Сочинение. К?з. Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры. Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
«Туган ягыма алтын к?з килде» (сочинение) Сары тос-к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышы шул к?з. Кояшлы к?нн?р бакча, парк, урманнар алтынга манчылгандай була. Юкка гына к?зне алтын димил?р. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиннар и?ат ителг?н. Алтын к?з диюг? без табигатьт?ге тышкы буяу – биз?кл?рне ген? к?зд? тотмыйбыз, ?лб?тт?. К?зне? алтынлыгы, аны? кадерле, барыннан да бигр?к, к?зге муллык бел?н билгел?н?. К?з башлану бел?н к?нн?р кыскалана. Сизелертек салкынайта. К?к йозен авыр болытлар каплап ала. Мен? ирт?д?н я?гыр сиб?л?рг? тотына. Кайбер к?нне иренеп кен? сиб?л?г?н я?гыр кичк? кад?р туктамый. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гылана. ? ирт?н ялт итеп кояш чыга. К?к й?зе шундый з?нг?р, саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып ап – ак томан сузылып яткан. Салкын. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Кырау т?шк?н. Ак томаннар арасыннан, кызыл т?г?р?к булып, кояш к?т?рел?. Ул ?зене? тансык нурлары бел?н ?ирне ?ылытырга тырыша. Акрын гына томан тарала. К?з к?не яктылык та, ?ылылык та шактый ук кими. Шу?а к?р? яфракларны? яшеллеге сары, кызгылт- сары, к?гел?ем т?слерг? алмашына. Агачлардан усак, мил?ш, ?р?нгене? ген? к?зге яфраклары кызыл. Калган агачларны? яфраклары саргая, л?кин бар да ?зенч?: каен яфраклары ачык сары т?ск?, караманыкы – кара?гы сары, им?ннеке – саргылт сары, юк?неке – алтынсу сары т?ск? кер?. Читт?н караганда, агачны? яфраклары бар да бер т?сле к?рен?. ? кулы?а алып караса? – нинди ген? т?сл?р юк монда! Яшел буй – буй сызыклар, к?р?н таплар, соры биз?кл?р. Бар агачлар h?м куаклар, и? матур киемн?рен киеп, к?зге б?йр?мг? ?зерл?нг?н сыман. Усал, ачы к?зге ?ил, яфракларны ботакларыннан ?зеп алып, ?лл? кайларга очырып алып кит?. Сары, кызыл, к?р?н, ш?мах? яфраклар, hавада бераз тирб?леп очканнан со?, ?ай гына ?ирг? яталар. ?йтерсе? л? ?ир ?стен? сары юрган т?ш?лг?н. Тизд?н агачлар ялангач кала. К?з башында ук к?п кен? кошлар т?ркемн?рг? ?ыела башлыйлар. Аларны? к?зге с?ях?тл?рен? вакыт ?ит?. Бер?мл?п т?, т?ркемл?п т?, кошлар туган якларыннан, кыш ?тк?р? ?чен, ерак ?ирлерг? очып кит?. Кайберл?ре бик ерак та китми, ? кайберл?ре ме?н?г?нч? километр юл узалар. К?зне? аяз к?ннеренд?, кыйгач ?епк? тезелешеп, торналар очып уза. Сиск?ндергеч таныш тавышлары бик якында, колак т?бенд? ген? я?гырый кебек, ? ?зл?ре ?н? нинди биект?, ак болытларга орынып ук очып баралар. Канатны канатка туры китереп, тигез р?т булып, чел?нн?р оча. ? кыр ?рд?кл?ре ерак очышлар вакытында бер – бер артлы тезел?л?р, кайчакта аларны? сафлары дуга формасында була. Сыерчык, мил?ш чыпчыгы кебек ваграк кошлар, т?ртипсез р?вешт?, к?т? булып очалар. М?ст?кыйль булып, аерым очкан кошлар да бар. 7 сыйниф укучысы Батдалов Илнур эше 2014 ел
Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала. Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле. К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?. К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар. ? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.
РИФ? РАХМАН. ??р сыйныфта — сочинение. — Казан: «Раннур» н?шр. 2003. — 176 б. Эчт?лек АВТОРДАН Беренче б?лек V сыйныф Г?З?Л ГАМЬ Безне? кен?ри К?нбагыш Яраткан укытучым ?бием Пилм?н Мин ч?ч?кл?р яратам Якын дусларым Габдулла Тукай ??йк?ле янында Туган ягым табигате Мин шофер булырга телим! Туган йортым бусагасы Яз килде ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ ?иде — б?хет саны ?иде кат ?лч?, бер кат кис Эш бетк?ч, уйнарга ярый ?Д?БИЯТ Су анасы сабагы Татар йорты Кыр казы Батырлыктан туган матурлык Осталык — и? зур байлык VI сыйныф Г?З?Л ГАМЬ Минем тормышымда матур ?д?бият «Китап укып елый алганнарны? К??еленд? булмый каралык» «Кеше ?чен и? ??в?ле намус диг?н…» «?ир й?зе шундый ки?, к??елле ??м якты» Туган як Туган авылым минем ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ «С?з к??елд? очкын булып к?йри, С?з арыслан ит? й?р?кне» Ай былбылым «К?зге ачы ?илл?рд?»не укыгач ?Д?БИЯТ Г. Камалны? «Беренче театр» комедиясенд? Бибине? башкалар бел?н м?н?с?б?те С. Р?миев и?атында авылга м?х?бб?т Татар ?д?биятында Тукай образы Х?с?н Туфан шигырьл?ренд? чор сулышы Илс?яр ми?а ни ?чен ошады? «Йолдыз кашка турында баллада»да конфликт «М??лия ниг? к?лде?» ?с?рен хик?ял??че ?ч М?хм?т «Наил ??м Фаил» повестенда хик?ял??че герой Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? лирик мин Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? юмор алымнары Мин сезг? яраткан героем турында язарга телим VII сыйныф Г?З?Л ГАМЬ «?ир шарын васыять итик балаларга! Сакласыннар, олыларны? ышанычын акласыннар!» Мин сезг? яраткан шагыйрем турында с?йл?рг? телим «Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без» Яш?, Казаным! Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (I) Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (II) Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (III) «К?йне?, телне?, гореф-гад?тл?рне? бар ?з мо?ы, бар ?з хисл?ре» ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ С?ембик? турында уйланулар ?Д?БИЯТ «Каюм Насыйри ?з халкыны? ??м ?з чорыны? улы булган» Г. Тукайны? «Печ?н базары, яхуд я?а Кисекбаш» поэмасында Печ?н базары ??елл?ре Д?рдм?нд лирикасында ф?лс?фи уйланулар Д?рдм?ндне? «Видагъ» шигырен? салынган ф?лс?ф? Гасырлар ??м минутлар Татар ?д?биятында ??м с?нгатенд? Муса ??лил образы К. Насыйрины? «?б?галисина» кыйссасында фантастик элементлар Фатих Х?снине? «Й?зек кашы» ?с?ренд? В?сил?не? тышкы портреты Шулай ?лде Ватан улы «Сез — болгар бабалары, Без — аны? балалары» Мин сезг? яраткан язучым турында с?йл?рг? телим «Бер ананы? биш улы» повестенда эчкечелекк? китерг?н с?б?пл?рне ачу VIII сыйныф Г?З?Л ГАМЬ Сез «… кабызган утлар с?нми алар, С?нми алар х?т?р ?илл?рд?…» Хаклык ?чен к?р?шчел?р сафында минем урыным Халкымны? к??ел байлыгы Б?генге татар драматургиясенд? замандашым Н?кый Ис?нб?т — фольклорчы ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ Тарихлардан килг?н хакыйкать «Идег?й» дастанында Туктамыш хан ??м Котлыкыя арасындагы вакыйгалар ?Д?БИЯТ Фатих К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» хик?ясенд? табигать тасвиры Ф. К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» ?с?ренд? ?з?к геройга характеристика ?. Такташны? «Алсу» поэмасындагы т?п фикер А. Расихны? «Дустым Мансур» ?с?рен? рецензия М. ??лилне? «Сандугач ??м Чишм?» ?с?ренд? яш?? м?гън?се турында фикер Икенче б?лек IX сыйныф Г?З?Л ГАМЬ «Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без» Ил х?тере — вакыт к?пере Я?а гасыр башында милл?тебезне? кил?ч?ге турында уйлануларым ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ Мифлар — хыял тудырган д?нья М. Кашгарыйны? «Диван…»ында м?кальл?р ?Д?БИЯТ Алтын Урда чоры — татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры С. Сараи и?атында чагылыш тапкан ?хлакый-этик тал?пл?р ?ыелмасы Утыз Им?ни и?атында гыйлем-м?гъриф?т темасыны? чагылышы Казан ханлыгы шигъриятенд? суфичылык чагылышы Татар поэзиясенд? ?хлак проблемасы «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» пьесаларына чагыштырма анализ «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларыны? жанр ?зенч?лекл?ре «Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларын ?зара чагыштыру X сыйныф Г?З?Л ГАМЬ Яраткан ?с?рем турында язарга телим Г. Б?широв ?с?рл?ренд? Туган як образы ?Д?БИЯТ ?д?бият м?йданына алып килг?н ?с?р Г. Исхакыйны? «Т?галлемд? с?гад?т…» ?с?ренд? уздырылган карашлар Г. Исхакыйны? беренче ?с?рл?ренд? яманлык бел?н яхшылык к?р?ше Гаяз Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? гыйфф?тлелек м?сь?л?се ?д?би ?с?рл?рд? бетем турында уйлануларым Г. Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? бетем Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында аталар ??м балалар каршылыгы Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында халыкчылык м?сь?л?се Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында я?ача яш?? идеалы М. Гафури поэзиясе — «чорны? к?зе ??м колагы» Рус шигъриятене? Г. Тукайга т?эсире XI сыйныф Г?З?Л ГАМЬ Я?а ?с?р укыгач ?. Гаффарны? «Язлар мо?ы» драмасыны? идея-тематик эчт?леге Б?генге ?д?биятта милли проблемалар С?хн? ?д?биятыбыз турында уйлануларым Б?генге татар драматургиясе турында уйлануларым «Остаз» «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (I) «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (II) «?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (III) ?Д?БИЯТ М. ??лилне? «Юллар» шигыре Г. ?пс?л?мов и?атында батырлык темасы Кеше кит? — ?ыры кала Т. Ми?нуллинны? «?лдермешт?н ?лм?нд?р»енд? реаль ??м шартлы образларны? ?зара м?н?с?б?те Татар ?д?биятында ?ит?кче образы «Дала буйлап кылганнар й?гер?…» А. Гыйл??ев — драматург ?ченче б?лек Сочинение язарга ?йр?н?без Сочинение язу ?и?елме? Сочинениене? т?п т?рл?ре Сочинениег? куелган кайбер тал?пл?р АВТОРДАН Бу китап ата-аналарны?, укучыларны?, м?галлимн?рне? ?тенечл?рен ты?лап язылды. Аннан файдаланучылар язма эшл?рне с?зг?-с?з к?черм?сл?р, н?къ алардагыча фикер й?ртм?сл?р, хезм?тне бары тик гап-гади ?рн?кл?р ?ыелмасы итеп кен? санарлар диг?н ?метт? калабыз. Кайбер язма эшл?рд? ?д?бият буенча д?реслек автор-ларыныкына туры килм?г?н карашлар уздырылды. Бу ис? башкача да уйлап булганлыкны к?рс?т? ?чен кир?к иде. Кайвакыт мин ?з-?зем бел?н килешмич?, эчемн?н ген? б?х?сл?шеп т? эшл?дем. Х?рм?тле укучым, онытма: ??р хезм?т, беренче чиратта, ?зенч?лекле булуына карап б?ял?н?. Без сочинениел?рд? галимн?р к?реп яис? ?йтеп бетерм?г?н фикерл?р барлыгына с?ен?без, ч?нки кулланма гам?лд?ге д?реслекл?рне тулыландыру, баету эшен д? башкарачак. Матбугатта кайвакыт м?кт?п укучылары ?чен ?рн?к эшл?р басыла. Аларда еш кына темага кагылышсыз урыннарны?, стиль хаталарыны? к?плеге, ? инде иншаларны? озынлыгы к?з?тел?. Автор б?тен белг?нен, эзлеклеме, кир?кме-юкмы, мен? мин булдырам диг?нд?й, бер эшк? тутырып калдырырга тырыша. ?леге сочинениел?рне? кайберл?рен кал?м бел?н к?череп язса?, бернич? д?фт?р кир?к булыр иде. Югары уку йортларына имтихан тапшыручыларга да нибарысы ?ч куш бит к?газь бирел?, шуннан да арттырмаска тырышуларын сорыйлар. Кемдер шуны? ?ч кен? битен файдалана. Бер??не? ул да кулыннан килми… Бер ?к фикерне ?ле болай, ?ле тегел?й ?йл?ндер?… Озынлыктамыни хикм?т?! Фикер й?рт? бел?е?не к?рс?т син! Х?тта чыгарылыш сыйныф укучыларыны? да бик сир?кл?ре ген? тир?н ф?нни эчт?лекк? ия зур к?л?мле иншалар яза ала. «Артык акыллы» хезм?тл?рд? ис? гыйльми ?д?бият бел?н яхшы таныш кеше еш кына кайбер ??мл?л?рне? башкалардан (кайвакыт х?тта с?зг?-с?з!) алынганлыгын к?р? ??м ?зен алдангандай сиз?. Чыгарылыш имтиханнарын ф?нне йомшак ?зл?штер?че д?, уртача укучы да, белеме бел?н ипт?шл?ренн?н нык аерылып торганнар да тапшыра, шунлыктан темалар да т?рле катлаулылыкта т?къдим ител?. Сочинение китапларын ?зерл?г?нд?, без моны онытып ?иб?р?без. Кайвакыт укытучылар да ??р укучыдан берд?й эш тал?п ит?, шунлыктан аны ата-ана да, к?рше апа да языша. М?кт?пт? сочинениел?рен? гел «5» алып килг?нн?р д?, укырга керг?нд?, к?телм?г?н авырлык алдында торгандай, югалып калалар. К?череп булмый, сорарга укытучы юк, язышырга апа-абый янда т?гел, чыганаклар карарга да р?хс?т ителми… Укучы ?ч ??мл? терк?с?-терк?сен, ?мма ул аны? ?зенеке, ?ич югы укыган хезм?тл?ренн?н ист? калдырган юллардан файдаланган эш булсын иде. IХ-ХI сыйныфта белем бир?чел?р м?кт?пт?, бала алдына китаплар тезмич? ген?, инша яздырырга вакыт тапсыннар иде. Безг?, тормыш т??риб?се туплаганнарга, кечкен?л?рч? фикер й?рт? шактый кыен, шу?а к?р? т?б?н сыйныфларга аталган б?лекк?, балаларга якын булсын дип, кызым Та?г?л эшл?рен урнаштырдык, кайбер сочинениел?рд? ул язганнардан аерым ?зекл?р, ??мл?л?р китердек. Бигр?к т? беренче б?лекк? т?рле м?кт?п укытучылары яздырган сочинение темалары сайланды ??м д?реслект?ге биремн?р д? иск? алынды. Алар сезг? балаларны? бик кызык уйлау ?зенч?леген к?рс?тер. Зин?ар, укучыларны кече яшьт?н ?к ?зегезч? ген? с?йл?рг?, катгый план буенча гына язарга м??б?р итм?гез. К??е-ленд?гесен ачып салырга курыкмаган, к?лкесен д?, кай-гылысын да, олылар яшерг?нне д? яза алган баладан гына зур ш?хес, и?ат кешесе чыга. Алда ?йтелг?н фикерне тагын бер кат ассы-зыклыйсы, ки??йт?се кил?: бигр?к т? бишенче, алтынчы сыйныфларда ??м х?тта ?ле ?иденче сыйныфта да тир?н эчт?лекле, к?л?мле сочинениел?р язу зур к?пчелек ?чен бик авыр. Язма эшл?рд? аларны? аерым бер образга б?я бир?л?ре, ?с?р укудан туган т?эсирл?ре бел?н уртаклаша алулары да ?итк?н дип саныйм мин. Китерелг?н хезм?тл?р ис? матур язу осталыгына ??м м?ст?кыйль фикер й?рт? с?л?тен? ия балаларга хас биеклект? дип уйлыйм. Ул эшл?р башкаларга, укытучыларга и?ат ит? юлларын к?рс?тс?, бик шат булачакмын. Без тема буенча б?тен фикерл?рне ?йтеп бетер?не максат итм?дек, калган фикерл?рне икенче т?р башламлы эшл?р ?чен калдырдык. ?ле укучыны? да ?з с?зен ?йт?се яис? безнекен ?з белг?нн?ре бел?н тулыландырасы, д?вам ит?се бар бит. Т?къдим ителг?н хезм?тл?р — нигезд?, д?рест? ?тк?н материалны, ?д?бият теориясенн?н белемн?рне ныгыту юн?лешенд?. Б?генге ?ти-?нил?р, сигезьеллык (тугызъеллык) м?кт?пне т?мамлаганда, ана теленн?н сочинение язалар иде. Бу вакытка инде балаларны? к?пчелеге чын м?гън?сенд? м?ст?кыйль, ф?нни фикер й?ртерг? ?йр?н?, аны? тормышка ?з карашы формалаша. Алдагы сыйныфларда без аларда, зур тырышлык куеп, ?кренлек бел?н язма с?йл?м к?некм?л?ре булдырабыз. ?лб?тт?, еллар узган саен, баланы? м?ст?кыйль язу осталыгы арта, ныгый, ? карашлары тагын да ки??я, кызыграк була бара. XI сыйныф укучылары ?д?бияттан чыгарылыш имтиханнары тапшырачак. Шуны к?зд? тотып, без 2002 елда т?къдим ителг?н темалар буенча да сочинение ?рн?кл?ре китердек. Алар т?рле сыйныфларга таратылды, д?рес темалары бел?н б?йл?нешт?, яшь ?зенч?лекл?рен ис?пк? алып, т?рле к?л?мд? ??м тир?нлект? башкарылды. Бер ?к тема буенча алтынчы сыйныфта укучы язган эш ??м м?кт?пне т?мамлаучыныкы бер д?р???д? булмавын ист?н чыгармасагыз иде. Шул ук вакытта алтынчыда укучы с?л?тле баланы? эше югары сыйныфны? ф?нне йомшаграк ?зл?штер?чесенекенн?н яхшы да була ала бит! Кыскасы, бу китапка ниндидер катгый тал?пл?рд?н чыгып башкарылган хезм?т дип карарга кир?кми. Кайбер??л?р, мин изложениене бик ?и?ел язам, сочинениене бик авыр ерып чыгам яис? б?тенл?й яза алмыйм, дип зарлана. ?г?р шулай ик?н, бу — ?с?рне игътибарсыз укудан, аны а?ламаудан, уйларга ирен?д?н кил?. Язма с?йл?мне? шулай ук башта туган фикерл?рне? бер чагылышы булуы берегезд? д? шик тудырмаска тиеш. С?зсез чагылдырылган уй юк. Дим?к, ?зер фикер бирс?л?р — язабыз, бирм?с?л?р — уйлап баш ватмыйбыз булып чыга. Калдырган хаталарыбыз ис? тел кагыйд?л?рен бел?ебезне, аны куллану к?некм?л?рене? нык т?геллеген к?рс?теп тора. Бу урында шуны да иск?рт?се кил?: со?гы елларда чыккан с?злекл?рд?, д?реслекл?рд? с?з язылышларында аерма бар, шунлыктан без элеккеге чыганакларга таяндык, ?мма кил?ч?кт? галимн?р, уртак бер фикерг? килеп, аларны билгеле бер нормаларга буйсындырырлар диг?н ?метт? калабыз. Укучыны? язма эшк? с?л?те остазына да бик б?йле. ?г?р ул сыйныфны? хик?я-повестьны, романны а?лавына ирешм?с?, язу эшл?рен? с?л?тсез, стиль хаталарына тоемсыз булса, ?з ихтыярына калдырылган бала ничек ?ссен, ?итешсезлекл?рен ничек к?рсен ди?! Минем м?галлимн?рг? ?йт?се килг?нем шул: теманы балаларга т?къдим ит?р алдыннан ?ич югы к??елегезд? бернич? вариантта язма эш тудырыгыз. ?г?р аны башкару ?зегезг? д? бик авыр ик?н, сезне? к?зегезг? карап торган баладан ни к?т?рг? ??м аннан ничек тал?п ит?рг??! Ана телебезне бозмыйча, матур итеп с?йл?шк?н, язган, озак еллар узгач та, р?хм?т хатлары юллаган укучыларыгыз булуын телим мин сезг?, д?ньяны? и? авыр, и? ?аваплы бурычларын ?з ?стегезг? алган хезм?тт?шл?рем!
Сочинение.
К?з.
Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар.
Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры.
Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
«Туган ягыма алтын к?з килде»
(сочинение)
Сары тос-к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышы шул к?з.
Кояшлы к?нн?р бакча, парк, урманнар алтынга манчылгандай була. Юкка гына к?зне алтын димил?р. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиннар и?ат ителг?н. Алтын к?з диюг? без табигатьт?ге тышкы буяу – биз?кл?рне ген? к?зд? тотмыйбыз, ?лб?тт?. К?зне? алтынлыгы, аны? кадерле, барыннан да бигр?к, к?зге муллык бел?н билгел?н?.
К?з башлану бел?н к?нн?р кыскалана. Сизелертек салкынайта. К?к йозен авыр болытлар каплап ала. Мен? ирт?д?н я?гыр сиб?л?рг? тотына. Кайбер к?нне иренеп кен? сиб?л?г?н я?гыр кичк? кад?р туктамый. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гылана. ? ирт?н ялт итеп кояш чыга. К?к й?зе шундый з?нг?р, саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып ап – ак томан сузылып яткан. Салкын. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Кырау т?шк?н. Ак томаннар арасыннан, кызыл т?г?р?к булып, кояш к?т?рел?. Ул ?зене? тансык нурлары бел?н ?ирне ?ылытырга тырыша. Акрын гына томан тарала.
К?з к?не яктылык та, ?ылылык та шактый ук кими. Шу?а к?р? яфракларны? яшеллеге сары, кызгылт- сары, к?гел?ем т?слерг? алмашына.
Агачлардан усак, мил?ш, ?р?нгене? ген? к?зге яфраклары кызыл. Калган агачларны? яфраклары саргая, л?кин бар да ?зенч?: каен яфраклары ачык сары т?ск?, караманыкы – кара?гы сары, им?ннеке – саргылт сары, юк?неке – алтынсу сары т?ск? кер?. Читт?н караганда, агачны? яфраклары бар да бер т?сле к?рен?. ? кулы?а алып караса? – нинди ген? т?сл?р юк монда! Яшел буй – буй сызыклар, к?р?н таплар, соры биз?кл?р. Бар агачлар h?м куаклар, и? матур киемн?рен киеп, к?зге б?йр?мг? ?зерл?нг?н сыман. Усал, ачы к?зге ?ил, яфракларны ботакларыннан ?зеп алып, ?лл? кайларга очырып алып кит?. Сары, кызыл, к?р?н, ш?мах? яфраклар, hавада бераз тирб?леп очканнан со?, ?ай гына ?ирг? яталар. ?йтерсе? л? ?ир ?стен? сары юрган т?ш?лг?н. Тизд?н агачлар ялангач кала.
К?з башында ук к?п кен? кошлар т?ркемн?рг? ?ыела башлыйлар. Аларны? к?зге с?ях?тл?рен? вакыт ?ит?. Бер?мл?п т?, т?ркемл?п т?, кошлар туган якларыннан, кыш ?тк?р? ?чен, ерак ?ирлерг? очып кит?. Кайберл?ре бик ерак та китми, ? кайберл?ре ме?н?г?нч? километр юл узалар.
К?зне? аяз к?ннеренд?, кыйгач ?епк? тезелешеп, торналар очып уза. Сиск?ндергеч таныш тавышлары бик якында, колак т?бенд? ген? я?гырый кебек, ? ?зл?ре ?н? нинди биект?, ак болытларга орынып ук очып баралар. Канатны канатка туры китереп, тигез р?т булып, чел?нн?р оча. ? кыр ?рд?кл?ре ерак очышлар вакытында бер – бер артлы тезел?л?р, кайчакта аларны? сафлары дуга формасында була. Сыерчык, мил?ш чыпчыгы кебек ваграк кошлар, т?ртипсез р?вешт?, к?т? булып очалар. М?ст?кыйль булып, аерым очкан кошлар да бар.
7 сыйниф укучысы Батдалов Илнур эше
2014 ел
Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала.
Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле.
К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?.
К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар.
? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.
РИФ? РАХМАН. ??р сыйныфта — сочинение. — Казан: «Раннур» н?шр. 2003. — 176 б.
Эчт?лек
АВТОРДАН
Беренче б?лек
V сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
Безне? кен?ри
К?нбагыш
Яраткан укытучым
?бием
Пилм?н
Мин ч?ч?кл?р яратам
Якын дусларым
Габдулла Тукай ??йк?ле янында
Туган ягым табигате
Мин шофер булырга телим!
Туган йортым бусагасы
Яз килде
ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
?иде — б?хет саны
?иде кат ?лч?, бер кат кис
Эш бетк?ч, уйнарга ярый
?Д?БИЯТ
Су анасы сабагы
Татар йорты
Кыр казы
Батырлыктан туган матурлык
Осталык — и? зур байлык
VI сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
Минем тормышымда матур ?д?бият
«Китап укып елый алганнарны? К??еленд? булмый каралык»
«Кеше ?чен и? ??в?ле намус диг?н…»
«?ир й?зе шундый ки?, к??елле ??м якты»
Туган як
Туган авылым минем
ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
«С?з к??елд? очкын булып к?йри, С?з арыслан ит? й?р?кне»
Ай былбылым
«К?зге ачы ?илл?рд?»не укыгач
?Д?БИЯТ
Г. Камалны? «Беренче театр» комедиясенд? Бибине? башкалар бел?н м?н?с?б?те
С. Р?миев и?атында авылга м?х?бб?т
Татар ?д?биятында Тукай образы
Х?с?н Туфан шигырьл?ренд? чор сулышы
Илс?яр ми?а ни ?чен ошады?
«Йолдыз кашка турында баллада»да конфликт
«М??лия ниг? к?лде?» ?с?рен хик?ял??че
?ч М?хм?т
«Наил ??м Фаил» повестенда хик?ял??че герой
Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? лирик мин
Р. Ми?нуллин шигырьл?ренд? юмор алымнары
Мин сезг? яраткан героем турында язарга телим
VII сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
«?ир шарын васыять итик балаларга! Сакласыннар, олыларны? ышанычын акласыннар!»
Мин сезг? яраткан шагыйрем турында с?йл?рг? телим
«Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без»
Яш?, Казаным!
Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (I)
Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (II)
Мин сезг? ?земне? яраткан ?с?рем турында язарга телим (III)
«К?йне?, телне?, гореф-гад?тл?рне? бар ?з мо?ы, бар ?з хисл?ре»
ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
С?ембик? турында уйланулар
?Д?БИЯТ
«Каюм Насыйри ?з халкыны? ??м ?з чорыны? улы булган»
Г. Тукайны? «Печ?н базары, яхуд я?а Кисекбаш» поэмасында Печ?н базары ??елл?ре
Д?рдм?нд лирикасында ф?лс?фи уйланулар
Д?рдм?ндне? «Видагъ» шигырен? салынган ф?лс?ф?
Гасырлар ??м минутлар
Татар ?д?биятында ??м с?нгатенд? Муса ??лил образы
К. Насыйрины? «?б?галисина» кыйссасында фантастик элементлар
Фатих Х?снине? «Й?зек кашы» ?с?ренд? В?сил?не? тышкы портреты
Шулай ?лде Ватан улы
«Сез — болгар бабалары, Без — аны? балалары»
Мин сезг? яраткан язучым турында с?йл?рг? телим
«Бер ананы? биш улы» повестенда эчкечелекк? китерг?н с?б?пл?рне ачу
VIII сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
Сез «… кабызган утлар с?нми алар, С?нми алар х?т?р ?илл?рд?…»
Хаклык ?чен к?р?шчел?р сафында минем урыным
Халкымны? к??ел байлыгы
Б?генге татар драматургиясенд? замандашым
Н?кый Ис?нб?т — фольклорчы
ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
Тарихлардан килг?н хакыйкать
«Идег?й» дастанында Туктамыш хан ??м Котлыкыя арасындагы вакыйгалар
?Д?БИЯТ
Фатих К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» хик?ясенд? табигать тасвиры
Ф. К?римине? «Салих бабайны? ?йл?н?е» ?с?ренд? ?з?к геройга характеристика
?. Такташны? «Алсу» поэмасындагы т?п фикер
А. Расихны? «Дустым Мансур» ?с?рен? рецензия
М. ??лилне? «Сандугач ??м Чишм?» ?с?ренд? яш?? м?гън?се турында фикер
Икенче б?лек
IX сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
«Кил?ч?ге бар милл?т без, Ш?хесл?рг? бай милл?т без»
Ил х?тере — вакыт к?пере
Я?а гасыр башында милл?тебезне? кил?ч?ге турында уйлануларым
ТАТАР ХАЛЫК АВЫЗ И?АТЫ
Мифлар — хыял тудырган д?нья
М. Кашгарыйны? «Диван…»ында м?кальл?р
?Д?БИЯТ
Алтын Урда чоры — татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры
С. Сараи и?атында чагылыш тапкан ?хлакый-этик тал?пл?р ?ыелмасы
Утыз Им?ни и?атында гыйлем-м?гъриф?т темасыны? чагылышы
Казан ханлыгы шигъриятенд? суфичылык чагылышы
Татар поэзиясенд? ?хлак проблемасы
«Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» пьесаларына чагыштырма анализ
«Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларыны? жанр ?зенч?лекл?ре
«Бичара кыз» ??м «Р?дде бичара кыз» драмаларын ?зара чагыштыру
X сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
Яраткан ?с?рем турында язарга телим
Г. Б?широв ?с?рл?ренд? Туган як образы
?Д?БИЯТ
?д?бият м?йданына алып килг?н ?с?р
Г. Исхакыйны? «Т?галлемд? с?гад?т…» ?с?ренд? уздырылган карашлар
Г. Исхакыйны? беренче ?с?рл?ренд? яманлык бел?н яхшылык к?р?ше
Гаяз Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? гыйфф?тлелек м?сь?л?се
?д?би ?с?рл?рд? бетем турында уйлануларым
Г. Исхакыйны? башлангыч чор ?с?рл?ренд? бетем
Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында аталар ??м балалар каршылыгы
Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында халыкчылык м?сь?л?се
Ф. ?мирханны? «Яшьл?р» пьесасында я?ача яш?? идеалы
М. Гафури поэзиясе — «чорны? к?зе ??м колагы»
Рус шигъриятене? Г. Тукайга т?эсире
XI сыйныф
Г?З?Л ГАМЬ
Я?а ?с?р укыгач
?. Гаффарны? «Язлар мо?ы» драмасыны? идея-тематик эчт?леге
Б?генге ?д?биятта милли проблемалар
С?хн? ?д?биятыбыз турында уйлануларым
Б?генге татар драматургиясе турында уйлануларым
«Остаз»
«?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (I)
«?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (II)
«?лемн?ре бел?н ?лемсезлек яулап ала безне? шагыйрьл?р» (III)
?Д?БИЯТ
М. ??лилне? «Юллар» шигыре
Г. ?пс?л?мов и?атында батырлык темасы
Кеше кит? — ?ыры кала
Т. Ми?нуллинны? «?лдермешт?н ?лм?нд?р»енд? реаль ??м шартлы образларны? ?зара м?н?с?б?те
Татар ?д?биятында ?ит?кче образы
«Дала буйлап кылганнар й?гер?…»
А. Гыйл??ев — драматург
?ченче б?лек
Сочинение язарга ?йр?н?без
Сочинение язу ?и?елме?
Сочинениене? т?п т?рл?ре
Сочинениег? куелган кайбер тал?пл?р
АВТОРДАН
Бу китап ата-аналарны?, укучыларны?, м?галлимн?рне? ?тенечл?рен ты?лап язылды. Аннан файдаланучылар язма эшл?рне с?зг?-с?з к?черм?сл?р, н?къ алардагыча фикер й?ртм?сл?р, хезм?тне бары тик гап-гади ?рн?кл?р ?ыелмасы итеп кен? санарлар диг?н ?метт? калабыз.
Кайбер язма эшл?рд? ?д?бият буенча д?реслек автор-ларыныкына туры килм?г?н карашлар уздырылды. Бу ис? башкача да уйлап булганлыкны к?рс?т? ?чен кир?к иде. Кайвакыт мин ?з-?зем бел?н килешмич?, эчемн?н ген? б?х?сл?шеп т? эшл?дем. Х?рм?тле укучым, онытма: ??р хезм?т, беренче чиратта, ?зенч?лекле булуына карап б?ял?н?.
Без сочинениел?рд? галимн?р к?реп яис? ?йтеп бетерм?г?н фикерл?р барлыгына с?ен?без, ч?нки кулланма гам?лд?ге д?реслекл?рне тулыландыру, баету эшен д? башкарачак.
Матбугатта кайвакыт м?кт?п укучылары ?чен ?рн?к эшл?р басыла. Аларда еш кына темага кагылышсыз урыннарны?, стиль хаталарыны? к?плеге, ? инде иншаларны? озынлыгы к?з?тел?. Автор б?тен белг?нен, эзлеклеме, кир?кме-юкмы, мен? мин булдырам диг?нд?й, бер эшк? тутырып калдырырга тырыша. ?леге сочинениел?рне? кайберл?рен кал?м бел?н к?череп язса?, бернич? д?фт?р кир?к булыр иде.
Югары уку йортларына имтихан тапшыручыларга да нибарысы ?ч куш бит к?газь бирел?, шуннан да арттырмаска тырышуларын сорыйлар. Кемдер шуны? ?ч кен? битен файдалана. Бер??не? ул да кулыннан килми… Бер ?к фикерне ?ле болай, ?ле тегел?й ?йл?ндер?… Озынлыктамыни хикм?т?! Фикер й?рт? бел?е?не к?рс?т син!
Х?тта чыгарылыш сыйныф укучыларыны? да бик сир?кл?ре ген? тир?н ф?нни эчт?лекк? ия зур к?л?мле иншалар яза ала. «Артык акыллы» хезм?тл?рд? ис? гыйльми ?д?бият бел?н яхшы таныш кеше еш кына кайбер ??мл?л?рне? башкалардан (кайвакыт х?тта с?зг?-с?з!) алынганлыгын к?р? ??м ?зен алдангандай сиз?.
Чыгарылыш имтиханнарын ф?нне йомшак ?зл?штер?че д?, уртача укучы да, белеме бел?н ипт?шл?ренн?н нык аерылып торганнар да тапшыра, шунлыктан темалар да т?рле катлаулылыкта т?къдим ител?. Сочинение китапларын ?зерл?г?нд?, без моны онытып ?иб?р?без. Кайвакыт укытучылар да ??р укучыдан берд?й эш тал?п ит?, шунлыктан аны ата-ана да, к?рше апа да языша. М?кт?пт? сочинениел?рен? гел «5» алып килг?нн?р д?, укырга керг?нд?, к?телм?г?н авырлык алдында торгандай, югалып калалар. К?череп булмый, сорарга укытучы юк, язышырга апа-абый янда т?гел, чыганаклар карарга да р?хс?т ителми…
Укучы ?ч ??мл? терк?с?-терк?сен, ?мма ул аны? ?зенеке, ?ич югы укыган хезм?тл?ренн?н ист? калдырган юллардан файдаланган эш булсын иде. IХ-ХI сыйныфта белем бир?чел?р м?кт?пт?, бала алдына китаплар тезмич? ген?, инша яздырырга вакыт тапсыннар иде.
Безг?, тормыш т??риб?се туплаганнарга, кечкен?л?рч? фикер й?рт? шактый кыен, шу?а к?р? т?б?н сыйныфларга аталган б?лекк?, балаларга якын булсын дип, кызым Та?г?л эшл?рен урнаштырдык, кайбер сочинениел?рд? ул язганнардан аерым ?зекл?р, ??мл?л?р китердек.
Бигр?к т? беренче б?лекк? т?рле м?кт?п укытучылары яздырган сочинение темалары сайланды ??м д?реслект?ге биремн?р д? иск? алынды. Алар сезг? балаларны? бик кызык уйлау ?зенч?леген к?рс?тер. Зин?ар, укучыларны кече яшьт?н ?к ?зегезч? ген? с?йл?рг?, катгый план буенча гына язарга м??б?р итм?гез. К??е-ленд?гесен ачып салырга курыкмаган, к?лкесен д?, кай-гылысын да, олылар яшерг?нне д? яза алган баладан гына зур ш?хес, и?ат кешесе чыга.
Алда ?йтелг?н фикерне тагын бер кат ассы-зыклыйсы, ки??йт?се кил?: бигр?к т? бишенче, алтынчы сыйныфларда ??м х?тта ?ле ?иденче сыйныфта да тир?н эчт?лекле, к?л?мле сочинениел?р язу зур к?пчелек ?чен бик авыр. Язма эшл?рд? аларны? аерым бер образга б?я бир?л?ре, ?с?р укудан туган т?эсирл?ре бел?н уртаклаша алулары да ?итк?н дип саныйм мин. Китерелг?н хезм?тл?р ис? матур язу осталыгына ??м м?ст?кыйль фикер й?рт? с?л?тен? ия балаларга хас биеклект? дип уйлыйм. Ул эшл?р башкаларга, укытучыларга и?ат ит? юлларын к?рс?тс?, бик шат булачакмын.
Без тема буенча б?тен фикерл?рне ?йтеп бетер?не максат итм?дек, калган фикерл?рне икенче т?р башламлы эшл?р ?чен калдырдык. ?ле укучыны? да ?з с?зен ?йт?се яис? безнекен ?з белг?нн?ре бел?н тулыландырасы, д?вам ит?се бар бит. Т?къдим ителг?н хезм?тл?р — нигезд?, д?рест? ?тк?н материалны, ?д?бият теориясенн?н белемн?рне ныгыту юн?лешенд?.
Б?генге ?ти-?нил?р, сигезьеллык (тугызъеллык) м?кт?пне т?мамлаганда, ана теленн?н сочинение язалар иде. Бу вакытка инде балаларны? к?пчелеге чын м?гън?сенд? м?ст?кыйль, ф?нни фикер й?ртерг? ?йр?н?, аны? тормышка ?з карашы формалаша. Алдагы сыйныфларда без аларда, зур тырышлык куеп, ?кренлек бел?н язма с?йл?м к?некм?л?ре булдырабыз. ?лб?тт?, еллар узган саен, баланы? м?ст?кыйль язу осталыгы арта, ныгый, ? карашлары тагын да ки??я, кызыграк була бара.
XI сыйныф укучылары ?д?бияттан чыгарылыш имтиханнары тапшырачак. Шуны к?зд? тотып, без 2002 елда т?къдим ителг?н темалар буенча да сочинение ?рн?кл?ре китердек. Алар т?рле сыйныфларга таратылды, д?рес темалары бел?н б?йл?нешт?, яшь ?зенч?лекл?рен ис?пк? алып, т?рле к?л?мд? ??м тир?нлект? башкарылды. Бер ?к тема буенча алтынчы сыйныфта укучы язган эш ??м м?кт?пне т?мамлаучыныкы бер д?р???д? булмавын ист?н чыгармасагыз иде. Шул ук вакытта алтынчыда укучы с?л?тле баланы? эше югары сыйныфны? ф?нне йомшаграк ?зл?штер?чесенекенн?н яхшы да була ала бит! Кыскасы, бу китапка ниндидер катгый тал?пл?рд?н чыгып башкарылган хезм?т дип карарга кир?кми.
Кайбер??л?р, мин изложениене бик ?и?ел язам, сочинениене бик авыр ерып чыгам яис? б?тенл?й яза алмыйм, дип зарлана. ?г?р шулай ик?н, бу — ?с?рне игътибарсыз укудан, аны а?ламаудан, уйларга ирен?д?н кил?. Язма с?йл?мне? шулай ук башта туган фикерл?рне? бер чагылышы булуы берегезд? д? шик тудырмаска тиеш. С?зсез чагылдырылган уй юк. Дим?к, ?зер фикер бирс?л?р — язабыз, бирм?с?л?р — уйлап баш ватмыйбыз булып чыга. Калдырган хаталарыбыз ис? тел кагыйд?л?рен бел?ебезне, аны куллану к?некм?л?рене? нык т?геллеген к?рс?теп тора. Бу урында шуны да иск?рт?се кил?: со?гы елларда чыккан с?злекл?рд?, д?реслекл?рд? с?з язылышларында аерма бар, шунлыктан без элеккеге чыганакларга таяндык, ?мма кил?ч?кт? галимн?р, уртак бер фикерг? килеп, аларны билгеле бер нормаларга буйсындырырлар диг?н ?метт? калабыз.
Укучыны? язма эшк? с?л?те остазына да бик б?йле. ?г?р ул сыйныфны? хик?я-повестьны, романны а?лавына ирешм?с?, язу эшл?рен? с?л?тсез, стиль хаталарына тоемсыз булса, ?з ихтыярына калдырылган бала ничек ?ссен, ?итешсезлекл?рен ничек к?рсен ди?!
Минем м?галлимн?рг? ?йт?се килг?нем шул: теманы балаларга т?къдим ит?р алдыннан ?ич югы к??елегезд? бернич? вариантта язма эш тудырыгыз. ?г?р аны башкару ?зегезг? д? бик авыр ик?н, сезне? к?зегезг? карап торган баладан ни к?т?рг? ??м аннан ничек тал?п ит?рг??!
Ана телебезне бозмыйча, матур итеп с?йл?шк?н, язган, озак еллар узгач та, р?хм?т хатлары юллаган укучыларыгыз булуын телим мин сезг?, д?ньяны? и? авыр, и? ?аваплы бурычларын ?з ?стегезг? алган хезм?тт?шл?рем!