Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение «Средняя
общеобразовательная школа СП Новая Балкария»
Сочинение – рассуждение
«Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди»
Исполнитель: Хочуева Карина Юрьевна, 16лет,
МКОУ СОШ СП Новая Балкария»,
Терский район
2017г
Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди.
Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,
Бийик къалаладан кючлю жаулукъ.
Къулийланы Къайсын миллетини сыйын бийикге кётюрюп, аламат чыгъармалары бла бизни халкъыбызны атын битеу дуниягъа айтдыргъан малкъар халкъны ийнагъыды. Бизни адабиятда сёзюн жюрюте билген, эсли акъылманыбызды, кеси аллына бир уллу айбат дунияды. Хар назму тизгини бизни ёмюрде да ёчюлмезлик от жагъабызды. Хар адамны да ол от жагъада жылыныргъа онгу барды. Бурун замандан бери жамауат инсан жюреклеге сала келген огъурлулукъну, намыс-адепликни, сюймекликни, таза ниетликни урлукълары Къайсынны поэзиясында тынгылы жыйышып жашагъандыла. Нарт акъылдан толгъан, къаяча чыдамлыкъгъа чакъыргъан назмулары, поэмалары къайсы бирибизге да устазлыкъ этип турлукъдула. Къулийланы Къайсын Къарачай-Малкъар халкъны ёхтемиди, ёкюлюдю. Къайсынны чыгъармачылыгъыны кёп бутакълы уллу терегине къарасакъ, аны ариу чакъгъан бутакъларындан бири таулу тиширыуну сыфатыды. Ана!.. Мени анам! – Жылы, хычыуун, багъалы, огъурлу сёзле. Тынгылачыгъыз, аналарыбыз къысхан жаулукъну къалай багъалайды поэт.
Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,
Бийик къалаладан кючлю жаулукъ,
Кёп, кёп жашауну сакълагъан жаулукъ,
Тюзлюк белгисинлей къалгъан жаулукъ.
Неда: Адамла, мен сизге жангыз игилик,
Не аз гитче хайыр да этген эсем,
Терезеге тийген тамычы кибик
Бир къууанч ёмюрде берген эсем,
Сиз алгъыш этигиз мени анама!..
Миллетибиз, тиширыуну-ананы намысын болмагьанча бийикге кётюреди, бек багъалы хазнасына-малкъар тилине да ана тили деп атагъаны.
Ананы сыфатын ачыкълагъан заманда, Къайсын жюрегинде болгъан сюймеклигин, жумушакълыгъын назму тизгинлеге минчакълача тизеди. Къайсын жаланда анасыны жашы тюйюлдю,ол битеу малкъар халкъны эрке уланыды, учарыкъ къанатыды, батмаз жулдузуду. Къайсындан бийик жаланда таула эм кекдю. Поэт тиширыулагьа багъа биче билгени къайсыбызгъа да шартды. «Биринчи окъ къайсы урушда атылса да, ананы жюрегинде суууйду», «Анасы барны жюрегинде чыракъ жанады»-деп нечик кючлю айтханды. Бу сезлени магъанасы бирда болмагъанча теренди, терекни жерге кирип кенг жайылгъан тамырларына ушайды. Нарт сёзню эсге алсакъ а: «Ананы жюреги балада, баланы жюреги уа талада»- бу сёзле да адамны кеп затха юйретедиле, жюрегинде тюрлю-тюрлю сезимле туудурадыла.
Аналарыбыз къысыучу жаулукъ
Сенден сыйлы зат билмеди таулу.
Аналаны сютюне тенг сыйынг,
Жерибизни бар намысын жыйып…
Ананы сыфаты толу болмаз эди. Къайсынны «Жаулукъ»-деген назмусу жазылмаса, деп келеди мени кёлюме. Бу назмуну, суратлау магьанасыны тышында адет, тарых магъанасы да уллуду. Поэт аналарыбыз, эгечлерибиз къысыучу жаулукъну, ананы акъ сютю бла тенг этип суратлайды. Андан сыйлы зат жокъду дунияда деп, ышандырады.
Жаулукъ, биз хар кюнден къайсы тиширыуну башында да, къыйынлыкъда да белине къаты къысып, сабийине къоркъгъан заманда да, сабийин анга чёргеп, битеу дунияда болгъан къыйынлыкъладан жаулукъ тюбюнде сакъларгъа кюрешгенча кёребиз. Эр кишини бёркюча, тиширыуну жаулугъу да бийик даражагъа жетгенин бу назму тизгинледе кёребиз.
Бир бирни жояргъа чапханланы
Алларына атылсанг, аланы
Ёлюм къоркъууундан да бек тыйгъан,
Къардан толу чынгылдан терк чыкъгъан,
О, жарлы таулу анала къысхан
Жаулукъ! – Кёпюр хурметге, намысха,
Эс этип тинтсек, жаулукъ неди деп сорсакъ, жууап эшитирге боллукъбуз: «Бош бир къумач кесекди ол, жаулукъ болмай, жыйрыкъ болуп къалыргъа да боллукъ эди, алай жаулукъ болуп тиширыуну башына къысылгъандан сора, ол бош кийим болуудан ёрге чыгъып, миллет жашауунда тиширыуну кёп тюрлю адетлерин кесине жыйып, аны адеплигини белгиси болады. Ата-бабалырыбыздан келген тёре барды: некяхы болгъан тиширыу элге, орамгъа угъай, къайынларыны аллына жаулукъсуз чыкъса, некяхы бузулуп болгъанды. Алайды да, жаулукъ тиширыуну ол тукъумгъа намысыды, сыйыды – эрине уа сюймеклигиди, кертичилигиди, бир сёз бла айтсакъ а, уллу адеплигиди, таза ниетлигиди, татлы огъурлу юйюрню белгисиди. Сагъыш этсенг, Къайсынны «Жаулукъ» деген назмусу тарыхны ауазыды, ата-бабаларыбызны насийхат сёзлериди.
Да, кёпле, сени малтап ёталмай,
Къанлы дертлерин да жетдиралмай
Къалдыла, къоркъмай къылыч аузунда.
Барлыкъла шош, шош болуп, аллынгда.
«Жаулукъ» деген назмусунда Къайсын артыкъ сюймеклик бла сабий заманын эсгереди. Къыш кюн, от жагъада, анасыны бутларына башын салып, жана тургъан отха къарай, анасыны зыбыр къоллары башын сылай, эки кёзю да къалкъыугъа кете, анасыны жылы ауазына тынгылаучусун эсгереди.
Уллу киши болгъанда да анасыны жаулугъун бетине салып, анасын тансыкълай, кёз жашларын жибере, кёп кере жукълагъанды. Мен былайда дагъыда бир затны айтыргъа сюеме. Ананы ботасыны сыйын Къайсын
« Ленинни юсюнден таулу поэма» деген чыгъармасында да ачыкълайды. Барыбызда билген адам, революцияны бачамасы Владимир Ильич Ульянов анасыны ботасын бек багъалы затча биргесине къайры барса да жюрютгенди. Не уллу къыйынлыкъда да анасыны ботасы аны жылытханды, жапсаргъанды. Бюгюн -бюгече да ол ботаны Ленин атлы музейде, темир ундуругъуну юсюнде кёрюрге боллукъду.
Поэт бешикде сабийни бетине чачакълары тие келген жаулукъгъа баш урады. Жигит окъдан, не ауруудан ёле туруп да, аны бетин ана жаулукъну къанаты бла жаба болгъанды дейди Къайсын. Кёп анала жашларын, эрлерин, къызларын урушдан сакълай, узакъ жолгъа къарай, кёз жашларын боталарына, гюлмендилерине къанатлары бла сюртгендиле. Жаулукъ- малкъар халкъны халал ниетича, сууукъ шауданыча, сабийлигича татлы макъамла эсгертеди.
Къайсы миллетни тиширыуу да жаулукъну къууанчха, саугъагъа бере турсунла деригим келеди. Тёреде болгьанча, ахырында, кесими оюмуму айтыргъа сюеме.
Энди бир заманда да къадар аналагъа къара жаулукъ къысдырмасын!
Сабийлерине жилятмасын бир ананы да. Жарыкъ тюрсюн жаулукъла
къысарча онг болсун! Дуния башында гюлле, терекле да чагъып, сюйгенле да бир бирлерин табып, мамыр жашауда жашарча , аллах этсин!
Къайсы бирибизни да башыбызгъа къууанч жаулукъла къысылсынла!
Жаз башында кырдыкча жашнагъанла,
Кюн бетде баппаханнга ушагъанла.
Сабийлеге насыпха жашагъанла,
Махтау сизге, махтау, сыйлы анала!
Миллетибиз, къачан да башын ёрге кётюргенлей турсун! Намысы, насыбы тау кибик болсун!
В оргкомитет
республиканского конкурса
«Слово твое идет по миру и учит мир радости»
ЗАЯВКА
на участие в республиканском конкурсе «Слово твое идет по миру и учит мир радости» на лучшее литературное творчество среди детей и подростков, посвященное 100- летию со дня рождения К.Ш. Кулиева
Сведения об участнике Конкурса
Фамилия
Хочуева
Имя
Карина
Отчество
Юрьевна
Возраст:
(сколько полных лет)
16
Контактный телефон и электронный адрес:
8-963-390-84-26
Название конкурсной работы
Сочинение – рассуждение «Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди»
Сведения о педагоге:
Ф.И.О. руководителя (под чьим руководством создана конкурсная работа)
Жолаева Марина Сафаровна
Контактные телефоны:
8-963-391-68-86 [email protected]
Сведения об образовательном учреждении
Полное наименование
Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение «Средняя
общеобразовательная школа СП Новая Балкария»
Адрес:
Терский р-н, с.п. Новая Балкария, ул. Центральная, 1
Телефон:
88663273122
Дата подачи заявки:
09.03.2017г
Подпись руководителя образовательного учреждения:
Полное название образовательного учреждения_______________________________________________________________
Название работы
Исполнитель:
Фамилия
Имя
класс
возраст (полных лет)
школа
город (сельское поселение)________________________
район______________
Къайсынны битеу да чыгъармачылыгъында табынып. баш уруп келген, бир заманда да таркъаймагъан темаларындан бири тиширыуну-ананы сыфаты болгъанды.
Ёнлерибизде эшитилген ауаз бла айтабыз бюгюнда ана тилибизге, Ата журтубузгъа сюймеклигибизни.
Республикабызны хар элинде да барды кёп сейирлик да, айтхылыкъ да, белгили да адамыбыз.
Холам-Бызынгы аузунда, Шыкъыда, туугъанды, малкъар литератураны мурдорун салгъан, Мёчиланы Кязим.
Огъары Чегем эл – жарыкъландырыу ишге, литературагъа уллу къыйын салгъан Шахмурзаланы Саидни туугъан элиди. Тегенекли деген элде, академик, Залиханланы Михаил туугъанды. Совет Союзну жигити, Байсолтанланы Алим, Яникой элинде туугъанды. Гирхожанда, Малкъарны уллу жырчысы, Отарланы Омар, Малкъарны уллу поэтлери Отарланы Керим, Зумакъуланы Танзиля, Байзулланы Алий туугъандыла. Шауурдат деген эски элде туугъанды, Россейни белгили артисти, Улбашланы Мутай. КъМКъУ-ну профессору, жазыучу, Толгъурланы Зейтунну туугъан эли – Быллымды. Кёнделен эл, уллу жазыучуларыбыз Тёппеланы Алимни, Шауаланы Хасанны эмда уллу композиторларыбыз Байчекъулланы Абидинни бла Жеттеланы Мустафирни туугъан эллериди. Уллу жырчыбыз, Таукенланы Галина, Къашхатау элде туугъанды. Къарындашла – Курданланы Хасан бла Хусей, Жанхотия элде туугъандыла. Хасан – химия илмуланы докторуду, Хусей а – медицина илмуланы докторуду. Бизни школда малкъар тилден окъутхан биринчи устаз, халкъ ёкюлю, Сотталаны Адильгерий болгъанды.
Айтыулагъа кёре, Жанхотия эл 1927 жылда къуралгъанды. Мында, ёрге жанында къаяда, «Къуру къол» деген дорбун барды. Ол дорбунда, Жанхот деген бир абрек, къачып келип букъгъанды. Аны тапханларында, ол тутулургъа унамай, атышда ёлгенди. Андан сора элибизни атына «Жанхотия» деп атагъандыла.
Биз жашагъан элни, Жанхотия, бла хоншу эл, Лашкутаны арасын Бахсан сууу айырады. Ол Хайыука, Кюл бет, Арткъол, Алчагъыр, Ёгюзле уруучу, Кийикчи, Артаякъ деген жерлерибизни юсю бла барады.
Кюз артында, элде, эртте кеч болуп башлайды, кюн къысхадан – къысха бола баргъанын кёребиз. Тёгерек сары-моргъулгъа бёленип, таула ортаында элде, шошлукъ сезиледи. Юйле, гебенле, тёшле, тюзле да ол шошлукъгъа тумаланадыла. Тереклени чапыракъларыны къарыулары кетип, алгъынча жарыкълыкълары болмай, шошлукъда мутхузланадыла.
Адамла жумушларына чыгъып, бахчаларында бошаялмай къалгъан ишлеринде муркку этедиле. Къартла малчыкъларын отларгъа къыстайдыла. Жайдача шатык болмаса да, тёгерекде, кёгерген жерледе, ырахат отлай айланнган малла элге берекет бередиле. Кюн къысха болгъаны себепли, эл орамла бла малланы энишге, юйлерине сюрюрге тюшеди. Къарт ынна, къадалып, хыртлы къатападан тигилген алботасына нартюх ууады. Ол тауукъларын ашатып жыяргъа ашыгъады. Сабийле, юй жумушлагъа болуша, терек бутакълагъа илине, аладан да юслерине, башларына чапыракъла тюше, ары-бери чабышадыла. Ала алай эте тургъунчу къалын ингирлик, сууукъсурата, энишге жатады; жерни бирси жанында уа, ауур болуп, къызгъылдым ай салынады.
Къалай хычыуунду быллай орамла бла баргъан: баулада ийнекле, желинлери да сютден толуп, ана уа, чычкын бла бузоучукъну да къоруй, ийнегин къыстау саугъаны; кюнню узуну сюрюуден арып келип, халжар аллында, узун агъач шинтикге олтуруп тургъан аттаны къатына бары олтура, сыртынгы буруугъа тыяндырып, кёкде къалын чачылгъан жулдузлагъа къарагъан. Сора, къанжал челекни да алып, терек къатында чыкъгъан суудан челегинги толтуруп, сууну мылы ийисин солугъан.
Арыгъан адамла, къалкъыу эте, жукъугъа бёлюнедиле: кими юйде, кими жатмада, кими къошда.
Сабанладан мирзеу ийис келеди. Къошчуланы къошларында эшиклери аз ачылып, узакъдан жаныуарла этген тауушла келедиле. Къарангы кечени башында «Жетегейле» жанадыла. Малла къошлада къалкъыу этедиле.
Жулдузла мутхузлана башлайдыла, кёкню жукъа, сыйдам булутла жабадыла. Кече ортасында, анда-мында юй башлагъа тамычыла тамадыла.
Булутла эрттенликге чачылырла. Агъач къыйырлагъа чарс туман жатар. Танг атаргъа кырдыкда, бахчалада, терекледе чыкъ жанар. Сора ол сейир шошлукъда, танг ата, адам уянады.
Агъач, тангны бурну бла гюрюлдеп башлайды. Учаргъа хазырланнганча, тукъузгю терекле чайкъаладыла, къызгъыл чопаллары булгъана. Къайын терекле субай сюеледиле, тёммеклеринде таууш уюп, чапыракълары учадыла.
Назы агъачда уа къайгъылыды. Ол битеу да чыкъырдайды. Тамырлары, бузлап къалгъанча, бири бирине чулгъаныпды. Терекле чайкъаладыла, тамырлары уа, аякъ тюбюнгде айланнганча, чыкъырдайдыла. Назы тереклени ортасы бла аякъларынгы кенг сала барсанг, башынг тёгерек айланады. Сора кёк тепсеп айланнганча болады. Андан эсе тап жерге олтуруп, кёзлеринги къысып турсанг мажалды.
Элде уа хоразланы къычыргъан тауушлары шошлукъну бузадыла. Мал ёкюрген тауушла, ол угъай эсенг, эшекни сагъат сан бла окъугъан тауушу да сейирсиндиреди. Терезе аллында терек бар эсе, ол кюнча, юйге жарыгъын иеди. Сора отоуда, кёп болмай от этгенча, жылы болады. Таматала ишге, сабийле школгъа ашыгъадыла.
Орамны ёрге бара, школгъа ашыгъып, къарт аттагъа жолугъа, жашла салам бередиле. Жангы жете келген жашланы кёрген атта, кесин жигитчик эте, жаш заманы эсине тюше, аркъасын да тюзете, саламын ала, къайры ахшы жолгъа баргъанын сурар. Школгъа ашыкъгъан жашха: «Да, къууанып къайт, жигит»,- деп, ызындан алгъыш этер. Ол «къууанып къайт» деген сёзде уа ненча магъана барды. Атта, жалан да бешле алып кел демейди. Кесингден таматагъа, гитчеге да намыс бере, халинг, къылыгъынг бла да, олтургъанынг, къопханынг бла да, низамынг, сыйынг бла да юлгюлю бола, аны юсюне уа билиминг бла андагъыланы да, юйдегилени да къууандыр, деген магъананы сыйындырады ол жангыз сёз.
Школдан келе, жолну энишге айлансанг а, къабакъ эшигини къатында, узун агъач шинтикге олтуруп, солуй тургъан къарт ыннаны къатына барып, саулукъ-эсенлик сурай, жумушакъ къучакъласанг: «Ай, насыплы бала болгъун, ариу бала»,-дей, алгъыш этер. Ынна, жылла жыйыртхан къолчукълары бла башынгы жумушакъ сылар, кёп ариу сёз айта, алботасыны хуржунундан кампетле чыгъарып берир.
Алай, жолну бирси жанында уа, ууакъ жашчыкъладан бир къаууму, юй аллында терекни орамгъа айланнган жанында, салынып тургъан бутакъларын да сындыра, тагъылып, сары, къызыл алмаланы юзерле. Аны кёрген иеси: «Ай, къалмагъын, ол терекни алай ууатмасанг а»,- деп ачыуланыр. Сора хыличи жашчыкъла, этерлерин да этип, къачарла. Ким биледи, жолну бирси жанында амма алагъа къаргъыш айтыргъа сюе да болмаз эди. Алай ол жашауда бола келген ишди. Игилик бла аманлыкъ бирге баргъанча, алгъыш бла къаргъыш да бирге барадыла жашауда. Аны бир заманда, бир киши тохтаталмагъанды эм тохтатыргъа мадар да жокъду.
Ингир бола, булутла жыйыладыла. Ала энишге энерле, сора сууукъсурагъан хауада, къар ийис сезилир.
Сора ол кечеден башлап, къыш сууугъу жетгинчи, сууукъ кюз арты жауунла башланырла, тереклени бутакъларын тюшюре, агъачлада, тюзледе, юй башлада кеслерини мудах жырларын айтырла.
Аллай кюнле, узакъгъа созулмай, къышхы кюнлеге алышынадыла. Эл акъ къаргъа бёленеди. Къышны эрттеннги сууугъу бетинги, бурнунгу чимдийди. Акъ къарны юсюнде адам ызла кёрюнедиле.
Юй ожакъладан тютюн, юзмелт-юзмелт, чыгъады. Печь аллында отун къалау кепчий турады, аланы тюбюнден къайын агъач ийиси келеди. Ана печни ичине агъач жаркъаланы таплашдырып тизеди, зыбыр къоллары бла тамызыкъ салып, анга сирнекни тартады. Чыракъ тамызыкъ терк къабынады. Сора отну къызыл тили отунланы жалай, от гюрюлдей башлайды.
Энди печни плитасын ачып, чоюнну салыргъа болады. Къызгъан тауагъа жангы кёпген тылыны салып, ана гыржынны къызыл биширеди. Юйню ичине жангы бишген жылы гыржынны ийиси жайылады. Ол ийис арбазгъа, орамгъа да жете, элге берекет береди.
Эшикде танг иги да жарыгъанды. Ананы печи уа чыр-чыр эте жанады, чоюнда хычинлик картохлары бишип, тюбюндегилери кюе башлагъандыла. Печде отунланы тюбюндегилери кюйюп, къызыл мыдых болгъандыла. Ала, жанлары болгъанча, «кёзлерин» ача-жума турадыла.
Бир кесекден ананы созулгъан, жаулу хычинлерине юйюр жыйылады. Ананы акъ жаулукъгъа чулгъаннган жылы гыржыны да арлакъда тылпыу этеди.
Терек тюпледе къар жатады. Терек бутакъланы узунлукъларына созулуп жатхан къар тёбеннгиде, жылтырауукъ букъуча, чачылыр, сора терек бутакъла къарны ауурлугъундан къутулуп, чайкъалырла. Жарыкъ жырчыкълары бла чорбат чыпчыкъла бир терекден бир терекге къонарла.
Бизни жашагъан жерибиз бийик таулары, къаялары бла, тёгерегин булутла къуршалагъан, ариу жерлери бла атын айтдыргъан жерди.
Сейирлик, толу жашауну суратлайды тёгерек. Сейирлик кёрюнеди бу эки элни, Жанхотия бла Лашкутаны, ортасы бла баргъан Бахсан сууу: къыйырлары бла жашил битимле, жанларында улёкъу, тюртю, жабышмакъ терекле. Аны жагъасында, кёгетлерин да жыя, ёсгенбиз. Хар адамгъа да, кесини ёсген жеринде, туугъан жерине, аны табийгъатына сюймеклик тууады. Жеринги хар жерчиги да, жашил тюрсюннге кийинип, ариу ийисден толуп, берекетин юсюнге тёгеди, жашауда толу болады. Тёгерекни жашил кийиминде, ариу гюллерине тумаланып, кесинги насыплыгъа санайса. Кюн жылытхан жеринги гокка хансларыны дух ийислерини ичинде сенден насыплы болмагъанчады. Жеринги тюрсюнлери, дарман ийислери, тауушлары мамыр, толу жашауну суратлайдыла. Ол кюндюз кёрген, сезген затланы, кече тюшюнгде кёрюп къууанаса. Кече тюшюнгде келген табийгъат алай жарыкъды, ачыкъды, таза.
Табийгъатха, жеринге жууукълукъ, учундургъан этеди. Хар битимни, хар сюйюп кёрген затны да бир терен магъанасы болады. Къууанчлы жашай, кюнча жарыкъ дунияда, кесинги насыплы дунияны бир чёпчюгюне санайса. Бир жан да бузалмазлыкъча кёрюнеди ол сен сынагъан рахатлыкъны, ариулукъну.
Хар жангы туугъан кюн да жюрегинги къууанчдан толтурады. Берекетден толгъан бахчала, тёгерекде кёгетледен бай терекле къууандырадыла.
Къалай хычыуунду, бийик терекни чапыракъ салкъынына чыгъып олтургъан! Мында терек бутакъны юсюнде кесинги бир гитче бурхучукъча сезесе. Сора, сенден да къоркъмай, хоншу бутакъгъа, жарыкъ жырларын да айта, чыпчыкъла къонарла.
Къалай хычыуунду, жалан аякъ этип, шаудан суугъа энип, андан тойгъан, энишге ийилип, аны ауанасында кёкню жарыгъын кёрген!
Кесини жарыкъ жырчыгъын айта чапхан шаудан суучукъну тюбюнде жуууннган ташчыкъланы кирсизликлерине къарагъан!
Ийилип, бетинги жуусанг, тап-таза суу бурчакъла къолларынгдан саркъа, хычыуунлукъ бередиле. Башынг бла уа жазгъы къамыжакъла жызылдай учарла.
Ёрге, кёкге къарасанг а, къалтырагъан хауаны бутакъларыны арасындан терен, къыйыры-чеги болмагъан дунияны кенглигин кёрюрсе. Акъ, жумушакъ булутла кёкде жюзедиле. Ол уллу да, кенг да кёкню ичинде уа, къанатларын да кенг жайып, ариу къанатлы учады.
Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала.
Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле.
К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?.
К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар.
? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.
Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение «Средняя
общеобразовательная школа СП Новая Балкария»
Сочинение – рассуждение
«Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди»
Исполнитель: Хочуева Карина Юрьевна, 16лет,
МКОУ СОШ СП Новая Балкария»,
Терский район
2017г
Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди.
Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,
Бийик къалаладан кючлю жаулукъ.
Къулийланы Къайсын миллетини сыйын бийикге кётюрюп, аламат чыгъармалары бла бизни халкъыбызны атын битеу дуниягъа айтдыргъан малкъар халкъны ийнагъыды. Бизни адабиятда сёзюн жюрюте билген, эсли акъылманыбызды, кеси аллына бир уллу айбат дунияды. Хар назму тизгини бизни ёмюрде да ёчюлмезлик от жагъабызды. Хар адамны да ол от жагъада жылыныргъа онгу барды. Бурун замандан бери жамауат инсан жюреклеге сала келген огъурлулукъну, намыс-адепликни, сюймекликни, таза ниетликни урлукълары Къайсынны поэзиясында тынгылы жыйышып жашагъандыла. Нарт акъылдан толгъан, къаяча чыдамлыкъгъа чакъыргъан назмулары, поэмалары къайсы бирибизге да устазлыкъ этип турлукъдула. Къулийланы Къайсын Къарачай-Малкъар халкъны ёхтемиди, ёкюлюдю. Къайсынны чыгъармачылыгъыны кёп бутакълы уллу терегине къарасакъ, аны ариу чакъгъан бутакъларындан бири таулу тиширыуну сыфатыды. Ана!.. Мени анам! – Жылы, хычыуун, багъалы, огъурлу сёзле. Тынгылачыгъыз, аналарыбыз къысхан жаулукъну къалай багъалайды поэт.
Дертли къамаладан кючлю жаулукъ,
Бийик къалаладан кючлю жаулукъ,
Кёп, кёп жашауну сакълагъан жаулукъ,
Тюзлюк белгисинлей къалгъан жаулукъ.
Неда: Адамла, мен сизге жангыз игилик,
Не аз гитче хайыр да этген эсем,
Терезеге тийген тамычы кибик
Бир къууанч ёмюрде берген эсем,
Сиз алгъыш этигиз мени анама!..
Миллетибиз, тиширыуну-ананы намысын болмагьанча бийикге кётюреди, бек багъалы хазнасына-малкъар тилине да ана тили деп атагъаны.
Ананы сыфатын ачыкълагъан заманда, Къайсын жюрегинде болгъан сюймеклигин, жумушакълыгъын назму тизгинлеге минчакълача тизеди. Къайсын жаланда анасыны жашы тюйюлдю,ол битеу малкъар халкъны эрке уланыды, учарыкъ къанатыды, батмаз жулдузуду. Къайсындан бийик жаланда таула эм кекдю. Поэт тиширыулагьа багъа биче билгени къайсыбызгъа да шартды. «Биринчи окъ къайсы урушда атылса да, ананы жюрегинде суууйду», «Анасы барны жюрегинде чыракъ жанады»-деп нечик кючлю айтханды. Бу сезлени магъанасы бирда болмагъанча теренди, терекни жерге кирип кенг жайылгъан тамырларына ушайды. Нарт сёзню эсге алсакъ а: «Ананы жюреги балада, баланы жюреги уа талада»- бу сёзле да адамны кеп затха юйретедиле, жюрегинде тюрлю-тюрлю сезимле туудурадыла.
Аналарыбыз къысыучу жаулукъ
Сенден сыйлы зат билмеди таулу.
Аналаны сютюне тенг сыйынг,
Жерибизни бар намысын жыйып…
Ананы сыфаты толу болмаз эди. Къайсынны «Жаулукъ»-деген назмусу жазылмаса, деп келеди мени кёлюме. Бу назмуну, суратлау магьанасыны тышында адет, тарых магъанасы да уллуду. Поэт аналарыбыз, эгечлерибиз къысыучу жаулукъну, ананы акъ сютю бла тенг этип суратлайды. Андан сыйлы зат жокъду дунияда деп, ышандырады.
Жаулукъ, биз хар кюнден къайсы тиширыуну башында да, къыйынлыкъда да белине къаты къысып, сабийине къоркъгъан заманда да, сабийин анга чёргеп, битеу дунияда болгъан къыйынлыкъладан жаулукъ тюбюнде сакъларгъа кюрешгенча кёребиз. Эр кишини бёркюча, тиширыуну жаулугъу да бийик даражагъа жетгенин бу назму тизгинледе кёребиз.
Бир бирни жояргъа чапханланы
Алларына атылсанг, аланы
Ёлюм къоркъууундан да бек тыйгъан,
Къардан толу чынгылдан терк чыкъгъан,
О, жарлы таулу анала къысхан
Жаулукъ! – Кёпюр хурметге, намысха,
Эс этип тинтсек, жаулукъ неди деп сорсакъ, жууап эшитирге боллукъбуз: «Бош бир къумач кесекди ол, жаулукъ болмай, жыйрыкъ болуп къалыргъа да боллукъ эди, алай жаулукъ болуп тиширыуну башына къысылгъандан сора, ол бош кийим болуудан ёрге чыгъып, миллет жашауунда тиширыуну кёп тюрлю адетлерин кесине жыйып, аны адеплигини белгиси болады. Ата-бабалырыбыздан келген тёре барды: некяхы болгъан тиширыу элге, орамгъа угъай, къайынларыны аллына жаулукъсуз чыкъса, некяхы бузулуп болгъанды. Алайды да, жаулукъ тиширыуну ол тукъумгъа намысыды, сыйыды – эрине уа сюймеклигиди, кертичилигиди, бир сёз бла айтсакъ а, уллу адеплигиди, таза ниетлигиди, татлы огъурлу юйюрню белгисиди. Сагъыш этсенг, Къайсынны «Жаулукъ» деген назмусу тарыхны ауазыды, ата-бабаларыбызны насийхат сёзлериди.
Да, кёпле, сени малтап ёталмай,
Къанлы дертлерин да жетдиралмай
Къалдыла, къоркъмай къылыч аузунда.
Барлыкъла шош, шош болуп, аллынгда.
«Жаулукъ» деген назмусунда Къайсын артыкъ сюймеклик бла сабий заманын эсгереди. Къыш кюн, от жагъада, анасыны бутларына башын салып, жана тургъан отха къарай, анасыны зыбыр къоллары башын сылай, эки кёзю да къалкъыугъа кете, анасыны жылы ауазына тынгылаучусун эсгереди.
Уллу киши болгъанда да анасыны жаулугъун бетине салып, анасын тансыкълай, кёз жашларын жибере, кёп кере жукълагъанды. Мен былайда дагъыда бир затны айтыргъа сюеме. Ананы ботасыны сыйын Къайсын
« Ленинни юсюнден таулу поэма» деген чыгъармасында да ачыкълайды. Барыбызда билген адам, революцияны бачамасы Владимир Ильич Ульянов анасыны ботасын бек багъалы затча биргесине къайры барса да жюрютгенди. Не уллу къыйынлыкъда да анасыны ботасы аны жылытханды, жапсаргъанды. Бюгюн -бюгече да ол ботаны Ленин атлы музейде, темир ундуругъуну юсюнде кёрюрге боллукъду.
Поэт бешикде сабийни бетине чачакълары тие келген жаулукъгъа баш урады. Жигит окъдан, не ауруудан ёле туруп да, аны бетин ана жаулукъну къанаты бла жаба болгъанды дейди Къайсын. Кёп анала жашларын, эрлерин, къызларын урушдан сакълай, узакъ жолгъа къарай, кёз жашларын боталарына, гюлмендилерине къанатлары бла сюртгендиле. Жаулукъ- малкъар халкъны халал ниетича, сууукъ шауданыча, сабийлигича татлы макъамла эсгертеди.
Къайсы миллетни тиширыуу да жаулукъну къууанчха, саугъагъа бере турсунла деригим келеди. Тёреде болгьанча, ахырында, кесими оюмуму айтыргъа сюеме.
Энди бир заманда да къадар аналагъа къара жаулукъ къысдырмасын!
Сабийлерине жилятмасын бир ананы да. Жарыкъ тюрсюн жаулукъла
къысарча онг болсун! Дуния башында гюлле, терекле да чагъып, сюйгенле да бир бирлерин табып, мамыр жашауда жашарча , аллах этсин!
Къайсы бирибизни да башыбызгъа къууанч жаулукъла къысылсынла!
Жаз башында кырдыкча жашнагъанла,
Кюн бетде баппаханнга ушагъанла.
Сабийлеге насыпха жашагъанла,
Махтау сизге, махтау, сыйлы анала!
Миллетибиз, къачан да башын ёрге кётюргенлей турсун! Намысы, насыбы тау кибик болсун!
В оргкомитет
республиканского конкурса
«Слово твое идет по миру и учит мир радости»
ЗАЯВКА
на участие в республиканском конкурсе «Слово твое идет по миру и учит мир радости» на лучшее литературное творчество среди детей и подростков, посвященное 100- летию со дня рождения К.Ш. Кулиева
Сведения об участнике Конкурса
Фамилия
Хочуева
Имя
Карина
Отчество
Юрьевна
Возраст:
(сколько полных лет)
16
Контактный телефон и электронный адрес:
8-963-390-84-26
Название конкурсной работы
Сочинение – рассуждение «Жаулукъ – миллет магъанасы болгъан белгиди»
Сведения о педагоге:
Ф.И.О. руководителя (под чьим руководством создана конкурсная работа)
Жолаева Марина Сафаровна
Контактные телефоны:
8-963-391-68-86 [email protected]
Сведения об образовательном учреждении
Полное наименование
Муниципальное казенное общеобразовательное учреждение «Средняя
общеобразовательная школа СП Новая Балкария»
Адрес:
Терский р-н, с.п. Новая Балкария, ул. Центральная, 1
Телефон:
88663273122
Дата подачи заявки:
09.03.2017г
Подпись руководителя образовательного учреждения:
Полное название образовательного учреждения_______________________________________________________________
Название работы
Исполнитель:
Фамилия
Имя
класс
возраст (полных лет)
школа
город (сельское поселение)________________________
район______________
Къайсынны битеу да чыгъармачылыгъында табынып. баш уруп келген, бир заманда да таркъаймагъан темаларындан бири тиширыуну-ананы сыфаты болгъанды.
Ёнлерибизде эшитилген ауаз бла айтабыз бюгюнда ана тилибизге, Ата журтубузгъа сюймеклигибизни.
Республикабызны хар элинде да барды кёп сейирлик да, айтхылыкъ да, белгили да адамыбыз.
Холам-Бызынгы аузунда, Шыкъыда, туугъанды, малкъар литератураны мурдорун салгъан, Мёчиланы Кязим.
Огъары Чегем эл – жарыкъландырыу ишге, литературагъа уллу къыйын салгъан Шахмурзаланы Саидни туугъан элиди. Тегенекли деген элде, академик, Залиханланы Михаил туугъанды. Совет Союзну жигити, Байсолтанланы Алим, Яникой элинде туугъанды. Гирхожанда, Малкъарны уллу жырчысы, Отарланы Омар, Малкъарны уллу поэтлери Отарланы Керим, Зумакъуланы Танзиля, Байзулланы Алий туугъандыла. Шауурдат деген эски элде туугъанды, Россейни белгили артисти, Улбашланы Мутай. КъМКъУ-ну профессору, жазыучу, Толгъурланы Зейтунну туугъан эли – Быллымды. Кёнделен эл, уллу жазыучуларыбыз Тёппеланы Алимни, Шауаланы Хасанны эмда уллу композиторларыбыз Байчекъулланы Абидинни бла Жеттеланы Мустафирни туугъан эллериди. Уллу жырчыбыз, Таукенланы Галина, Къашхатау элде туугъанды. Къарындашла – Курданланы Хасан бла Хусей, Жанхотия элде туугъандыла. Хасан – химия илмуланы докторуду, Хусей а – медицина илмуланы докторуду. Бизни школда малкъар тилден окъутхан биринчи устаз, халкъ ёкюлю, Сотталаны Адильгерий болгъанды.
Айтыулагъа кёре, Жанхотия эл 1927 жылда къуралгъанды. Мында, ёрге жанында къаяда, «Къуру къол» деген дорбун барды. Ол дорбунда, Жанхот деген бир абрек, къачып келип букъгъанды. Аны тапханларында, ол тутулургъа унамай, атышда ёлгенди. Андан сора элибизни атына «Жанхотия» деп атагъандыла.
Биз жашагъан элни, Жанхотия, бла хоншу эл, Лашкутаны арасын Бахсан сууу айырады. Ол Хайыука, Кюл бет, Арткъол, Алчагъыр, Ёгюзле уруучу, Кийикчи, Артаякъ деген жерлерибизни юсю бла барады.
Кюз артында, элде, эртте кеч болуп башлайды, кюн къысхадан – къысха бола баргъанын кёребиз. Тёгерек сары-моргъулгъа бёленип, таула ортаында элде, шошлукъ сезиледи. Юйле, гебенле, тёшле, тюзле да ол шошлукъгъа тумаланадыла. Тереклени чапыракъларыны къарыулары кетип, алгъынча жарыкълыкълары болмай, шошлукъда мутхузланадыла.
Адамла жумушларына чыгъып, бахчаларында бошаялмай къалгъан ишлеринде муркку этедиле. Къартла малчыкъларын отларгъа къыстайдыла. Жайдача шатык болмаса да, тёгерекде, кёгерген жерледе, ырахат отлай айланнган малла элге берекет бередиле. Кюн къысха болгъаны себепли, эл орамла бла малланы энишге, юйлерине сюрюрге тюшеди. Къарт ынна, къадалып, хыртлы къатападан тигилген алботасына нартюх ууады. Ол тауукъларын ашатып жыяргъа ашыгъады. Сабийле, юй жумушлагъа болуша, терек бутакълагъа илине, аладан да юслерине, башларына чапыракъла тюше, ары-бери чабышадыла. Ала алай эте тургъунчу къалын ингирлик, сууукъсурата, энишге жатады; жерни бирси жанында уа, ауур болуп, къызгъылдым ай салынады.
Къалай хычыуунду быллай орамла бла баргъан: баулада ийнекле, желинлери да сютден толуп, ана уа, чычкын бла бузоучукъну да къоруй, ийнегин къыстау саугъаны; кюнню узуну сюрюуден арып келип, халжар аллында, узун агъач шинтикге олтуруп тургъан аттаны къатына бары олтура, сыртынгы буруугъа тыяндырып, кёкде къалын чачылгъан жулдузлагъа къарагъан. Сора, къанжал челекни да алып, терек къатында чыкъгъан суудан челегинги толтуруп, сууну мылы ийисин солугъан.
Арыгъан адамла, къалкъыу эте, жукъугъа бёлюнедиле: кими юйде, кими жатмада, кими къошда.
Сабанладан мирзеу ийис келеди. Къошчуланы къошларында эшиклери аз ачылып, узакъдан жаныуарла этген тауушла келедиле. Къарангы кечени башында «Жетегейле» жанадыла. Малла къошлада къалкъыу этедиле.
Жулдузла мутхузлана башлайдыла, кёкню жукъа, сыйдам булутла жабадыла. Кече ортасында, анда-мында юй башлагъа тамычыла тамадыла.
Булутла эрттенликге чачылырла. Агъач къыйырлагъа чарс туман жатар. Танг атаргъа кырдыкда, бахчалада, терекледе чыкъ жанар. Сора ол сейир шошлукъда, танг ата, адам уянады.
Агъач, тангны бурну бла гюрюлдеп башлайды. Учаргъа хазырланнганча, тукъузгю терекле чайкъаладыла, къызгъыл чопаллары булгъана. Къайын терекле субай сюеледиле, тёммеклеринде таууш уюп, чапыракълары учадыла.
Назы агъачда уа къайгъылыды. Ол битеу да чыкъырдайды. Тамырлары, бузлап къалгъанча, бири бирине чулгъаныпды. Терекле чайкъаладыла, тамырлары уа, аякъ тюбюнгде айланнганча, чыкъырдайдыла. Назы тереклени ортасы бла аякъларынгы кенг сала барсанг, башынг тёгерек айланады. Сора кёк тепсеп айланнганча болады. Андан эсе тап жерге олтуруп, кёзлеринги къысып турсанг мажалды.
Элде уа хоразланы къычыргъан тауушлары шошлукъну бузадыла. Мал ёкюрген тауушла, ол угъай эсенг, эшекни сагъат сан бла окъугъан тауушу да сейирсиндиреди. Терезе аллында терек бар эсе, ол кюнча, юйге жарыгъын иеди. Сора отоуда, кёп болмай от этгенча, жылы болады. Таматала ишге, сабийле школгъа ашыгъадыла.
Орамны ёрге бара, школгъа ашыгъып, къарт аттагъа жолугъа, жашла салам бередиле. Жангы жете келген жашланы кёрген атта, кесин жигитчик эте, жаш заманы эсине тюше, аркъасын да тюзете, саламын ала, къайры ахшы жолгъа баргъанын сурар. Школгъа ашыкъгъан жашха: «Да, къууанып къайт, жигит»,- деп, ызындан алгъыш этер. Ол «къууанып къайт» деген сёзде уа ненча магъана барды. Атта, жалан да бешле алып кел демейди. Кесингден таматагъа, гитчеге да намыс бере, халинг, къылыгъынг бла да, олтургъанынг, къопханынг бла да, низамынг, сыйынг бла да юлгюлю бола, аны юсюне уа билиминг бла андагъыланы да, юйдегилени да къууандыр, деген магъананы сыйындырады ол жангыз сёз.
Школдан келе, жолну энишге айлансанг а, къабакъ эшигини къатында, узун агъач шинтикге олтуруп, солуй тургъан къарт ыннаны къатына барып, саулукъ-эсенлик сурай, жумушакъ къучакъласанг: «Ай, насыплы бала болгъун, ариу бала»,-дей, алгъыш этер. Ынна, жылла жыйыртхан къолчукълары бла башынгы жумушакъ сылар, кёп ариу сёз айта, алботасыны хуржунундан кампетле чыгъарып берир.
Алай, жолну бирси жанында уа, ууакъ жашчыкъладан бир къаууму, юй аллында терекни орамгъа айланнган жанында, салынып тургъан бутакъларын да сындыра, тагъылып, сары, къызыл алмаланы юзерле. Аны кёрген иеси: «Ай, къалмагъын, ол терекни алай ууатмасанг а»,- деп ачыуланыр. Сора хыличи жашчыкъла, этерлерин да этип, къачарла. Ким биледи, жолну бирси жанында амма алагъа къаргъыш айтыргъа сюе да болмаз эди. Алай ол жашауда бола келген ишди. Игилик бла аманлыкъ бирге баргъанча, алгъыш бла къаргъыш да бирге барадыла жашауда. Аны бир заманда, бир киши тохтаталмагъанды эм тохтатыргъа мадар да жокъду.
Ингир бола, булутла жыйыладыла. Ала энишге энерле, сора сууукъсурагъан хауада, къар ийис сезилир.
Сора ол кечеден башлап, къыш сууугъу жетгинчи, сууукъ кюз арты жауунла башланырла, тереклени бутакъларын тюшюре, агъачлада, тюзледе, юй башлада кеслерини мудах жырларын айтырла.
Аллай кюнле, узакъгъа созулмай, къышхы кюнлеге алышынадыла. Эл акъ къаргъа бёленеди. Къышны эрттеннги сууугъу бетинги, бурнунгу чимдийди. Акъ къарны юсюнде адам ызла кёрюнедиле.
Юй ожакъладан тютюн, юзмелт-юзмелт, чыгъады. Печь аллында отун къалау кепчий турады, аланы тюбюнден къайын агъач ийиси келеди. Ана печни ичине агъач жаркъаланы таплашдырып тизеди, зыбыр къоллары бла тамызыкъ салып, анга сирнекни тартады. Чыракъ тамызыкъ терк къабынады. Сора отну къызыл тили отунланы жалай, от гюрюлдей башлайды.
Энди печни плитасын ачып, чоюнну салыргъа болады. Къызгъан тауагъа жангы кёпген тылыны салып, ана гыржынны къызыл биширеди. Юйню ичине жангы бишген жылы гыржынны ийиси жайылады. Ол ийис арбазгъа, орамгъа да жете, элге берекет береди.
Эшикде танг иги да жарыгъанды. Ананы печи уа чыр-чыр эте жанады, чоюнда хычинлик картохлары бишип, тюбюндегилери кюе башлагъандыла. Печде отунланы тюбюндегилери кюйюп, къызыл мыдых болгъандыла. Ала, жанлары болгъанча, «кёзлерин» ача-жума турадыла.
Бир кесекден ананы созулгъан, жаулу хычинлерине юйюр жыйылады. Ананы акъ жаулукъгъа чулгъаннган жылы гыржыны да арлакъда тылпыу этеди.
Терек тюпледе къар жатады. Терек бутакъланы узунлукъларына созулуп жатхан къар тёбеннгиде, жылтырауукъ букъуча, чачылыр, сора терек бутакъла къарны ауурлугъундан къутулуп, чайкъалырла. Жарыкъ жырчыкълары бла чорбат чыпчыкъла бир терекден бир терекге къонарла.
Бизни жашагъан жерибиз бийик таулары, къаялары бла, тёгерегин булутла къуршалагъан, ариу жерлери бла атын айтдыргъан жерди.
Сейирлик, толу жашауну суратлайды тёгерек. Сейирлик кёрюнеди бу эки элни, Жанхотия бла Лашкутаны, ортасы бла баргъан Бахсан сууу: къыйырлары бла жашил битимле, жанларында улёкъу, тюртю, жабышмакъ терекле. Аны жагъасында, кёгетлерин да жыя, ёсгенбиз. Хар адамгъа да, кесини ёсген жеринде, туугъан жерине, аны табийгъатына сюймеклик тууады. Жеринги хар жерчиги да, жашил тюрсюннге кийинип, ариу ийисден толуп, берекетин юсюнге тёгеди, жашауда толу болады. Тёгерекни жашил кийиминде, ариу гюллерине тумаланып, кесинги насыплыгъа санайса. Кюн жылытхан жеринги гокка хансларыны дух ийислерини ичинде сенден насыплы болмагъанчады. Жеринги тюрсюнлери, дарман ийислери, тауушлары мамыр, толу жашауну суратлайдыла. Ол кюндюз кёрген, сезген затланы, кече тюшюнгде кёрюп къууанаса. Кече тюшюнгде келген табийгъат алай жарыкъды, ачыкъды, таза.
Табийгъатха, жеринге жууукълукъ, учундургъан этеди. Хар битимни, хар сюйюп кёрген затны да бир терен магъанасы болады. Къууанчлы жашай, кюнча жарыкъ дунияда, кесинги насыплы дунияны бир чёпчюгюне санайса. Бир жан да бузалмазлыкъча кёрюнеди ол сен сынагъан рахатлыкъны, ариулукъну.
Хар жангы туугъан кюн да жюрегинги къууанчдан толтурады. Берекетден толгъан бахчала, тёгерекде кёгетледен бай терекле къууандырадыла.
Къалай хычыуунду, бийик терекни чапыракъ салкъынына чыгъып олтургъан! Мында терек бутакъны юсюнде кесинги бир гитче бурхучукъча сезесе. Сора, сенден да къоркъмай, хоншу бутакъгъа, жарыкъ жырларын да айта, чыпчыкъла къонарла.
Къалай хычыуунду, жалан аякъ этип, шаудан суугъа энип, андан тойгъан, энишге ийилип, аны ауанасында кёкню жарыгъын кёрген!
Кесини жарыкъ жырчыгъын айта чапхан шаудан суучукъну тюбюнде жуууннган ташчыкъланы кирсизликлерине къарагъан!
Ийилип, бетинги жуусанг, тап-таза суу бурчакъла къолларынгдан саркъа, хычыуунлукъ бередиле. Башынг бла уа жазгъы къамыжакъла жызылдай учарла.
Ёрге, кёкге къарасанг а, къалтырагъан хауаны бутакъларыны арасындан терен, къыйыры-чеги болмагъан дунияны кенглигин кёрюрсе. Акъ, жумушакъ булутла кёкде жюзедиле. Ол уллу да, кенг да кёкню ичинде уа, къанатларын да кенг жайып, ариу къанатлы учады.
Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала.
Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле.
К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?.
К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар.
? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.