торыйк ?ле, абыем”, ? диде.
    (34) Корбан ми?а к?ч бирде. (35) Утырып тору кая ул! (36) Ильясны и?ем? к?т?рдем. (37) “Их, абыем ? диде ул, рухланып, ? ниг? икебез д? ун?чт? т?гел ик?нбез? (38) Икебез д? ун?чт? булсак, к?т?решеп й?рер идек, арымас идек”.
    (39) Энем инде к?пт?н д?нья куйды. (40) Мин торып калдым. (41) Кайчак ?кенеп т? куям: ниг? аны шулай ешрак к?т?реп й?ртм?дем ик?н? (42) Мин бит ??рвакыт а?а караганда ?лк?нр?к, к?члер?к булдым.
    (43) Кешел?р бер-берсен? игътибарлырак булсалар, ?кенечл?ре ?зр?к калыр иде..
    “Кешел?р бер-берсен? игътибарлырак булсалар, ?кенечл?ре ?зр?к калыр иде…” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз. Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз яки аларны? номерларын к?рс?тегез.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Мин кулыма китап алам… (Р. Ми?нуллин*)
    (1) Без ? китаплы халык. (2) Татар халкы гыйлемле булган, китап укыган.
    (3) Б?генге к?нг? кад?р килеп ?итк?н кулъязма китаплар шул хакта с?йли.
    (4) Кулъязмаларны к?череп язучы осталар барлыкка килг?н. (5) Х?зергеч? ?йтс?к, китапларны тиражлаучылар була.
    (6) Аннан басма китаплар чоры башланган. (7) Безне? ?би-бабайларыбыз ?з телл?ренд? белем алганнар, шул ук вакытта фарсыча да, гар?пч? д? белг?нн?р. (8) Шунысы м??им: без ?зебез ген? белемле булып калмаганбыз, м?гъриф?т нурларын башка тугандаш халыкларга да таратканбыз. (9) Якын-тир?д? ген? т?гел, Урта Азия далаларына кад?р барып ?итк?нбез. (10) Бу да халкыбызны? игелекле хезм?тл?ренн?н саналырга тиеш.
    (11) Я?а чорлар килде. (12) Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. (13) Техника ?зг?р?, компьютерлар, телефоннар, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар я?ара, камилл?ш?. (14) Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да…
    (15) Классикларыбызны укып ?см?г?н, б?генге язучыларыбызны белм?г?н милл?тт?шл?ребез рухи тамырларыбызны да, тарихыбызны да, гореф-гад?тл?ребезне д? а?ламаслар диг?н шигем бар. (16) Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с?, нишл?рбез? (17) Беренчед?н, компьютер ? компьютер инде ул. (18) Аны? ?аны да, хисе д? юк. (19) Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. (20) Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк.
    (21) Без к?п гасырлар д?вамында белемне бары тик китап аша алганбыз. (22) Иман нурын да, д?нья цивилизациясене? казанышларын да, халкыбызны? бай тарихын да, рух ныклыгын да безг? китап бирг?н. (23) Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.
    (24) Б?генге к?нд? безне? т?п рухи таянычыбыз китап булырга тиеш! (25) Китапсыз к??ел ? буш к??ел, китапсыз йорт ? нурсыз йорт, китапсыз милл?т ? кил?ч?ксез милл?т. (26) Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! (27) ?лег?…
    *Роберт Ми?нуллин (1948) ? халык шагыйре, популяр ?ырлар авторы. Аны? шигырьл?ренд? туган ?ир, табигать, м?х?бб?т лирикасы, ?нил?р темасы чагыла. Алар лирик образлар, нечк? хисл?р, тапкыр ??м юмористик гыйбар?л?р бел?н бирелг?н.
    Мин кулыма китап алам… (Р. Ми?нуллин*)
    (1) Без ? китаплы халык. (2) Татар халкы гыйлемле булган, китап укыган.
    (3) Б?генге к?нг? кад?р килеп ?итк?н кулъязма китаплар шул хакта с?йли.
    (4) Кулъязмаларны к?череп язучы осталар барлыкка килг?н. (5) Х?зергеч? ?йтс?к, китапларны тиражлаучылар була.
    (6) Аннан басма китаплар чоры башланган. (7) Безне? ?би-бабайларыбыз ?з телл?ренд? белем алганнар, шул ук вакытта фарсыча да, гар?пч? д? белг?нн?р. (8) Шунысы м??им: без ?зебез ген? белемле булып калмаганбыз, м?гъриф?т нурларын башка тугандаш халыкларга да таратканбыз. (9) Якын-тир?д? ген? т?гел, Урта Азия далаларына кад?р барып ?итк?нбез. (10) Бу да халкыбызны? игелекле хезм?тл?ренн?н саналырга тиеш.
    (11) Я?а чорлар килде. (12) Радио-телевидение, компьютер, интернет заманы. (13) Техника ?зг?р?, компьютерлар, телефоннар, телевизорлар, музыка ты?лый торган т?рле аппаратуралар я?ара, камилл?ш?. (14) Уены да шунда, д?реслекл?ре д?, фильмнары да, музыкасы да, фотосур?тл?ре д?, х?тта шпаргалкалары да…
    (15) Классикларыбызны укып ?см?г?н, б?генге язучыларыбызны белм?г?н милл?тт?шл?ребез рухи тамырларыбызны да, тарихыбызны да, гореф-гад?тл?ребезне д? а?ламаслар диг?н шигем бар. (16) Ана с?те бел?н керм?г?нне, тана с?те бел?н керм?с, диг?н шикелле, китап бел?н керм?г?нне, компьютер бел?н керм?с?, нишл?рбез? (17) Беренчед?н, компьютер ? компьютер инде ул. (18) Аны? ?аны да, хисе д? юк. (19) Виртуаль д?нья реаль д?ньядан, тормыштан аерылу диг?н с?з. (20) Икенчед?н, компьютерны? милл?те юк.
    (21) Без к?п гасырлар д?вамында белемне бары тик китап аша алганбыз. (22) Иман нурын да, д?нья цивилизациясене? казанышларын да, халкыбызны? бай тарихын да, рух ныклыгын да безг? китап бирг?н. (23) Шу?а к?р? д? без Китапка чиксез р?хм?тле.
    (24) Б?генге к?нд? безне? т?п рухи таянычыбыз китап булырга тиеш! (25) Китапсыз к??ел ? буш к??ел, китапсыз йорт ? нурсыз йорт, китапсыз милл?т ? кил?ч?ксез милл?т. (26) Б?хетебезг?, без андыйлар т?гел! (27) ?лег?…
    *Роберт Ми?нуллин (1948) ? халык шагыйре, популяр ?ырлар авторы. Аны? шигырьл?ренд? туган ?ир, табигать, м?х?бб?т лирикасы, ?нил?р темасы чагыла. Алар лирик образлар, нечк? хисл?р, тапкыр ??м юмористик гыйбар?л?р бел?н бирелг?н.
    Шомырт ниг? елый? (Р. Т?хф?туллин)
    (1) З?й буендагы ялгыз шомырт т?бен? палаткабызны корып, бер ??йне бик к??елле ял итк?н идек без. (2) Мин кармак салып утырам, улым чикертк?л?р куа, з??г?р-кызыл тубын ч?еп уйный, кошлар бел?н с?йл?ш?, арыгач, шомыртны? к?л?г?сен? ятып йоклый.
    (3) Шул к?нн?рд?н бирле шомырт якын дустыбызга ?йл?нде, ??м без улым бел?н ??р яз шомыртыбызны? х?лен белерг? бара торган булдык. (4) Шомырт безне бик куанып каршылый, н?ни яфраклы ботакларын селкетеп, с?лам бир?.
    (5) Аннары без шомыртыбыз янына аны? шау ч?ч?кк? т?ренер вакытын чамалап кил?без. (6) Бу вакытта чиял?р, алмагачлар, мил?шл?р ?зл?рене? ч?ч?к б?рел?рен ачар-ачмас кына утыралар. (7) Бу д?ньяда ?зл?ре ген? бел? торган тантана к?нн?рен к?т?л?р алар.
    (8) ??й азакларына таба да без шомыртыбызга кунакка кил?без. (9) Дустыбыз безне, авызны бераз б?рештерс? д?, бик т?мле чем-кара ?имешл?ре бел?н сыйлый.
    (10) Быел шомыртыбызны? яфрак ярган шатлыгын уртаклашырга бара алмадык. (11) Шунлыктан аны? мул ч?ч?кле хуш исле б?йр?мен? вакытында барып ?ит?рг? ашыктык.
    (12) Шатлыгын уртаклашырга дип килс?к т?, шомыртны? бик мо?аеп утырганын к?рдек без. (13) Дустыбызны? б?йр?мен? со?га калдыкмы? (14) ?н? бит, инде ч?ч?к та?ларын коеп бетер? язган ул.
    (15) Килеп ?ит?г?, дустыбыз каршында башларыбызны иеп, с?зсез калдык. (16) Юк, ч?ч?кл?рен коймаган шомырт, аны талаганнар. (17) Ботагы бел?н сындырып алып, кул ?ит?рд?й б?тен ч?ч?кл?рен урлап китк?нн?р. (18) Урлар ч?ч?к калмагач кайсыдыр тагын да ?ск?р?к ?рм?л?г?н ??м шомыртны? бер ботагын сындырып ук т?шерг?н. (19) Ул каерылган ботак ?ирг? ?к салынып т?шк?н, яфраклары й?зл?рен ?ыерганнар. (20) Каерылган урындагы кызгылт-сары ??р?х?тт?н, дымланып, кан саркый сыман. (21) Тал-тир?к арасында ниндидер кошлар сайрый, б?тен З?й буе мо?суланып калган иде. (22) Акрын гына шомыртыбыз янына атладык.
    (23) ? Шомырт… елый, ? диде улым, агачны? ??р ботагында ?емелд?г?н тамчыларга карап, ?зене? д? к?зл?ренн?н чыккан к?з яшьл?рен с?ртк?л?п алды.
    (24) ?йе, елый иде шомырт…
    “ ? Шомырт… елый, ? диде улым, агачны? ??р ботагында ?емелд?г?н тамчыларга карап, ?зене? д? к?зл?ренн?н чыккан к?з яшьл?рен с?ртк?л?п алды.
    ?йе, елый иде шомырт…” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз яки аларны? номерларын
    Шомырт ниг? елый? (Р. Т?хф?туллин)
    (1) З?й буендагы ялгыз шомырт т?бен? палаткабызны корып, бер ??йне бик к??елле ял итк?н идек без. (2) Мин кармак салып утырам, улым чикертк?л?р куа, з??г?р-кызыл тубын ч?еп уйный, кошлар бел?н с?йл?ш?, арыгач, шомыртны? к?л?г?сен? ятып йоклый.
    (3) Шул к?нн?рд?н бирле шомырт якын дустыбызга ?йл?нде, ??м без улым бел?н ??р яз шомыртыбызны? х?лен белерг? бара торган булдык. (4) Шомырт безне бик куанып каршылый, н?ни яфраклы ботакларын селкетеп, с?лам бир?.
    (5) Аннары без шомыртыбыз янына аны? шау ч?ч?кк? т?ренер вакытын чамалап кил?без. (6) Бу вакытта чиял?р, алмагачлар, мил?шл?р ?зл?рене? ч?ч?к б?рел?рен ачар-ачмас кына утыралар. (7) Бу д?ньяда ?зл?ре ген? бел? торган тантана к?нн?рен к?т?л?р алар.
    (8) ??й азакларына таба да без шомыртыбызга кунакка кил?без. (9) Дустыбыз безне, авызны бераз б?рештерс? д?, бик т?мле чем-кара ?имешл?ре бел?н сыйлый.
    (10) Быел шомыртыбызны? яфрак ярган шатлыгын уртаклашырга бара алмадык. (11) Шунлыктан аны? мул ч?ч?кле хуш исле б?йр?мен? вакытында барып ?ит?рг? ашыктык.
    (12) Шатлыгын уртаклашырга дип килс?к т?, шомыртны? бик мо?аеп утырганын к?рдек без. (13) Дустыбызны? б?йр?мен? со?га калдыкмы? (14) ?н? бит, инде ч?ч?к та?ларын коеп бетер? язган ул.
    (15) Килеп ?ит?г?, дустыбыз каршында башларыбызны иеп, с?зсез калдык. (16) Юк, ч?ч?кл?рен коймаган шомырт, аны талаганнар. (17) Ботагы бел?н сындырып алып, кул ?ит?рд?й б?тен ч?ч?кл?рен урлап китк?нн?р. (18) Урлар ч?ч?к калмагач кайсыдыр тагын да ?ск?р?к ?рм?л?г?н ??м шомыртны? бер ботагын сындырып ук т?шерг?н. (19) Ул каерылган ботак ?ирг? ?к салынып т?шк?н, яфраклары й?зл?рен ?ыерганнар. (20) Каерылган урындагы кызгылт-сары ??р?х?тт?н, дымланып, кан саркый сыман. (21) Тал-тир?к арасында ниндидер кошлар сайрый, б?тен З?й буе мо?суланып калган иде. (22) Акрын гына шомыртыбыз янына атладык.
    (23) ? Шомырт… елый, ? диде улым, агачны? ??р ботагында ?емелд?г?н тамчыларга карап, ?зене? д? к?зл?ренн?н чыккан к?з яшьл?рен с?ртк?л?п алды.
    (24) ?йе, елый иде шомырт…
    “ ? Шомырт… елый, ? диде улым, агачны? ??р ботагында ?емелд?г?н тамчыларга карап, ?зене? д? к?зл?ренн?н чыккан к?з яшьл?рен с?ртк?л?п алды.
    ?йе, елый иде шомырт…” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз
    Сихерле ч?ч?кл?р. (Г. Кутуй)
    1) Р?ст?мне курку алды. 2) ?мма аны? куркуы кызыксыну, х?йран калу бел?н катнаш иде. 3) Шу?а к?р? урманнан качу, кая булса да югалып тору Р?ст?мне? башына да керм?де.4) Мо?арчы ?ичкайда к?рм?г?н, ишетм?г?н д??ш?тле г?з?ллекне татудан туган хис иде бу. 5) Агач яфраклары ??м ?семлекл?р, алтынга манчылгандай, ялтырап яна башладылар. 6) Б?тен ?йл?н?-тир? исн?п туйгысыз хуш ис бел?н тулды. 7) Бер с?неп, бер кабынып торган яшен яктысы к?зл?рне чагылдырды. 8) Р?ст?мне? к?зл?ре д?рт булды: ул бернич? абагада н?фис бриллиант кашларыдай ?ем-?ем итеп торган ч?ч?кл?р к?рде. 9) К?з ачып йомганчы, алар шундый ?стел?р. 10) Ч?ч?чкт?н яуган нурлар яктылыгында ?л?н арасына т?шк?н кечкен? ген? ин?не д? табарга м?мкин иде. 11) Р?ст?м бу тылсымлы ч?ч?кл?рне ашыга-ашыга ?з?рг? тотынды. 12) А?арда комсызлык туды: тел астына гына кыстыру т?гел, ул аларны учлап-учлап авызына тутырды ??м ч?йн?ми-нитми йота барды. 13) Х?ер, ч?йн?рг? кир?к т? т?гел иде, ч?ч?кл?р авызга эл?г? бел?н, пешеп ?лгерг?н ?ил?кт?й эредел?р ??м ?зл?ренн?н-?зл?ре югала бардылар.
    14) Шуннан со? н?рс? булганын Р?ст?м х?терл?ми. 15) Аны? башы ?йл?нде: ул, х?лд?н таеп, ?ирг? егылды…
    16) Бу вакыт Р?ст?м трамвайлар туктала торган урынга килеп ?итк?н иде инде. 17) ??я? байтак киленде, кил?-кил? ?с-башы да киб?рг? ?лгерде. 18) Почмакта портфельле бер ипт?ш басып тора иде. 19) Р?ст?м аны? янына килде ??м:
    ? Абый, с?гать нич?? – дип сорады.
    20) Р?ст?мне? соравы портфельле ипт?шне сиск?ндереп ?иб?рде. 21) Ул як-ка борылып карады, к?зл?рен уды. 22) Кул с?гатен? к?з салды ??м с?йл?н?-с?йл?н? китеп барды:
    ? С?гать сигез… 23) ? кем сорый – белмим… 24) Колагыма шулай чагылды, к?р?се?…
    25) Р?ст?м шатлыгыннан нишл?рг? белм?де. 26) Сикер?се, биисе килде. 27) Дим?к, ?би ялганламаган. 28) Хыял чынга ?йл?нде. 29) Дим?к, Р?ст?м чынлап та к?зг? к?ренм?с булды. (241 с?з)
    “Р?ст?м шатлыгыннан нишл?рг? белм?де. Сикер?се, биисе килде. Дим?к, ?би ялганламаган. Хыял чынга ?йл?нде. Дим?к, Р?ст?м чынлап та к?зг? к?ренм?с булды.” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне? номерларын куегыз яки цитаталарны к?череп языгыз.
    Сочинениене? к?л?ме 100 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Сихерле ч?ч?кл?р. (Г. Кутуй)
    1) Р?ст?мне курку алды. 2) ?мма аны? куркуы кызыксыну, х?йран калу бел?н катнаш иде. 3) Шу?а к?р? урманнан качу, кая булса да югалып тору Р?ст?мне? башына да керм?де.4) Мо?арчы ?ичкайда к?рм?г?н, ишетм?г?н д??ш?тле г?з?ллекне татудан туган хис иде бу. 5) Агач яфраклары ??м ?семлекл?р, алтынга манчылгандай, ялтырап яна башладылар. 6) Б?тен ?йл?н?-тир? исн?п туйгысыз хуш ис бел?н тулды. 7) Бер с?неп, бер кабынып торган яшен яктысы к?зл?рне чагылдырды. 8) Р?ст?мне? к?зл?ре д?рт булды: ул бернич? абагада н?фис бриллиант кашларыдай ?ем-?ем итеп торган ч?ч?кл?р к?рде. 9) К?з ачып йомганчы, алар шундый ?стел?р. 10) Ч?ч?чкт?н яуган нурлар яктылыгында ?л?н арасына т?шк?н кечкен? ген? ин?не д? табарга м?мкин иде. 11) Р?ст?м бу тылсымлы ч?ч?кл?рне ашыга-ашыга ?з?рг? тотынды. 12) А?арда комсызлык туды: тел астына гына кыстыру т?гел, ул аларны учлап-учлап авызына тутырды ??м ч?йн?ми-нитми йота барды. 13) Х?ер, ч?йн?рг? кир?к т? т?гел иде, ч?ч?кл?р авызга эл?г? бел?н, пешеп ?лгерг?н ?ил?кт?й эредел?р ??м ?зл?ренн?н-?зл?ре югала бардылар.
    14) Шуннан со? н?рс? булганын Р?ст?м х?терл?ми. 15) Аны? башы ?йл?нде: ул, х?лд?н таеп, ?ирг? егылды…
    16) Бу вакыт Р?ст?м трамвайлар туктала торган урынга килеп ?итк?н иде инде. 17) ??я? байтак киленде, кил?-кил? ?с-башы да киб?рг? ?лгерде. 18) Почмакта портфельле бер ипт?ш басып тора иде. 19) Р?ст?м аны? янына килде ??м:
    ? Абый, с?гать нич?? – дип сорады.
    20) Р?ст?мне? соравы портфельле ипт?шне сиск?ндереп ?иб?рде. 21) Ул як-ка борылып карады, к?зл?рен уды. 22) Кул с?гатен? к?з салды ??м с?йл?н?-с?йл?н? китеп барды:
    ? С?гать сигез… 23) ? кем сорый – белмим… 24) Колагыма шулай чагылды, к?р?се?…
    25) Р?ст?м шатлыгыннан нишл?рг? белм?де. 26) Сикер?се, биисе килде. 27) Дим?к, ?би ялганламаган. 28) Хыял чынга ?йл?нде. 29) Дим?к, Р?ст?м чынлап та к?зг? к?ренм?с булды. (241 с?з)
    “Р?ст?м шатлыгыннан нишл?рг? белм?де. Сикер?се, биисе килде. Дим?к, ?би ялганламаган. Хыял чынга ?йл?нде. Дим?к, Р?ст?м чынлап та к?зг? к?ренм?с булды.” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне? номерларын куегыз яки цитаталарны к?череп языгыз.
    Сочинениене? к?л?ме 100 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Табигатьне? кадерле б?л?ге (Г. Б?широв)
    (1) Авылыгызны? нинди урында утыруына игътибар итк?негез бармы? (2) ? бит безне? бабаларыбыз тел?с? кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру ?чен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишм? чыга торган у?айлы урыннар сайлаганнар.
    (4) Чишм? суы х?зер д? авылны? и? кадерле сыйларыннан санала. (5) Кунак килдеме, бер?рсе ерак юлдан кай?ттымы, апалар ч?йг? чишм? суы алып кайтырга ашыгалар. (6) “Суыбыз бик т?мле безне?!” ? дип, чын к??елд?н горурланып, кунакны кыстый-кыстый сыйлыйлар. (7) Халык чишм?л?рг? матур исемн?р д? кушкан: Ак чишм?, Татлы чишм?, Шифалы чишм?…
    (8) Уйлап караса?, халыкны? чишм? ??м коеларны шулай зурлавы ?ич т? юкка т?гел. (9) Без к?н саен ч?й кайната, аш пешер?, юына ??м коена торган шушы гап-гади суны? искиткеч га??еп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (10) Яш?? ?чен бик ???миятле булган шушы т?ссез сыекчада алтмыштан артык т?рле химик элемент бар ик?н. (11) Суны? т?ме д?, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларны? к?п яки аз булуына б?йле.
    Кайбер сулар бел?н авыруларны д?валыйлар, андый чишм?л?рне халык Изгел?р чишм?се дип атаган.
    ??ркем бел?: сусыз яш?? м?мкин т?гел. (14) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, ?мма сусыз бернич? к?нг? д? т?з? алмый. (15) ?г?р кеше т?ненд?ге суны? уннан бер ?леше кимес? д?, аны? х?ле начарлана. (16) Мен? бит суда нинди тылсымлы к?ч бар!
    (17) Кайбер кешел?р, б?лки: “К?пме язса? да, су ?аман да шул су инде ул, ме? ел элек аккан, тагын ме? еллар агачак”, ? диярл?р. (18) ?ич алай т?гел шул. (19) Д?ньяда чиксез н?рс? юк ул. (20) Эч? торган т?че су планетадагы барлык суларны? нибары ике ген? процентын т?шкил ит?. (21) Калган туксан сигез проценты эч?рг? ярамый. (22) Ул ике процент ?ич артмый ? кими ген? бара…
    (23) Бу х?л безне сагайтырга, табигатьне? бу кадерле б?л?ген? игътибарлы булуны иск?ртерг? тиеш.
    “Бу х?л безне сагайтырга, табигатьне? бу кадерле б?л?ген? игътибарлы булуны иск?ртерг? тиеш.” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз яки аларны? номерларын к?рс?тегез.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Табигатьне? кадерле б?л?ге (Г. Б?широв)
    (1) Авылыгызны? нинди урында утыруына игътибар итк?негез бармы? (2) ? бит безне? бабаларыбыз тел?с? кайда авыл салмаганнар. (3) Авыл булып утыру ?чен, якында гына урманы да, болыны да, елгасы да булган, салкын чишм? чыга торган у?айлы урыннар сайлаганнар.
    (4) Чишм? суы х?зер д? авылны? и? кадерле сыйларыннан санала. (5) Кунак килдеме, бер?рсе ерак юлдан кай?ттымы, апалар ч?йг? чишм? суы алып кайтырга ашыгалар. (6) “Суыбыз бик т?мле безне?!” ? дип, чын к??елд?н горурланып, кунакны кыстый-кыстый сыйлыйлар. (7) Халык чишм?л?рг? матур исемн?р д? кушкан: Ак чишм?, Татлы чишм?, Шифалы чишм?…
    (8) Уйлап караса?, халыкны? чишм? ??м коеларны шулай зурлавы ?ич т? юкка т?гел. (9) Без к?н саен ч?й кайната, аш пешер?, юына ??м коена торган шушы гап-гади суны? искиткеч га??еп яклары, тылсымлы сыйфатлары бар. (10) Яш?? ?чен бик ???миятле булган шушы т?ссез сыекчада алтмыштан артык т?рле химик элемент бар ик?н. (11) Суны? т?ме д?, йомшаклыгы яки катылыгы да шул элементларны? к?п яки аз булуына б?йле.
    Кайбер сулар бел?н авыруларны д?валыйлар, андый чишм?л?рне халык Изгел?р чишм?се дип атаган.
    ??ркем бел?: сусыз яш?? м?мкин т?гел. (14) Кеше атналар буе ашамыйча тора ала, ?мма сусыз бернич? к?нг? д? т?з? алмый. (15) ?г?р кеше т?ненд?ге суны? уннан бер ?леше кимес? д?, аны? х?ле начарлана. (16) Мен? бит суда нинди тылсымлы к?ч бар!
    (17) Кайбер кешел?р, б?лки: “К?пме язса? да, су ?аман да шул су инде ул, ме? ел элек аккан, тагын ме? еллар агачак”, ? диярл?р. (18) ?ич алай т?гел шул. (19) Д?ньяда чиксез н?рс? юк ул. (20) Эч? торган т?че су планетадагы барлык суларны? нибары ике ген? процентын т?шкил ит?. (21) Калган туксан сигез проценты эч?рг? ярамый. (22) Ул ике процент ?ич артмый ? кими ген? бара…
    (23) Бу х?л безне сагайтырга, табигатьне? бу кадерле б?л?ген? игътибарлы булуны иск?ртерг? тиеш.
    “Бу х?л безне сагайтырга, табигатьне? бу кадерле б?л?ген? игътибарлы булуны иск?ртерг? тиеш.” Текст ахырында китерелг?н бу с?зл?рне? м?гън?сен а?латып, сочинение языгыз.
    Укылган тексттан фикерл?регезне раслый торган 2 д?лил китерегез. Мисаллар китерг?нд?, кир?кле ??мл?л?рне языгыз яки аларны? номерларын к?рс?тегез.
    Сочинениене? к?л?ме 70 с?зд?н ким булмаска тиеш. Сочинениене п?хт? ??м а?лаешлы итеп языгыз.
    Х?с?н бай. (М. К?биров)
    (1) Бик абруйлы кеше булган Х?с?н бай. (2) Татар авылларында гына т?гел, ? Россияне? зур ш???рл?ренд? д? м?четл?р т?зетк?н ул. (3) Болай дип ?йт?е ген? ?и?ел, ? бит аны: «Мен? бу ш???ремд? м?чет сал!» ? дип к?теп тормаганнар. (4) Х?ер, я?а фабрикалар, к?перл?р т?зетк?н, чирк??л?р салдырган татар баена каршы да т?ш? алмаганнар. (5) Октябрь революциясе алдыннан ул ш?хси банк ача, тимер юллар т?зерг? тели.
    (6) Л?кин… (7) Революцияд?н со? аны? гомер буе туплаган байлыгын тартып алалар, т?з? алмаслык газапларга дучар итеп, т?рм?л?рд? й?рт?л?р, якыннарын атып ?тер?л?р. (8) Бернинди байлыгы да калмавына ышангач, ачлыктан, т?н ??м к??ел газабыннан с?якк? ?йл?нс? д?, алтмыш сигез яшьлек картны ?лемг? х?кем ит?л?р.
    (9) ?мма, уйламаганда, бер мог?иза була. (10) Ирт?г? атып ?тер?л?р диг?н т?нне Х?с?н бай кин?т юкка чыга. (11) Нинди ген? тикшер?чел?р килеп, кемн?рд?н ген? сорау алмасыннар, Х?с?н бай турында бер х?б?р д? ишетелми. (12) Аны? яхшылыгын к?рг?н халык шундый н?ти??г? кил?: никад?р бай булса да, ятимн?рне онытмады бит, м?др?с?л?р, м?кт?пл?р салдырды, м?четл?р т?зетте, гомере буе изгелект? булды. (13) Шу?а к?р? Ходай ?зе аны коткаргандыр, Ходай ?зе ярд?м итк?ндер. (14) Якын дусларыны? ярд?ме бел?н т?рм?д?н качып, чит илг? чыгып китк?н, х?зер шунда яши ик?н, диг?н х?б?рл?р д? булды. (15) Монысы д?реслекк? якын иде шу?а к?р? х?к?м?т органнары Х?с?н байга охшашларны к?тте. (16) Тик Х?с?н бай кабат к?ренм?де…
    (17) Тегерм?не, остахан?л?ре к?пт?н юкка чыкты, ? м?чете ?аман тора… (18) Бер караса?, исе? кит?рлек бит! (19) Х?с?н байдан калган б?тен н?рс? ис?н, тик ?зг?рг?нн?р инде. (20) Совет власте да ?имерелде, болар ?аман ис?н!
    (21) Шуларны уйласа?, бер фикер кил?: Х?с?н байны? хезм?тен юкка чыгару ?чен, шулкад?р кан коеп, шулкад?р х?ср?т чиг?рг? кир?к иде мик?н?!
    Шуларны уйласа?, бер фикер кил?: Х?с?н байны? хезм?тен юкка чыгару ?чен, шулкад?р кан коеп, шулкад?р х?ср?т чиг?рг? кир?к иде мик?н?! Бирем: бу ??мл?г? карата ?з фикерегезне языгыз. Фикерегезне тексттагы 2 ??мл?не? номерын к?рс?теп яки тексттан алынган цитаталар ярд?менд? раслагыз.
    Х?с?н бай. (М. К?биров)
    (1) Бик абруйлы кеше булган Х?с?н бай. (2) Татар авылларында гына т?гел, ? Россияне? зур ш???рл?ренд? д? м?четл?р т?зетк?н ул. (3) Болай дип ?йт?е ген? ?и?ел, ? бит аны: «Мен? бу ш???ремд? м?чет сал!» ? дип к?теп тормаганнар. (4) Х?ер, я?а фабрикалар, к?перл?р т?зетк?н, чирк??л?р салдырган татар баена каршы да т?ш? алмаганнар. (5) Октябрь революциясе алдыннан ул ш?хси банк ача, тимер юллар т?зерг? тели.
    (6) Л?кин… (7) Революцияд?н со? аны? гомер буе туплаган байлыгын тартып алалар, т?з? алмаслык газапларга дучар итеп, т?рм?л?рд? й?рт?л?р, якыннарын атып ?тер?л?р. (8) Бернинди байлыгы да калмавына ышангач, ачлыктан, т?н ??м к??ел газабыннан с?якк? ?йл?нс? д?, алтмыш сигез яшьлек картны ?лемг? х?кем ит?л?р.
    (9) ?мма, уйламаганда, бер мог?иза була. (10) Ирт?г? атып ?тер?л?р диг?н т?нне Х?с?н бай кин?т юкка чыга. (11) Нинди ген? тикшер?чел?р килеп, кемн?рд?н ген? сорау алмасыннар, Х?с?н бай турында бер х?б?р д? ишетелми. (12) Аны? яхшылыгын к?рг?н халык шундый н?ти??г? кил?: никад?р бай булса да, ятимн?рне онытмады бит, м?др?с?л?р, м?кт?пл?р салдырды, м?четл?р т?зетте, гомере буе изгелект? булды. (13) Шу?а к?р? Ходай ?зе аны коткаргандыр, Ходай ?зе ярд?м итк?ндер. (14) Якын дусларыны? ярд?ме бел?н т?рм?д?н качып, чит илг? чыгып китк?н, х?зер шунда яши ик?н, диг?н х?б?рл?р д? булды. (15) Монысы д?реслекк? якын иде шу?а к?р? х?к?м?т органнары Х?с?н байга охшашларны к?тте. (16) Тик Х?с?н бай кабат к?ренм?де…
    (17) Тегерм?не, остахан?л?ре к?пт?н юкка чыкты, ? м?чете ?аман тора… (18) Бер караса?, исе? кит?рлек бит! (19) Х?с?н байдан калган б?тен н?рс? ис?н, тик ?зг?рг?нн?р инде. (20) Совет власте да ?имерелде, болар ?аман ис?н!
    (21) Шуларны уйласа?, бер фикер кил?: Х?с?н байны? хезм?тен юкка чыгару ?чен, шулкад?р кан коеп, шулкад?р х?ср?т чиг?рг? кир?к иде мик?н?!
    Шуларны уйласа?, бер фикер кил?: Х?с?н байны? хезм?тен юкка чыгару ?чен, шулкад?р кан коеп, шулкад?р х?ср?т чиг?рг? кир?к иде мик?н?! Бирем: бу ??мл?г? карата ?з фикерегезне языгыз. Фикерегезне тексттагы 2 ??мл?не? номерын к?рс?теп яки тексттан алынган цитаталар ярд?менд? раслагыз.

  11. Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар.
    Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала.
    Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар.  Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле.
    К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк?  т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып,  я?гырлар яварга тотыначак.  ? инде аннан со?, урманнарда,  каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?.
    К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган.  Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын  к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар.
    ? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык  к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *