Туган ягым – Татарстан. Мин яратам сине, Татарстан! Ал та?нары? ?чен яратам. К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган Я?гырлары? ?чен яратам… Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар. Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур. Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора! Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая. ? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар. К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата- аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була. Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора. Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам. Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе” Башкаручы: I категорияле татар теле ??м ?д?бияты укытучысы Попова Г?лниса Гаян кызы Сочинение “Туган ягым” Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы. Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?. Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?. Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р. Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
ММББУ «М?слим гимназиясе» Татарстан Республикасы М?слим муниципаль районы Инша «М?слимем – туган жирем» Башкарды: Бадретдинова Дина 3б класс укучысы М?слимем – туган жирем. ?й, М?слимем, синд? минем Бомаган тойгыларым. И? беренче синд? к?рдем Т?шл?рне? татлыларын. И? беренче адымымны Сине? ?ирд? атладым. Бу б?хетле минутларны Мин гомерг? саклармын. Мин бит сине? назлы бала?, Г?на?сыз сабый гына. Шушы ?ирд? туган бабам, Мин горурмын шу?арга. ??рбер кешене? туган т?б?ге, туган ?ире була. Минем туган ?ирем М?слим. М?слим дип ?йт? бел?н к?з алдына зур, кара урманнары, елга – к?лл?ре, иксез – чиксез болыннары, матур мог?изалы табигате, яхшы кешел?ре, матур, т?зек авыллары килеп баса. М?слим авылы аша боргаланып ага торган Ык елгасы гына да ни тора! Ык елгасы буйлап болын – кырлар, бай ?р?м?лекл?р, урманнар урнашкан. Елгада бик к?п т?рле балыклар, урманнарда пошилар яши. М?слим районында файдалы казылмалар да к?п. Безне? жирлегебезд? нефть, известь, т?рле – т?рле ташлар чыга.Тарихи м?гъл?матлар буенча Ольгино авылы янында элек бакыр чокырлары да булган. Районыбыз авыл ху?алыгы тармагы буенча эшли. Ки? басуларда иген культуралары ?стер?л?р, мал – туар, кош – корт асрау бел?н ш?гыльл?н?л?р. М?слим районында бик к?п милл?т в?килл?ре дус ??м тату яшил?р. М?слимебез к?нн?н – к?н ?с?, зурая бара, я?а йортлар калкып чыга. Бу, ?лб?тт?, М?слимебезд? яш??че кешел?рне? бик тырыш булуын к?рс?т?. Районыбыздагы жит?кчел?р балаларны да кайгыртып яшил?р. Алар безне? ?чен бик матур, зур бассейнлы м?кт?п, балалар с?нгать м?кт?бе торгыздылар. Спорт бел?н ш?гыльл?н? ?чен д? барлык м?мкинлекл?р – стадион, спорт заллары, кыш к?нн?ре тимераякта шуу ?чен боз тартмачыгы, ??й к?не футбол уйнар ?чен футбол кырлары бар. М?слим халкы бик унган. Районыбызда “Агромастер”, “Тимерче” ??мгыятьл?ре, каз, тавык фермалары бар. Бик к?п кеше вак эшм?к?рлек бел?н ш?гыльл?н?. М?слимне? матур табигате бик к?п райондашларыбызга с?нгать юлыннан кит?рг? эт?ргеч булгандыр. Районыбыздан ?ырчылар, театр артистлары, язучылар ??м шагыйрьл?р, к?ренекле кешел?р чыккан. Без алар бел?н горурланабыз. Мин ?земне? М?слим кызы булуым бел?н бик горурланам. М?слимебез алдагы к?нн?рд? д? ?ссен, матурлансын.
х?рм?тле туган ?ире! , минем яраткан.татарстан! бу с?зне бел? ??ркем патриот. биред? и? яхшы узды елларда аны? балачак. бу с?з ?йтер ??р кеше, кем туа монда? кайда без булган безне? ватаныбыз, безне? туган ?ир-и? яхшысы! моны? бел?н д? килешерг? ген? космополит кеше ?чен, аны? ватаныбызны? юк . ч?нки бу безне? туган ?ир, монда туган без без еш кына турында уйлыйбыз елларда безне? балачак. без телибез кайтырга элек бу елларда балачак. без телибез кабат р?хм?т ?йтерг? ?нием? моны? ?чен бик ш?п вакыт, дип, ул безг? б?л?к итте,. л?кин барыннан да бигр?к без телибез ?йтерг?, р?хм?т безне? туган ?иренд?. р?хм?т, ул безне ярата ??м катнаша мондый, нинди, без бар,, тик бу гына да т?гел, без телибез дип ?йт?. ?лб?тт?, без уйлыйбыз турында балачакта без уйлыйбыз турында, туган ?ир турында ??р метре, ул без ?тте, ул к?рдек. без х?терлибез да, елгасы, урман, печ?нлек, кыр, ?л?н, ч?ч?кл?р, агачлар.. ??м ?лб?тт?. р?хм?т, ул безне ярата ??м катнаша мондый, нинди, без бар, ничек к?р?се кил?, ян? булырга бала кечкен?, . яраткан, берд?нбер , ничек ?йт?се кил? элек балачак.. минем туган яраткан юля татарстан. зур р?хм?т си?а барысы ?чен д? син бирде ми?а а?ларга буларак, мин бик нык яратам сине!
Начало формы Конец формы Татарстан – минем туган ягым ??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта. Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тт?, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикаларыны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан- й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала. Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши. Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?ч? т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?. Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган. Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигърияте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез.
Татарстан — минем республикам Идел ярларына нурлар сибеп, Матур булып ата безд? та?. Та? шикелле якты Туган илем, Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан. Г?лшат З?йнашева. Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы. Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п. Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый: Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава, ?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява. Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы. И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан! Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер. Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган. Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р. Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты. 1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты! Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты! 1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды. ??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте. Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан. Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н. ? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды. Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р. Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде. 1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде. «Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?! Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш. Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р. ??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме. Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?. Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?! ?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын. Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау. Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?. Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу. ?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый. Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара. Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары. Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке. Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит. ?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле. Кайларда со? шушы ?киятт?ге И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м, Й?ри торгач белдек: Бу д?ньяда И? матур ил — безне? ?ир ик?н! — дип язды Х?с?н ага Туфан да. К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан Конкурс «Пою мою республику» Сочинение на тему: «Мин б?хетле туган ?иремд?» Выполнила: ученица 6б класса Ахметшина Алсу Руководитель: Рахматуллина З.Х. Киргиз-Мияки – 2014 Мин б?хетле туган ?иремд? …Шул туфракта туып-?с? ?зе бер б?хет инде. (Мостай К?рим) ??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы. Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин! Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана: 2 Исем китми читт? ?ск?н Кипариска, бананга, ?че булса да, гашыйк мин Мил?ш бел?н баланга. ?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул. Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?: Туган ягым-Дим буйлары, Туган ягым – Мияк?, Мияк?не? ал та?нары М??ге балкыр й?р?кт?! Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле! 3
И туган ягым, нинди г?з?л син! План. I. Баланы туган ?ире назлый. 1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!» 2. Авылым ?янкел?ре. 3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр. II. Авылым — г?з?л бакча. 1. Табигатьне саклыйк! 2. Тарихтан бер с?хиф?. III. ?ырым си?а булсын, туган ягым! Китс?м туган яктан, Читт? б?хет тапмам — Яш?рмен гел ?анны телг?л?п. ?ырлыйм туган якта, ?ырлыйм сезне? хакта, Каеннарым бел?н берг?л?п. Р. Ми?нуллин. Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели. Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!? Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?. Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора. Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек: Сезг? энд?шми, мин кемг? Энд?шим, ?янкел?р? ?итте минем д?, сезне? к?к, Картайдым, дияр к?нн?р, — ди шагыйрь. Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р. Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди: Минем д? бар ?зем ?чен шундый як — Туган ягым: Дога и?г?н ??р т?шенн?н чишм?л?р чыга аны?! Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?. Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?. Ак каеннар азмы далаларда, Япандагы олы юлларда… Беркайда юк, л?кин сезне? сыман Сагындырган каен, — беркайда! — дип ?зг?л?н? ул. Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды: Ераклардан сагынып кайтам, Туган авылым сине. Ки? кырлары?, басулары? Каршы ала мине. Авылым урамнарында ?с? матур таллар. Берсенн?н-берсе яктырак Ата безд? та?нар. Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый. Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?: Игенчене? у?ганлыгы, Игенчене? хезм?т яме, Игенчене? тырышлыгы Кырларыннан к?рен?. Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек: Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат; Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап. ??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?. Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава. ?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый: Ча? кагам мин: — Бар халыклар! Барлык тел?к-гад?тл?рне Буйсындырып бары акылга, Кул бирегез бер-берегезг? ?ир хакына, яш?? хакына! М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р. Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч. Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар. Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды. Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды. Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты. Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда. Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр. Акчарлаклар ел да кайта, ?тк?н гомер кайтмыйдыр. ?й, Казансу, Казансу! Гомерл?ре ямансу. Азатлык ?чен халкымны? Кан-яшьл?ре тамган су, — диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли. Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр. ?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м: Туган ягыма Офык читл?ренн?н ?крен ген?, Матур булып синд? та? ата. Урамнардан узган к?т?л?ре? Хезм?т к?нен синд? уята. Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?, Ишет?се? тургай мо?нарын. Ишет?се? бодай, арышларны? Ирт?нге саф ?илд? шаулавын. ?н? кара! Барлык игенн?р д? Елмаялар кояш ягына. Кем сокланмас шушы матурлыкка Ия булган туган ягыма!
Туган ягым – Татарстан.
Мин яратам сине, Татарстан!
Ал та?нары? ?чен яратам.
К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган
Я?гырлары? ?чен яратам…
Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар.
Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур.
Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора!
Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая.
? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар.
К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата-
аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була.
Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора.
Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам.
Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
ММББУ «М?слим гимназиясе»
Татарстан Республикасы М?слим муниципаль районы
Инша
«М?слимем – туган жирем»
Башкарды: Бадретдинова Дина
3б класс укучысы
М?слимем – туган жирем.
?й, М?слимем, синд? минем
Бомаган тойгыларым.
И? беренче синд? к?рдем
Т?шл?рне? татлыларын.
И? беренче адымымны
Сине? ?ирд? атладым.
Бу б?хетле минутларны
Мин гомерг? саклармын.
Мин бит сине? назлы бала?,
Г?на?сыз сабый гына.
Шушы ?ирд? туган бабам,
Мин горурмын шу?арга.
??рбер кешене? туган т?б?ге, туган ?ире була. Минем туган ?ирем М?слим. М?слим дип ?йт? бел?н к?з алдына зур, кара урманнары, елга – к?лл?ре, иксез – чиксез болыннары, матур мог?изалы табигате, яхшы кешел?ре, матур, т?зек авыллары килеп баса. М?слим авылы аша боргаланып ага торган Ык елгасы гына да ни тора! Ык елгасы буйлап болын – кырлар, бай ?р?м?лекл?р, урманнар урнашкан. Елгада бик к?п т?рле балыклар, урманнарда пошилар яши. М?слим районында файдалы казылмалар да к?п. Безне? жирлегебезд? нефть, известь, т?рле – т?рле ташлар чыга.Тарихи м?гъл?матлар буенча Ольгино авылы янында элек бакыр чокырлары да булган. Районыбыз авыл ху?алыгы тармагы буенча эшли. Ки? басуларда иген культуралары ?стер?л?р, мал – туар, кош – корт асрау бел?н ш?гыльл?н?л?р.
М?слим районында бик к?п милл?т в?килл?ре дус ??м тату яшил?р. М?слимебез к?нн?н – к?н ?с?, зурая бара, я?а йортлар калкып чыга. Бу, ?лб?тт?, М?слимебезд? яш??че кешел?рне? бик тырыш булуын к?рс?т?.
Районыбыздагы жит?кчел?р балаларны да кайгыртып яшил?р. Алар безне? ?чен бик матур, зур бассейнлы м?кт?п, балалар с?нгать м?кт?бе торгыздылар. Спорт бел?н ш?гыльл?н? ?чен д? барлык м?мкинлекл?р – стадион, спорт заллары, кыш к?нн?ре тимераякта шуу ?чен боз тартмачыгы, ??й к?не футбол уйнар ?чен футбол кырлары бар.
М?слим халкы бик унган. Районыбызда “Агромастер”, “Тимерче” ??мгыятьл?ре, каз, тавык фермалары бар. Бик к?п кеше вак эшм?к?рлек бел?н ш?гыльл?н?.
М?слимне? матур табигате бик к?п райондашларыбызга с?нгать юлыннан кит?рг? эт?ргеч булгандыр. Районыбыздан ?ырчылар, театр артистлары, язучылар ??м шагыйрьл?р, к?ренекле кешел?р чыккан. Без алар бел?н горурланабыз.
Мин ?земне? М?слим кызы булуым бел?н бик горурланам. М?слимебез алдагы к?нн?рд? д? ?ссен, матурлансын.
х?рм?тле туган ?ире! , минем яраткан.татарстан!
бу с?зне бел? ??ркем патриот. биред? и? яхшы узды елларда аны? балачак. бу с?з ?йтер ??р кеше, кем туа монда? кайда без булган безне? ватаныбыз, безне? туган ?ир-и? яхшысы! моны? бел?н д? килешерг? ген? космополит кеше ?чен, аны? ватаныбызны? юк . ч?нки бу безне? туган ?ир, монда туган без без еш кына турында уйлыйбыз елларда безне? балачак. без телибез кайтырга элек бу елларда балачак. без телибез кабат р?хм?т ?йтерг? ?нием? моны? ?чен бик ш?п вакыт, дип, ул безг? б?л?к итте,. л?кин барыннан да бигр?к без телибез ?йтерг?, р?хм?т безне? туган ?иренд?. р?хм?т, ул безне ярата ??м катнаша мондый, нинди, без бар,,
тик бу гына да т?гел, без телибез дип ?йт?.
?лб?тт?, без уйлыйбыз турында балачакта без уйлыйбыз турында, туган ?ир турында ??р метре, ул без ?тте, ул к?рдек. без х?терлибез да, елгасы, урман, печ?нлек, кыр, ?л?н, ч?ч?кл?р, агачлар.. ??м ?лб?тт?. р?хм?т, ул безне ярата ??м катнаша мондый, нинди, без бар, ничек к?р?се кил?, ян? булырга бала кечкен?, . яраткан, берд?нбер , ничек ?йт?се кил? элек балачак.. минем туган яраткан юля татарстан. зур р?хм?т си?а барысы ?чен д? син бирде ми?а а?ларга буларак, мин бик нык яратам сине!
Начало формы
Конец формы
Татарстан – минем туган ягым
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта.
Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тт?, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикаларыны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан- й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала.
Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши.
Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?ч? т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?.
Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган.
Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигърияте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез.
Татарстан — минем республикам
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п.
Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава,
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы.
И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан!
Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер.
Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган.
Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты!
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан.
Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н.
? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды.
Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р.
Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде.
1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде.
«Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме.
Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?.
Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?!
?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын.
Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?.
Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу.
?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый.
Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара.
Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары.
Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке.
Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле.
Кайларда со? шушы
?киятт?ге
И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м,
Й?ри торгач белдек:
Бу д?ньяда
И? матур ил — безне? ?ир ик?н! —
дип язды Х?с?н ага Туфан да.
К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
Муниципальное общеобразовательное бюджетное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №2 с.Киргиз-Мияки муниципального района Миякинский район Республики Башкортостан
Конкурс «Пою мою республику»
Сочинение на тему:
«Мин б?хетле туган ?иремд?»
Выполнила: ученица 6б класса
Ахметшина Алсу
Руководитель: Рахматуллина З.Х.
Киргиз-Мияки – 2014
Мин б?хетле туган ?иремд?
…Шул туфракта туып-?с?
?зе бер б?хет инде.
(Мостай К?рим)
??ркемне? й?р?ген? якын, к??елен? тынычлык бир? торган урыннары буладыр. Минем ?чен ул – г?з?л Башкортстаныбызны? и? ямьле районнарыны? берсе – Мияк? районы.
Районыбыздан нинди ген? к?ренекле ш?хесл?р чыкмаган! «Мияк? ?ире – ?дипл?р иле» диг?нне ишетк?негез бардыр ?ле сезне?. Бу чыннан да шулай, минем туган районым – ?ч милл?тне? яраткан шагыйре Мифтахетдин Акмулланы? туган ?ире. Тагын да бик к?п язучылар, шагыйрьл?рне бирг?н безне? туган ягыбыз: Гариф Гом?р, Т?хв?т Ян?би, Сафуан Яхшыголов, Гали Рафиков, Азат Магазов, Марс ?хм?тшин, Х?ким?ан Зарипов ??м башкалар. Шулай ук с?нгать ?лк?сенд? дан алган якташларыбыз да байтак: РСФСР-ны? атказанган артисткасы Нурия Ирсаева, Башкортстанны? ??м Татарстанны? халык артисты Айдар Галимов, Башкортстанны? атказанган артисты Равил? М?с?лимова, Башкортстанны? халык артисты Венер Камалов. Шундый ??ркемг? диярлек таныш якташлары? бел?н ничек инде горурланмыйсы?? Горурланам, бик урынлы горурланам мин!
Туган ягымны? табигате д? искиткеч г?з?л. Районыбызда яшел урманнар бел?н биз?лг?н таулар да, алтын иген ?с? торган ки? басулар да бар. Монда к?меш сулы чылтырап аккан чишм?л?рг? кушылып, кошлар мо?лы ?ырларын суза. Х?тф? болыннарында, урман акланнарында ?ир ?ил?кл?ре кызарып пеш?. Дим буендагы тугайлыкларда ?ск?н баллы шомыртлар ?имешл?ре бел?н сыйлый. К?зен кып-кызыл баланнар, мил?шл?р, г?л?имешл?р ?лгер?. Туган ?иремне? ?авалары да шифалы, ?илл?ре д? йомшак. Монда кояш та ягымлы елмая, ныграк ?ылыта, ирк?ли, с?я. ?ырларда да бит болай дип ?ырлана:
2
Исем китми читт? ?ск?н
Кипариска, бананга,
?че булса да, гашыйк мин
Мил?ш бел?н баланга.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?г?н, имеш. Ышанам, туган якны? табигате авыру т?нг? андый шифа бирерг? д? с?л?тледер ул.
Районыбызны? ?з?ге Кыргыз-Мияк? авылы – минем туган авылым. Авылыбыз к?нн?н-к?н ?с?, матурлана. Урамнар чиста, таза. Я?адан-я?а йортлар, биналар т?зел?. ?ле я?а гына т?зелг?н Мияк? спорт комплексы бел?н мактанмый булдыралмыйм. Бу комплекс ш???рнекенн?н бер д? ким т?гел: зур бассейны, тренажер залы, фитнес залы, зур спорт залы бар, кышын хоккей тартмачыгы булдырылды. Яше д?, карты да шатланып шунда й?ри. Тир?-як авыллар да кил?. Авылыбызда ике зур м?кт?п, алар икесе д? заманча ?и?азландырылган, безг? – балаларга барлык унайлыклар да булдырылган. Тыныч тормышта, ягымлы, ихлас кешел?р яш?г?н, искиткеч г?з?л табигате булган туган ?иремд? яш?? б?хет т?гелмени инде? Минемч?, бу – и? зур б?хет. К??елем? ?ыр юллары кил?:
Туган ягым-Дим буйлары,
Туган ягым – Мияк?,
Мияк?не? ал та?нары
М??ге балкыр й?р?кт?!
Туган ?ирем, якташларым, мин яратам сезне! Туган ?иремд?, сезне? арагызда яш?г?нг? к?р?, мин чиксез б?хетле!
3
И туган ягым, нинди г?з?л син!
План.
I. Баланы туган ?ире назлый.
1. ?нием с?зл?ре: «Туган ?ире?? м?рх?м?тле бул, ата-баба нигезен онытма!»
2. Авылым ?янкел?ре.
3. Ага чишм? чылтыр-чылтыр.
II. Авылым — г?з?л бакча.
1. Табигатьне саклыйк!
2. Тарихтан бер с?хиф?.
III. ?ырым си?а булсын, туган ягым!
Китс?м туган яктан,
Читт? б?хет тапмам —
Яш?рмен гел ?анны телг?л?п.
?ырлыйм туган якта,
?ырлыйм сезне? хакта,
Каеннарым бел?н берг?л?п.
Р. Ми?нуллин.
Бала д?ньяга кил?, беренче тапкыр туган нигезенд? ?зене? тавышын я?гырата. Бу вакытта ?ле ул берн?рс? а?ламаса да, ?ни назын тоеп, ата-баба нигезенд? яши башлый. Кызарып чыккан кояшка карап, к?зл?рен ача, ?й т?ренд?ге кошлар сайравына елаудан туктый; я?гыр яуганда, й?зен? с?ерсен? билгел?ре чыгара. Анасы да баласыны? к?л?ч, шат й?зен к?реп, бишек ?ырын к?йли, кытыршы куллары бел?н баласын назлый, чын к??елд?н изге тел?кл?р тели.
Мин д? кечкен?д?н ук ?ни назын тоеп, аны? с?зл?рен? колак салып ?стем. ?нк?емне?: «Туган-?ск?н ?ире?? м?рх?м?тле бул, аны булдыра алганча ярат. Ата-баба нигезен онытма!» диг?н с?зл?ре х?терем? бик тир?нтен уелып калганнар. Ничек со? инде шундый г?з?л табигатьле, газиз туган ягы?ны яратмаска м?мкин!?
Мин авылда тудым. Сабый чагымда челтер?п аккан чишм? тавышын да, талларга кунып сайраган сандугач тавышын да ишеттем, йолдызлы к?кне, тулган айны к?реп сокландым. Безне? авылны? табигате искиткеч матур. Мин, капка т?бебезг? чыгу бел?н, ?земне яшел х?тф? ??елг?н ?ирг? баскан кебек хис ит?м. Б?бк? ?л?нн?ре, вак ромашкалар, сары ч?ч?кл?р ?зл?ре ?к мине бер сихри д?ньяга алып кереп кит?л?р. ?зем яшел чир?мн?н атлыйм, к?зл?рем тир?-якны к?з?т?. ?н? якында гына бормаланып инеш ага. ??й к?нн?ренд? анда каз-?рд?к тавышлары ишетел?.
Инеш буенда ?янкел?р ?с?. Алар яз к?не аксыл-яшел т?ск? кер?л?р, ??й башында яшел яфракларга т?ренеп, авылга ямь бир?л?р, кичл?рен кошларны? матур тавышлары б?тен су буен ?анландыра. Кичке сабантуй да инеш буенда уза. Яшьл?рне? шат ?ырлары, уеннары бел?н су буе г?рл?п тора.
Бормалы инешл?р, карт ?янкел?р шагыйрьл?рг? ил?ам бирг?н. Сибгат Х?кимне? «Минем таныш ?янкел?р» шигыре туган ягын сагынучыларга атап язылган кебек:
Сезг? энд?шми, мин кемг?
Энд?шим, ?янкел?р?
?итте минем д?, сезне? к?к,
Картайдым, дияр к?нн?р, —
ди шагыйрь.
Кешене? гомере башланып китк?н кебек ?к, инешне? д? башлангычы бар. Бу — чишм?л?р. Чишм?, тау астыннан к?меш к?зе бел?н ?ирне тишеп, бик зур кыенлыклар бел?н саркып чыга, б?др? дулкыннар ясап, ?крен ген? ага. Аны? к?меш сыман тамчылары кояш нурлары астында эн?е б?ртекл?ре кебек ?емелдил?р.
Чишм?л?р… Кемне? ген? к??елен? ил?ам салмый да, кемг? ген? канат куеп, хыялларын ?стерми ик?н со? алар?! Шагыйрь Равил Ф?йзуллин туган ягы, туган йорты турында к?п яза. «Туган ягым» диг?н шигыренд? ул болай ди:
Минем д? бар ?зем ?чен
шундый як — Туган ягым:
Дога и?г?н ??р т?шенн?н
чишм?л?р чыга аны?!
Авылыбыздагы зират яныннан ага торган чишм?не «Изгел?р чишм?се» дип атыйлар. Бу чишм?не? суын эчс??, т?не?? ниндидер сих?т алган кебек буласы?.
Авыл башына чыгуга, зифа каеннар яфракларын шаулатып, сары алкаларын селкетеп, безне каршы алалар. Бу каеннарны кайчандыр безне? бабаларыбыз утырткан. Читк? китк?н кешел?р ?з авылы каеннарын сагыналар. Х?с?н Туфанны? 16 ел гомере читт? ?т?. Туган ?ирен? м?х?бб?те, сагыну хисл?ре и?атына к?ч?.
Ак каеннар азмы далаларда,
Япандагы олы юлларда…
Беркайда юк, л?кин сезне? сыман
Сагындырган каен, — беркайда! —
дип ?зг?л?н? ул.
Авылны? матурлыгы, г?з?ллеге турында авылыбыз шагыйре Илсур абый болай дип язды:
Ераклардан сагынып кайтам,
Туган авылым сине.
Ки? кырлары?, басулары?
Каршы ала мине.
Авылым урамнарында
?с? матур таллар.
Берсенн?н-берсе яктырак
Ата безд? та?нар.
Бу шигырь юллары, х?зер к?йг? салынып, авылны? гимны кебек, б?тен кич?л?рд? я?гырый.
Зифа каеннардан со? ки? басулар башлана. Бу басуларда игенн?р к?кр?п ?с?. Каерылып ?ск?н тук башакларга карап, кемн?р ген? сокланмаган, кемн?рг? ген? ил?ам килм?г?н! Ирексезд?н ?ырлап ?иб?р?се кил?:
Игенчене? у?ганлыгы,
Игенчене? хезм?т яме,
Игенчене? тырышлыгы
Кырларыннан к?рен?.
Авылдан ерак т?гел урманнар бар. Урман яшеллеге, саф ?авасы, ?ырчы кошлары бел?н ?зен? гашыйк ит?. Урманны б?тен кеше д? ярата торгандыр дип уйлыйм мин. Тукайны? «Ш?р?ле» поэмасындагы т?б?нд?ге юллар безне? авыл урманы турында язылган кебек:
Бик хозур! Р?т-р?т тора гаск?р кеби чыршы, нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп, к?кк? карап.
??й к?не урман кешел?рне ?зен? тарта. Ял к?нн?ренд? т?ркем-т?ркем д?, ялгыз да кешел?р урманга агылалар. ??й уртасында урман аланнарында чалгы тавышлары ишетел?. ? к?з кешел?рне ?зене? сап-сары чикл?векл?ре бел?н кин?ндер?. Минем туган авылым Биектау районына кер?. Аны халык теленд? «ак каенлы Биектау» дип й?рт?л?р. Районда каен, нарат урманнары шактый. Тик урманнарга керг?ч, киселг?н агач т?пл?рен, ташланган ч?пл?рне к?реп й?р?к ?рни. Сулыклар да бик к?п, л?кин промышленность предприятиел?ренн?н агып чыккан сулар аларны пычрата, г?з?л табигатьне? ямен ?иб?р?.
Табигатьне пычрату, а?а саксыз карау иманлы кешел?рд? борчылу уята. Табигатьне саклау проблемасы ?. Баяновны? «С?ях?тнам?» поэмасында к?т?рел?. ?с?рне? герое Кама буйлап с?ях?тк? чыга. Кама буендагы авыллар югалган. Яшьл?р булмагач, авылны? кил?ч?ге булмый. Авыл бетс?, табигать т? ярлылана. Кама буенда кыр казлары к?ренми, кыр ?рд?кл?ре кычкырмый. Су буе м?ет чыккан йортны х?терл?т?. Автор ?зене? бала чагын х?терли. Яланаяк й?рг?н болыннарны сагынып иск? ала. Тик бу болыннар аша х?зер торбалар узган. Бик к?п зиратлар аша дамбалар ?тк?релг?н. Милли а? к?нн?н-к?н югала бара. Халык иманыннан яза, телен оныта. Заманга ияреп, к?йл?р д? ?зг?р?. Шул к?йл?р тавышы астында сыкрап, бик к?п урманнар ?ирг? ава.
?. Баянов кешелек д?ньясын саклап калырга чакыра. С?ях?тнам?не? ахырын ул болай т?мамлый:
Ча? кагам мин:
— Бар халыклар!
Барлык тел?к-гад?тл?рне
Буйсындырып бары акылга,
Кул бирегез бер-берегезг?
?ир хакына, яш?? хакына!
М?ск??д?ге татар галиме Вил Мирзаянов атом-т?ш коралын законсыз файдалануны фаш итте. Шуны? ?чен ул кулга алынды. Халык соравы буенча аны азат иттел?р.
Кешел?р! ?йд?гез ?ле, табигатьк? карата бераз м?рх?м?тлер?к булыйк! Аны саклап калу ?чен бар к?чебезне кызганмыйк! Табигать ??м б?тен гал?м ки?леген саклап калу — безне? бурыч.
Туган ягымны? г?з?л кешел?ре, гыйбр?тле тарихы да бар.
Шамил Р?кыйповны? «Та?нар ?аман матурмы?» ?с?ренд? сур?тл?нг?н Гыйльфан Батыршин — безне? авылныкы. А?а ?тк?н ел авылда ??йк?л куелды.
Халкыбызны? милли горурлыгы булган композитор Салих С?йд?шев т? безне? районнан. Аны? туган авылы ?бр?д? музей ачылды.
Авылыбыздан ерак т?гел Камай авылы бар. Бу авылны? к?нчыгыш ?лешенд? тарихчы, археолог Равил Ф?хретдинов казу эшл?ре алып барды. Монда к?п кен? борынгы эш кораллары, биз?н? ?йберл?ре табылды. Табылган ?йберл?р Камаево авылында ачылган тарихи музейга куелган. Без бу музейда май аенда булдык. Экспонатлар арасында кабер ташы бар. Бу таш XIII гасырлар тир?сенд? бер д?рвишне? хатынына куелган таш булып чыкты.
Бу тир?д? Иске Казан ш???ре урнашкан булган. Вакытлар узу бел?н, ш???рне? нигезен Казансу елгасы ашап бетерг?н. Бу елга ?зе д? бик к?пне к?рг?н. Г?лшат З?йнашеваны? «Казансу» шигыре шул турыда.
Казан суы ?сл?ренд? акчарлаклар уйныйдыр.
Акчарлаклар ел да кайта,
?тк?н гомер кайтмыйдыр.
?й, Казансу, Казансу!
Гомерл?ре ямансу.
Азатлык ?чен халкымны?
Кан-яшьл?ре тамган су, —
диг?н юллар Иван Грозный яулары вакытында т?гелг?н яшьл?р, каннар хакында с?йли.
Туган ягым г?з?л д?, аны? кешел?ре д? минем к??елг? якын тоела, ??р кеше д? шулай уйлыйдыр. Туган як ?ырларга к?чк?н. Туган як турында язучылар зур к?л?мле ?с?рл?р язалар. Г. Б?шировны? «Туган ягым — яшел бишек» диг?н ?с?рене? исеме ген? ни тора! М. М??диевне? «Торналар т?шк?н ?ирд?» ?с?ре туган ягы ??м аны? кешел?рен? багышлап язылган. Гадел Кутуй «Сагыну» н?серенд? чит илд? й?рг?н солдатны? сагыну хисл?рен сур?тли. «Аны? ?реме д? б?ген ми?а шифа булыр иде», — ди. Б?ген ?ле мин авылда яшим. М?кт?п бел?н хушлашу к?нн?ре ?ит?. Тел?гем — укуымны д?вам ит?. Кая гына барсам да, туган ягым, ?ти-?ни йорты ми?а якын да, газиз д? булыр.
?земне? туган ягыма булган хисл?ремне шигырем бел?н белдер?м:
Туган ягыма
Офык читл?ренн?н ?крен ген?,
Матур булып синд? та? ата.
Урамнардан узган к?т?л?ре?
Хезм?т к?нен синд? уята.
Ирт?к торып, ?г?р кырга чыкса?,
Ишет?се? тургай мо?нарын.
Ишет?се? бодай, арышларны?
Ирт?нге саф ?илд? шаулавын.
?н? кара! Барлык игенн?р д?
Елмаялар кояш ягына.
Кем сокланмас шушы матурлыкка
Ия булган туган ягыма!