– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк. Нинди таныш мо?лы к?й бу? Тукай ?ыры – “Туган тел”. Ист?н бер д? чыкмый торган Халык к?е – “Туган тел”. ??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам. Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з! Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы. Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. ?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр. Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н, Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н. Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына. Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам. Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен. Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата. Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам. Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?. Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел! ?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан. Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Сочинение. Туган телем – ирк? г?лем! Эшне ?т?де: 86нчы “?мет” интернат- м?кт?бене? 7нче а сыйныф укучысы Ф?рдиев Р?мис Эшне тикшерде: татар теле укытучысы Г?р?ева Л.М. 2016нчы уку елы Туган тел, Синд? – шатлык ?и?еллеге, Кайгылар авырлыгы. Ата – бабам батырлыгы, Аналар сабырлыгы. (З. Насыйбуллин) Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. “Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р – ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н суз таныш тугел. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. И туган тел! Синд? булган и? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам! Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? галимн?р, язучылар ??м шагыйрьл?р туган телг? зур игьтибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? бел?м алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турында аксакал язучыбыз Г.Б?широва бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. ”Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, – дип яза Г.Б?широва, – ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннардан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р! Минем туган телем – татар теле. Шагыйрь Кави Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Равил Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, Аяз Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый. Татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип игълан ителде. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??ерг? тиеш. Ул инде х?зер – кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел булырга тиеш. Тарихым ист?леге син, Болгарым ист?леге, Гасырлар аша ?телг?н Юлларым ист?леге, – дип яза Х?с?н Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул – ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин: Чукындырган чагында да Чукынмады?, татар теле, – ди Кави Н??ми. Муса ??лил, Абдулла Алишларны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Равил Ф?йзуллин: Т?зем тел ул Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда атылса да, асылса да, ?и?? рухын жуймаган ул. Гильотина ?сл?ренд? Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! – дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?. Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу – татар ?дипл?рене? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып та?лыйм. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф?нзаман Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел кяферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” – дип яза ??м, – А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, – ди. Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?: Ул булганда адашмабыз – Юлым туры, нурлы к?нем. К?з карасы кебек саклыйм Анам телен – Татар телен.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м, ?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем Син туган тел аркылы. Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?. Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым. К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
. Туган телем- ирк? г?лем. Мин ,Х?мидуллина Элвира Илмас кызы, Кайбыч районы Е.Г.Тутаев исеменд?ге Федоровск урта гомумбелем бир? м?кт?бене? 11 сыйныфында укыйм.Татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз татар теленн?н ?й эше итеп “Туган телем –ирк? г?лем” темасына инша язарга бирг?н иде. Бу ?й эше мине уйланырга ??м эзл?нерг? м??б?р итте. “Туган тел.” Нинди була со? ул?Безне? а?а м?н?с?б?тебез, карашыбыз нинди? ??ркемне? д? туган теле бармы?Туган телебезне х?рм?т ит?безме??леге сораулар минем башымда узенн?н ?зе туды.Алар б?генге к?нд? бик актуаль дип саныйм мин. Туган тел ул –Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? тора торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Аны тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. Без бала туган телд? с?йл?шерг? ?йр?нде димибез, ? аны? теле ачылды дип ?йт?без. Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Ул тел бишект?ге сабыйга ана с?те бел?н, бишек ?ырлары аша к?ч?дер д? инде.Х?зер бишек ?ырлары ?ырлаучы юк диючел?р д? табылыр.?йе, алар хаклы да.Ч?нки ??р йортта бишек ?ырлары я?гырамый .Мин 21 гасыр баласы булсам да, бишек ?ырлары ты?лап ?стем.Мин д?? ?ниле, ?ти-?ниле йортта яш?вем бел?н чиксез горурланам.Д?? ?нине?, ?ниемне? бишек ?ырлары ?ле д? колагымда я?гырый. Юкка гына без ?зебезне? туган телебезне ана теле дип атамыйбыз. Минем ана телем – татар теле,Тукай теле. Безне? ?йд? барысы да татар теленд? с?йл?ш?. Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан. ?йе, ??рберебез шул туган тел аркылы к?п н?рс?г? ?йр?н?без. Кайда гына яш?м?сен кеше, нинди ген? телд? с?йл?шм?сен, аны? б?ек х?рм?т бел?н ?йт? торган ике газиз с?зе бар: туган ил, туган тел. Бу ике с?зне? икесене? д? ?анга якын уртак м?гън?л?ре бар. Алар телг? алыну бел?н, к??елл?рд? якынлык, кард?шлек хисе, туган иле?? ??м халкы?а тир?н м?х?бб?т тойгысы уяна, ч?нки боларны? икесе д? сабый чакта ук и? беренче булып колакка керг?нн?р, ч?нки алар ана с?те бел?н каныбызга се?еп калганнар. ??р халык ?чен туган тел – и? кадерле, и? ку?тле, и? мо?лы, и? назлы тел. Тел ул – буыннан буынга м?катд?с мирас булып к?чеп килг?н х?зин?. Телд? халыкны? милли психологиясе, характеры, фикерл?? ??м и?ат ?зенч?лекл?ре ачыла, тарихы ??м м?д?нияте чагылыш таба. Туган телне яхшы бел?, саклау, ??м ?стер? – ул телд? и?ат ителг?н ?д?биятны, с?нгатьне ?зл?штер?, ?стер?, халыкны? рухи х?зин?л?рен, м?д?ниятен, тарихын, авыз и?атын кил?ч?к буыннар ?чен саклап калу диг?н с?з. Шуны? ?чен д? б?генге к?нд? туган телебезне саклап ?стер? – татар халкын алга ?иб?р?д?, аны? д??л?т т?зелешен камилл?штер?д?, м?д?ниятен баетуда и? м??им м?сь?л?л?рне? берсе.Телне саклау ??м ?стер?не? т?п шарты ис? шуннан гыйбар?т: аны? ???мияте, кулланылышы, тукталмыйча, арта ??м ки??я барырга тиеш. ?мма шуны да онытмаска кир?к: туган тел, аннан д?рес файдаланганда, аны куллануда ??ркем ?зен? тал?пч?н булганда гына, саф туган тел булып калачак. Б?генге к?нд? телебезд? –халык с?йл?менд? д?, ?д?би с?йл?мд? д?– т?рле ялгышлар к?п, ??м аларны? саны арта бара. Н?ти??д?, татар телене? табигыйлеген? зыян кил?, аны? й?зл?рч?, ме?н?рч? еллар буенча чарланып, шомартылып килг?н кагыйд?л?ре, нормалары бозыла. Х?зерге к?нд?, бигр?к т? яшь буында, ?з туган телен? битарафлык ачык сизелеп тора. Яшь буын башка бер телне ватып-?имереп с?йл?шс? с?йл?ш?, ?мма ?з туган теленд? саф татарча с?йл?ш?не кир?к дип санамый. Мен? бу и? куркынычы дип саныйм мин. ?з телен яратмаган, аны оныта барган кешел?р ничек итеп ?з илене? патриотлары була алсын. Бу проблеманы чишеп буламы? ?йе,аны бары тик без, ?зебез х?л ит? алабыз. И? беренче чиратта бала туган теленд? с?йл?шерг? ?зене? гаил?сенд? ?йр?нерг? тиеш. Л?кин ата-аналар арасында татар телен ?зе д? вата-?имер? ген? с?йл?ш? торганнары еш очрый. Мондый ата-аналар ?зл?ре белм?г?ч, баласына да ?йр?т? алмый. Телне камил белеп т?, балаларын да ?з халкына т?б?нсетеп карау формалаштырган, балалары бел?н рус теленд? ген? аралашкан ата-аналар к?п х?зер.Мин 5 сыйныфка рус м?кт?бен? укырга килдем.Барлык ф?нн?р д? рус теленд? укытыла.Татар теле д?ресл?ренд? ике т?ркемг? б?лен?без.Сыйныфта куп кен? татар исемн?ре, татар фамилиял?ре ишетк?ч бик куандым.Ч?нки татар м?кт?бенн?н килг?н балага рус м?хитен? кереп кит? бераз кыенрак булды.?ст?вен? “авыз тутырып “ татарча с?йл?шерг? ипт?ш табылмады.Бу мине бик га??пл?ндерде.Ничек инде татар булып, татарча с?йл?шм?ск??Ипт?шл?ремне? ?авабы болай иде.”?йд? с?йл?шмибез, ч?нки ?ти – ?ни белми” дидел?р.Монда ипт?шл?ремне? ген? гаебе т?гел, татар булып та ?з телл?рен оныта барган ата-ана гаепле.Ни ?чен, кайда китк?н ялгышлык? Бу сорауга ?авап ишет?сем килеп, мин ипт?шл?ремне? ата аналарына бу сорауны бирг?нем булды. Алар: “Рус м?хитенд? яшибез, шу?а к?р? бик кир?ксенмибез, х?зер ?йр?н? алмабыз инде ” – дидел?р.Балалары татар телен татар теле д?ресенд? ?йр?н?л?р ,?лб?тт?.?мма туган теле?не татар теле д?ресенд? ген? камил белеп булмый.Гаил?д? д? туган теле?д? с?йл?ш? кир?к. Икенче чиратта, бала туган теленд? матур итеп с?йл?шерг? балалар бакчасында, аннан со? гына м?кт?пт? ?йр?нерг? тиеш. Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?. М. ??лил, А. Алишны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?члер?к булганнар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин: Т?зем тел ул Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда атылса да, асылса да, ?и?? рухын ?уймаган ул. Гильотина ?сл?ренд? Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! – дип, югары б?ясен бир?. Тел бел?–милли ?за? т?рбиял??не? нигезе, тел ?йр?н? м?сь?л?сенд? гаил? ??м ??мгыять берг?л?п эшл?г?нд?, тагын да зуррак н?ти??л?рг? ирешерг? м?мкин.Бер яктан, гаил?д?ге ?лк?нн?рне?, ?зл?ре туган телне белм?г?н очракта да, татар телен? х?рм?те, аны ?йр?н?не кир?к дип санавы, бу эш бел?н кызыксынып торуы балага тырышырга кир?клекне а?лата. Икенче яктан, ?г?р гаил?д?ге ?лк?нн?р татар телен бел?л?р ик?н, бу вакытта телне ?йр?н? табигый процесс кебек кабул ител?. Дим?к , тел ?йр?н? м?кт?п с?яс?те ген? т?гел, гаил? с?яс?те д? булып ?верелерг? тиеш. Мен? шул вакытта гына без у?ай н?ти??л?рг? иреш? алачакбыз. Кызгыныч, б?генге к?нд? к?п кен? ?ти-?нил?р балаларыны? татарча с?йл?ш?ен кир?к дип т? санамыйлар кебек тоела. Шунысы к?н кебек ачык: ата-ана баласына гаил?д? милли т?рбия бир? ик?н, дим?к, ул туган телен д? онытмаячак. ? инде милли т?рбияне? асылы–яшь буында милли ?за? формалаштыруда дип уйлыйм мин. Милли ?за? ?з халкы?ны? тарихын, м?д?ниятен, аны? телен бел?,?зе?не татар халкыны? бер в?киле дип хис ит?д?н башлана. Безне? м?кт?пт? телл?рне ?йр?н? ?чен б?тен шартлар да тудырылган.Д?ресл?рд?н тыш чаралар да к?п ?тк?рел?. И? к?теп алганы- ел саен уздырыла торган “Дуслык ч?ч?ге”. ??р сыйныф татар, рус , чуаш халыкларыны? гореф гад?тл?рен, ?ыр –биюл?рен ?зерли.М?кт?бебезд? т?рле милл?т балалары белем ала.Барыбыз да яратып рус телен, татар телен ?йр?н?без.Мин дусларыма т?н?фесл?рд?, ял вакытларында ?зем укыган китапларымны? эчт?леген ,я?алыклар с?йлим. Рус м?кт?бе булса да, татар теле буенча олимпиадларда, б?йгел?рд? н?ти??л?ребез к?п.Ел саен республика олимпиадасында ?и??че, призер булабыз.Сыйныфташым Евгенияны? татар теле буенча олимпиадаларда ?и??че , призер булуына куанып туя алмыйм.Минем туган – татар телемне шулай яратуы ?чен бик горурланам.Укытучыбыз Г?лия Вазыгулла кызы да татар телен? к?нн?н к?н м?х?бб?т уята.Шулай булмаса, шундый ?рл?р яулый алмас идек. Академик М.И. Махмутов болай яза: «Сакланып, яш?п калуны? ???миятле юлы –??р татар кешесене? ?зене? татар ик?нлеген а?лавы, ягъни милли ?за? ??м ?з билгел?н?» ?зе?не татар милл?те кешесе итеп тою кешед? ышаныч уята, милли м?д?ниятне бел? башка м?д?ниятл?рг? д? юл ача. ?з туган телен яхшы белг?н халык беркайчан да милл?тен югалтырга юл куймас. Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к. К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”. Федоровское авылы- рус авылы булып санала.?мма анда руслар да, татарлар да яши.Татарларны? к?бесе руслашкан.?з телл?рен ?имереп ватып с?йл?ш?л?р.Без аларда татар телебезг? кызыксыну, м?х?бб?т уяту нисб?тенн?н концертлар оештырабыз, “Мин татарча с?йл?ш?м” акциясе уздырабыз.Минем туган авылымда чиста итеп татарча гына с?йл?ш?л?р.?зем укый торган Федоровское авылында да татарлар р?х?тл?неп ?з телл?ренд? – татар теленд? с?йл?шсенн?р иде.Бу укытучыбызны? гына тугел, ??р укучыны? да тел?ге. Тел ул – б?тен халык казанышы, ме?н?рч?, миллионча кешел?рне? к?п гасырлык и?аты ?имеше.Шу?а к?р? д? телг? карата башбаштаклык кылырга, аны? бел?н саксыз эш ит?рг?, аны ?зе?? ошаганча бозарга беркемне? д? хакы юк. “Тел – халыкны?, милл?тне? и? беренче,и? ???миятле билгесе. Тел бетс?, ул телне? иясе булган халык та, милл?т т? югала. Шуны? ?чен д? туган телен кадерл?п саклау,?стер?, аны? сафлыгы,матурлыгы ?чен к?р?ш? – м?д?ниятлы, зыялы ??р кешене? изге бурычы” –ди профессор Р?з?л Юсупов. Мин бу с?зл?р бел?н тулысынча килеш?м.Туган телем яш?сен, ч?ч?к атсын иде.Безне? б?ек Татарстаныбызда моны? ?чен алга таба да барлык шартлар тудырылыр дип ышанам.Без ?зебезне? телебезне саклап, яклап,?стереп алга барырга тиешле буын. Туган телебез матур, ?ти -?ни теле булып калсын иде. Туган тел турындагы фикерл?ремне якташыбыз шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?: Ул булганда адашмабыз – Юлым туры, нурлы к?нем. К?з карасы кебек саклыйм Анам теле – Татар телен!
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул ? кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. “Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р ? ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н с?з таныш т?гел. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. И туган тел! Синд? булган И? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м ?тк?м-?нк?мне, Ходам! Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? белем алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турыда аксакал язучыбыз Г. Б?широв бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. “Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, ? дип яза Г. Б?широв, ? ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннар куырудан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р! Минем туган телем ? татар теле. Шагыйрь Н. Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Р. Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, И. Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый. Б?ген татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип беркетелг?н. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??я. Ул инде х?зер ? кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел. Тарихым ист?леге син, Болгарым ист?леге, Гасырлар аша ?телг?н Юлларым ист?леге, ? дип яза Х. Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул ? ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин: Чукындырган чагында да Чукынмады?, татар теле, ? ди К. Н??ми. М. ??лил, А. Алиш, Х. М???йл?рне? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин: Т?зем тел ул Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда атылса да, асылса да, ?и?? рухын ?уймаган ул. Гильотина ?сл?ренд? Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! ? дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?. Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу ? милл?тебезне? тел осталарыны? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” ?з теленд? я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып ты?лыйм. Айрат Арсланов с?йл?г?нд?, Туган тел ила?и кодр?т ала, ?зене? й?р?кл?р, иманнар х?киме ик?нен тоя, ??р татарны ?з кочагына алып ?лгер?. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф. Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел к?ферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” ? дип яза ??м, ? А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, ? ди. Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?: Ул булганда адашмабыз ? Юлым туры, нурлы к?нем. К?з карасы кебек саклыйм Анам телен ? Татар телен. ⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒ Дата добавления: 2016-12-29; просмотров: 1381 | Нарушение авторских прав Рекомендуемый контект: Похожая информация: B. –документ, издаваемый единолично руководителем предприятия, в целях разрешения организационных и производственных задач I ступень — «Смелые и ловкие» — для мальчиков и девочек 10?11 и 12?13 лет III ступень — «Сила и мужество» — для юношей и девушек 16?18 лет III. Учтите и оцените результаты непрямой РИФ с сывороткой обследуемого и антигеном боррелий – возбудителем Лайм-боррелиоза. Q]3:1:Основателем консерватизма как идейно–политического направления является Q]3:1:Основателем либерализма как идейно–политического направления является V ступень — «Бодрость и здоровье» — для мужчин 40?60 лет и женщин 35?55 лет V.Читання казки вчителем вгодос. Акмулла ? чич?н шагыйрь Алтын Урда чоры ? татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры Антенно-фидерный тракт с усилителем Асфальтосмесительная установка со смесителем периодического действия ДС-168 Поиск на сайте: © 2015-2019 lektsii.org – Контакты – Последнее добавление
Туган телем – назлы г?лем. Фазлыева Альбина Р?д?с кызы Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе татар теле ??м ?д?бияты укытучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем син туган тел аркылы. ?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул! Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?. Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза: Туган ?ире? – Идел буе ??р телне? бар Туган иле. Туган ?ире? кебек назлы, ?ырдай мо?лы татар теле. яис?: Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел, Т?мле дип: теле? йотма! Туган телне онытма! Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит. Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со?? Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м. Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме? Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара. Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?… Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Х?ерле к?н укучылар, укытучылар ??м килг?н кунаклар! “Халыкара туган тел” к?нен? багышланган ?д?би кич?безне башлыйбыз. Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы (БМО) карары буенча 21 нче февраль Халыкара туган тел к?не буларак билгел?п ?тел?. 1999 нчы елны? ноябренд?, Бангладеш д??л?те т?къдиме бел?н, ЮНЕСКО Генераль конференциясе, ЮНЕСКОга керг?н илл?р ??м Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы 21 февраль к?нен Туган тел к?не дип игълан итте. Беренче м?рт?б? ул 2000 нче елны? 21 февраленд? Парижда ЮНЕСКО штаб-квартирасында тантаналы р?вешт? билгел?п ?телде. Ни ?чен Халыкара туган тел к?не итеп 21 февраль билгел?нг?н сон? Эш шунда: 1952 нче елны? 21 февраленд? Пакыстанда банглы телен? д??л?т теле статусы тал?п итеп к?р?шк?н 5 студент ?терелг?н була. Билгеле булганча, Пакыстанны? к?нчыгыш ?леше со?рак Бангладеш б?йсез д??л?тен? ?йл?н?. ЮНЕСКО Халыкара Туган тел к?нен билгел?п ?т?не хуплап чыга. Ч?нки бу оешма д?нья халыкларыны? матди булмаган мирасын саклау ?чен к?р?ш?, традицион яис? халык музыкасын, биюл?рен, гореф-гад?т ??м йолаларны, авыз и?атын ??м ?ирле халыкларны? туган телл?рен саклап калу буенча зур эшч?нлек алып бара. ?ир й?зенд? б?генге к?нд? 6000 тел бар дип ис?пл?н?. Шулардан и? к?п санлы кешел?р тарафыннан кулланыла торганы — кытай теле, бу телд? 1,2 млрд. кеше с?йл?ш?, инглиз теленд? — 478 млн, хинди теленд? — 437 млн, испанда — 392 млн, рус теленд? — 284 млн, гар?пт? — 225 млн, португалда — 184 млн, француз теленд? 125 млн кеше с?йл?ш?. Таралыш тыгызлыгы ягыннан мондый саннарны китерерг? м?мкин: 6000 телне? яртысы Азия-Тын Океан регионында кулланыла. Я?а Гвинея т?б?генн?н ис? 1000 тел чыккан дип санала. Белгечл?р якындагы й?зьеллыкта барлык телл?рне? 95% ы яш??д?н туктар дип фараз ит?. М?с?л?н, бер ел эченд? 10 тел юкка чыга диг?н фикер бар. Татар теле… Тугач та и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, ?итлекк?н, камилл?шк?н горур татар теле! Ушинский: «Халыкны? теле-аны? б?тен рухи тормышыны? и? яхшы, беркайчан да ши?ми, м??ге яш?реп тора торган и? матур ч?ч?ге.Телд? б?тен халык ??м аны? Ватаны ?анлы р?вешт? г??д?л?н?, телд? халыкны? б?тен рухи тормышыны? тарихы чагыла»,-диг?н. ??р халыкны? буыннан-буынга к?чеп милл?тне милл?т итеп яш?тк?н гореф-гад?тл?р, ?хлак кагыйд?л?ре булган, ??р буын шуларны сакларга,камилл?штерерг? тиеш. Б?генге кич?безг? без Балалар шагыйр?се, журналист, Татарстан М?д?ният министрлыгыны? А.Алиш исеменд?ге ?д?би б?л?ге иясе “Сабантуй” г?зитене? б?лек м?дире, Татарстанны? с?нгать эшлеклесе – Йолдыз ?дип кызы Ш?р?пованы да чакырдык. М?кт?пт? укыган елларыннан ук балалар ?чен шигырьл?р, м?кал?л?р яза башлаган Йолдыз ?дип кызы ?зене? и?ади эшч?нлеген балалар ?д?биятен? багышлый. Шагыйр?не? балалар психологиясен тоеп, бала а?ындагы ?зенч?лел?рне ?з к??еле аша уздырып язылган шигырьл?рен барыбыз да бел?без. ?йд?гез ?ле балалар, кайберл?рен с?йл?п китик ?ле.(Балалар ?йр?нг?н шигырьл?рен с?йлил?р) ?йд?гез ?ле балалар, Йолдыз апа бел?н якыннанрак танышу ?чен с?зне а?а бирик. (балалар бел?н шагыйр? арасында ??г?м?.) Балалар бирг?н сораулар: ?ни буларак сез балаларыгызга нинди т?рбия бир?сез? Балаларыгыз турында с?йл?п ?тм?ссезме? Гаил?д? сез татарча с?йл?ш?сезме? Кызыклы х?лл?р тормышта булмый калмый, и? кызыклысын с?йл?п ?тм?сезме? “Сабантуй” газетасында эшл?? сезг? кайсы ягы бел?н кызыклы? ?.б. Шигырь язу- к?пл?ребез не? тел?ге. Укучыларыбыз арасында да кал?м тибр?т?чел?р бар. К??елд?ге якты хисл?рне шигырь юлларына тез?- ?зе бер ?авплылык, шул ук вакытта бер горурлык та. ?йд?гез ?ле балалар, яраткан газетабыз “Сабантуй” газетасында басылган ??м басылачак шигъри т?лг?шл?рне т?гъдим итик ?ле. (Укучылар ?зл?ре язган шигырьл?рне с?йлил?р) Кадерле балалар, укытучылар, килг?н кунаклар! Халыкара туган тел к?нен? багышланган кич?без ахырына якынлашты. Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к. К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”. Татар теле – и? матур тел, и? нечк?, ягымлы, йомшак, татлы ??м туган тел! Яратыйк аны, пычратмыйк! Безне? буыннар да саф, чиста, б?ек татар теленд? горурланып с?йл?шсенн?р иде! Кич? “Туган тел” ?ыры бел?н т?мамлана.
А.С.Пушкин исеменд?ге 9 нчы лицей “Туган телем – ирк? г?лем ” дип аталган Халыкара туган тел к?нен? багышланган шигъри-музыкаль кич? Башкарды:татар теле ??м ?д?бияты укытучысы Гильфанова Алсу Камиловна Яшел?з?н -2014 Халыкара туган телл?р к?не Максат. 1)Укучыларда туган телебезг? карата м?х?бб?т т?рбиял??. 2)Туган телне? сафлыгын,матурлыгын, д?нья телл?ре арасында тоткан урынын ачыклау. Маша: ?йд? барыйк инде, аю? Аю:кая барабыз со?? Маша: Телл?р к?нен? барабыз Аю:?й, бармыйм,ла. Маша: ну,барыйк,дим ?й. Аю:Маша,н?рс?,со? ул телл?р к?не. Маша:шуны белмисе?ме? Аю:юк белмим,н?рс? со? ул тел? Маша: и аюю, мен? бит ул тел (телен к?рс?т?). Балалар ? сез телне? н?рс? ик?нен бел?сезме? (балалар ?авап бир?л?р) Алып баручы: Маша ??м аю мен? безне? кич?безне карап китегез ?ле. (Маша бел?н аю утыралар). Балалар телл?р турында м?кальл?р с?йлил?р. 1.Анам бирг?н туган тел, Атам бирг?н корал тел. 2.И? татлы тел — туган тел, Ана? с?йл?п торган тел. 3.Тел — ананы? баласына и? кадерле б?л?ге. 4.Тел к??елне? к?згесе. 5.Телл?р белг?н — илл?р белг?н. 6.Туган илем — ирк? г?лем, Ки?дер си?а к??ел т?рем. 7. Туган телем — ?з телем, Туган илем — ?з к?нем. Х?рм?тле укытучылар,укучылар без сезне? бел?н б?ген Халыкара туган телл?р к?нен? ?ыелдык. 21 нче февральд? кешелек д?ньясы ЮНЕСКО инициативасы бел?н Халыкара телл?р к?нен билгел?п ?т?. Д?ньяда 7000 г? якын тел бар. Шуларны? 83е ки? таралган. ? 383 тел б?тенл?й юкка чыгарга м?мкин. Шу?а да туган телебезне саклау б?ген безне? алда торган и? зур бурычларны? берсе. Ч?нки телебез бетс?,татар диг?н милл?т т? бет?ч?к. Туган телебезне, милл?тебезне саклау -безне? бурычыбыз. Туган телг? бер ген? к?н т?гел, б?тен гомер бирелерг? тиеш. Безне? тел ?ле тел т?гел ул.Ул-яш?? теле.Без шул телд? уйларга,а?ларга,аралашырга тиешбез. Туган тел –ул безне? балачагыбыз,гаил?без,??мгыятьт?ге беренче аралашу телебез.Шу?а да саклыйк,х?рм?т итик ,чит с?зл?р бел?н буямыйк аны.С?зе? алтын с?зле тел. Син – татар баласы диеп, Сайрап торган изге тел! Татарны? бар – татар теле, Урысны? бар – рус теле, ??ркайсыны? ?з анасы, ??ркайсыны? ?з теле. Без, татар халкы ?чен, нинди зур б?хет – ?зебезне? газиз туган телебез б?йр?мен елына ике тапкыр билгел?п ?т?без. Берсе аны? м?ш??р Тукаебызны? туган к?ненд? булса, икенчесе февраль аенда – ЮНЕСКО тарафыннан игълан ителг?н халыкара Туган тел к?ненд?. …Туган телемд? а?лашам ?тк?н, б?генгем бел?н. “?лифба”мны дога итеп, Укыймын к??елемн?н. 1 нче укучы. И туган тел! Сине ?нк? итеп Й?р?генд? саклый бу халык. Таралган ул… ?г?р син булмаса?,
Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд? Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга , х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын, Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене ?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?. Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз! Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен. Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул. Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н? Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле. ?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне? матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем. ??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата. Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел – тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба. Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул – Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш? берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з! ??м минем ?йт?сем килг?н фикерем : “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!” Яш?сен туган тел ,и? матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!!! Галиева Лилияна 10 сыйныф
МБОУ «Большекульгинская ООШ» Рыбно Слободского муниципального района РТ «Туган телем-ирк? г?лем» 5-8 сыйныфлар ?чен сыйныфтан тыш чара Х?снетдинова Г?лназ ?гъм?летдин кызы Олы Кульга т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы 2014 ел Тема: “Туган телем-ирк? г?лем”. Максат: туган телебезг? карата балаларда кызыксыну ??м м?х?бб?т т?рбиял??; татар халык авыз и?аты ?с?рл?рен бел? к?некм?л?рен тикшер?; б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?. ?и?азлау: аудиоязмалар, табышмаклар язылган карточкалар, м?кальне ?ыю ?чен х?рефл?р язылган карточкалар, тест ?тк?р? ?чен ноутбуклар. Х?ерле к?н х?рм?тле кунаклар,укытучыларыбыз, укучылар! Без б?генге кич?безне “Туган телем –ирк? г?лем” дип атадык. “Теле юкны? – иле юк”,- ди халык. ? безне? г?рл?п ч?ч?к аткан Ватаныбыз,б?тен д?ньяга билгеле булган татар телебез бар.Б?ген сезне? каршыда т?рле с?л?тк? ия булган укучыларыбыз татар теленд? Ватаныбызны ,горур халкыбызны зурлыйлар,туган телебезг? ,?ск?н ?иребезг? м?дхия ?ырлыйлар. -Ис?нмесез ,кадерле кунаклар! Сезне ?зебезне? б?йр?мч? биз?лг?н сыйныфыбызда с?ламл?рг? р?хс?т итегез.Сезг? корычтай нык с?лам?тлек юлдаш булсын.Тормыш к?гегезне? ??рвакыт чиста, тыныч булуын телибез. Укытучы М. Гафурины? “Ана теле” шигырен укый. Укытучы: ?з ана телем – минем ?чен матур, и? т?мле тел, ?з телем- ?з ?йберем булган ?чен ярата к??ел. Шул ана телем бел?н мин максудымны а?латам. Шул анам теле бел?н “бала” дил?р анам-атам. Шул тел аркылы гыйлем, уку-язуны ?йр?н?м, Шул тел аркылы укып, белеп, булырмын чын ад?м. Мин бала чактук “?ти-?ни” дидем шул тел бел?н. ??м д? ?нк?м д? ми?а “б?бк?м диг?н шул тел бел?н. ?ле д? шул тел бел?н укыйм, язам ??м с?йл?ш?м, Шул татар теле бел?н к?йлим бер?р к?й к?йл?с?м. ??рвакыт шул тел бел?н язган матур китап укыйм, ??рвакыт шул тел бел?н тарих укыйм, хисап укыйм. Без – татарлар, туган телебез-татар теле. Татар теле… тугач та, и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, Каюм Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион халык с?йл?шк?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, б?генге к?нд? ?итлекк?н, камилл?шк?н, тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган, и?-и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган-сыгылмаган, баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз. Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган?Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй-хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н? “Туган телем” шигырен ты?лагыз. ?з телемд? шигырь укыйм, ?з телемд? с?йли алам. Туган ?ирем, туган илем, Мин бит синн?н ил?ам алам. Х?тта кошны? да туган теле бар, Теле булганны? гына иле бар. Бабаларымны? и? зур мирасы, Чиксез гал?мне? г?я мо?ы син. Яш? м??гег? И, туган телем, Былбыл мо?ыдай. И, матур телем. 2 нче алып баручы: Б?йр?мн?рд?н б?йр?мн?рг? к?чеп ?ырлыйк ?ле, дуслар,?ырлыйк, ?ай Эшебез д? б?йр?м кебек булсын ??р к?небез булсын алсу май. ? х?зер, берг?л?п, шагыйрьл?ребез и?ат итк?н шигырьл?рне ты?лап ?тик. 1 бала : Тел кешене дус ит?, Бер-берсен? беркет?. Бел ,балам син рус телен ??м онытма ?з теле?. 2 бала: Татарча да яхшы бел, Русча да яхшы бел. Икесе д? безне? ?чен И? кир?кле, затлы тел. 3 бала: Без бит руслар- Сезне? якын дуслар. ?йр?н?без татар телен, Яратабыз татар халкын. Беренче укучы. Кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып, со?гы сулышына кад?р, тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Безне? туган телебез – татар теле, зур тарихлы, бай, ?ырлы, мо?лы тел ул. Икенче укучы. Г. Гыйльманов “Мин татар малае” Чатнатып с?йл?ш?м ?з ана телемд?. Оялмыйм, курыкмыйм, Мин бит ?з илемд?! Башымда – чиг?ле, Каюлы т?б?т?й. Догалар укырга ?йр?т? д?? ?т?й Т??фыйклы булырга Кир?ген бел?м мин. Чын татар малае Й?р?гем бел?н мин. ?ченче укучы. Рафис Корбанов “Туган ил” “?тк?м”, “?нк?м” с?зе бел?н Ачылган телем минем. Син бирде? ми?а ышаныч Кичк?нд? белем илен. Ата-бабамнар ?тк?нен Белдем мин сине? аша. Башка телл?ре? эчен? Кердем мин сине? аша. Д?ртенче укучы. Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел? Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында гаять зур урын тота. Ул тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?. Бишенче укучы. Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек, изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз, и? якын кешесе – ?нисе ?йр?т?, шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый, ирк?ли, юата. Алтынчы укучы.Туган тел ??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?, туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне, тапкыр, ?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне, мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без. ?иденче укучы. “Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел. Т?мле дип, теле? йотма, Туган телне онытма!” – дип язган халык шагыйре Ш??к?т абый Галиев. Дим?к, туган телебезне тырышып ?йр?нерг? кир?к. Сигезенче укучы. Равил Ф?йзуллин “Туган тел турында” И кард?шем! Бер ха??тсез кайчак Телне шундый бозып с?лисе?! Ил колагын хурлап, халкы?ны? Рухын р?н?ет?мен димисе?. Мескенл?нм?, бакый гомер килг?н Тел байлыгын итм? кадерсез. Бер уйласа?, ила?и бит, изге – Кеше ?йтк?н аваз, ??рбер с?з! Иренм? син, туган, туган телне? Асыл байлыкларын ачарга. Без ваемсыз булсак, чит-ят с?зл?р Х?зин??не ?зер басарга! К?п телл?рне бел? – яхшы ш?гыль, Туган теле? ?ги калмаса. ?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен Сине? аша бала? а?ласа. Кил?ч?кне? башы – б?генгед?. Нинди шатлык картлык к?не?д?, Оныклары? си?а р?хм?т ?йтс?, Матур итеп туган теленд?. Г.Тукайны? “Кызыклы ш?керт” шигырен с?хн?л?штереп к?рс?т?. Без –татарлар! Татар исемен без Горур й?рт? торган бер халык. Без-татарлар! Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья илл?ре, Без-татарлар! Батыр халык диг?н Зур даныбыз ?ле с?нм?де. Без- татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. Без-татарлар! Яшибез без ?ирд? Бар халыклар бел?н г?рл?шеп. Без татарлар: Болгар татарлары, Себер татарлары, Нугай татарлары, Типт?р татарлары, Нократ татарлары, Кер?шен татарлары… Тагын бик к?п,бик к?п татарлар. Т?рле исем й?ртс?к т? без, Т?рле-т?рле ?ирд? яш?с?к т?, Тик бер ген? Туган телебез, Тик бер ген? Туган илебез. “Туган тел” ?ыры бел?н кич? т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се. Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер. И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем. Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген. М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый. ??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?. Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар. Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н. Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер. ?ир й?зенд? булган б?тен н?рс? Б?лг?н саен кими, кечер?я. Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?. Татар телен Такташ с?йде, Тукай ?зелеп мактады. Урам теле т?гел диеп, Насыйри да яклады. ??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н. – Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре. Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез. Сии – минем тере тарихым, Син – минем кил?ч?гем, Тик синд?, газиз туган тел, Б?хетк? ?ит?ч?гем. И телем, синд? н?фислек Чишм?се киб?ме со??! Гасырлар си?а тим?де, Д?верл?р тияме со??! Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем – ирк? г?лем. Максат: 1. Укучыларда туган телг?, Туган илг?, ?з халкына м?х?бб?т т?рбиял??. 2. Укучыларда к?м?кч?нлек, ?зен? ??м бер-берен? тал?пч?нлек, яхшылык т?рбиял??. Залда ?крен ген? “Туган тел” к?е я?гырый. -Добрый день дорогие учителя, ученики нашего праздника! Х?ерле к?н, кадерле балалар! Без б?ген туган ?иребезг?, туган телебезг? багышланган линейкага ?ыелдык. ??р кешене? иле бер ген? булган кебек, туган теле д? бер ген? була. Каждый год 21 февраля официально празднуется Международный день родного языка. Мы все с вами живем в республике Татарстан, где государственными языками являются два языка – татарский и русский языки. Татар ??м рус телл?ренд? Габдулла Тукайны? “Туган тел” шигырен с?йлил?р. 1 нче укучы. “Балам” диеп туган телд?, Энд?ш? ми?а ?нк?м. “?нием!” дип ?нк?м?, Мин туган телд? ?йт?м. Туган телд? с?йл?шеп, Яшим мин туган илд?, “Туган ил”диг?н с?зне д?, ?йт?м мин туган телд?. 2 нче укучы. К?зл?ремне ачты минем, Ирк?л?де ?з телем. ?з телем яктыртты юлны, ?з телем бирде белем. ?тк??-?нк?? телен белс??, Адашмассы? кайда да.. Туган телемд? энд?ш?м Кояшка да, айга да. Игелекле булып ?сим Газиз туган телем?, Туган тел бер ген? була- ?нк?й кебек бер ген?. 5 нче сыйныф укучысы Чебаков Ваня Г.Тукайны? “Китап” шигырен укый. 3нче укучы. Культура каждого народа Жемчужина добра. Татарский – ласковый язык Всем выучить пора. В татарском языке очень много пословиц и поговорок о родном языке. Давайте послушаем их. М?кальл?р. 1.И? татлы тел-туган тел, Анам с?йл?п торган тел. 2. С?йдерг?н д? тел, биздерг?н д? тел. 3. Теле? озын булса, гомере? кыска була. 4. Туган илем- туган анам. 5. Теле барны? юлы бар. 6. Телл?р белг?н-илл?р белг?н. 7. Аз с?йл?-к?п ты?ла. 8. Туры с?з таш яра. 4 нче укучы Взрослый ты или ребенок Ты должен понимать. Раз в Татарстане живешь- Татарский должен знать. 3 нче укучы. Д?нь яда и?-и? матур ил- Ул минем туган илем. Д?нь яда и?-и? матур тел- Ул минем туган телем. 5 нче сыйныф укучысы Гильманова Лилия “Туган тел” ?ырын башкара. 4 нче укучы. Туган тел-и? татлы тел, Туган тел-и? т?мле тел. Т?мле дип, теле? йотма- Туган телне онытма! 5 нче укучы Всем проявить терпение Желаем в изучении. Тогда вы будете вполне Достойны уважения. 6 нчы укучы Мин с?йлим анам теленд?, Яшим атам ?иренд?. Бу б?хет ми?а бирелг?н Туган йорт бишегенд?. Т??ге кабат аяк басып, Сукмактан киттем й?реп ?йттем анам теле бел?н: -Мин ?ирд? кеше!- диеп. 4В сыйныфы укучылары тарафыннан ?зерл?нг?н “Шалкан ?кияте”н уйныйлар. Алып баручылар: -Кадерле балалар, б?ген ”Мин татарча с?йл?ш?м!” дип исемл?нг?н республикак?л?м конкурс- акцияне башлап ?иб?р?без ??м сезне актив катнашырга чакырабыз. Акцияне? программасы бел?н акцияг? багышланган стендта таныша аласыз. З?й муниципаль районы 6 нчы гомуми урта белем бир? м?кт?бе “Мин татарча с?йл?ш?м” акция кысаларында ?тк?релг?н “Туган телем – ирк? г?лем” темасына багышланган линейка (2нче сыйныфлар ?чен) Укытучылар:Миннегулова М.М., Н??метдинова М.?. 21 нче февраль,2011 нче уку ел.
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк.
Нинди таныш мо?лы к?й бу?
Тукай ?ыры – “Туган тел”.
Ист?н бер д? чыкмый торган
Халык к?е – “Туган тел”.
??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам.
Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз.
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з!
Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы
И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы.
Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла.
?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр.
Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы
И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н.
Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына.
Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам.
Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен.
Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата.
Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам.
Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?.
Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел!
?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан.
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к.
Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Сочинение.
Туган телем – ирк? г?лем!
Эшне ?т?де: 86нчы “?мет” интернат-
м?кт?бене? 7нче а сыйныф
укучысы Ф?рдиев Р?мис
Эшне тикшерде: татар теле
укытучысы Г?р?ева Л.М.
2016нчы уку елы
Туган тел,
Синд? – шатлык ?и?еллеге,
Кайгылар авырлыгы.
Ата – бабам батырлыгы,
Аналар сабырлыгы.
(З. Насыйбуллин)
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
“Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р – ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н суз таныш тугел.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
И туган тел! Синд? булган и? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? галимн?р, язучылар ??м шагыйрьл?р туган телг? зур игьтибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? бел?м алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турында аксакал язучыбыз Г.Б?широва бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. ”Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, – дип яза Г.Б?широва, – ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннардан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р!
Минем туган телем – татар теле. Шагыйрь Кави Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Равил Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, Аяз Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый.
Татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип игълан ителде. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??ерг? тиеш. Ул инде х?зер – кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел булырга тиеш.
Тарихым ист?леге син,
Болгарым ист?леге,
Гасырлар аша ?телг?н
Юлларым ист?леге, –
дип яза Х?с?н Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул – ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин:
Чукындырган чагында да
Чукынмады?, татар теле, –
ди Кави Н??ми.
Муса ??лил, Абдулла Алишларны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Равил Ф?йзуллин:
Т?зем тел ул
Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
атылса да, асылса да,
?и?? рухын жуймаган ул.
Гильотина ?сл?ренд?
Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! –
дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?.
Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу – татар ?дипл?рене? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып та?лыйм. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф?нзаман Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел кяферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” – дип яза ??м, – А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, – ди.
Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
Ул булганда адашмабыз –
Юлым туры, нурлы к?нем.
К?з карасы кебек саклыйм
Анам телен – Татар телен.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м, ?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
Син туган тел аркылы.
Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?.
Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым.
К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
.
Туган телем- ирк? г?лем.
Мин ,Х?мидуллина Элвира Илмас кызы, Кайбыч районы Е.Г.Тутаев исеменд?ге Федоровск урта гомумбелем бир? м?кт?бене? 11 сыйныфында укыйм.Татар теле ??м ?д?бияты укытучыбыз татар теленн?н ?й эше итеп “Туган телем –ирк? г?лем” темасына инша язарга бирг?н иде. Бу ?й эше мине уйланырга ??м эзл?нерг? м??б?р итте. “Туган тел.” Нинди була со? ул?Безне? а?а м?н?с?б?тебез, карашыбыз нинди? ??ркемне? д? туган теле бармы?Туган телебезне х?рм?т ит?безме??леге сораулар минем башымда узенн?н ?зе туды.Алар б?генге к?нд? бик актуаль дип саныйм мин.
Туган тел ул –Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д?
тора торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Аны тугач та ишет? ??м ?йр?н?
башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. Без бала туган
телд? с?йл?шерг? ?йр?нде димибез, ? аны? теле ачылды дип ?йт?без. Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Ул
тел бишект?ге сабыйга ана с?те бел?н, бишек ?ырлары аша к?ч?дер д?
инде.Х?зер бишек ?ырлары ?ырлаучы юк диючел?р д? табылыр.?йе, алар хаклы да.Ч?нки ??р йортта бишек ?ырлары я?гырамый .Мин 21 гасыр баласы булсам да, бишек ?ырлары ты?лап ?стем.Мин д?? ?ниле, ?ти-?ниле йортта яш?вем бел?н чиксез горурланам.Д?? ?нине?, ?ниемне? бишек ?ырлары ?ле д? колагымда я?гырый. Юкка гына без ?зебезне? туган телебезне ана теле дип атамыйбыз. Минем ана телем – татар теле,Тукай теле. Безне? ?йд? барысы да татар теленд? с?йл?ш?.
Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан.
?йе, ??рберебез шул туган тел аркылы к?п н?рс?г? ?йр?н?без.
Кайда гына яш?м?сен кеше, нинди ген? телд? с?йл?шм?сен, аны? б?ек х?рм?т бел?н ?йт? торган ике газиз с?зе бар: туган ил, туган тел. Бу
ике с?зне? икесене? д? ?анга якын уртак м?гън?л?ре бар. Алар телг? алыну бел?н, к??елл?рд? якынлык, кард?шлек хисе, туган иле?? ??м халкы?а
тир?н м?х?бб?т тойгысы уяна, ч?нки боларны? икесе д? сабый чакта ук и?
беренче булып колакка керг?нн?р, ч?нки алар ана с?те бел?н каныбызга
се?еп калганнар.
??р халык ?чен туган тел – и? кадерле, и? ку?тле, и? мо?лы, и? назлы тел. Тел ул – буыннан буынга м?катд?с мирас булып к?чеп килг?н х?зин?.
Телд? халыкны? милли психологиясе, характеры, фикерл?? ??м и?ат
?зенч?лекл?ре ачыла, тарихы ??м м?д?нияте чагылыш таба. Туган телне яхшы бел?, саклау, ??м ?стер? – ул телд? и?ат ителг?н ?д?биятны,
с?нгатьне ?зл?штер?, ?стер?, халыкны? рухи х?зин?л?рен, м?д?ниятен,
тарихын, авыз и?атын кил?ч?к буыннар ?чен саклап калу диг?н с?з.
Шуны? ?чен д? б?генге к?нд? туган телебезне саклап ?стер? – татар халкын алга ?иб?р?д?, аны? д??л?т т?зелешен камилл?штер?д?,
м?д?ниятен баетуда и? м??им м?сь?л?л?рне? берсе.Телне саклау ??м
?стер?не? т?п шарты ис? шуннан гыйбар?т: аны? ???мияте, кулланылышы, тукталмыйча, арта ??м ки??я барырга тиеш. ?мма шуны да онытмаска кир?к: туган тел, аннан д?рес файдаланганда, аны куллануда ??ркем
?зен? тал?пч?н булганда гына, саф туган тел булып калачак.
Б?генге к?нд? телебезд? –халык с?йл?менд? д?, ?д?би с?йл?мд? д?– т?рле ялгышлар к?п, ??м аларны? саны арта бара. Н?ти??д?, татар телене? табигыйлеген? зыян кил?, аны? й?зл?рч?, ме?н?рч? еллар буенча чарланып, шомартылып килг?н кагыйд?л?ре, нормалары бозыла.
Х?зерге к?нд?, бигр?к т? яшь буында, ?з туган телен? битарафлык
ачык сизелеп тора.
Яшь буын башка бер телне ватып-?имереп с?йл?шс? с?йл?ш?, ?мма ?з туган теленд? саф татарча с?йл?ш?не кир?к дип санамый. Мен? бу и? куркынычы дип саныйм мин. ?з телен яратмаган, аны оныта барган кешел?р ничек итеп ?з илене? патриотлары була алсын. Бу проблеманы чишеп буламы? ?йе,аны бары тик без, ?зебез х?л ит? алабыз.
И? беренче чиратта бала туган теленд? с?йл?шерг? ?зене? гаил?сенд?
?йр?нерг? тиеш. Л?кин ата-аналар арасында татар телен ?зе д? вата-?имер? ген? с?йл?ш? торганнары еш очрый. Мондый ата-аналар ?зл?ре
белм?г?ч, баласына да ?йр?т? алмый. Телне камил белеп т?, балаларын
да ?з халкына т?б?нсетеп карау формалаштырган, балалары бел?н рус
теленд? ген? аралашкан ата-аналар к?п х?зер.Мин 5 сыйныфка рус м?кт?бен? укырга килдем.Барлык ф?нн?р д? рус теленд? укытыла.Татар теле д?ресл?ренд? ике т?ркемг? б?лен?без.Сыйныфта куп кен? татар исемн?ре, татар фамилиял?ре ишетк?ч бик куандым.Ч?нки татар м?кт?бенн?н килг?н балага рус м?хитен? кереп кит? бераз кыенрак булды.?ст?вен? “авыз тутырып “ татарча с?йл?шерг? ипт?ш табылмады.Бу мине бик га??пл?ндерде.Ничек инде татар булып, татарча с?йл?шм?ск??Ипт?шл?ремне? ?авабы болай иде.”?йд? с?йл?шмибез, ч?нки ?ти – ?ни белми” дидел?р.Монда ипт?шл?ремне? ген? гаебе т?гел, татар булып та ?з телл?рен оныта барган ата-ана гаепле.Ни ?чен, кайда китк?н ялгышлык? Бу сорауга ?авап ишет?сем килеп, мин ипт?шл?ремне? ата аналарына бу сорауны бирг?нем булды. Алар: “Рус м?хитенд? яшибез, шу?а к?р? бик кир?ксенмибез, х?зер ?йр?н? алмабыз инде ” – дидел?р.Балалары татар телен татар теле д?ресенд? ?йр?н?л?р ,?лб?тт?.?мма туган теле?не татар теле д?ресенд? ген? камил белеп булмый.Гаил?д? д? туган теле?д? с?йл?ш? кир?к.
Икенче чиратта, бала туган теленд? матур итеп с?йл?шерг? балалар
бакчасында, аннан со? гына м?кт?пт? ?йр?нерг? тиеш.
Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
М. ??лил, А. Алишны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?члер?к булганнар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин:
Т?зем тел ул
Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
атылса да, асылса да,
?и?? рухын ?уймаган ул.
Гильотина ?сл?ренд?
Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! –
дип, югары б?ясен бир?.
Тел бел?–милли ?за? т?рбиял??не? нигезе, тел ?йр?н? м?сь?л?сенд?
гаил? ??м ??мгыять берг?л?п эшл?г?нд?, тагын да зуррак н?ти??л?рг?
ирешерг? м?мкин.Бер яктан, гаил?д?ге ?лк?нн?рне?, ?зл?ре туган телне белм?г?н очракта да, татар телен? х?рм?те, аны ?йр?н?не кир?к дип
санавы, бу эш бел?н кызыксынып торуы балага тырышырга кир?клекне
а?лата. Икенче яктан, ?г?р гаил?д?ге ?лк?нн?р татар телен бел?л?р ик?н,
бу вакытта телне ?йр?н? табигый процесс кебек кабул ител?. Дим?к , тел
?йр?н? м?кт?п с?яс?те ген? т?гел, гаил? с?яс?те д? булып ?верелерг?
тиеш. Мен? шул вакытта гына без у?ай н?ти??л?рг? иреш? алачакбыз.
Кызгыныч, б?генге к?нд? к?п кен? ?ти-?нил?р балаларыны? татарча с?йл?ш?ен кир?к дип т? санамыйлар кебек тоела. Шунысы к?н кебек ачык:
ата-ана баласына гаил?д? милли т?рбия бир? ик?н, дим?к, ул туган телен
д? онытмаячак. ? инде милли т?рбияне? асылы–яшь буында милли ?за?
формалаштыруда дип уйлыйм мин. Милли ?за? ?з халкы?ны? тарихын,
м?д?ниятен, аны? телен бел?,?зе?не татар халкыны? бер в?киле дип хис
ит?д?н башлана.
Безне? м?кт?пт? телл?рне ?йр?н? ?чен б?тен шартлар да тудырылган.Д?ресл?рд?н тыш чаралар да к?п ?тк?рел?. И? к?теп алганы- ел саен уздырыла торган “Дуслык ч?ч?ге”. ??р сыйныф татар, рус , чуаш халыкларыны? гореф гад?тл?рен, ?ыр –биюл?рен ?зерли.М?кт?бебезд? т?рле милл?т балалары белем ала.Барыбыз да яратып рус телен, татар телен ?йр?н?без.Мин дусларыма т?н?фесл?рд?, ял вакытларында ?зем укыган китапларымны? эчт?леген ,я?алыклар с?йлим. Рус м?кт?бе булса да, татар теле буенча олимпиадларда, б?йгел?рд? н?ти??л?ребез к?п.Ел саен республика олимпиадасында ?и??че, призер булабыз.Сыйныфташым Евгенияны? татар теле буенча олимпиадаларда ?и??че , призер булуына куанып туя алмыйм.Минем туган – татар телемне шулай яратуы ?чен бик горурланам.Укытучыбыз Г?лия Вазыгулла кызы да татар телен? к?нн?н к?н м?х?бб?т уята.Шулай булмаса, шундый ?рл?р яулый алмас идек.
Академик М.И. Махмутов болай яза: «Сакланып, яш?п калуны? ???миятле юлы –??р татар кешесене? ?зене? татар ик?нлеген а?лавы, ягъни милли ?за?
??м ?з билгел?н?»
?зе?не татар милл?те кешесе итеп тою кешед? ышаныч уята, милли м?д?ниятне бел? башка м?д?ниятл?рг? д? юл ача.
?з туган телен яхшы белг?н халык беркайчан да милл?тен югалтырга юл куймас.
Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к.
К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”.
Федоровское авылы- рус авылы булып санала.?мма анда руслар да, татарлар да яши.Татарларны? к?бесе руслашкан.?з телл?рен ?имереп ватып с?йл?ш?л?р.Без аларда татар телебезг? кызыксыну, м?х?бб?т уяту нисб?тенн?н концертлар оештырабыз, “Мин татарча с?йл?ш?м” акциясе уздырабыз.Минем туган авылымда чиста итеп татарча гына с?йл?ш?л?р.?зем укый торган Федоровское авылында да татарлар р?х?тл?неп ?з телл?ренд? – татар теленд? с?йл?шсенн?р иде.Бу укытучыбызны? гына тугел, ??р укучыны? да тел?ге.
Тел ул – б?тен халык казанышы, ме?н?рч?, миллионча кешел?рне? к?п гасырлык и?аты ?имеше.Шу?а к?р? д? телг? карата башбаштаклык кылырга, аны? бел?н саксыз эш ит?рг?, аны ?зе?? ошаганча бозарга беркемне? д? хакы юк.
“Тел – халыкны?, милл?тне? и? беренче,и? ???миятле билгесе. Тел бетс?, ул телне? иясе булган халык та, милл?т т? югала. Шуны? ?чен д? туган телен кадерл?п саклау,?стер?, аны? сафлыгы,матурлыгы ?чен к?р?ш? – м?д?ниятлы, зыялы ??р кешене? изге бурычы” –ди профессор Р?з?л Юсупов.
Мин бу с?зл?р бел?н тулысынча килеш?м.Туган телем яш?сен, ч?ч?к атсын иде.Безне? б?ек Татарстаныбызда моны? ?чен алга таба да барлык шартлар тудырылыр дип ышанам.Без ?зебезне? телебезне саклап, яклап,?стереп алга барырга тиешле буын. Туган телебез матур, ?ти -?ни теле булып калсын иде. Туган тел турындагы фикерл?ремне якташыбыз шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
Ул булганда адашмабыз –
Юлым туры, нурлы к?нем.
К?з карасы кебек саклыйм
Анам теле – Татар телен!
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул ? кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
“Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р ? ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н с?з таныш т?гел.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
И туган тел! Синд? булган
И? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м
?тк?м-?нк?мне, Ходам!
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? белем алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турыда аксакал язучыбыз Г. Б?широв бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. “Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, ? дип яза Г. Б?широв, ? ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннар куырудан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р!
Минем туган телем ? татар теле. Шагыйрь Н. Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Р. Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, И. Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый.
Б?ген татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип беркетелг?н. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??я. Ул инде х?зер ? кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел.
Тарихым ист?леге син,
Болгарым ист?леге,
Гасырлар аша ?телг?н
Юлларым ист?леге, ?
дип яза Х. Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул ? ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин:
Чукындырган чагында да
Чукынмады?, татар теле, ?
ди К. Н??ми.
М. ??лил, А. Алиш, Х. М???йл?рне? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин:
Т?зем тел ул
Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
атылса да, асылса да,
?и?? рухын ?уймаган ул.
Гильотина ?сл?ренд?
Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! ?
дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?.
Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу ? милл?тебезне? тел осталарыны? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” ?з теленд? я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып ты?лыйм. Айрат Арсланов с?йл?г?нд?, Туган тел ила?и кодр?т ала, ?зене? й?р?кл?р, иманнар х?киме ик?нен тоя, ??р татарны ?з кочагына алып ?лгер?. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф. Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел к?ферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” ? дип яза ??м, ? А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, ? ди.
Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
Ул булганда адашмабыз ?
Юлым туры, нурлы к?нем.
К?з карасы кебек саклыйм
Анам телен ? Татар телен.
⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒
Дата добавления: 2016-12-29; просмотров: 1381 | Нарушение авторских прав
Рекомендуемый контект:
Похожая информация:
B. –документ, издаваемый единолично руководителем предприятия, в целях разрешения организационных и производственных задач
I ступень — «Смелые и ловкие» — для мальчиков и девочек 10?11 и 12?13 лет
III ступень — «Сила и мужество» — для юношей и девушек 16?18 лет
III. Учтите и оцените результаты непрямой РИФ с сывороткой обследуемого и антигеном боррелий – возбудителем Лайм-боррелиоза.
Q]3:1:Основателем консерватизма как идейно–политического направления является
Q]3:1:Основателем либерализма как идейно–политического направления является
V ступень — «Бодрость и здоровье» — для мужчин 40?60 лет и женщин 35?55 лет
V.Читання казки вчителем вгодос.
Акмулла ? чич?н шагыйрь
Алтын Урда чоры ? татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры
Антенно-фидерный тракт с усилителем
Асфальтосмесительная установка со смесителем периодического действия ДС-168
Поиск на сайте:
© 2015-2019 lektsii.org – Контакты – Последнее добавление
Туган телем – назлы г?лем.
Фазлыева Альбина Р?д?с кызы
Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе
татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
И туган тел, и матур тел,
?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
син туган тел аркылы.
?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул!
Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?.
Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза:
Туган ?ире? – Идел буе
??р телне? бар Туган иле.
Туган ?ире? кебек назлы,
?ырдай мо?лы татар теле.
яис?:
Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел,
Т?мле дип: теле? йотма!
Туган телне онытма!
Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит.
Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со??
Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м.
Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме?
Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара.
Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?…
Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Х?ерле к?н укучылар, укытучылар ??м килг?н кунаклар!
“Халыкара туган тел” к?нен? багышланган ?д?би кич?безне башлыйбыз.
Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы (БМО) карары буенча 21 нче февраль Халыкара туган тел к?не буларак билгел?п ?тел?.
1999 нчы елны? ноябренд?, Бангладеш д??л?те т?къдиме бел?н, ЮНЕСКО Генераль конференциясе, ЮНЕСКОга керг?н илл?р ??м Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы 21 февраль к?нен Туган тел к?не дип игълан итте. Беренче м?рт?б? ул 2000 нче елны? 21 февраленд? Парижда ЮНЕСКО штаб-квартирасында тантаналы р?вешт? билгел?п ?телде.
Ни ?чен Халыкара туган тел к?не итеп 21 февраль билгел?нг?н сон? Эш шунда: 1952 нче елны? 21 февраленд? Пакыстанда банглы телен? д??л?т теле статусы тал?п итеп к?р?шк?н 5 студент ?терелг?н була. Билгеле булганча, Пакыстанны? к?нчыгыш ?леше со?рак Бангладеш б?йсез д??л?тен? ?йл?н?.
ЮНЕСКО Халыкара Туган тел к?нен билгел?п ?т?не хуплап чыга. Ч?нки бу оешма д?нья халыкларыны? матди булмаган мирасын саклау ?чен к?р?ш?, традицион яис? халык музыкасын, биюл?рен, гореф-гад?т ??м йолаларны, авыз и?атын ??м ?ирле халыкларны? туган телл?рен саклап калу буенча зур эшч?нлек алып бара.
?ир й?зенд? б?генге к?нд? 6000 тел бар дип ис?пл?н?. Шулардан и? к?п санлы кешел?р тарафыннан кулланыла торганы — кытай теле, бу телд? 1,2 млрд. кеше с?йл?ш?, инглиз теленд? — 478 млн, хинди теленд? — 437 млн, испанда — 392 млн, рус теленд? — 284 млн, гар?пт? — 225 млн, португалда — 184 млн, француз теленд? 125 млн кеше с?йл?ш?.
Таралыш тыгызлыгы ягыннан мондый саннарны китерерг? м?мкин: 6000 телне? яртысы Азия-Тын Океан регионында кулланыла. Я?а Гвинея т?б?генн?н ис? 1000 тел чыккан дип санала.
Белгечл?р якындагы й?зьеллыкта барлык телл?рне? 95% ы яш??д?н туктар дип фараз ит?. М?с?л?н, бер ел эченд? 10 тел юкка чыга диг?н фикер бар.
Татар теле… Тугач та и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык
тарихы булган, д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н, чит илл?рд?
д? ?йр?нел? торган, ?итлекк?н, камилл?шк?н горур татар теле!
Ушинский: «Халыкны? теле-аны? б?тен рухи тормышыны? и? яхшы,
беркайчан да ши?ми, м??ге яш?реп тора торган и? матур ч?ч?ге.Телд? б?тен халык ??м аны? Ватаны ?анлы р?вешт? г??д?л?н?, телд? халыкны? б?тен рухи тормышыны? тарихы чагыла»,-диг?н.
??р халыкны? буыннан-буынга к?чеп милл?тне милл?т итеп яш?тк?н гореф-гад?тл?р, ?хлак кагыйд?л?ре булган, ??р буын шуларны сакларга,камилл?штерерг? тиеш.
Б?генге кич?безг? без Балалар шагыйр?се, журналист, Татарстан М?д?ният министрлыгыны? А.Алиш исеменд?ге ?д?би б?л?ге иясе “Сабантуй” г?зитене? б?лек м?дире, Татарстанны? с?нгать эшлеклесе – Йолдыз ?дип кызы Ш?р?пованы да чакырдык.
М?кт?пт? укыган елларыннан ук балалар ?чен шигырьл?р, м?кал?л?р яза башлаган Йолдыз ?дип кызы ?зене? и?ади эшч?нлеген балалар ?д?биятен? багышлый. Шагыйр?не? балалар психологиясен тоеп, бала а?ындагы ?зенч?лел?рне ?з к??еле аша уздырып язылган шигырьл?рен барыбыз да бел?без. ?йд?гез ?ле балалар, кайберл?рен с?йл?п китик ?ле.(Балалар ?йр?нг?н шигырьл?рен с?йлил?р)
?йд?гез ?ле балалар, Йолдыз апа бел?н якыннанрак танышу ?чен с?зне а?а бирик.
(балалар бел?н шагыйр? арасында ??г?м?.)
Балалар бирг?н сораулар:
?ни буларак сез балаларыгызга нинди т?рбия бир?сез?
Балаларыгыз турында с?йл?п ?тм?ссезме?
Гаил?д? сез татарча с?йл?ш?сезме?
Кызыклы х?лл?р тормышта булмый калмый, и? кызыклысын с?йл?п ?тм?сезме?
“Сабантуй” газетасында эшл?? сезг? кайсы ягы бел?н кызыклы? ?.б.
Шигырь язу- к?пл?ребез не? тел?ге. Укучыларыбыз арасында да кал?м тибр?т?чел?р бар. К??елд?ге якты хисл?рне шигырь юлларына тез?- ?зе бер ?авплылык, шул ук вакытта бер горурлык та. ?йд?гез ?ле балалар, яраткан газетабыз “Сабантуй” газетасында басылган ??м басылачак шигъри т?лг?шл?рне т?гъдим итик ?ле. (Укучылар ?зл?ре язган шигырьл?рне с?йлил?р)
Кадерле балалар, укытучылар, килг?н кунаклар! Халыкара туган тел к?нен? багышланган кич?без ахырына якынлашты.
Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к.
К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”.
Татар теле – и? матур тел, и? нечк?, ягымлы, йомшак, татлы ??м туган тел! Яратыйк аны, пычратмыйк! Безне? буыннар да саф, чиста, б?ек татар теленд? горурланып с?йл?шсенн?р иде!
Кич? “Туган тел” ?ыры бел?н т?мамлана.
А.С.Пушкин исеменд?ге 9 нчы лицей
“Туган телем – ирк? г?лем ” дип аталган
Халыкара туган тел к?нен? багышланган шигъри-музыкаль кич?
Башкарды:татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
Гильфанова Алсу Камиловна
Яшел?з?н -2014
Халыкара туган телл?р к?не
Максат.
1)Укучыларда туган телебезг? карата м?х?бб?т т?рбиял??.
2)Туган телне? сафлыгын,матурлыгын, д?нья телл?ре арасында тоткан урынын ачыклау.
Маша: ?йд? барыйк инде, аю?
Аю:кая барабыз со??
Маша: Телл?р к?нен? барабыз
Аю:?й, бармыйм,ла.
Маша: ну,барыйк,дим ?й.
Аю:Маша,н?рс?,со? ул телл?р к?не.
Маша:шуны белмисе?ме?
Аю:юк белмим,н?рс? со? ул тел?
Маша: и аюю, мен? бит ул тел (телен к?рс?т?). Балалар ? сез телне? н?рс? ик?нен бел?сезме?
(балалар ?авап бир?л?р)
Алып баручы: Маша ??м аю мен? безне? кич?безне карап китегез ?ле. (Маша бел?н аю утыралар).
Балалар телл?р турында м?кальл?р с?йлил?р.
1.Анам бирг?н туган тел,
Атам бирг?н корал тел.
2.И? татлы тел — туган тел,
Ана? с?йл?п торган тел.
3.Тел — ананы? баласына и? кадерле б?л?ге.
4.Тел к??елне? к?згесе.
5.Телл?р белг?н — илл?р белг?н.
6.Туган илем — ирк? г?лем,
Ки?дер си?а к??ел т?рем.
7. Туган телем — ?з телем,
Туган илем — ?з к?нем.
Х?рм?тле укытучылар,укучылар без сезне? бел?н б?ген Халыкара туган телл?р к?нен? ?ыелдык.
21 нче февральд? кешелек д?ньясы ЮНЕСКО инициативасы бел?н Халыкара телл?р к?нен билгел?п ?т?. Д?ньяда 7000 г? якын тел бар. Шуларны? 83е ки? таралган. ? 383 тел б?тенл?й юкка чыгарга м?мкин. Шу?а да туган телебезне саклау б?ген безне? алда торган и? зур бурычларны? берсе. Ч?нки телебез бетс?,татар диг?н милл?т т? бет?ч?к. Туган телебезне, милл?тебезне саклау -безне? бурычыбыз. Туган телг? бер ген? к?н т?гел, б?тен гомер бирелерг? тиеш. Безне? тел ?ле тел т?гел ул.Ул-яш?? теле.Без шул телд? уйларга,а?ларга,аралашырга тиешбез.
Туган тел –ул безне? балачагыбыз,гаил?без,??мгыятьт?ге беренче аралашу телебез.Шу?а да саклыйк,х?рм?т итик ,чит с?зл?р бел?н буямыйк аны.С?зе? алтын с?зле тел.
Син – татар баласы диеп,
Сайрап торган изге тел!
Татарны? бар – татар теле,
Урысны? бар – рус теле,
??ркайсыны? ?з анасы,
??ркайсыны? ?з теле.
Без, татар халкы ?чен, нинди зур б?хет – ?зебезне? газиз туган телебез б?йр?мен елына ике тапкыр билгел?п ?т?без. Берсе аны? м?ш??р Тукаебызны? туган к?ненд? булса, икенчесе февраль аенда – ЮНЕСКО тарафыннан игълан ителг?н халыкара Туган тел к?ненд?.
…Туган телемд? а?лашам
?тк?н, б?генгем бел?н.
“?лифба”мны дога итеп,
Укыймын к??елемн?н.
1 нче укучы.
И туган тел!
Сине ?нк? итеп
Й?р?генд? саклый бу халык.
Таралган ул…
?г?р син булмаса?,
Туган телем – татар теле.
Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т
бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне
ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга ,
х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын,
Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене
?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли
с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?.
Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз!
Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен.
Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул.
Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан
да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н?
Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле.
?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне?
матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем.
??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга
тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата.
Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел –
тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер
кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба.
Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул –
Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш?
берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з!
??м минем ?йт?сем килг?н фикерем :
“ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!”
Яш?сен туган тел ,и? матур тел,
?тк?м – ?нк?мне? теле!!!
Галиева Лилияна
10 сыйныф
МБОУ «Большекульгинская ООШ» Рыбно Слободского муниципального района РТ
«Туган телем-ирк? г?лем»
5-8 сыйныфлар ?чен сыйныфтан тыш чара
Х?снетдинова Г?лназ ?гъм?летдин кызы Олы Кульга т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
2014 ел
Тема: “Туган телем-ирк? г?лем”.
Максат: туган телебезг? карата балаларда кызыксыну ??м м?х?бб?т т?рбиял??; татар халык авыз и?аты ?с?рл?рен бел? к?некм?л?рен тикшер?; б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?.
?и?азлау: аудиоязмалар, табышмаклар язылган карточкалар, м?кальне ?ыю ?чен х?рефл?р язылган карточкалар, тест ?тк?р? ?чен ноутбуклар.
Х?ерле к?н х?рм?тле кунаклар,укытучыларыбыз, укучылар! Без б?генге кич?безне “Туган телем –ирк? г?лем” дип атадык. “Теле юкны? – иле юк”,- ди халык. ? безне? г?рл?п ч?ч?к аткан Ватаныбыз,б?тен д?ньяга билгеле булган татар телебез бар.Б?ген сезне? каршыда т?рле с?л?тк? ия булган укучыларыбыз татар теленд? Ватаныбызны ,горур халкыбызны зурлыйлар,туган телебезг? ,?ск?н ?иребезг? м?дхия ?ырлыйлар.
-Ис?нмесез ,кадерле кунаклар!
Сезне ?зебезне? б?йр?мч? биз?лг?н сыйныфыбызда с?ламл?рг? р?хс?т итегез.Сезг? корычтай нык с?лам?тлек юлдаш булсын.Тормыш к?гегезне? ??рвакыт чиста, тыныч булуын телибез.
Укытучы М. Гафурины? “Ана теле” шигырен укый.
Укытучы:
?з ана телем – минем ?чен матур, и? т?мле тел,
?з телем- ?з ?йберем булган ?чен ярата к??ел.
Шул ана телем бел?н мин максудымны а?латам.
Шул анам теле бел?н “бала” дил?р анам-атам.
Шул тел аркылы гыйлем, уку-язуны ?йр?н?м,
Шул тел аркылы укып, белеп, булырмын чын ад?м.
Мин бала чактук “?ти-?ни” дидем шул тел бел?н.
??м д? ?нк?м д? ми?а “б?бк?м диг?н шул тел бел?н.
?ле д? шул тел бел?н укыйм, язам ??м с?йл?ш?м,
Шул татар теле бел?н к?йлим бер?р к?й к?йл?с?м.
??рвакыт шул тел бел?н язган матур китап укыйм,
??рвакыт шул тел бел?н тарих укыйм, хисап укыйм.
Без – татарлар, туган телебез-татар теле. Татар теле… тугач та, и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, Каюм Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион халык с?йл?шк?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, б?генге к?нд? ?итлекк?н, камилл?шк?н, тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган, и?-и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган-сыгылмаган, баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз.
Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган?Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй-хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н?
“Туган телем” шигырен ты?лагыз.
?з телемд? шигырь укыйм,
?з телемд? с?йли алам.
Туган ?ирем, туган илем,
Мин бит синн?н ил?ам алам.
Х?тта кошны? да туган теле бар,
Теле булганны? гына иле бар.
Бабаларымны? и? зур мирасы,
Чиксез гал?мне? г?я мо?ы син.
Яш? м??гег?
И, туган телем,
Былбыл мо?ыдай.
И, матур телем.
2 нче алып баручы:
Б?йр?мн?рд?н б?йр?мн?рг? к?чеп
?ырлыйк ?ле, дуслар,?ырлыйк, ?ай
Эшебез д? б?йр?м кебек булсын
??р к?небез булсын алсу май.
? х?зер, берг?л?п, шагыйрьл?ребез и?ат итк?н шигырьл?рне ты?лап ?тик.
1 бала : Тел кешене дус ит?,
Бер-берсен? беркет?.
Бел ,балам син рус телен
??м онытма ?з теле?.
2 бала: Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе д? безне? ?чен
И? кир?кле, затлы тел.
3 бала: Без бит руслар-
Сезне? якын дуслар.
?йр?н?без татар телен,
Яратабыз татар халкын.
Беренче укучы. Кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып, со?гы сулышына кад?р, тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Безне? туган телебез – татар теле, зур тарихлы, бай, ?ырлы, мо?лы тел ул.
Икенче укучы. Г. Гыйльманов “Мин татар малае”
Чатнатып с?йл?ш?м
?з ана телемд?.
Оялмыйм, курыкмыйм,
Мин бит ?з илемд?!
Башымда – чиг?ле,
Каюлы т?б?т?й.
Догалар укырга
?йр?т? д?? ?т?й
Т??фыйклы булырга
Кир?ген бел?м мин.
Чын татар малае
Й?р?гем бел?н мин.
?ченче укучы. Рафис Корбанов “Туган ил”
“?тк?м”, “?нк?м” с?зе бел?н
Ачылган телем минем.
Син бирде? ми?а ышаныч
Кичк?нд? белем илен.
Ата-бабамнар ?тк?нен
Белдем мин сине? аша.
Башка телл?ре? эчен?
Кердем мин сине? аша.
Д?ртенче укучы. Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел? Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында гаять зур урын тота. Ул тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?.
Бишенче укучы. Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек, изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз, и? якын кешесе – ?нисе ?йр?т?, шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый, ирк?ли, юата.
Алтынчы укучы.Туган тел ??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?, туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне, тапкыр, ?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне, мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без.
?иденче укучы. “Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел.
Т?мле дип, теле? йотма,
Туган телне онытма!” – дип язган
халык шагыйре Ш??к?т абый Галиев. Дим?к, туган телебезне тырышып ?йр?нерг? кир?к.
Сигезенче укучы. Равил Ф?йзуллин “Туган тел турында”
И кард?шем! Бер ха??тсез кайчак
Телне шундый бозып с?лисе?!
Ил колагын хурлап, халкы?ны?
Рухын р?н?ет?мен димисе?.
Мескенл?нм?, бакый гомер килг?н
Тел байлыгын итм? кадерсез.
Бер уйласа?, ила?и бит, изге –
Кеше ?йтк?н аваз, ??рбер с?з!
Иренм? син, туган, туган телне?
Асыл байлыкларын ачарга.
Без ваемсыз булсак, чит-ят с?зл?р
Х?зин??не ?зер басарга!
К?п телл?рне бел? – яхшы ш?гыль,
Туган теле? ?ги калмаса.
?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен
Сине? аша бала? а?ласа.
Кил?ч?кне? башы – б?генгед?.
Нинди шатлык картлык к?не?д?,
Оныклары? си?а р?хм?т ?йтс?,
Матур итеп туган теленд?.
Г.Тукайны? “Кызыклы ш?керт” шигырен с?хн?л?штереп к?рс?т?.
Без –татарлар!
Татар исемен без
Горур й?рт? торган бер халык.
Без-татарлар!
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья илл?ре,
Без-татарлар!
Батыр халык диг?н
Зур даныбыз ?ле с?нм?де.
Без- татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
Без-татарлар!
Яшибез без ?ирд?
Бар халыклар бел?н г?рл?шеп.
Без татарлар:
Болгар татарлары,
Себер татарлары,
Нугай татарлары,
Типт?р татарлары,
Нократ татарлары,
Кер?шен татарлары…
Тагын бик к?п,бик к?п татарлар.
Т?рле исем й?ртс?к т? без,
Т?рле-т?рле ?ирд? яш?с?к т?,
Тик бер ген? Туган телебез,
Тик бер ген? Туган илебез.
“Туган тел” ?ыры бел?н кич? т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се.
Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер.
И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем.
Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген.
М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый.
??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?.
Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар.
Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н.
Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер.
?ир й?зенд? булган б?тен н?рс?
Б?лг?н саен кими, кечер?я.
Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те
Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?.
Татар телен Такташ с?йде,
Тукай ?зелеп мактады.
Урам теле т?гел диеп,
Насыйри да яклады.
??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н.
– Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре.
Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез.
Сии – минем тере тарихым,
Син – минем кил?ч?гем,
Тик синд?, газиз туган тел,
Б?хетк? ?ит?ч?гем.
И телем, синд? н?фислек
Чишм?се киб?ме со??!
Гасырлар си?а тим?де,
Д?верл?р тияме со??!
Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель
Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем – ирк? г?лем.
Максат: 1. Укучыларда туган телг?, Туган илг?, ?з халкына
м?х?бб?т т?рбиял??.
2. Укучыларда к?м?кч?нлек, ?зен? ??м бер-берен?
тал?пч?нлек, яхшылык т?рбиял??.
Залда ?крен ген? “Туган тел” к?е я?гырый.
-Добрый день дорогие учителя, ученики нашего праздника!
Х?ерле к?н, кадерле балалар! Без б?ген туган ?иребезг?, туган телебезг? багышланган линейкага ?ыелдык. ??р кешене? иле бер ген? булган кебек, туган теле д? бер ген? була.
Каждый год 21 февраля официально празднуется Международный день родного языка. Мы все с вами живем в республике Татарстан, где государственными языками являются два языка – татарский и русский языки.
Татар ??м рус телл?ренд? Габдулла Тукайны? “Туган тел” шигырен с?йлил?р.
1 нче укучы.
“Балам” диеп туган телд?,
Энд?ш? ми?а ?нк?м.
“?нием!” дип ?нк?м?,
Мин туган телд? ?йт?м.
Туган телд? с?йл?шеп,
Яшим мин туган илд?,
“Туган ил”диг?н с?зне д?,
?йт?м мин туган телд?.
2 нче укучы.
К?зл?ремне ачты минем,
Ирк?л?де ?з телем.
?з телем яктыртты юлны,
?з телем бирде белем.
?тк??-?нк?? телен белс??,
Адашмассы? кайда да..
Туган телемд? энд?ш?м
Кояшка да, айга да.
Игелекле булып ?сим
Газиз туган телем?,
Туган тел бер ген? була-
?нк?й кебек бер ген?.
5 нче сыйныф укучысы Чебаков Ваня Г.Тукайны? “Китап” шигырен укый.
3нче укучы.
Культура каждого народа
Жемчужина добра.
Татарский – ласковый язык
Всем выучить пора.
В татарском языке очень много пословиц и поговорок о родном языке. Давайте послушаем их.
М?кальл?р.
1.И? татлы тел-туган тел,
Анам с?йл?п торган тел.
2. С?йдерг?н д? тел, биздерг?н д? тел.
3. Теле? озын булса, гомере? кыска була.
4. Туган илем- туган анам.
5. Теле барны? юлы бар.
6. Телл?р белг?н-илл?р белг?н.
7. Аз с?йл?-к?п ты?ла.
8. Туры с?з таш яра.
4 нче укучы
Взрослый ты или ребенок
Ты должен понимать.
Раз в Татарстане живешь-
Татарский должен знать.
3 нче укучы.
Д?нь яда и?-и? матур ил-
Ул минем туган илем.
Д?нь яда и?-и? матур тел-
Ул минем туган телем.
5 нче сыйныф укучысы Гильманова Лилия “Туган тел” ?ырын башкара.
4 нче укучы.
Туган тел-и? татлы тел,
Туган тел-и? т?мле тел.
Т?мле дип, теле? йотма-
Туган телне онытма!
5 нче укучы
Всем проявить терпение
Желаем в изучении.
Тогда вы будете вполне
Достойны уважения.
6 нчы укучы
Мин с?йлим анам теленд?,
Яшим атам ?иренд?.
Бу б?хет ми?а бирелг?н
Туган йорт бишегенд?.
Т??ге кабат аяк басып,
Сукмактан киттем й?реп
?йттем анам теле бел?н:
-Мин ?ирд? кеше!- диеп.
4В сыйныфы укучылары тарафыннан ?зерл?нг?н “Шалкан ?кияте”н уйныйлар.
Алып баручылар:
-Кадерле балалар, б?ген ”Мин татарча с?йл?ш?м!” дип исемл?нг?н республикак?л?м конкурс- акцияне башлап ?иб?р?без ??м сезне актив катнашырга чакырабыз. Акцияне? программасы бел?н акцияг? багышланган стендта таныша аласыз.
З?й муниципаль районы 6 нчы гомуми урта белем бир? м?кт?бе
“Мин татарча с?йл?ш?м” акция кысаларында ?тк?релг?н
“Туган телем – ирк? г?лем”
темасына багышланган линейка
(2нче сыйныфлар ?чен)
Укытучылар:Миннегулова М.М.,
Н??метдинова М.?.
21 нче февраль,2011 нче уку ел.