Туган ягыма кыш килде Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар. Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде. К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук». Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала. Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш! (VII сыйныф.) VI—VII сыйныфларда сораулар ярд?менд? фикер й?рт? характерындагы ?аваплар алу эшл?ре оештырыла, ч?нки мондый к?нег?л?р шул типтагы сочuнeнueл?рг? х?зерлек этабын ?тил?р. ? VIII сыйныфта фикер й?рт? тибындагы сочuнeнueл?р ?стенд? системалы эш алып барыла. Фикер й?рт? характерындагы сочuнeнueл?р к?бесенч? сыйныфтан тыш ??м ?ст?м? укылган ?д?биятка, аларны? геройлары турында м?ст?кыйль р?вешт? фикер й?рт?г? нигезл?н?. ?мма фикер й?рт? характерындагы ??р сочuнeнueне? сыйныфтан тыш укуга гына нигезл?н?е д? д?рес т?гел. Аны? ?чен темалар тормыштан ??м ?йл?н?-тир?не? ?зенн?н д? алына. М?с?л?н, «Китап акылы — кояш яктылыгы», «Китап уку — и? яхшы белем алу» ?. б.
Сочинение. И?ади хик?я. Кышкы урман. Карлары, бураннары бел?н салкын кыш килде. ?йе, кыш безне? кир?кне бир?! Колакларны, битл?рне чемет?, борыннарны кызарта. Кояш та, аз гына к?ренеп тора да, ашыга-ашыга офыкка кереп югала. ? кышын табигать бик матур була. Аеруча, кыш к?не урман бик матур ??м якты. Куаклар ап-ак б?рек киял?р. Нарат – чыршылар яшел к?лм?кл?ре ?стенн?н мамык ш?л ябыналар. Алар, ?йтерсе? л?, мо?суланып, тир?н уйга чумганнар. Урман ху?асы аю, т?мле т?шл?р к?р?-к?р?, р?х?тл?неп йоклый. Куянкайлар соры туннарын акка алыштырганнар. Урман тавыгы да кышны? р?х?тен бел?: ?йб?тл?п б?ре, мил?ш, кипк?н ?ил?кл?р ашый да, карга чумып йоклый. ?стенн?н ча?гы бел?н ?теп китс?? д? уянмас. Чукырлар салкыннан бер д? курыкмыйлар. Алар кыш к?не д? бала чыгаралар. Сир?к кен? ата чукыр ояга очып кил? д?, ана чукырны алыштыра. ?зе байтак кына утырып, н?ни йомыркаларга т?н ?ылысын бир?. Бу вакытта анасы куак, агачлар тир?сенд? чыр-пыр очып й?ри, тамагын туйдыра. Бу салкында утырып, чеби чыгарып кара! Чукырлар гына шулай итеп кыш к?не бала чыгаралар. Бигр?к га??еп бу табигать! Урмандагы сихри тынлыкны тукран боза. Ул агачлардагы кортларны ашый. Мен? бер ботактан к?ртлек очып т?ште. Шунда ук аны? артыннан к?лт? койрыклы т?лке й?герде. Бер м?лд? к?ртт? алар арасында к?р?ш башланды: кайсы ?и??р? Тир? – якка кар тузаны очты, пырылдап, к?ртлек т?лке агайдан котылырга азапланды, л?кин ?ир?нк?й к?чле иде. Т?лке аны муеныннан тотып алган да, тыпырчынуына карамыйча, тир?н кардан с?йр?п алып китте. Ул урында кошны? йоннары , т?лке эзл?ре ген? калды. ?йе, кышын да урманда тормыш д?вам ит?… Мен? кин?т ?ил чыкты. ??я?ле буран башланды. Моны к?реп, агачлар башларын селкеп куйдылар. Тынлыкны? бет?е кош –кортларга да ошамады. Кошлар я т?б?н?йдел?р, я к?кк? к?т?релдел?р. Буран к?ч?йг?ч, алар д? ояларына ашыктылар. Мин, кардагы урман картасын укый – укый, ча?гыда с?ях?темне д?вам иттем. Шулай да, бик матур ??м серле ул кышкы урман! Табигатьне? г?з?ллеген к?р? ??м тоя белерг? кир?к.
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар. Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде. К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук». Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала. Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш!
Мин ирт?н йокыдан тордым. Урынымны ?ыйдым. Бит-кулларымны юдым, тешл?ремне чистарттым. Т?р?з?д?н урамга карасам, б?тен ?ир ап-ак. Кар ява, кар! Киенеп урамга чыктым. Урамда чып-чын кышкы к?н. ?ле кич? ген? кап-кара булган ?ир ап-ак кар бел?н капланган. Б?тен д?ньяда аклык, сафлык х?кем с?р?. Аяк астында я?а яуган кар шыгыр-шыгыр кил?. Кар б?ртекл?ренд? аклык та, сафлык та, шатлык та бар. Кар яуганда, к?зл?рем ген? т?гел, к??елем д? ирк?л?н?. Ап-ак б?ск? т?ренг?н агачларны кем матур дим?с? Саф, салкын ?авасы? сулап, к?кр?ге?? шифа ??м д?ва аласы?. Керфекл?ре??, ч?че??, иренн?ре?? к?б?л?к кар килеп куна. Бу карлар барысы да синеке. ?илне бишек итеп, кар б?ртекл?ре тирб?л?. Кар ява, яусын ?йд?, шатлыклар чиксез булсын! ?р-я?а ?ирл?рне ?зл?штерг?нд?й, беркем д? аяк басмаган я?а яуган карга эз салып баруы ? ?зе бер мог?иза. Я?а яуган кар ?стенд? тормышны? бар сулышы ярылып ята. Урам буйлап узганда, кемне?дер ?ен? эз кер?ен, кайсыны?дыр урам буйлап узуын к?р?се?. ?н? ерак т?гел, шаярып уйнашкан эт эзл?ре ярылып ята, а?а каршы якта ? ат чанасы эзе. Мондый хозурлык бары кыш к?не ген? була ала. ? безг?, балаларга, кышын тагын да р?х?т ??м к??елле. Кышны? уеннары гына да ни тора бит! Кар йомарлап атышу, ?епшек кардан кар бабай ??м кар кызы, тагы ?лл? нинди фигуралар ясау дисе?ме ? берсе д? калмый. Тимераякларга, чаналарга, ча?гыларга да чират ?ит?. Арты?нан кар ?ерм?л?ре калдырып, биек-биек таулардан ча?гы-чана шуу нинди к??елле! Ул шугалакта тимераяк шууларны? р?х?тлеге с?йл?п бетергесез! ?зе?не? юешл?неп бетк?не?не д? сизмисе?. Пальто?ны? ит?кл?рен? бозлар катып бет?. Биял?йл?ре?н?н су тама. Алай да ?йг? кайтасы килми. Болар барысы да кыш к?не ген? була торган к?ренешл?р. Шу?а к?р? без кышны яратабыз.
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар. Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде. К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук». Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала. Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш! (VII сыйныф.) VI—VII сыйныфларда сораулар ярд?менд? фикер й?рт? характерындагы ?аваплар алу эшл?ре оештырыла, ч?нки мондый к?нег?л?р шул типтагы сочинениел?рг? х?зерлек этабын ?тил?р. ? VIII сыйныфта фикер й?рт? тибындагы сочинениел?р ?стенд? системалы эш алып барыла. Фикер й?рт? характерындагы сочинениел?р к?бесенч? сыйныфтан тыш ??м ?ст?м? укылган ?д?биятка, аларны? геройлары турында м?ст?кыйль р?вешт? фикер й?рт?г? нигезл?н?. ?мма фикер й?рт? характерындагы ??р сочинениене? сыйныфтан тыш укуга гына нигезл?н?е д? д?рес т?гел. Аны? ?чен темалар тормыштан ??м ?йл?н?-тир?не? ?зенн?н д? алына. М?с?л?н, «Китап акылы — кояш яктылыгы», «Китап уку — и? яхшы белем алу» ?. б. ⇐ Предыдущая12345678910Следующая ⇒ Date: 2015-09-18; view: 1290; Нарушение авторских прав
Кыш Без ял к?ненд? ча?гыда урманга барырга уйлаган идек. Мен? б?ген ял к?не. Кыш шундый матур! Тир?-якка к?з салса?, ?йтерсе? л? б?тен ?ир й?зен? ап-ак, тип-тигез кел?м япканнар. ?ле ул гынамы со?? Кел?м ?стенд? ме?л?г?н к?меш йолдыз ?емелди диярсе?. Ак кардан к?зл?р камаша. К?к й?зе з?п-з??г?р, бер ген? болыт ?с?ре д? юк. Кояш югары к?т?релг?н, тик ул х?зер ?ылытмый. ?йл?н?-тир? тып-тын, ара-тир? чыпчыклар чыркылдашканы ишетелеп куя. Без урманга юл тоттык. Ни?аять, урманга килеп ?иттек. Биред? агачлар бик горур кыяф?тт? ??м тыныч кына басып торалар. Алар инде к?пт?н ??йге яшел киемн?рен салып, кар-б?сл?рг? т?ренеп, кышкы йокыга талганнар. Кайбер агачлар башларына ак б?рек киг?нн?р. Биред? д? ?зен? бер т?рле тынычлык х?кем с?р?. Ч?! Н?рс? кыштырдый? Кышкы ак тунын киг?н куян ик?н. ?н?, як-ягына каранды да, колакларын торгызып, чабып китте. Кайдадыр тук-тук итк?н тукран тавышы да ишетелг?л?п куя. VI сыйныфта ел фасылларын берг? берл?штереп т? язарга була. М?с?л?н, «Табигать мизгелл?ре» диг?н темага сочuнeнue язганда т?б?нд?ге моментларга тукталырга м?мкин. Г. Тукайны? «Анда бик салкын в? эссе т?гел, урта ?ава, ?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява», диг?н с?зл?рен эпиграф итеп алырга м?мкин. План. 1. Яз башы. 2. Туган ягым каеннары. 3. Ч?ч?кле ??й озак к?ттерм?де. 4. Алтын к?з д? ?итте. 5. Кырга ак кардан юрган ябылган. 6. Туган илг? м?х?бб?т кечкен?д?н ?зе? яш?г?н т?б?кне яратудан башлана. Туган як, аны? г?з?л табигате турында М?слим урта м?кт?бе (М?слим районы) укучыларыны? язмасыннан ?зек китер?без.
«Туган ягыма алтын к?з килде» (сочинение) Сары тос-к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышы шул к?з. Кояшлы к?нн?р бакча, парк, урманнар алтынга манчылгандай була. Юкка гына к?зне алтын димил?р. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиннар и?ат ителг?н. Алтын к?з диюг? без табигатьт?ге тышкы буяу – биз?кл?рне ген? к?зд? тотмыйбыз, ?лб?тт?. К?зне? алтынлыгы, аны? кадерле, барыннан да бигр?к, к?зге муллык бел?н билгел?н?. К?з башлану бел?н к?нн?р кыскалана. Сизелертек салкынайта. К?к йозен авыр болытлар каплап ала. Мен? ирт?д?н я?гыр сиб?л?рг? тотына. Кайбер к?нне иренеп кен? сиб?л?г?н я?гыр кичк? кад?р туктамый. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гылана. ? ирт?н ялт итеп кояш чыга. К?к й?зе шундый з?нг?р, саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып ап – ак томан сузылып яткан. Салкын. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Кырау т?шк?н. Ак томаннар арасыннан, кызыл т?г?р?к булып, кояш к?т?рел?. Ул ?зене? тансык нурлары бел?н ?ирне ?ылытырга тырыша. Акрын гына томан тарала. К?з к?не яктылык та, ?ылылык та шактый ук кими. Шу?а к?р? яфракларны? яшеллеге сары, кызгылт- сары, к?гел?ем т?слерг? алмашына. Агачлардан усак, мил?ш, ?р?нгене? ген? к?зге яфраклары кызыл. Калган агачларны? яфраклары саргая, л?кин бар да ?зенч?: каен яфраклары ачык сары т?ск?, караманыкы – кара?гы сары, им?ннеке – саргылт сары, юк?неке – алтынсу сары т?ск? кер?. Читт?н караганда, агачны? яфраклары бар да бер т?сле к?рен?. ? кулы?а алып караса? – нинди ген? т?сл?р юк монда! Яшел буй – буй сызыклар, к?р?н таплар, соры биз?кл?р. Бар агачлар h?м куаклар, и? матур киемн?рен киеп, к?зге б?йр?мг? ?зерл?нг?н сыман. Усал, ачы к?зге ?ил, яфракларны ботакларыннан ?зеп алып, ?лл? кайларга очырып алып кит?. Сары, кызыл, к?р?н, ш?мах? яфраклар, hавада бераз тирб?леп очканнан со?, ?ай гына ?ирг? яталар. ?йтерсе? л? ?ир ?стен? сары юрган т?ш?лг?н. Тизд?н агачлар ялангач кала. К?з башында ук к?п кен? кошлар т?ркемн?рг? ?ыела башлыйлар. Аларны? к?зге с?ях?тл?рен? вакыт ?ит?. Бер?мл?п т?, т?ркемл?п т?, кошлар туган якларыннан, кыш ?тк?р? ?чен, ерак ?ирлерг? очып кит?. Кайберл?ре бик ерак та китми, ? кайберл?ре ме?н?г?нч? километр юл узалар. К?зне? аяз к?ннеренд?, кыйгач ?епк? тезелешеп, торналар очып уза. Сиск?ндергеч таныш тавышлары бик якында, колак т?бенд? ген? я?гырый кебек, ? ?зл?ре ?н? нинди биект?, ак болытларга орынып ук очып баралар. Канатны канатка туры китереп, тигез р?т булып, чел?нн?р оча. ? кыр ?рд?кл?ре ерак очышлар вакытында бер – бер артлы тезел?л?р, кайчакта аларны? сафлары дуга формасында була. Сыерчык, мил?ш чыпчыгы кебек ваграк кошлар, т?ртипсез р?вешт?, к?т? булып очалар. М?ст?кыйль булып, аерым очкан кошлар да бар. 7 сыйниф укучысы Батдалов Илнур эше 2014 ел
Мин кышны бик яратам.Чонки без кыш конендэ чангыда шуабыз,хоккей уйныйбыз.Туган ягыма кыш килде Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар. Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде. К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук» . Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала. Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш!
Туган ягыма кыш килде
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар.
Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде.
К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук».
Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала.
Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш! (VII сыйныф.)
VI—VII сыйныфларда сораулар ярд?менд? фикер й?рт? характерындагы ?аваплар алу эшл?ре оештырыла, ч?нки мондый к?нег?л?р шул типтагы сочuнeнueл?рг? х?зерлек этабын ?тил?р. ? VIII сыйныфта фикер й?рт? тибындагы сочuнeнueл?р ?стенд? системалы эш алып барыла. Фикер й?рт? характерындагы сочuнeнueл?р к?бесенч? сыйныфтан тыш ??м ?ст?м? укылган ?д?биятка, аларны? геройлары турында м?ст?кыйль р?вешт? фикер й?рт?г? нигезл?н?.
?мма фикер й?рт? характерындагы ??р сочuнeнueне? сыйныфтан тыш укуга гына нигезл?н?е д? д?рес т?гел. Аны? ?чен темалар тормыштан ??м ?йл?н?-тир?не? ?зенн?н д? алына. М?с?л?н, «Китап акылы — кояш яктылыгы», «Китап уку — и? яхшы белем алу» ?. б.
Сочинение. И?ади хик?я.
Кышкы урман.
Карлары, бураннары бел?н салкын кыш килде. ?йе, кыш безне? кир?кне бир?! Колакларны, битл?рне чемет?, борыннарны кызарта. Кояш та, аз гына к?ренеп тора да, ашыга-ашыга офыкка кереп югала. ? кышын табигать бик матур була. Аеруча, кыш к?не урман бик матур ??м якты. Куаклар ап-ак б?рек киял?р. Нарат – чыршылар яшел к?лм?кл?ре ?стенн?н мамык ш?л ябыналар. Алар, ?йтерсе? л?, мо?суланып, тир?н уйга чумганнар.
Урман ху?асы аю, т?мле т?шл?р к?р?-к?р?, р?х?тл?неп йоклый. Куянкайлар соры туннарын акка алыштырганнар. Урман тавыгы да кышны? р?х?тен бел?: ?йб?тл?п б?ре, мил?ш, кипк?н ?ил?кл?р ашый да, карга чумып йоклый. ?стенн?н ча?гы бел?н ?теп китс?? д? уянмас. Чукырлар салкыннан бер д? курыкмыйлар. Алар кыш к?не д? бала чыгаралар. Сир?к кен? ата чукыр ояга очып кил? д?, ана чукырны алыштыра. ?зе байтак кына утырып, н?ни йомыркаларга т?н ?ылысын бир?. Бу вакытта анасы куак, агачлар тир?сенд? чыр-пыр очып й?ри, тамагын туйдыра. Бу салкында утырып, чеби чыгарып кара! Чукырлар гына шулай итеп кыш к?не бала чыгаралар. Бигр?к га??еп бу табигать!
Урмандагы сихри тынлыкны тукран боза. Ул агачлардагы кортларны ашый. Мен? бер ботактан к?ртлек очып т?ште. Шунда ук аны? артыннан к?лт? койрыклы т?лке й?герде. Бер м?лд? к?ртт? алар арасында к?р?ш башланды: кайсы ?и??р? Тир? – якка кар тузаны очты, пырылдап, к?ртлек т?лке агайдан котылырга азапланды, л?кин ?ир?нк?й к?чле иде. Т?лке аны муеныннан тотып алган да, тыпырчынуына карамыйча, тир?н кардан с?йр?п алып китте. Ул урында кошны? йоннары , т?лке эзл?ре ген? калды. ?йе, кышын да урманда тормыш д?вам ит?…
Мен? кин?т ?ил чыкты. ??я?ле буран башланды. Моны к?реп, агачлар башларын селкеп куйдылар. Тынлыкны? бет?е кош –кортларга да ошамады. Кошлар я т?б?н?йдел?р, я к?кк? к?т?релдел?р. Буран к?ч?йг?ч, алар д? ояларына ашыктылар.
Мин, кардагы урман картасын укый – укый, ча?гыда с?ях?темне д?вам иттем. Шулай да, бик матур ??м серле ул кышкы урман! Табигатьне? г?з?ллеген к?р? ??м тоя белерг? кир?к.
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар.
Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде.
К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук».
Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала.
Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш!
Мин ирт?н йокыдан тордым. Урынымны ?ыйдым. Бит-кулларымны юдым, тешл?ремне чистарттым. Т?р?з?д?н урамга карасам, б?тен ?ир ап-ак. Кар ява, кар! Киенеп урамга чыктым. Урамда чып-чын кышкы к?н. ?ле кич? ген? кап-кара булган ?ир ап-ак кар бел?н капланган. Б?тен д?ньяда аклык, сафлык х?кем с?р?. Аяк астында я?а яуган кар шыгыр-шыгыр кил?.
Кар б?ртекл?ренд? аклык та, сафлык та, шатлык та бар. Кар яуганда, к?зл?рем ген? т?гел, к??елем д? ирк?л?н?. Ап-ак б?ск? т?ренг?н агачларны кем матур дим?с? Саф, салкын ?авасы? сулап, к?кр?ге?? шифа ??м д?ва аласы?. Керфекл?ре??, ч?че??, иренн?ре?? к?б?л?к кар килеп куна. Бу карлар барысы да синеке. ?илне бишек итеп, кар б?ртекл?ре тирб?л?. Кар ява, яусын ?йд?, шатлыклар чиксез булсын!
?р-я?а ?ирл?рне ?зл?штерг?нд?й, беркем д? аяк басмаган я?а яуган карга эз салып баруы ? ?зе бер мог?иза.
Я?а яуган кар ?стенд? тормышны? бар сулышы ярылып ята. Урам буйлап узганда, кемне?дер ?ен? эз кер?ен, кайсыны?дыр урам буйлап узуын к?р?се?. ?н? ерак т?гел, шаярып уйнашкан эт эзл?ре ярылып ята, а?а каршы якта ? ат чанасы эзе. Мондый хозурлык бары кыш к?не ген? була ала.
? безг?, балаларга, кышын тагын да р?х?т ??м к??елле. Кышны? уеннары гына да ни тора бит! Кар йомарлап атышу, ?епшек кардан кар бабай ??м кар кызы, тагы ?лл? нинди фигуралар ясау дисе?ме ? берсе д? калмый. Тимераякларга, чаналарга, ча?гыларга да чират ?ит?. Арты?нан кар ?ерм?л?ре калдырып, биек-биек таулардан ча?гы-чана шуу нинди к??елле! Ул шугалакта тимераяк шууларны? р?х?тлеге с?йл?п бетергесез! ?зе?не? юешл?неп бетк?не?не д? сизмисе?. Пальто?ны? ит?кл?рен? бозлар катып бет?. Биял?йл?ре?н?н су тама. Алай да ?йг? кайтасы килми. Болар барысы да кыш к?не ген? була торган к?ренешл?р. Шу?а к?р? без кышны яратабыз.
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар.
Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде.
К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук».
Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала.
Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш! (VII сыйныф.)
VI—VII сыйныфларда сораулар ярд?менд? фикер й?рт? характерындагы ?аваплар алу эшл?ре оештырыла, ч?нки мондый к?нег?л?р шул типтагы сочинениел?рг? х?зерлек этабын ?тил?р. ? VIII сыйныфта фикер й?рт? тибындагы сочинениел?р ?стенд? системалы эш алып барыла. Фикер й?рт? характерындагы сочинениел?р к?бесенч? сыйныфтан тыш ??м ?ст?м? укылган ?д?биятка, аларны? геройлары турында м?ст?кыйль р?вешт? фикер й?рт?г? нигезл?н?.
?мма фикер й?рт? характерындагы ??р сочинениене? сыйныфтан тыш укуга гына нигезл?н?е д? д?рес т?гел. Аны? ?чен темалар тормыштан ??м ?йл?н?-тир?не? ?зенн?н д? алына. М?с?л?н, «Китап акылы — кояш яктылыгы», «Китап уку — и? яхшы белем алу» ?. б.
⇐ Предыдущая12345678910Следующая ⇒
Date: 2015-09-18; view: 1290; Нарушение авторских прав
Кыш
Без ял к?ненд? ча?гыда урманга барырга уйлаган идек.
Мен? б?ген ял к?не. Кыш шундый матур! Тир?-якка к?з салса?, ?йтерсе? л? б?тен ?ир й?зен? ап-ак, тип-тигез кел?м япканнар. ?ле ул гынамы со?? Кел?м ?стенд? ме?л?г?н к?меш йолдыз ?емелди диярсе?.
Ак кардан к?зл?р камаша. К?к й?зе з?п-з??г?р, бер ген? болыт ?с?ре д? юк. Кояш югары к?т?релг?н, тик ул х?зер ?ылытмый. ?йл?н?-тир? тып-тын, ара-тир? чыпчыклар чыркылдашканы ишетелеп куя.
Без урманга юл тоттык. Ни?аять, урманга килеп ?иттек. Биред? агачлар бик горур кыяф?тт? ??м тыныч кына басып торалар. Алар инде к?пт?н ??йге яшел киемн?рен салып, кар-б?сл?рг? т?ренеп, кышкы йокыга талганнар. Кайбер агачлар башларына ак б?рек киг?нн?р. Биред? д? ?зен? бер т?рле тынычлык х?кем с?р?. Ч?! Н?рс? кыштырдый? Кышкы ак тунын киг?н куян ик?н. ?н?, як-ягына каранды да, колакларын торгызып, чабып китте. Кайдадыр тук-тук итк?н тукран тавышы да ишетелг?л?п куя.
VI сыйныфта ел фасылларын берг? берл?штереп т? язарга була. М?с?л?н, «Табигать мизгелл?ре» диг?н темага сочuнeнue язганда т?б?нд?ге моментларга тукталырга м?мкин.
Г. Тукайны? «Анда бик салкын в? эссе т?гел, урта ?ава, ?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява», диг?н с?зл?рен эпиграф итеп алырга м?мкин.
План.
1. Яз башы.
2. Туган ягым каеннары.
3. Ч?ч?кле ??й озак к?ттерм?де.
4. Алтын к?з д? ?итте.
5. Кырга ак кардан юрган ябылган.
6. Туган илг? м?х?бб?т кечкен?д?н ?зе? яш?г?н т?б?кне яратудан башлана.
Туган як, аны? г?з?л табигате турында М?слим урта м?кт?бе (М?слим районы) укучыларыны? язмасыннан ?зек китер?без.
«Туган ягыма алтын к?з килде»
(сочинение)
Сары тос-к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышы шул к?з.
Кояшлы к?нн?р бакча, парк, урманнар алтынга манчылгандай була. Юкка гына к?зне алтын димил?р. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиннар и?ат ителг?н. Алтын к?з диюг? без табигатьт?ге тышкы буяу – биз?кл?рне ген? к?зд? тотмыйбыз, ?лб?тт?. К?зне? алтынлыгы, аны? кадерле, барыннан да бигр?к, к?зге муллык бел?н билгел?н?.
К?з башлану бел?н к?нн?р кыскалана. Сизелертек салкынайта. К?к йозен авыр болытлар каплап ала. Мен? ирт?д?н я?гыр сиб?л?рг? тотына. Кайбер к?нне иренеп кен? сиб?л?г?н я?гыр кичк? кад?р туктамый. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гылана. ? ирт?н ялт итеп кояш чыга. К?к й?зе шундый з?нг?р, саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып ап – ак томан сузылып яткан. Салкын. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Кырау т?шк?н. Ак томаннар арасыннан, кызыл т?г?р?к булып, кояш к?т?рел?. Ул ?зене? тансык нурлары бел?н ?ирне ?ылытырга тырыша. Акрын гына томан тарала.
К?з к?не яктылык та, ?ылылык та шактый ук кими. Шу?а к?р? яфракларны? яшеллеге сары, кызгылт- сары, к?гел?ем т?слерг? алмашына.
Агачлардан усак, мил?ш, ?р?нгене? ген? к?зге яфраклары кызыл. Калган агачларны? яфраклары саргая, л?кин бар да ?зенч?: каен яфраклары ачык сары т?ск?, караманыкы – кара?гы сары, им?ннеке – саргылт сары, юк?неке – алтынсу сары т?ск? кер?. Читт?н караганда, агачны? яфраклары бар да бер т?сле к?рен?. ? кулы?а алып караса? – нинди ген? т?сл?р юк монда! Яшел буй – буй сызыклар, к?р?н таплар, соры биз?кл?р. Бар агачлар h?м куаклар, и? матур киемн?рен киеп, к?зге б?йр?мг? ?зерл?нг?н сыман. Усал, ачы к?зге ?ил, яфракларны ботакларыннан ?зеп алып, ?лл? кайларга очырып алып кит?. Сары, кызыл, к?р?н, ш?мах? яфраклар, hавада бераз тирб?леп очканнан со?, ?ай гына ?ирг? яталар. ?йтерсе? л? ?ир ?стен? сары юрган т?ш?лг?н. Тизд?н агачлар ялангач кала.
К?з башында ук к?п кен? кошлар т?ркемн?рг? ?ыела башлыйлар. Аларны? к?зге с?ях?тл?рен? вакыт ?ит?. Бер?мл?п т?, т?ркемл?п т?, кошлар туган якларыннан, кыш ?тк?р? ?чен, ерак ?ирлерг? очып кит?. Кайберл?ре бик ерак та китми, ? кайберл?ре ме?н?г?нч? километр юл узалар.
К?зне? аяз к?ннеренд?, кыйгач ?епк? тезелешеп, торналар очып уза. Сиск?ндергеч таныш тавышлары бик якында, колак т?бенд? ген? я?гырый кебек, ? ?зл?ре ?н? нинди биект?, ак болытларга орынып ук очып баралар. Канатны канатка туры китереп, тигез р?т булып, чел?нн?р оча. ? кыр ?рд?кл?ре ерак очышлар вакытында бер – бер артлы тезел?л?р, кайчакта аларны? сафлары дуга формасында була. Сыерчык, мил?ш чыпчыгы кебек ваграк кошлар, т?ртипсез р?вешт?, к?т? булып очалар. М?ст?кыйль булып, аерым очкан кошлар да бар.
7 сыйниф укучысы Батдалов Илнур эше
2014 ел
Мин кышны бик яратам.Чонки без кыш конендэ чангыда шуабыз,хоккей уйныйбыз.Туган ягыма кыш килде
Алтын к?з кит?г?, таягына таянып, ап-ак сакаллы кыш кунакка килде. Ул акрын гына ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к кар яудырырга кереште. Кар б?ртекл?ре, жемелд?шеп, берсе бел?н берсе уйнап, ?ир-анага коелдылар. Озакламый ?ир ?сте ап-ак юрган ябынды. Кыш ?зене? ак кел?мен ??йде. Елгалар, к?лл?р ?сте к?зге кебек шома боз бел?н капланды. Зифа каеннар кар кызларыдай басып торалар.
Узган ??йне? табигый у?айсызлыкларыннан т?мам аптырап ал?ыган урман-кырлар, х?зерг? барысы да тукталып торып, кил?се елда эшне я?а к?ч бел?н ??м я?ача башлап ?иб?р? ?чен ак юрганга т?ренеп, тир?н йокыга талган. Тик песн?кл?рне? агач очыннан килеп ?ит?р-?итм?с н?зек авазлары ??м урман гайб?тчесе — саесканны?, юк х?б?рне бар итеп, агачтан агачка сикерг?л?п, чыркылдап й?р?е ген? кышкы урманга бераз ?анлылык ?р?. Матур кышкы кунакларыбыз — кызылт?шл?р инде октябрь ахырында ук килеп ?итк?нн?р иде. Безне? кышкы урманнар, бакчалар бу матур кошлардан башка бик ямансу булыр иде.
К?зге я?гыр к?нн?ренд?, затлы каурыйларын чылатудан куркып, агач куышында ачлы-туклы гомер уздырган зур чуар тукран, кышкы салкын к?нн?р урнашкач, ??р к?н ирт?к торып эшк? тотына: «Тук-тук-тук» .
Урман-кырлар ?стенд? кышкы тантаналы тынлык. Тик басу-кырлар ?стенн?н туктаусыз агылып торган ??я?ле буран гына ??р т?б?кт? кышкы кырыс т?ртипл?рне? ныклыгын к?з?теп, барлап й?ри. К?нн?н-к?н со?арып чыккан кояш, бераз вакыт салкынча елмаеп, урман-кырларны бил?п алган кышкы к?ренешл?рг? к?з ташлый да, к??елг? ятышсыз вакыйгалардан тизр?к читл?шерг? ашыккандай, я?адан офыкка таба т?г?ри башлый ??м тизд?н урман артына т?шеп югала.
Тыныч еллар, у?ышлы ??м б?хетле еллар килсен! Т?кле аяклары? бел?н т?рд?н уз кыш!