Туган телем Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан. Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м, ?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем Син туган тел аркылы. Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?. Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым. К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
?тк?м – ?нк?мне? теле Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м –?нк?мне? теле….. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле. Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды. Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам. Без – татарлар! Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья, бар халык. Без – татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!! Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд? Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга , х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын, Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене ?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?. Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз! Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен. Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул. Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н? Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле. ?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне? матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем. ??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата. Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел – тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба. Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул – Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш? берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з! ??м минем ?йт?сем килг?н фикерем : “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!” Яш?сен туган тел ,и? матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!!! Галиева Лилияна 10 сыйныф
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен Кич?-кич? килг?н ерактан. (?.Ерик?й) План. I. Ана теле — й?р?к теле. II. Татар теле — бай мираска ия булган тел. 1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле. 2. Кайгыртуга мохта? тел. 3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык. 4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый. III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез. — Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д? К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем. Саклый алса? — м??гелек фатихам. ?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!.. С. С?л?йманова Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел. Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?. ??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый. Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор. 1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты. Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь: Туган телд? ?ырлый чишм?, Туган телд? шаулый таллар. Туган телд? д?шс?м ген?, Туган ?ирем мине а?лар. ?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин. Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ти!» — дип, — К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас, Туган теле? ?ле бу булмас. Со? минутта ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Со? минутта ?йт? алса?: «?ти!» — дип,— К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр, Туган теле? ?н? шул булыр… Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар. Табулары к?йне ?ай озактыр, Югалтулар гына тиз а?а: Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел, Язмышларны, илне боза да! Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле. Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р. Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача. Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли. Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр. Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит. …Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н, Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н. Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?; Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..
Примерное сочинение-рассуждение (на татарском языке) на актуальные проблемы в нашей жизни – алкоголь, наркотики. “Матурлык д?ньяны коткарыр”, -дил?р. Минемч?, и? матур кешел?р – балалар. Без гаил?д?, м?кт?пт? т?рбиял?н?без. ? м?кт?п ул – д?ньяга, тормышка караш формалаша торган и? изге урын. Бала беренче тапкыр м?кт?пк? килг?ч ?зен? дуслар таба, алар бел?н аралаша. Еллар утк?н саен ул акыл, т??риб? туплый.Аны? тормышка ?з карашы, ??р н?рс?г? ?з фикере барлыкка кил?. Л?кин кешел?р табигать тарафыннан шундый т?рле итеп яратылганнар. Холык-фигыльл?ре, кыяф?тл?ре, социаль х?лл?ре, д?ньяга карашлары бел?н кешел?р бер-берл?ренн?н шактый аерыла. Безне? арада да т?рлел?ре бар. Дин юлына кереп китк?н, с?лам?т яш?? р?веше алып барган, акыллы, белемле яшьл?р бел?н бер- р?тт?н начар гад?тл?рг? иярг?нн?ре д? бик к?п. Мине бигр?к т? наркомания диг?н зур аф?т борчый. Элек без бу турыда телевизордан к?реп, газета-жуналлардан укып белдек. «Ярый ?ле безд? юк бу чир», дип уйлый идек. К?пл?р наркотик кармагына бик тиз эл?г?. Бу баткаклыкка кереп баткач кына алар аны? нинди куркыныч ик?нен а?лыйлар. Алар инде беркайчан да с?лам?т, ирекле була алмыйлар. Кеше ?зене? наркоман ик?нен а?лаганда бик со? була инде. Л?кин чын наркоманнар да ?зл?рен наркоман итеп танырга тел?мил?р. Алар язмышларына буйсынып, тормыш ?чен к?р?шс?л?р, ?зл?ре ?чен яхшырак булыр иде. Эн? бел?н бит ?ле СПИД вирусы да дус. К?п наркоманнар ВИЧ инфекцияле була ик?н.ВИЧ инфекцияле наркоман аналардан з?гыйфь балалар туа, к?пме кешел?р наркоман туганнары ?чен газап чиг?. Бу турыда газеталарда бик к?п файдалы материаллар бар. Бу м?кал?л?рд? к?п т?рле файдалы ки??шл?р, гыйбр?тле вакыйгалар бел?н танышырга була.Шушы газеталарда м?кал?л?рне,хатларны укыгач ,мин аларны? геройлары ис?нме,т?гелме ик?нлеге турында уйлыйм. Алар кайчандыр безне? арада яш?г?н кешел?р бит.Аларны? язганнары – наркомания д?ньясында аяк басканарны? уртак язмышы . Мин ?зем? андый язмыш тел?мим . Бер??л?р л?зз?тне, р?х?тлекне шул наркотиклардан, т?м?кед?н, алкогольле эчемлекл?рд?н алсалар, яхшы, т?рбияле кешел?р р?х?тлекне, л?зз?тне тормышта, яш?ешт? к?р?л?р. Бала ?зене? гаил?сенд?, ян?ш?д? ?ти- ?нисе, туганнары. Ул алар бел?н к??елле с?йл?ш?, ??г?м? кора. Ял к?нн?ренд? берг?л?шеп табигать кочагына чыгып кер?, тир?-якны к?з?т?, гаил? берлеген д? сакларга ярд?м ит? бит. ?йе, х?зер ?ти-?нил?рне? вакыты бик к?п т?гел, к?бесенч? ул юк та ?ле. Гаил? ?ылысы ??р кешег? р?х?тлек, л?зз?т бир?. ?йтик, бала м?кт?пт? дуслары бел?н аралаша, белем ала. ?леге дустына м?гал?м? кешег? р?х?тлек, л?зз?т бирмимени? ?лб?тт?, бир?. Бары ?зе?не? рухи ныклыгы?ны саклаган х?лд?, тормышны? ??р мизгеленн?н яхшылык кына эзл?рг? кир?к. Тормыш гел р?х?тт?н, яхшылыклардан гына тормый. Л?кин берн?рс? д? гомерлек т?гел, авырлыклар вакытлыча гына. Аларны ихтыяр к?чен саклаган х?лд?, сабыр итеп ?тк?реп ?иб?р? белерг? кир?к. ?г?р д? кеше ?зен? начар гад?тне юлдаш ит? ик?н, авырлыклар ?т?р, ? ?леге начар гад?т кешед? калыр. Тормышны? матур, с?енечле мизгелл?рен кеше тулысынча кабул ит? алмый. Ул инде начар гад?т баткаклыгында. Бары тик ?леге сазга килеп эл?кк?ч кен? кеше ?зене? кайда ик?нлеген а?лый. Л?кин со? була. Мондый х?лд? калмас ?чен ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз безне тормышка ?зерлил?р, зарарлы гад?тл?рд?н саклыйлар. Алар безг? б?хетле яш?? серл?рен ?йр?т?че чын дусларыбыз, ки??шчел?ребез. Мен? шушындый ?ти ??м ?нил?р, укытучылар булганда, ??р бала файдалы эшл?р бел?н ген? ш?гыльл?нер, начарлыклар, зарарлы гад?тл?р безне читл?теп ?т?р, дим мин. Б?тен д?ньяда яман чирл?рне, зарарлы гад?тл?рне бетер? – ??ркемне? изге бурычы, ??р бала, ??р ?лк?н кеше к?р?шк? кушылса ??м ?зе д? яхшы ?рн?к к?рс?тс?, без мо?а иреш?ч?кбез. Барысы да ?зебезне? кулда.
Туган телем
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан.
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к.
Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м, ?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
Син туган тел аркылы.
Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?.
Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым.
К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
?тк?м – ?нк?мне? теле
Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м –?нк?мне? теле…..
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да.
Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле.
Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды.
Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам.
Без – татарлар!
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья, бар халык.
Без – татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!!
Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Туган телем – татар теле.
Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т
бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне
ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга ,
х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын,
Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене
?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли
с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?.
Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз!
Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен.
Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул.
Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан
да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н?
Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле.
?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне?
матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем.
??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга
тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата.
Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел –
тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер
кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба.
Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул –
Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш?
берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з!
??м минем ?йт?сем килг?н фикерем :
“ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!”
Яш?сен туган тел ,и? матур тел,
?тк?м – ?нк?мне? теле!!!
Галиева Лилияна
10 сыйныф
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен
Кич?-кич? килг?н ерактан.
(?.Ерик?й)
План.
I. Ана теле — й?р?к теле.
II. Татар теле — бай мираска ия булган тел.
1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле.
2. Кайгыртуга мохта? тел.
3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык.
4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый.
III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез.
— Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д?
К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем.
Саклый алса? — м??гелек фатихам.
?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!..
С. С?л?йманова
Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел.
Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?.
??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый.
Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор.
1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты.
Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь:
Туган телд? ?ырлый чишм?,
Туган телд? шаулый таллар.
Туган телд? д?шс?м ген?,
Туган ?ирем мине а?лар.
?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин.
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ти!» — дип, —
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас,
Туган теле? ?ле бу булмас.
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ти!» — дип,—
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр,
Туган теле? ?н? шул булыр…
Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар.
Табулары к?йне ?ай озактыр,
Югалтулар гына тиз а?а:
Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел,
Язмышларны, илне боза да!
Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле.
Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р.
Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача.
Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли.
Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр.
Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит.
…Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н,
Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н.
Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?;
Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..
Примерное сочинение-рассуждение (на татарском языке) на актуальные проблемы в нашей жизни – алкоголь, наркотики.
“Матурлык д?ньяны коткарыр”, -дил?р. Минемч?, и? матур кешел?р – балалар. Без гаил?д?, м?кт?пт? т?рбиял?н?без. ? м?кт?п ул – д?ньяга, тормышка караш формалаша торган и? изге урын.
Бала беренче тапкыр м?кт?пк? килг?ч ?зен? дуслар таба, алар бел?н аралаша. Еллар утк?н саен ул акыл, т??риб? туплый.Аны? тормышка ?з карашы, ??р н?рс?г? ?з фикере барлыкка кил?.
Л?кин кешел?р табигать тарафыннан шундый т?рле итеп яратылганнар. Холык-фигыльл?ре, кыяф?тл?ре, социаль х?лл?ре, д?ньяга карашлары бел?н кешел?р бер-берл?ренн?н шактый аерыла.
Безне? арада да т?рлел?ре бар. Дин юлына кереп китк?н, с?лам?т яш?? р?веше алып барган, акыллы, белемле яшьл?р бел?н бер- р?тт?н начар гад?тл?рг? иярг?нн?ре д? бик к?п.
Мине бигр?к т? наркомания диг?н зур аф?т борчый. Элек без бу турыда телевизордан к?реп, газета-жуналлардан укып белдек. «Ярый ?ле безд? юк бу чир», дип уйлый идек.
К?пл?р наркотик кармагына бик тиз эл?г?. Бу баткаклыкка кереп баткач кына алар аны? нинди куркыныч ик?нен а?лыйлар. Алар инде беркайчан да с?лам?т, ирекле була алмыйлар. Кеше ?зене? наркоман ик?нен а?лаганда бик со? була инде. Л?кин чын наркоманнар да ?зл?рен наркоман итеп танырга тел?мил?р. Алар язмышларына буйсынып, тормыш ?чен к?р?шс?л?р, ?зл?ре ?чен яхшырак булыр иде.
Эн? бел?н бит ?ле СПИД вирусы да дус. К?п наркоманнар ВИЧ инфекцияле була ик?н.ВИЧ инфекцияле наркоман аналардан з?гыйфь балалар туа, к?пме кешел?р наркоман туганнары ?чен газап чиг?. Бу турыда газеталарда бик к?п файдалы материаллар бар. Бу м?кал?л?рд? к?п т?рле файдалы ки??шл?р, гыйбр?тле вакыйгалар бел?н танышырга була.Шушы газеталарда м?кал?л?рне,хатларны укыгач ,мин аларны? геройлары ис?нме,т?гелме ик?нлеге турында уйлыйм. Алар кайчандыр безне? арада яш?г?н кешел?р бит.Аларны? язганнары – наркомания д?ньясында аяк басканарны? уртак язмышы . Мин ?зем? андый язмыш тел?мим .
Бер??л?р л?зз?тне, р?х?тлекне шул наркотиклардан, т?м?кед?н, алкогольле эчемлекл?рд?н алсалар, яхшы, т?рбияле кешел?р р?х?тлекне, л?зз?тне тормышта, яш?ешт? к?р?л?р. Бала ?зене? гаил?сенд?, ян?ш?д? ?ти- ?нисе, туганнары. Ул алар бел?н к??елле с?йл?ш?, ??г?м? кора. Ял к?нн?ренд? берг?л?шеп табигать кочагына чыгып кер?, тир?-якны к?з?т?, гаил? берлеген д? сакларга ярд?м ит? бит. ?йе, х?зер ?ти-?нил?рне? вакыты бик к?п т?гел, к?бесенч? ул юк та ?ле. Гаил? ?ылысы ??р кешег? р?х?тлек, л?зз?т бир?. ?йтик, бала м?кт?пт? дуслары бел?н аралаша, белем ала. ?леге дустына м?гал?м? кешег? р?х?тлек, л?зз?т бирмимени? ?лб?тт?, бир?. Бары ?зе?не? рухи ныклыгы?ны саклаган х?лд?, тормышны? ??р мизгеленн?н яхшылык кына эзл?рг? кир?к.
Тормыш гел р?х?тт?н, яхшылыклардан гына тормый. Л?кин берн?рс? д? гомерлек т?гел, авырлыклар вакытлыча гына. Аларны ихтыяр к?чен саклаган х?лд?, сабыр итеп ?тк?реп ?иб?р? белерг? кир?к. ?г?р д? кеше ?зен? начар гад?тне юлдаш ит? ик?н, авырлыклар ?т?р, ? ?леге начар гад?т кешед? калыр. Тормышны? матур, с?енечле мизгелл?рен кеше тулысынча кабул ит? алмый. Ул инде начар гад?т баткаклыгында. Бары тик ?леге сазга килеп эл?кк?ч кен? кеше ?зене? кайда ик?нлеген а?лый. Л?кин со? була. Мондый х?лд? калмас ?чен ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз безне тормышка ?зерлил?р, зарарлы гад?тл?рд?н саклыйлар. Алар безг? б?хетле яш?? серл?рен ?йр?т?че чын дусларыбыз, ки??шчел?ребез.
Мен? шушындый ?ти ??м ?нил?р, укытучылар булганда, ??р бала файдалы эшл?р бел?н ген? ш?гыльл?нер, начарлыклар, зарарлы гад?тл?р безне читл?теп ?т?р, дим мин. Б?тен д?ньяда яман чирл?рне, зарарлы гад?тл?рне бетер? – ??ркемне? изге бурычы, ??р бала, ??р ?лк?н кеше к?р?шк? кушылса ??м ?зе д? яхшы ?рн?к к?рс?тс?, без мо?а иреш?ч?кбез.
Барысы да ?зебезне? кулда.