Урманнар – планетаны? ?пк?се, дип юкка гына ?йтмил?р, ч?нки агачлар атмосфераны углекислоталы газлардан чистарта, кислород составына баета. Л?кин урманнар ?зл?ре д? кеше ярд?мен?, яклауга, саклауга мохта?. ?ир шарыны? ?чт?н берен, ягъни 38 миллион квадрат метрын урманнар алып тора. ? Россияд? урманнарга туры килг?н ?леш 8 миллион квадрат метр т?шкил ит?, агач материалыны? гомуми запасы 80,7 миллиард куб бел?н ис?пл?н?, бу – д?ньяк?л?м запасны? 26 проценты диг?н с?з. З?й районында территорияне? д?ртт?н бер ?лешен урманнар алып тора. Урманнарны? к?пчелек ?лешен – 63 процентын – каен, усак, юк? кебек агачлар т?шкил ит?, ылыслы агачлар – 15, им?н 11,5 процент м?йданда ?с?. Безне? урманнар 4 район территориясенд? урнашкан, ??м аларны? м?йданы – 58897 гектар. Урманчылык составында 5 участок бар. “З?й урманчылыгы” д??л?т казна учреждениесе тарафыннан экологик х?лне яхшырту м?сь?л?сенд? к?п эш башкарыла. Урманнарны я?арту, яш?рт? максатында 100 ме? т?п агач утыртылды. Ш???рне яшелл?ндер? буенча планлы эш алып барыла, моны? ?чен бушлай ?сентел?р бирел?. Авыл ху?алыгы ?ирл?ренд? саклау зонасы буларак 50 гектарда 150 ме? т?п агач ??м куак утыртылды. Урманчылыкны? база питомнигында утырту материаллары ?зерл?? ?стенд? ныклы планлы эш алып барыла. 0,61 гектарда ылыслы агачларны? орлыклары ч?челде, 17 ме? дан?д? эре декоратив агачлар зонасы булдырылды. Ул туя, берлин тополе, з??г?рсу чыршы кебек агачлардан тора. Орлык ?чен тополь плантациясе д? булдырылды. Август аенда 60 килограмм каен орлыгы ?ыелып, питомникка ч?челде. 2010 елгы корылыктан зыян к?реп, сынган, корыган агачларны ?ыю, шул р?вешле урманнарны чистарту эше д? быел актив алып барылды. Корыган 15 гектардан артык каен, 10 гектарга якын ылыслы агачлар киселде. Корыган агачлардан бушаган м?йдан кил?се елга агачлар утырту ?чен ?зерл?нде. Быел без 132 гектарда яшь урман булдырдык. Моны? ?чен ябык тамыр системалы ?сентел?р файдаланылды. Мондыйларны? ныгып, ?сеп кит?ч?нлеге 90 процент т?шкил ит?. ??й д?вамында безне? хезм?тк?рл?р яшь агачлар утыртылган м?йданны т?рбиял?п, туфрагына агротехник чаралар ?тк?реп тора. Шулай ук зыян килг?н агачларны с?лам?тл?ндер? эше д? алып барыла, корыган, саргайган, авыру ботаклар кисел?. Региональ билгел?нешт?ге юл буйларындагы, торак пунктларга якын урман массивларын ауган агач, баскан куаклардан арындыру да зур ???миятк? ия. Бу юн?лешт? быел 50 гектарда эш башкарылды. “Татарстанны? чиста урманнары” акциясе д? экологик х?лне яхшыртуда зур роль уйный. Торак пунктларга якын урманнарны ч?п-чардан арындыру ?чен участоклар б?ленеп, оешмаларга беркетелде. Со?гы ?ч елда, корылык булуга карамастан, безне? урманнарда янгын чыгу очракларыны? булганы юк. Без мо?а янгын куркынычы к?чле булган чорда урман патрульл?ре оештыру, техника бел?н тел?с?-ничек, тел?с? кайчан урманнарга кереп й?рм?? ?чен с?реп буразналар ясау, шлагбаумнар кую н?ти??сенд? ирештек. Урман буйлары матур булып, ?зен? тагын да ??леп итеп торсын ?чен 5 ?ирд? ял урыны ясалды, 10 беседка я?артылды. Шулай ук ел д?вамында белгечл?р тарафыннан ылыслы ??м яфраклы агачларны ашаучы б???кл?р ?рч?ен к?з?т? буенча мониторинг алып барыла. Бу безг? корткычларга каршы к?р?шне тиешле вакытында башкарырга ярд?м ит?. Кеше табигатьт?н аерылгысыз яши. Табигатьк? карата сак булырга кир?клекне кешег? сабый чактан се?дер? зарур. ? м?кт?пт? ул экологик т?рбия с?гатьл?ре булып д?вам ит?. Бу юн?лешт? 5нче м?кт?п аеруча актив эшли. М?кт?п каршында 1965 елда оештырылган урманчылык бар. База предприятиесе буларак урман ху?алыгы ?сеп кил?че яшь буынны ?леге юн?лешт? т?рбиял??д? зур ?аваплылык тоя. М?кт?п укучылары ??м белгечл?р бел?н берлект? д?ресл?р ?тк?рел?, участокта эшл?? нигезл?ре т?шендерел?. Укучылар ел саен урманнарга ?имлекл?р, кош оялары ясап эл?, ?имлекл?рг? ризык салып тора. Бу, беренчед?н, кошларны кайгырту булса, икенчед?н, урманнарны б???кл?рд?н арындыруга ?леш керт? д?. М?кт?п урманчылыгы 318 гектар м?йдан били. 5-11 сыйныфларда укучы 20 бала тел?п урман м?нф?гатьл?рен кайгырта. Алар урманнарда ?семлекл?р ??м тереклек ?сеше закончалыкларын ?йр?н?, тере организмнарны? тир?-як шартларга ничек ?айлашуын билгели, ел фасыллары бел?н б?йле ?зг?решл?рне, ?ил?к-?имеш ?лгер?ен, кошлар кайтуын, кыргый хайваннар, киекл?р, б???кл?рне? язгы уянуын к?з?т?. Кыскасы, ху?алык белгечл?ре мен? шул юл бел?н ?зен? алмаш та ?зерли. Эдуард Гущин, «З?й урман ху?алыгы» д??л?т казна учреждениесе ?ит?кчесе, урманчы.
Татарстан Республикасы Апас муниципаль районы Морзалар урта гомуми белем бир? м?кт?бе «Урман – ул табигый байлык» темасына эзл?н? проекты Эшл?де: Гыйлманов Раил Румил улы, Апас муниципаль районы, Морзалар урта гомуми белем бир? м?кт?бенен? 10 нчы сыйныф укучысы ?ит?кчесе: Ш?йдуллина Г?лназ Ф?рит кызы, югары квалификация категорияле химия ??м биология укытучысы 2014-2015 нче уку елы Эчт?лек Кереш. Проблема. Проектны? максаты. Проектны тормышка ашыру этаплары. Теоретик ?леш. Практик ???мияте. Йомгаклау. Кулланылган ?д?бият. Кереш Минем уйланулар. Мин табигать баласы. Кешене? тормышы табигать бел?н тыгыз б?йл?нг?н. Агачлар яшеллек ??м чиста ?ава чыганагы. ?г?р сине? яш?? урыны? урманга якын ик?н, бу зур б?хет. Минем авылым урманга якын урында урнашкан. Халык теленд? “Кара урман” дип й?ртел?. Урман эченд? матур алан да бар. Ул “Айсалан” аланы. Бу урманны? ???мияте бик зур.М?с?л?н, кешел?р ?чен ял ит? урыны, дарухан?, ?ылылык, т?з? материалы чыганагы, ?семлекл?р, хайваннар ?чен йорт. Урман – ул ?аваны, сулыкларны, туфракны саклаучы, сулый торган ?авабызны чистартап, фильтырлаучы. Урман дымны саклый, ул – кислород ??м озон чыганагы да. Белгечл?р бер гектар урман бер с?гать эченд? ике килограмм углекислоталы газны йота, дип саныйлар. Ул агулы матд?л?рне, авыр металларны ?зен? ала. Урманда тузан юк, ч?нки бер гектар чыршы елына 32 тонна «тузан йота». Нарат шул ук м?йданда 36 тонна тузанны юк ит?. Безне? авылга якын булган урман, Кайбыч урман ху?алыгыны? Урта Балтай авылындагы б?лекч?се карамагында. Мин бу проектны эшли башлаганчы урман ху?алыгы хезм?тк?л?ре бел?н элемт?г? кердем. Урманны? экологик хал?те, флора ??м фаунасы бел?н таныштым. Сир?г?еп барган агачлар, хайваннар, кошлар турында белешм? алдым. Кешел?р тарафыннан нинди ярд?м кир?к булуын ачыкладым. Проблема Урманда ??р н?рс? бер-берсе бел?н тыгыз б?йл?нг?н. Берсен юк итс??, икенчесе, ?ченчесе ?л?. Мен? шундый чылбыр буенча барып, урман тулысынча ?леп бет?рг? м?мкин. Шу?а к?р? к?п кен? ?семлекл?р ??м ??нлекл?р закон т?ртибенд? сакланалар, ч?нки алар ?ирд? бик аз калганнар. Сир?г?еп баручы агачлар, кошлар да мине уйлануга эт?р?. Бу агачлар, ?семлекл?р, кошлар ??м ??нлекл?р Кызыл китапка кертелг?н. Кызыл т?с – кис?ткеч т?с. Куркыныч яный! Юкка чыгулары бар! Урманда учак ягу, ч?п –чарлар калдыру да урманнарны югалтуга китер?. ? кем урманнарны сакларга ??м аны ?стерерг? тиеш? Кил?ч?к турында кем уйлый? ?лб?тт?, без кешел?р! Урман – ти?сез х?зин?! Проектны? девизы: Уманнар к?п, л?кин кисм?. Урманнарны – сакла син. Урманнар бет?р – утырт я?аларын. Кил?ч?к турында уйла син! Проектны? максаты: – урманны? экологик проблемасы бел?н танышу; сир?г?еп барган агачлар ??м ?семлекл?р д?ньясын ?йр?н?; ?лк?нн?рне д? бу эшк? ??леп ит?; – укучыларны? т??риб?л?р ??м биологик к?з?т?л?р ярд?менд? белемн?рен камилл?штер? ??м и?ади эшл?? к?некм?л?рен ?стер?; – ?зебезне чорнап алган тир?лекк?, табигый байлыкка, урманнарга, агачларга сакчыл караш т?рбиял??. Бурычлар: учыларны? ??м ?лк?нн?рне? урман турындагы экологик белемн?рен арттыру; урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?ре бел?н танышу; урманга карата тиск?ре м?н?с?б?тл?рне? н?ти??сен ачыклау ??м бетер? ?стенд? эшл??; агачлар утырту ??м аларны саклау. Проектны? т?ре: информацион танып бел?, и?ади эзл?н?. Проектны тормышка ашыру: ел д?вамында ( 2014-2015 уку елы). Проектта катнашалар: укытучылар коллективы, 1- 11 сыйныф укучылары, ата-аналар, авыл халкы, урман ху?алыгы хезм?тк?рл?ре. Проектны тормышка ашыру формалары ??м методлары: агачлар утыртуда катнашу; орлыклар ?ыюда булышу; урманга с?ях?т ит? (сыйныфташлар ??м ?ти-?нил?р бел?н) ; Урта Балтай урман ху?алыгы бел?н элемт?; яз ??м к?з айларында урман ?м?л?рен? катнашу; т??риб?л?р ?тк?р? ??м биологик к?з?т?л?р алып бару; ??г?м? кору, фикер алышу. Проектны тормышка ашыру этаплары: 1 этап – аналитик (сентябрь) Этапны? бурычы: ситуацияне анализлау; алга куйган бурычны тормышка ашыру планын т?з?, укучыларда, кешел?рд? табигатьне ярату ??м аны саклау хисе уяту. 2 этап – оештыру (октябрь-ноябрь) Этапны? бурычы: м?кт?пт? экологик м??ит тудыру. Ата-аналарны инновацион режимда кил?ч?к эшк? тарту. Экологик белем планы ярд?менд? экологик акциял?р ?тк?р?. 3 этап – практик эшч?нлек (декабрь-август) Этапны? бурычы: Экологик акциял?р ярд?менд? авыл халкын, ата – аналарны, укытучыларны ??м укучыларны урманнарны саклау эшч?нлеген? тарту. 4 этап – йомгаклау, н?ти??л?р ясау (сентябрь, 2015 ел) Этапны? бурычы: эшч?нлекк? гомуми н?ти??л?р ясау. Т?п ?леш 1нче этап (сентябрь). Этапны? бурычы: Проектны? планын т?з?. Кешел?р бел?н аралашу. Сораштыру яки анкета ?тк?р? (м?кт?пт? ??м авыл кешел?ре арасында). Анкета сораулары: 1. Син урманга еш барасы?мы? (?йе яки юк) 2. Урманга ни ?чен барасы?? (?аваплар алына) 3. Урман эшч?нлеген? катнашканы? бармы? (?аваплар алына) М?кт?пт? катнаштылар: Укучылар (1-11 сыйныфлар) , укытучылар – 20, хезм?тк?рл?р – 4. Авыл халкы- 40 кеше. Анкета сораулары ?аваплпр Укучылар Укытучылар, хезм?тк?рл?р Авыл халкы Син урманга еш барасы?мы? “?йе” – 68%, “Юк”- 32% “?йе”- 75%, “Юк” -25% “?йе”- 85%, “Юк” -15% Урманга ни ?чен барасы?? ?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга – 40% кошлар сайравын ты?ларга- 3% дару ?л?нн?ре ?ыярга – 5% саф ?ава суларга – 2% ял ит?рг? – 45% флора ??м фаунасы бел?н танышырга – 5% ?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга – 45% кошлар сайравын ты?ларга- 5% дару ?л?нн?ре ?ыярга – 10% саф ?ава суларга – 4% ял ит?рг? – 30% утын ?ыярга – 6% ?ил?к, чикл?век ?ыярга, г?мб? – 52% кошлар сайравын ты?ларга- 4% дару ?л?нн?ре ?ыярга – 10% саф ?ава суларга – 4% ял ит?рг? – 20% утын ?ыярга – 10% Урман эшч?нлеген? катнашканы? бармы? “?йе” – 20%, “Юк”- 80% “?йе” – 30%, “Юк”- 70% “?йе” – 45%, “Юк”- 65% Н?ти??. Кешел?р урманны к?п очракта ял ит? урыны ??м ?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга файдаланалар. ? урманны кем ?стер?, кем агачлар утырта, кем ч?п-чардан арындыра? Димэк, кешел?рне урманнарны ?стерерг?, кошлар ??м хайваннар д?ньясын сакларга, агачлар утыртуда ??м урманнарны чистарту эшл?ренд? актив катнашырга ?ндрг? кир?к. 2 этап – оештыру (октябрь-ноябрь) Этапны? бурычы: М?кт?пт? экологик м??ит тудыру. Ата-аналарны инновацион режимда кил?ч?к эшк? тарту. Экологик белем планы ярд?менд? экологик акциял?р ?тк?р?. Урманны? авылга якын ?лешенд? Айсалан аланы бар. Урманга барган ??р кеше бу аланда туктап ял ит?. Урманны? аланга якын ?леше бик зур югалтулар кичер?. Аеруча яз, жэй, к?з айларында, ягъни 9 ай яки 270 кон эченд? бу алан ??м алан тир?сенд?ге урманга к?н саен кунаклар килеп тора. Яз к?не табигать кочагында гаил? бел?н ял ит?; укучылар бел?н экскурсияг? бару; урман кырыенда т?рле спорт ярышлары оештыру; таяклар кис?(рассадага, к?р?к ??м себерке саплары). дымлы ?ир ?стен ??м туфракны, ч?ч?кл?рне таптыйлар, дару ?л?нн?рене? тамырлары бел?н ?з?л?р; к?чле музыка куеп, кошларны куркыталар. ??й к?не табигать кочагында гаил? бел?н ял ит?; ?ил?к, г?мб? ?ыю; дару ?л?нн?ре ?ыю. ч?п-чар калдыралар; яшь ?сентел?рне сындыралар; дару ?л?нн?рен тамырлары бел?н ?зеп алалар. К?з к?не чикл?век, мунчага себерке ?ыю; утынга агач, куакларны кис?; т?зелеш материалына с?лам?т агачларны кис?; чикл?век куакларын сындырып чикл?век ?ыю; яфрак ?ыю. чикл?век куакларын сындыралар; им?н, усак, юк?, нарат агачларын кис?л?р; г?мб?лек таптала; утынга агачларны киск?н чакта яшь ?сентел?р сына, таптала. Кыш к?не Кышын урман ял ит?. Урманда эшл??че эшчел?р ген? тиешле эш алып баралар. Укучыларны, укытучыларны ??м авыл халкын урман бел?н б?йле м??им фактлар бел?н таныштыру ??м проект эшен? тарту. 1. Статистика м?гъл?матлары буенча: Чикл?век агачы 10-15 елдан со? ?имеш бир?. Им?н 40-60 елдан со? чикл?век бир?, ? 100-300 елдан чын им?н була. 2. Т?б?нд?ге саннарга игътибар итик эле. 1 к?нг? – 8 кеше 1 айга – 240 кеше 1 елга – 1880 кеше 10 елга – 28800 кеше 20 елга – 57600 кеше ? х?зер уйлап карыйк ?ле. Дим?к, урманга куркыныч яный т?гелме со?? Ис?пл??л?р буенча: 1 кеше урманда – эз калдыра 10 кеше – сукмак сала 1000 кеше – ачыклык яки алан хасил ит?, юллар сала. Урман таптала, яшь агачлар сына. Шагыйрь- с?ях?тче М. Пришвин болай язып калдырган: “Кайбер урманнарга куркыныч яный, кеше кулы бел?н т?гел, ? кеше аяклары бел?н” 3. Статистика м?гъл?матлары буенча т?б?нд?ге саннар да мине нык уйландыра. ( Бу саннарны плакат итеп ясап, урман кырыена урнаштырып куйдык). Кешел?р тарафыннан атылган ч?п-чарларны? ?ир ?слегенд? саклану вакыты: 1. К?газь – 2 ел. 2. Калай кис?кл?ре, консерва банкалары-30 ел. 3. Полиэтилен пакетлар- 200 ел. 4. Пыяла – 1000 ел. 5. Учак яккан урынга чир?м – 5-7 елдан со? гына ?с?. 1 см у?дырышлы туфрак ясалу ?чен – 100-300 ел. Урманнар кеше тарафыннан гына т?гел, ? табигать тарафыннан да зур югалту кичер?л?р. Без Татарстан республикасында яшибез. 2010 елда к?п кен? урманнарыбыз янгыннан зыян к?рде. Кызганычка каршы, безне? район урманнары да бу аф?тт?н читт? калмады. Туфракны? торф черем?сен? бай булуы, ?ава торышыны? эссе торуы янгыннар килеп чыгуга с?б?п булды. Шулай ук, со?гы еллардагы кырыс кышлар яшь агач ?сентел?рен? зур зыян салдылар. 3 этап – практик эшч?нлек (декабрь – август) Этапны? бурычы: Экологик акциял?р ярд?менд? авыл халкын, ата – аналарны, укытучыларны ??м укучыларны урманнарны саклау эшч?нлеген? тарту. Проектта т?б?нд?ге эшл?р т?гъдим ител?. 1. Агач утырт акциясенд? актив катнашу. (Яз ??м к?з айларында). Быел к?з к?не м?кт?п яны тир?сен? ??м авыл кырыйларына агачлар утыртуда катнаштык. Яз к?не урман ху?алыгына агачлар утыртуда катнашырга ?ыенабыз. ?зебезг? шефлык ит?рг? я?а урман полосасы бир?ч?кл?рен белдердел?р. Бу урын, урманны? авылга якын ?иренд? урнашкан. ?лб?тт?, бу эшне мин ?земне? сыйныфташларым, укутучым Г?лназ Ф?рит кызы ??м сыйныф ?ит?кчебез Разия С?нгатулла кызы ?ит?кчелегенд? башкарырга ?ыенам. 2. Орлык (им?н чикл?веге) ?ыюда катнашу. Д?ресл?рд?н сон, сыйныфташлар бел?н урманга им?н чикл?веге ?ыярга бардык. 5 к?н эченд? 4 укучы 330 кг чикл?век ?ыеп тапшырдык. 1 кг 4 сумнан, дим?к без 330 кг чикл?векк? 1320 сум акча эшл?дек. 1 кешег? 330 сум. Без акча ?чен эшл?м?дек, урман ху?алыгына булыштык. Л?кин, акча алгач та к??елле булып китте. ?зебез бел?н берг? башка сыйныф укучыларын да алып бардык. Укучылар тарафыннан 640 кг им?н чикл?веге ?ыелды. Авылдагы пенсионер абый ??м апаларны да бу эшк? ?нд?дек. Алар да бик тел?п катнаштылар. 1 кг чикл?векк? якынча 110-115 дан? чикл?век кер?. Шуны? 30% гына яралгы бирс?д?, 33 дан? им?н агачыны? яралгысы була диг?н с?з. 3. Т??риб? уртаклашу. Укытучым Г?лназ Ф?рит кызы ??м бернич? эшче т?ркемд?ге сыйныфташларым бел?н Кайбыч урман ху?алыгыны? Урта Балтай авылындагы б?лекч?сен? с?ях?тк? бардык. Аларны? эш т??риб?л?ре бел?н уртаклаштык. Яшь ?сентел?рне ?стер? торган питомникта булдык. Им?н, каен, усак, чыршы, нарат, юк? ?сентел?рен безг? д? биреп ?иб?рдел?р. Без аларны алып кайтып м?кт?п янына утырттык. Мунча себеркесе ясарга да ?йр?ндек. ?зебез дз ясап карадык. Бер елга утрача1000 пар мунча себеркесе ясап саталар, аеруча яз ??м ??й айларында. Т??риб?л?р ?стенд? эш. Им?н, каен, усак, чыршы, нарат, юк? агачларыны? орлыкларын да алып кайттык. Проектны тормышка ашыру максатыннан, ящикларга к?зен?н урман туфраклары алып калдык. Бу ящикларга гыйнвар аенда, урман ху?алыгыннан алып кайткан агач орлыкларын утыртырттык. ??р т?р орлык аерым ящикларга санап утыртылды. 30 дан? – им?н, 20дан? – нарат, 18 дан? – чыршы, 24 дан? – каен, 15 дан? – юк?. Д?фт?р башланды. ??рк?н к?з?т?л?рне язып барабыз. Хыялыбыз бу орлыклардан агач ?сентел?ре ?стер?. Аларны м?кт?п янына, авылга утырту. Кил?ч?кт? урман ху?алыгына да ?сентел?р ?стереп бир?. 4. “И? матур оя” “И? у?айлы ?имлек” конкурсы оештыру. Декабрь аенда ??р укучыга кошларга ?имлекл?р ??м сыерчык оясы ясап килерг? т?гъдим ителде. М?кт?пт? технология д?ресл?ренд? д? кошларга ?имлекл?р ??м сыерчык оялары ясалды. ?тил?рне ??м авылдагы ир – атларны да бу файдалы эшт? актив катнаштыларга чакырдык. Н?ти??се. Бу эшт? авылдан 22 ир кеше (аеруча пенсия яшенд?ге абыйлар), Морзалар урта м?кт?бене? 98 укучысы ??м 4 ир укытучысы актив катнаштылар. Барлыгы – 124 кеше катнашты. 54 дан?- кошларга ?имлек ??м 104 дан? сыерчык оясы ясалды. 54 дан? ?имлекне? 24 дан?се м?кт?п янындагы агачларга эленде, 30 дан?се урмандагы агачларга куелды. ?имлекл?рг? ?имн?р (азык) салынды (икм?к, терлек майлары, вакланган ипил?р ?.б.). М?кт?п янындагы агачларга куелган ?имлекл?рг? ?имн?рне ??р сыйныф ?зе тулыландырып тора. Урмандагы ?имлекл?рг? азыкны урман хезм?тк?рл?ре, авыл халкы бир?. ??р елны яз к?не агачларга сыерчык ояларын кую эше д? актив бара. Авылда да бу эшне оештырсак, кошлар ?чен бик файдалы булыр иде. Быел язда кил? торган сыерчыкларга 104 дан? оябыз ?зер инде. Март ахырында без аларны агачларга куярбыз. 20 дан?сен м?кт?п янына, ? 84 дан?сен урман ху?алыгына тапшырдык инде. Алар безг? бик р?хм?тле. 5. К?з ??м яз айларында урман ?м?сен? катнашуны оештыру. К?з к?не д?ресл?рд?н со?, урманчы бел?н берлект? к?зге ?м?д? катнаштык. Корыган агачларны ?ыйдык, аларны урман кырыена ташыдык; яшь ?сентел?рне ч?п ?л?нн?рен?н аердык, т?пл?рен йомшарттык. 4 этап – йомгаклау, н?ти??л?р ясау (сентябрь, 2015 ел) Этапны? бурычы: эшч?нлекк? гомуми н?ти??л?р ясау. Гомуми н?ти??л?р т?б?нд?геч? булыр дип к?тел?. Кайбыч урман ху?алыгыны? Балтай б?лекч?се бел?н берд?м эшч?нлек булдыру. Урман кырыйларына, урман эченд?ге аланлыкларга, урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?ре язылган табличкалар кую (1,20х 2м). Урмандагы кошларга яш?? шартлары тудыру: кышын ?имлекл?р кую, ?имн?р салу, яз к?не сыерчыкларга оя кую. Урман ел эйл?н?се кошлар тавышына к?мелеп торырга тиеш. Яз ??м к?з айларында урман ?м?л?рен? катнашу.Урман аланынын ч?п-чардан арындыру. Им?н чикл?веге ?ыюда барлык укучыларны, укытучыларны ??м авыл халкын актив катнаштыру. Урманда ?зебез утырткан агач р?тл?рен чистартып, карап тору, ?стер?. Агач орлыкларын утыртып, ?сентел?р ?стерерг? ?йр?н?. ?ск?н ?сентел?рне урман ху?алыгына тапшыру. Укытучы а?латмасы Бу проект 1 елга т?зелде (2014-2015 нче уку елы). Проектны 10 нчы сыйныф укучысы, уку алдынгысы – Гыйлманов Раил эшл?де. Проектны тормышка ашыруда 1-11 сыйныф укучылары, укытучылар, хезм?тк?рл?р ??м авыл халкы катнаштылар. Проектны? ???мияте: – укучыны? и?ади с?л?тен ачу; – кешел?р бел?н аралашырга ?йр?н?; – проектны тормышка ашыруда эшче т?ркем т?з? ??м алар бел?н тыгыз эшч?нлек алып бару; – тапшырылган эшк? ?аваплы карау ??м югары д?р???д? башкарып чыгу; – урман экологиясе буенча белемн?рне арттыру, флора ??м фаунасын ныклап ?йр?н?; – кешел?рне урманнарны сакларга, агачларны кисм?ск? ??м утыртуда ?зебезд?н зур ?леш кертерг? чакыру. Йомгаклау с?зе Бу проектка м?кт?пт? укучылар, укытучылар, урман ху?алыгы хезм?тк?рл?ре, авыл халкы(аеруча ?лк?нн?ре) тарафыннан да югары б?я бирелде. Алар анкета сорауларына да бик тел?п ?авап бирдел?р. ?имлекл?р, кошларга оя ясаудада бик тел?п катнаштылар. Мин уйлыйм, яз к?не берг?л?п урман ?м?сен?д? ??м агачлар утыртуда да актив катнашырбыз дип. Бу проектны? кил?ч?ге ?метле ??м 1 еллык кына т?гел, ? д?вамлы булыр. “Кара урман” шаулап торыр, ? “Айсалан” аланында матур ял ит? м?йданчыгы да калкып чыгар. Минем ?тием м?кт?пт? технология укытучысы, аны? бел?н берлект? матур утыргычлар, ?ст?лл?р ясап, кешел?рне шатландырсак иде. ? бусы минем хыял. Кадерле Апаслылар! Ад?м баласына эшл?рг? к?ч-ку?т бирг?н, а?а ?зене? байлыгын б?л?к итк?н, гомер буена хезм?т кылган сихри урманнан башка тормышыбызны к?з алдына китер?е кыен. Урман – ?ир кешесене? и? зур яшел байлыгы. ?йд?гез аларны саклауда, яклауда, утыртуда ?зебезд?н зур ?леш кертерг? торышыйк. Без д? ?зебезне? «яшел дустыбыз» – урманга ху?аларча м?н?с?б?тт? булсак иде. Урман! ?ирне т?рг?н яшел юрган. Без ис?нбез, ч?нки син ис?н. Сине? шауны ты?лап кемн?р туйган, Без нишл?рбез, ?г?р син бетс???! Кулланылган ?д?бият 1. Бобров Р. В. Зелёный патруль. – М.: Просвещение, 1984 2. Куликова Г. В. Юному лесоводу. – М.: Россельхозиздат, 1987 3. Петин А. Н., Новых Л. Л. Основы экологии и природопользования. – М.: Московский университет, 2004 4. Урман ху?алыгыннан алган м?гъл?матлар. 5. Фотоматериаллар (Гыйлманов Раил туплады).
Тема. “Урман – безне? байлыгыбыз” ( Башлангыч сыйныфта т?рбия с?гате) Максат: туган як табигатен? м?х?бб?т т?рбиял??; балаларга ?хлак т?рбиясе бир?, ?и?азлау: урман аланы к?ренеше., агачлар, ч?ч?кл?р р?семе, магнитофон, компьютер Д?рес барышы. I. Оештыру моменты. II. Т?п ?леш Укытучы Балалар, без б?ген читт?н торып табигатьк? экскурсияг? чыгабыз.? кая баруыбыз турында бу табышмакны? ?авабыннан белерсез. Кат – кат ?семлекле, Аллы – г?лле ч?ч?кле, Эре кызыл ?ил?кле, Баллы – майлы г?мб?ле Чут – чут сайраучы кошлы, Т?рле – т?рле ??нлекле Кешег? файда бир?че ?аваны чистартучы Ул н?рс?? – ?йе, урман. Мин сезне б?ген урманга чакырам. Тик урманга керг?нче ?ч кагыйд?не иск? т?шереп китик ?ле. Ниндил?р алар? – Шаулама! – Ч?пл?м?! – Р?н?етм?! Укытучы. ?г?р д? урманны ты?ласа?,башта ул тып – тыныч, б?тенл?й буш кебек. ? инде игътибар бел?н караса?, колак салып ты?ласа?, урманда тормыш кайнап тора.Анда кошлар сайравын да, агачлар шаулавын да, керпел?р кыштырдавын да ишетерг? м?мкин. ??р н?рс?не? ?з урыны, ?з эше бар. -?йтегез ?ле, балалар, нинди урманнар була? ( Катнаш, ылыслы, ки? яфраклы) – ? безне? авыл тир?сенд? нинди урманнар бар? Анда нинди агачлар ?с?? Сез ул агачлар турында н?рс?л?р бел?сез? ( Балалар ?авабы ты?лана) Сайдларда агач р?семн?рен карау. – Урманнарда агачлардан тыш, тагы нинди ?семлекл?р ?с?? ( Куаклар, ?л?нчел ?семлекл?р, ч?ч?кл?р, г?мб?л?р) Уен. “Г?мб?л?рне таныйсы?мы?” Сайдларда г?мб? р?семн?ре к?рс?тел?. Балалар аларны? исемн?рен ?йт?л?р. Ашарга яраклы ??м агулы г?мб?л?рг? аераалар. Г?мб? ?ыю кагыйд?л?ре иск? т?шерел? – Сез, балалар, нинди дару ?л?нн?рен бел?сез ??м аларны таныйсызмы? ( Эн?е ч?ч?к, ромашка, ?рем, м?тр?шк? ?.б.). Х?зер Вахит Монасыйповны? “Шифалы табиблар” ?с?ренн?н бер ?зек карап китик. ( С?хн?л?штерелг?н к?ренеш.) Укытучы Урман ?ле к?п кен? кошларны? ??м т?рле ??нлекл?рне? туган йорты. Сез нинди урман ??нлекл?рен ??м кошларын бел?сез? ( Балалар ?авабы) Сез кошларны тавышларыннан аера аласызмы? ( Магнитофон язмасында кошлар тавышын ты?лап аеру) – Балалар, шундый зур байлыкка ия булган урманнарны? кеше тормышында нинди ???мияте бар со?? Урман кешел?рг? н?рс?л?р бир?? (Балаларны? ?авабы) Урман – кешене? и? якын дусты. Ул йорт салырга б?р?н?, ?й кир?к – яраклары ??м мебель ?чен чимал, утын бир?. ?ил?к – ?имеш ??м дару ?л?нн?рене? чамасы юк.? саф ?авасы ни тора! Урман ?зене? матурлыгы бел?н д? кадерле. Саф ?авасы, й?р?кл?рг? ?теп керерлек кошлар сайравы, аллы – г?лле ч?ч?кк? к?мелг?н аланнары, г?лд?н – г?лг? кунучы к?б?л?кл?ре кешене? к?ефен к?т?р?, х?тта д?валый да. Урманда р?х?тл?неп ял ит?се?, с?лам?тлеге? ныгый, яш?? ?чен я?а к?ч туплыйсы?. Яшел т?с к?зл?рне ял иттер?, тынычландыра. Урман – безне? байлыгыбыз. Шу?а к?р? ул байлыкны кадерл?п сакларга кир?к. ? урманны ничек сакларга со?? ( Балаларны? ?авабы) Д?рес ?йт?сез , балалар, ?г?р д? агачларны? телл?ре булса мен? н?рс? ?йтерл?р иде алар: * Кошларны, ??нлекл?не р?н?етм?гез, кырмыска ояларын туздырмагыз. * Агачларны? ботакларын сындырмагыз, каерыларын ??р?х?тл?м?гез. *Ч?ч?кл?рне кир?ксезг? ?зм?гез. * Ч?п – чарлар калдырмагыз. * Урманда ут бел?н сак булыгыз * Урамнарга, ?й ??м м?кт?п тир?л?рен? агачлар утыртыгыз. Укытучы. Урманда ??р н?рс? бер – берсе бел?н тыгыз б?йл?нг?н. Берсен юк итс??, икенчесе, ?ченчесе ?л?. Мен? шундый чылбыр буенча барып, урман тулысынча ?леп бет?рг? м?мкин. Шу?а к?р?, к?п кен? ?семлекл?р ??м ??нлекл?р закон т?ртибенд? сакланалар, ч?нки алар ?ирд? бик аз калганнар. Бу ?семлекл?р ??м ??нлкел?р Кызыл китапка кертелг?н. Кызыл т?с – кис?ткеч т?с. Куркыныч астында калганнар! Юкка чыгулары бар!Сакла! Якла! Мен? н?рс?г? чакыра бу китап. Кызыл китапны ??м а?а кертелг?н ?семлекл?рне ??м ??нлекл?рне к?рс?т?. III. Йомгаклау. Укытучы. Балалар, сез ?ск?ч т? табигатьк?, ?ир- анага м?рх?м?тле, ш?фкатьле балалар булып калырсыз дип ышанам. ? сезне? табигатьк?, ?ир – анага нинди сс?зл?регез бар? Укучылар. – Сакларбыз, ?семлекл?рне, – ?зм?без ч?ч?кл?рне, – Кош оясына тим?без, -Сакларбыз б???кл?рне. – Агач куаклар утыртып, Урманнар ?стерербаз. – Чишм? – к?лл?рне ??рвакыт Без чистартып торырбыз.
Татарстан Республикасы Тел?че муниципаль районы Югары Киб?ху?а урта м?кт?бе Урман – т?п байлыгыбыз (башлангыч сыйныфлар ?чен кич?) Башлангыч сыйныф укытучысы Шогаепова Рания Рафиковна Кереш Экологик белем ??м т?рбия бир? укучыларны и?ади эшч?нлекк? тарту, аларга педагогик т?эсир ит? чарасы. Табигать бел?н якыннан танышмыйча, аны? матурлыгын к?рмич?, экологик т?рбия биреп булмый. Безне? т?п максатыбыз: туган як табигатенн?н, урманнардан д?рес файдалану, тир? ягыбызда ?с?че, урманнардагы ?семлекл?р, хайваннар д?ньясы бел?н к?бр?к танышу, тир? – юнебезг? сакчыл карау ??м саклау. Т?рбияне? башка тармаклары бел?н тыгыз б?йл?нг?н экологик т?рбия, бары тик эзлекле ??м и?ади якын килеп алып барылганда гына яхшы н?ти?? бир?. Без сезг? “Урман –т?п байлыгыбыз”(башлангыч сыйныф ?чен т?рбия с?гате) ??м д?ресл?рд?, сборлар ?тк?рг?нд? куллану ?чен уеннар т?къдим ит?без. Урман – т?п байлыгыбыз. (башлангыч сыйныфлар ?чен кич?) Максат: Табигать ??м кеше м?н?с?б?тен, тир?-як мохитны?, урманнарны? торышын ?йр?н?, табигатьне? кеше тормышында ???мияте турындагы белемн?рен баету, ныгыту; табигатьк? сакчыл караш ??м м?х?бб?т т?рбиял??. ?и?аз: балаларны? табигатьк?, урманнарга карата ясаган р?семн?ре, кошлар, агачлар, ??нлекл?р р?семн?ре, чыршы (яшелд?н ылыс-лар) , каен (яфраклар, каен тузлары тегел?), ?ги ана яфрагы, ч?ч?кл?р сылуы (ясалма ч?ч?кл?рд?н т?кыя, ромашка формасында ит?к), кырмыска, кош(битлек, канатлар ясала), , киемн?р буенча ??р укытучыны? ?з фантазиясе, ??р геройны? ма?гай ?лешен? исеме язылган шапкалар. Кич? барышы. 1.Ис?нл?ш? 2.Оештыру ?леше. Б?генге д?рест? без сезне? бел?н табигать кочагына с?ях?т ит?рбез, табигатьк? турыдан – туры йогынты ясавы ??м аны? ?зг?р?ен? т?эсир ит?е турында с?йл?шербез. Укучылар, табигать, диг?ч сез к?з алдына н?рс? китер?сез? Урман, елга- к?лл?р, хайваннар, кошлар ?.б. 3. Т?п ?леш I тукталыш “Урман” ( акрын гына к?й агыла) – Укучылар, к?зл?регезне йомыгыз ??м ?зегезне урман аланында дип хис итегез. Тир?н итеп ?ава сулыйбыз. Яшел х?тф? ?л?нг? ятып иксез – чиксез з??г?р к?кк? т?б?лдегез. Ян?ш?д? ген? урман шаулавы, яфраклар кыштырдавы ишетел?. Ч?ч?кл?р, ?ил?к, т?рле ?л?н исл?ренн?н башларыгыз ?йл?неп китк?нд?й була. Чиста , саф ?ава – табигатьне? зур байлыкларыннан берсе. ?ава кешег? сулау ?чен кир?к. ?ирд? ?ава булмаса, андагы бар тереклек юкка чыгар иде. Безне? якларда катнаш урманнар. Тел?че районы ??р ел саен ?з урман ху?алыгында , юл буйларында, ышыклау полосаларында агачлар утырта. Урман бер??л?рг? табигать хозурлыгы, икенчел?рг? ?ил?к, г?мб? ?ыю ?чен байлык, ?ченчел?рг? тормышны яхшырту ?чен табыш чыганагы. Сез бел?сезме со?? 1 гектар урман бер елга 18 миллион куб м. ?аваны углекислый газдан чистарта, 64 тонна газ ??м тузанны йота, 1 миллион куб м. кислород б?леп чыгара. Укучылар , мин сезг? табышмак ?йт?м. Яз килс?,киен? К?з килс?, чишен?. Язын к??ел к?т?р? ??ен ышыклый, К?зен ашата, Кышын ?ылыта,- Ул н?рс?? Агачлар. Укучылар, безне? урманнарда нинди агачлар ?с?? – (укучыларны? ?аваплары ты?ланыла) ??й д?, кыш та бер т?ст?. (чыршы , нарат) Нинди агач ?илсез шаулый. (усак) Ак к??с?ле, н?фис, зифа (каен) “Юк” с?зен? ? ?ст?с??, булам мин агач Урманда ?с?м, сезг? бал бир?м. (юк?) -Укучылар, х?зер ?зегез ?зерл?п килг?н шигырьл?регезне с?йл?п к?рс?тегез ?ле. ( укучылар каен, тал, им?н, чыршы, нарат турында шигырьл?рен с?йлил?р) – Агачлар ?ирне матурлый, ?аваны чистарта. Л?кин кешел?р бу матурлыкны бик тиз ?зг?рт?л?рз. ?йд?гез, урмандагыларны? мо?-зарларын ты?лап карыйк ?ле. ( Чыршы, каен , ?ги ана яфрагы,ч?ч?кл?р сылуы,кырмыска, кош киеменд? киенг?н укучылар чыга) Чыршы: ??р Я?а ел саен бер к?нлек б?йр?м ?чен к?пмебезне? гомере ?зел?! Каен: ??р яз саен минем т?немне н?рс?л?р бел?н ген? ??р?х?тл?мил?р, х?тта д?валап кит?рг? д? оныталар, к?н-т?н зар елап утырам.??р?х?тл?нг?н бер зур каен елына 200 л чамасы суын югалта. ?ги ана яфрагы: мин д? файдалы ?семлек, чама бел?н ген? ?зсенн?р иде, яз к?не минем ч?ч?кл?рем умарта кортларына бал ?ыю ?чен кир?к. Ч?ч?кл?р сылуы: Безне д? кочак-кочак ?ыялар, ч?ч?кл?ребезне ?з?л?р, ?имешл?ребезне сыталар, вакытын ??м чамасын белеп кен? эш итсенн?р иде. Кырмыска: Без кырмыскалар беркайчан да йокламыйбыз, эшч?н халык без. Кешел?р безне? ояларыбызны туздыралар, безг? к?пме зыян салалар. Кош киеменд?: без кошлар – ?ир й?зенд? и? к?п таралган тереклек иясе; 8500 т?ребез бар, кеше безне д? бик нык р?н?ет?, балаларыбызны? оясын тузгыта, ?имлекл?р куймый, куелган ?имлекл?рг? вакытында ?им салмыйлар, к?пл?п юк ит?л?р. II тукталыш “Ял итс?? – тыйнак бул” Укучылар ел саен к?пл?г?н кешел?р урман аланына ял ит?рг? кил?. Л?кин алар ял итеп кен? калмый , ял урыннарын ч?п – чар ?емн?рен? ?йл?ндер?л?р. Уйлап карагыз ??м исегезд? калдырыгыз! Калдырылган к?газь юкка чыгу ?чен 2 ел, консерва банкалары ?чен 70 ел, полиэтилен капчыклар ?чен 200 ел, пыяла – 1000 елдан со? гына таркалып юкка чыга. III тукталыш “ М?кальл?рне д?вам ит!” Урман турындагы м?каль ??м ?йтемн?рен с?йл?п к?рс?тик . Урманга шырпы бел?н керм?. ?имешен аша , ботагын сындырма. Агач ?леме балтадан. Кошларны р?н?етм?, каргарлар. Кош йомыркасын ватма, кулы? корыр. Агач утырт, гомере? озын булыр. ?.б. IV тукталыш “Урманга файда китер” И? беренче урманга керг?нд? ?ч кагыйд?не яхшы белерг?: Шауламаска! Ч?пл?м?ск?! Р?н?етм?ск?! 1.Ел саен к?пл?п агач утыртырга, бер агач т??леген? ?ч кеше суларлык кислород б?леп чыгара.К?ченн?н килг?нч? б?ре, к?рк? ?ыю вакытында булышырга. 2. Ел саен урманнарга , тир? ягыбызга кош оялары ясап куй! Балалар, ?йд?гез без д? кайтыр юлга чыгабыз. “Юл ?ырын” ?ырлап , урман бел?н саубуллашып кайтып кит?л?р. 1. ??йге юл буйлап ялан т?пил?п Без урманнан кайтып кил?без, К?рзинн?рд? каен ?ил?кл?ре, Туфрак кайнар – к?чк? т?з?без. Кушымта: ??йге юллар,юллар, Еракка кит? уйлар, уйлар. ?ырлы еллар, еллар Сагындыралар шулай. 2. ??йге юллар безне илтте ??рк?н Елга, з??г?р к?л суларына, Ак каеннар ап-ак хыял булып, Калды ??йге юл буйларында. Кушымта шул ук.
Сочинение. И?ади хик?я. Кышкы урман. Карлары, бураннары бел?н салкын кыш килде. ?йе, кыш безне? кир?кне бир?! Колакларны, битл?рне чемет?, борыннарны кызарта. Кояш та, аз гына к?ренеп тора да, ашыга-ашыга офыкка кереп югала. ? кышын табигать бик матур була. Аеруча, кыш к?не урман бик матур ??м якты. Куаклар ап-ак б?рек киял?р. Нарат – чыршылар яшел к?лм?кл?ре ?стенн?н мамык ш?л ябыналар. Алар, ?йтерсе? л?, мо?суланып, тир?н уйга чумганнар. Урман ху?асы аю, т?мле т?шл?р к?р?-к?р?, р?х?тл?неп йоклый. Куянкайлар соры туннарын акка алыштырганнар. Урман тавыгы да кышны? р?х?тен бел?: ?йб?тл?п б?ре, мил?ш, кипк?н ?ил?кл?р ашый да, карга чумып йоклый. ?стенн?н ча?гы бел?н ?теп китс?? д? уянмас. Чукырлар салкыннан бер д? курыкмыйлар. Алар кыш к?не д? бала чыгаралар. Сир?к кен? ата чукыр ояга очып кил? д?, ана чукырны алыштыра. ?зе байтак кына утырып, н?ни йомыркаларга т?н ?ылысын бир?. Бу вакытта анасы куак, агачлар тир?сенд? чыр-пыр очып й?ри, тамагын туйдыра. Бу салкында утырып, чеби чыгарып кара! Чукырлар гына шулай итеп кыш к?не бала чыгаралар. Бигр?к га??еп бу табигать! Урмандагы сихри тынлыкны тукран боза. Ул агачлардагы кортларны ашый. Мен? бер ботактан к?ртлек очып т?ште. Шунда ук аны? артыннан к?лт? койрыклы т?лке й?герде. Бер м?лд? к?ртт? алар арасында к?р?ш башланды: кайсы ?и??р? Тир? – якка кар тузаны очты, пырылдап, к?ртлек т?лке агайдан котылырга азапланды, л?кин ?ир?нк?й к?чле иде. Т?лке аны муеныннан тотып алган да, тыпырчынуына карамыйча, тир?н кардан с?йр?п алып китте. Ул урында кошны? йоннары , т?лке эзл?ре ген? калды. ?йе, кышын да урманда тормыш д?вам ит?… Мен? кин?т ?ил чыкты. ??я?ле буран башланды. Моны к?реп, агачлар башларын селкеп куйдылар. Тынлыкны? бет?е кош –кортларга да ошамады. Кошлар я т?б?н?йдел?р, я к?кк? к?т?релдел?р. Буран к?ч?йг?ч, алар д? ояларына ашыктылар. Мин, кардагы урман картасын укый – укый, ча?гыда с?ях?темне д?вам иттем. Шулай да, бик матур ??м серле ул кышкы урман! Табигатьне? г?з?ллеген к?р? ??м тоя белерг? кир?к.
Тема: ” Урман – безне? байлыгыбыз. (Интеграция: танып бел? ; н?фис- н?ф?с?ти белем бир? ?лк?се) максат:1) Урманнарны? кешелек тормышындагы ???миятен к?рс?т?,табигатьк? карата сакчыл караш, экологик культура т?рбиял?? 2 ), табигатене? матурлыгын, андагы т?рлелекне, муллыкны к?р? белерг? ?йр?т? ,ел фасылына карата табигатьт?ге ?зг?решл?рг? игътибарлы булырга, аларны а?ларга булышу 3) Урман ??нлекл?рен? ярд?м ит?, булышу, табигатьне саклау, пычратмау хисл?ре т?рбиял?? Кир?кле материал: Проектор,ноутбук, кыргый ??нлек уенчыклар ?ыелмасы, т?рле агач р?семн?ре , пекин к?бест?се яфраклары , пумала, чия ??м ак т?ст?ге гуашь, к?рзин бел?н к?рк?л?р, чикл?векл?р, ылыслар. Эшч?нлек барышы: Оештыру ?леше – Ис?нмесез балалар, х?ерле ирт?!?йд?гез танышабыз, минем исемем Г????рия Бариевна. Мин “Та?” балалар бакчасында н?къ cезне? шикелле балалар бел?н эшлим. Балалар мин сезне б?ген с?ях?тк? чакырам,барасыгыз кил?ме со??(?аваплар) -Мин сезг? табышмак ?йт?м,табышмакны? ?авабын тапсагыз, кая барасыбызны белерсез! Т?рле- т?рле ?семлекле, Аллы- г?лле ч?ч?кле, Эре кызыл ?ил?кле,, Т?рле- т?рле ??нлекле, Кешег? файда бир?че Ул н?рс??(?аваплар) -Дим?к без кая барачакбыз Т?рбияче: Барасыгыз кил?ме со? балалар? ? н?рс? бел?н барабыз? ( балалар ?аваплары ) мотивация Т?рбияче: балалар ?йд?гез б?ген ат бел?н барабыз . Ат тузан да , т?тен д? чыгармый – ?аваны да пычратмый. Б-р : ?йе! Т?рбияче: Кузгалдык (Музыкага т?г?р?кт? тел шартлатып атта чапкан кебек адымнар бел?н й?р?) Балалар карагыз ?ле без бит ?зебезне? Саба урманнарына килеп ?итк?нбез!( слайд№1) актуальл?штер? Т-че: Балалар, урманда ничек саф ?ава, ?йд?гез сулыйк ?ле р?х?тл?неп (борын бел?н сулап, ?аваны авыз аша чыгару ) Урманга керг?нче ?йтегез ?ле, урманда ?з-?зе?не ничек тотарга кир?к? Балалар : учак ягарга , каты итеп музыка кычкыртырга, кырмыска ояларын туздырып й?рерг?, ч?пл?р ташларга ярамый. Т?рбияче:Балалар урманда н?рс?л?р яши? Б-р : ??нлекл?р яши. Т-че: шул ??нлекл?р бел?н ?йд?гез ?ле бер уен уйнап алабыз, минем кулымда серле капчык аны кулдан кулга ?иб?р?без музыка туктаганда ул кемд? кала шул кеше капчыктан бер ??нлекне ала ??м аны? турында с?йли. Т-че: ? ни ?чен безне? бел?н аюлар, керпел?р уйнамыйлар? Б-р: Алар кышын йоклыйлар Т-че: Аю кышка май ?ыя ??м йокыга тала, керпе д? кипк?н яфраклардан ?зен? оя ясый ??м кышны йоклап уздыра. Т?рбияче: ? урманда н?рс?л?р ?с?? Б-р:Агачлар, ?ил?кл?р, г?мб?л?р ?с? Т-че: ? сезне? и? яраткан кышкы агачыгыз нинди? Ул сезг? Я?а ел б?йр?мен? кунакка кил?ч?к. Б-р: Чыршы агачы Т-че:Карагыз ?ле мин сезг? н?рс? к?рс?т?м .( К?рзинн?н ылыс алып к?рс?т?м) Сез ничек уйлыйсыз бу кайсы агачныкы ик?н? Б-р: Чыршы агачыны? ылыслары . Т-че: ?йе балалар чыршыда башка агачлар шикелле яфраклар т?гел, ? мен? шушындый ылыслар ?с? . Шулай булгач агачлар ике т?рг? б?лен?: яфраклы ??м ылыслы. Т-че: ?ле мин сезг? мен? нил?р к?рс?т?м, н?рс? бу(к?рк?л?р) Ылыслы агачларны? шушындый к?рк?л?ре ?лгер?, ? анда бик к?п орлыклар була,? орлыклар н?рс? ?чен кир?к дип уйлыйсыз? Б-р: ?аваплар Т-че: К?рк? эченд?ге орлыкларны тиенн?р, чукыр диг?н кошлар бик яратып ашыйлар. Бу орлыклар ?ирг? т?шеп тишелеп чыксалар алардан кечкен? чыршы агачлары да тишелеп чыгалар. Т-че Сез бел?сезме агачлар кешег? нинди файда бир?? Б-р: ?аваплар Т-че: Агачлар без сулый торган ?аваны чистарталар , икенче т?рле ?йтс?к алар кисларод б?леп чыгаралар, шулай булгач безг? урманнарны , агачларны сакларга кир?к. Т-че: ? сез бел?сезме, агачка нич? яшь ик?нен ничек итеп белеп була? (агачны? к??с?сене? кисемен к?рс?ст?м) Мен? монда карагач бу агачны? без яшен билгели алабыз. Мондагы ??рбер т?г?р?к бер елны белдер?. ? анда т?г?р?кл?р никад?рле к?п! Шулай булгач без агачларны? бик озак ?ск?нен белербез. Т-е ? х?зер т?г?р?кк? басабыз, мин агач р?семе к?рс?т?м, ылыслы агач булса, кул ч?б?клибез, яфраклы агач булса, аяк тыпырдатабыз ( каен, им?н, чыршы, юк?, ,нарат,) Т- че:- Карагыз ?ле монда бит тиен елап утыра . Т- че: Тиенк?й ни булды, ниг? елап утырасын? Т-че ( тиен булып) – Иии минем башыма бал? килде, ??ен я?гырлар бик аз яуды, вакытында ?ил д? исм?де, ? кояш бик нык кыздырды . Х?зер мен? минем урманымда агачлар корый башлады. Алар б?тенл?й корып бетс? мин кайда яш?рмен. Зин?ар ?чен ми?а булышыгыз! Т- че: Урманда агачлар корып бетс?, тиенг? ген? т?гел, барлык ??нлекл?рг? д? яш?рг? урын калмый бит. Балалар булышабызмы аларга ? Ничек итеп булышып була? Б-р: (балалар ?аваплары) Т-че: -?йд?гез балалар тиенне? урманына агачлар ?стерерг? булышыйк. Моны? ?чен безг? ?ст?л артына килерг? кир?к булачак. (?ст?л ?стенд? к?газь бите, пекин к?бест?се яфрагы, пумала ??м буяулар) Сезг? б?ген агач ясарга шушы яфраклар ярд?мг? кил?ч?к. ?йд?гез к?бест? яфрагын к?газьг? куябыз, ??м инде н?рс? килеп чыкты? Б-р :Берни д? килеп чыкмады Т- че: – Ни ?чен килеп чыкмады? ( Ч?нки без яфракка буяу с?ртм?дек) Алай булгач х?зер п?хт? ген? итеп буяу сылыйбыз ??м ак битк? яфракны буяулы ягы бел?н куябыз, ?стен? п?хт? ген? уч т?пл?ре бел?н баскалыйбыз Т-че: Н?рс? килеп чыкты( агач) ? урманда ( табигатьт?) кайсы ел фасылы? Б-р: Кыш Т-че: безне? агачлар кышкы агачка ?верелсен ?чен нишл?рг? кир?к? Б-р: кар йомарламнары куярга кир?к. Т-че: Бик д?рес ?йд?гез агачларны карга т?р?без( Ватный палочкалар бел?н ак буяулар с?ртеп чыгалар) Т-че: ? тиен сезг? агачлар утыртырга блышканыгыз ?чен р?хм?т ?йтеп сезг? к?чт?н?ч тапшыра. ( чикл?векл?р бир?) Т- че: Безг? кире бакчабызга кайтырга кир?к( Музыкага т?г?р?кт? тел шартлатып й?р?) Рефлексия: Балалар без б?ген кайда булдык? Кемг? ярд?м иттек? Б?генге с?ях?тебез турында сез кемн?рг? с?йл?р идегез? Старшая группа Тема: ” Урман – безне? байлыгыбыз. ( Интеграция: танып бел?- экология ; н?фис- н?ф?с?ти белем бир? ?лк?се) максат:1) Урманнарны? кешелек тормышындагы ???миятен к?рс?т?,табигатьк? карата сакчыл караш, экологик культура т?рбиял??, Урман ??нлекл?рен? ярд?м ит?, булышу, табигатьне саклау, пычратмау хисл?ре т?рбиял?? 2 ), табигатене? матурлыгын, андагы т?рлелекне, муллыкны к?р? белерг? ?йр?т? 3) Агачлар, ?семлекл?р ?чен су, дым, яктылык м??им булуы турында беренче м?гълуматлар бир?. 1. оештыру ?леше- танышу, табышмак ярд?менд? с?ях?тк? барасы урынны ачыклау 2. Мотивация- Н?рс? бел?н барырга – транспорт сайлау 3.Актуальл?штер?- сулыш гимнастикасы, урманда уеннар,сюрприз момент, узлек ?стенд? эш, керпег? булышу. 4.Рефлексия- без кайда булдык, кемг? ярд?м иттек? Анкета участника конкурса «Воспитатель года – 2018» Дата рождения __18.02.1972 Базовое образование (название и год окончания ВУЗа, факультета или среднего учебного заведения) ___Казанское педагогическое училище №1, год окончания -1991; Институт экономики управления и права . Год окончания -2013 Послужной список (предыдущие места Вашей работы и год поступления на них за последние 5 лет) ___С 1991 года работаю в МБДОУ Старомичанский детский сад “ТАН” Педагогический стаж (полных лет) и квалификационная категория (год присвоения ) 26 лет, l квалификационная категория- с 2009 года _ Членство в общественных организациях (название и год вступления) Член партии “Единая Россия “- с2006 года Звания, награды, премии, научные степени (название и год получения) Грамота РОО 2013г Публикации в периодических изданиях, книги, брошюры и т.д. (библиографические данные) “Сабыйлар театрда аралаша” №79 от 18 октября 2013г, газета “Саба таннары” Увлечения и хобби люблю читать художественную литературу, слушаю музыку, вяжу, занимаюсь садоводством Конкурсное задание муниципального этапа «Педагогическое мероприятие с детьми»: направление, образовательная область, форма _интегрированное занятие -_познавательное развитие +художественно-эстетическое развитие» возрастная группа – старшая группа необходимое оборудование – мультмедийные оборудования Рабочий адрес и телефон РТ Сабинский район С.Старый Мичан ул.Школьная д.12 Сотовый телефон 8 9083430134 Адрес электронной почты [email protected] _____________________________ подпись В оргкомитет муниципального этапа республиканского конкурса «Воспитатель года – 2018» от Нагимовой Гаухарии Бариевны воспитателя МБДОУ Старомичанский детский сад “ТАН” Сабинского района РТ заявление. Даю согласие на участие в республиканском конкурсе «Воспитатель года -2018». Разрешаю вносить сведения, указанные в анкете участника республиканского конкурса «Воспитатель года Республики Татарстан – 2018» в базу данных участников конкурса (кроме телефона и адреса электронной почты) и использовать в некоммерческих целях для размещения на сайтах сети Интернет, периодических образовательных изданиях с возможностью редакторской обработки. Дата 7.12.2017. Г.Б.Нагимова Табышмаклар Шигырьл?р Сынамышлар
Инша / Кышкы урман Кыш ? табигать фасыллары арасында и? салкыны. Алтын к?з ?т?г?, таягына таянып, ап-ак сакалын ?ирд?н с?йр?п, кунакка кыш кил?. Кил? д? ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к карлар яудыра. Кар б?ртекл?ре, ?емелд?шеп, бер-берсе бел?н уйнап, ?ир-анага коелалар. Кыш, шулай итеп, ?зене? ак кел?мен ??я. Кыш ул битл?рне ?шетерд?й з?м??рир салкыннарга, к?з к?ремен киметерд?й бураннарга да бик бай. К?нн?н-к?н со?рак чыккан кояш та, ?зене? саранлыгын к?рс?теп, салкынча гына елмая. Кыш ?зене? аклыгы, сафлыгы бел?н к??елг? якын, ?зенч? матур. Чын кышны, билгеле инде, урманда гына тоярга була. ? кырлар, яз ?итк?нче ял ит?рг? уйлап, ап-ак юрганга т?рен?л?р д? тыныч кына тир?н йокыга талалар. Анда ап-ак кардан башка берни д? к?реп булмый. Урманда песн?кл?рне? ??м урман гайб?тчесе саесканны? агачтан агачка сикереп й?р?е кышкы урманга азмы-к?пме ?анлылык ?р?. Ап-ак т?ш?к ?стенд?ге ??нлек эзл?ре д? урманны? б?тенл?й ?к йоклап ятмавын к?рс?т?. Салкын к?нн?рд? агачлар б?с бел?н каплана. ?йтерсе? агачларны ?т? к?ренм?ле ап-ак еф?к бел?н чорнап чыкканнар. Урман эченд? сузылып китк?н ча?гы эзенн?н барганда, ча?гы таягы бел?н агачка кагыласы?, йомшак кына эн?е б?ртекл?ре коела. Агачларны? кышкы салкыннарда шартлаулары ишетел?. Пышылдап кына ?йтелг?н с?зл?р д? еракларга я?гырый. Б?тен д?ньяда матурлык, аклык, сихри тынлык. Б?тен д?ньяга яш?? матурлыгы турында кычкырасы кил?. Тик тукталып каласы?. Сине? тавышы?нан агачлардагы аклык коелыр да, матурлыкка зыян килер кебек. Кышкы урман га??еп матур шул! Кыргый ??нлекл?р д? кышны ??рберсе ?зенч? ?тк?р?. Аю кар астындагы ?ненд? йоклап ята. Т?лке ?зен? азык эзли. Тиен к?з к?не киптерг?н чикл?векл?рен, г?мб?л?рен ашый. Куян ак тунын киг?н. Керпе кар астында йоклый. Кышын кыргый ??нлекл?рг? яш?? бик авыр. Аларга азык ?итми. Шу?а к?р? без аларга бераз ярд?м ит?рг? тиешбез. Кошларга ?имлекл?р ясап элерг? ??м аларны ??рвакыт карап, тулыландырып торырга кир?к. Урман ? безне? зур байлыгыбыз. Аны? ямен ?иб?рм?с?к, агачларны кисм?с?к ??м сындырмасак, кошларны атмасак, урманны сакласак иде. https://otvet.mail.ru/question/172979812
МБОУ “Старо Абдуловская СОШ” Тукаевского района РТ (экологик т?рбия с?гате) Т?з?че: биология укытучысы Фарваева Ф.М. 2012ел. Максат: Табигатьне? кеше тормышындагы ???миятен к?рс?т?; Табигатьк? а?лы ,сакчыл караш , экологик культура т?рбиял??; К?з?т?ч?нлекне,?з фикере?не ?йт? бел? , чагыштыру к?некм?л?рен ?стер?. ?и?азлау: магнитофон, урман к?ренеше, р?семн?р. ПЛАН. 1.Табышмак ?йт?. 2.Урман турында информация бир?. 3.Урманга бару максатларын ачыклау. 4.Урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?рен ачыклау. 5.Г.Тукай ?с?рл?ренд? табигатьне –урманны сур?тл?? чараларын магнитофон язмасында ты?лау. 6.?д?би персонаж- «Ш?р?ле» образы ярд?менд? урманы “чистарту”. 7.Дару ?л?нн?ре бел?н танышу. 8.Йомгаклау. Укытучы: Б?ген без сезне? бел?н т?рбия с?гатен? ?ыелдык. Теманы ачыклау ?чен мин сезг? табышмак т?къдим ит?м. Кат-кат ?семлекле, Аклы-г?лле ч?ч?кле, Эре-кызыл ?ил?кле, Баллы, майлы г?мб?ле, Чут-чут сайраучы кошлы, Т?рле-т?рле ??нлекле, Кешег? файда бир?че, ?аваны чистартучы- Ул н?рс?? Балалар: Урман. Укытучы: Д?рес.Бу ?лб?тт? урман.Без б?генге класс с?гатенд? урманнар, аларны саклау турында с?йл?шербез. 2011 ел- ООНны? ?з?к ассамблеясе т?къдиме бел?н Халыкара “Урманнар елы” дип игълан ителг?н.. Бу юкка гына т?гел урманнар м?йданы кимег?нн?н кими бара, ?ир шарында коры ?ирне? 27 % , 3,4 млрд. га ?ирен урманнар бил?п тора. ? урман турында сез н?рс?л?р бел?сез? Урман беркемг? д? дошман т?гел,ул ??ркемг? дус. Хайваннар бел?н кошлар ?чен урман –туган йорт ??м туендыручысы. Басуларны ?илд?н саклаучы. Урман булмаса, к?чле ?илл?р ?ирне? у?дырышлы катлавын очырып алып кит?рл?р ??м ?ирне киптерер иде. Укытучы: Урманга сез нинди максаттан барасыз? ?ил?к ?ыю ?чен, Г?мб?г?, Пиннекк?(аны я?а агачтан очын калдырып ?ыябыз) Туфракка, Утынга, кирт?лекк?,саплыкка, Дару ?л?нн?рен?, Яфрагын т?б?г? салалар, Ауга,ял ит?рг?, Печ?н чабарга, Кырмыска оясына буын авырулы кешел?р д?валанырга, ?.б Укытучы: Д?рес ?йт?сез балалар,урманнар безне? тормышыбыз бел?н тыгыз б?йл?нешт?. ? сез урман булсагыз безг? н?рс?л?р ?йтер идегез: Урманга килегез, р?х?тл?неп ял итегез. Безне? агач кайрыларына ?зегезне? исемн?регезне пычак бел?н чокып язмагыз. Каен агачыны? суын эч?без дип ??р?х?тл?м?гез, со?ыннан ярыкларны ямап куегыз. Ял итк?нд? агач ботакларын палатканы биз?р ?чен сындырмагыз. Коры, кызу к?нн?рне учаклар якмагыз. Укытучы: Д?рес, урманнарны? ?з кагыйд?л?ре бар. ?леге кагыйд?л?рне сез б?генге кич?г? ?йр?неп килдегез, ?йд?гез ты?лап ?тик. С?зне сезг? бир?м. 1.Ак каенкай тирб?л?дер Талгын ?илл?р исс? д? , Каеннарны сындырма да, Каеннарны кисм? д?! Ап-ак каен бар халыкны к?з?т?, Табигатьне саклагыз , дип кис?т?. 2. Табигать китабын укырга, Килегез урманга балалар, Анда бар аланнар. Аланда- хуш исле ч?ч?кл?р, Тим?гез,?зм?гез аларны, Матурлык д?ньясы бит алар. 3.Сузып-сузып сайрый кошчык, Канатын кага-кага. Оя ясыйк , ?имлек элик, Ярд?м итик аларга. 4.Кыю, ?итез ??нлекл?рне? Урман-туган йортлары. Р?н?етмик, кыерсытмыйк, Х?рм?т итик аларны! 5.Шырпы сызма, учак якма ?лк?нн?рсез урманда. Шаярулар кай вакытта Зур б?лал?р булдыра . 6.И к??елле ??й к?ненд? Табигать кочагында! Мен? шуны ист? тоту Кир?ктер шул чагында! 7.Агачларны сындырмагыз, Кош оясын ватмагыз. Суларны да пычратмагыз, Пыяла, ч?п атмагыз. 8.Эссе чакта коры чакта Урманда ут якмагыз. Табигать ул-безне? ?ни, Табигатьне саклагыз! 9.Без табигать – балалары, Гел аны? кочагында. Уйнаганда ялгышлар да Була шул кайчагында 10.Учак яксак урманнарда, С?ндерик без кис?вен ??м ?ыярга онытмыйк Ч?п – чар, к?газь кис?ген 11. Утыртыйк без ?сентел?р, Урман артсын тагын да, Тирб?легез бишек итеп Агачлар ботагында 12 Без табигать – балалары, Кояш бел?н янабыз Безд?н ??рчак риза булсын Шул табигать – анабыз. Укытучы: Урман-кешене? и? юмарт дусты.Ул йорт салырга б?р?н?, ?ст?л ясарга такта, ягарга утын бир?.? к?газь, целлюлоза, шырпы, скипидар? Г?мб?, ?ил?к, чикл?век, дару ?л?нн?ре… Кыскасы урман б?л?к ит? торган байлыклар чиксез. Халык ху?алыгындагы егерме ме?н?н артык ?йбер-урман х?зин?се. Урман безг? ?зене? матурлыгы бел?н д? кадерле. Бар да туйганчы соклан-ул куып ?иб?рми.Саф ?авасы, агач яфракларыны? ?крен ген? кыштырдавы, кошлар сайравы- болар барысы да кешене? к?ефен к?т?р?, рухын ныгыта. Урманда бер ген? к?н булса? да , р?х?тл?неп ял ит?се?, уку ??м эш ?чен я?а к?ч туплыйсы?. Урмандагы яшел т?с к?зл?рне ял иттер?, к??елне тынычландыра. Урманны? чиста, кислородка бай ?авасы безне? с?лам?тлегебезне саклауга ??м ныгытуга ярд?м ит?. Урман к?п кен? к?ренекле ш?хесл?ребезне? ?с?рл?ренд? д? т?къдим ител?. Шуларны? берсе- Г Тукай. Быелгы “2011 ел Татарстанда -Г Тукай” елы дип игълан ителде . Без ??рдаим аны? шигырьл?рен, ?киятл?рен укып торабыз , ?йд?гез “Ш?р?ле” ?киятенн?н бер ?зек ты?лап ?тик: Бик хозур! Р?т-р?т тора, гаск?р кеби,чыршы ,нарат; Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп , к?кк? карап. Юк?,каеннар т?бенд? кузгалаклар,г?мб?л?р Берл?- берг? ?с? аллы-г?лле г?лл?р,г?н??л?р Ак,кызыл,ал,спа-сары,з?нг?р,яшелд?н ч?ч?кл?р, ??р тарафка т?мле исл?р ч?чк?ли бу ч?ч?кл?р. ?пк?лил?р ч?чк?л?рне т?рле т?сле к?б?л?к- л?р килеп;китк?н булып,тагын да шунда ч?г?л?п. Бервакыт ч?т-ч?т итеп сайрый Ходайны? кошлары Кит? ?аннарны кисеп,ярып садаи хушлары Монда бульварлар,клуб ??м танцевальня,цирк та шул; Зур бу урман:читл?ре к?ренмидер,ди?гез кеби, Бини?ая,бихисаптыр,гаск?ри Чы?гыз кеби. (ишекк? шакыйалар) Укытучы:Ч? , ишекк? шакыйлар ахры. Кем ик?н? Кич?безг? кунак булып- Ш?р?ле ?зе д? килг?н . С?зне ,?йд?гез а?а бирик. Ш?р?ле. Бер д? шикл?нм?гез сез, мин карак угры т?гел, Юл да кисмимен, шулай да мин биг?к тугъры т?гел, Гад?тем: ялгыз кешел?рне кытыклап ?тер? Л?кин булдыра алмыйм, б?ген сез монда ничек к?п! Ки? к??ел бел?н килдем мин, М?кт?пк? ярд?м сорап. Ягез ярд?м итегезче Урманыбызга харап? Мин сезне? янга бер с?б?псез килм?дем. Урманым б?генге к?нд? яклауга , саклауга мохта? ! Шу?лыктан йокым качты, с?лам?тлегем какшады, авырыйм! Ярд?м итегез! (Урман к?ренешен чагылдырган почмака т?ртеп к?рс?т?) К?р?сезме урманыбыз кешел?рд?н со? нинди ташландык х?лг? килде ,?йд?гез берг?л?п урманыбызны чистартыйк. Чыгыгыз бире, булышыгыз ми?а. Укучы: Актыккы сулышны алганда Уфтанмас ?чен ?ан ачынып- Кулларда ег?рлек барында Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк. К?т?рик егылган г?лл?рне, Матурлык калмасын басылып. Холкыбыз бик сабыр булса да, Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк. Булмасын н?фесебез безг? баш, Без а?а ?зебез баш булыйк. Яманлык ?и?елсен дис?к без, Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк. Ходаны? бер бирмеш к?ненд? Бер матур як бел?н ачылыйк: ??ркемне? гомере бер ген?, Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк. (укучылар бер?м бер?м чыгып урмандагы кир?ксез ?йберл?рне аералар.) Урманда кир?ксез: к?газь, калай банка, сыбызгы,рогатка,шырпы, учак, сок савыты, полиэтилен пакет,шеш? ?.б. Урманда кир?кле :г?мб?, ?ил?к,ч?ч?кл?р, кош оясы, кошлар, бака, елан, ?рм?к?ч, камка, чебен г?мб?се,к?рк?,коелган яфраклар, к?б?л?кл?р, ?.б. Укытучы:Укучылар урманыбыз чистарып калды.Ш?р?ле терелсен ?чен дару ?л?нн?рен бирик ?зен?, бар авырулары китсен, кабат я?а к?ч бел?н урманыбызны сакласын. Урман ул- безне? дару ?л?нн?ре ?ыю урыны да, даруларны? 54 % диярлек ?семлекл?рд?н ?зерл?н?. Укучы: Уздык калын урманны, Болынны, ?з?нн?рне. Очраттык без ??р ?ирд? Дарулы ?л?ннрне. Юлда- бака яфрагы Тузганак,ромашка, Сукыр кычыткан,б?тнек… ?ый куп итеп,ташлама. Ышанмагыз сез,дуслар ?рем начар дис?л?р. Бабай ?йт? ?ремн?н Дару ясап эч?л?р. Бабай бел?н без буген К?п итеп ?л?н жыйдык . М?трушк?л?р ,?нисл?р- Чормага тезеп куйдык. Укытучы: Кич?без ахырына якынлаша.Йомгаклап шуны ?йт?сем кил?. Урман ул -безне туендыручы,аны без ?нил?р бел?н ти?либез.?нил?рг? карата нинди ?ылы карашта булсак,?ир д? безг? шулай кадерле.Табигать безне ?ылыта,ашата,киендер?,с?л?м?тлегебезне саклый. Табигатне кечкен?д?н ук ярата,аны? матурлыгын тоя к?р? белг?н кеше беркайчан да каты б?герьле була алмый.Бары тик ?хлаклы,намуслы,чын кеше була ала.Сез д? балалар,ш?фкатьле,ми?ербанлы, м?рх?матле, кешелекле булыгыз,табигатьне яратыгыз! Укучы. Куанып хозурда й?рг?нд? Карурман куенына керг?нд?, Беркемне? каршылыгын алма син, К?б?л?к т? елап калмасын… Сак бул син,сабыем,сак бул син, Саклый кур табигать баласын. Онытма,туган ?ир бер ген?, Кадерл?рен аны? бел ген?… Д?вала аны? ??р ярасын Син бит сон,табигать баласы! Ш?р?ле. Гомер кырын кичк?н чакта Я?гырасын ?ле безне? ?ыр. Яш?,урман ,яш?,болын,яш?,?ирем. Яш?с?гез,без д? яш?рбез! Табигать бел?н берг? булыйк,с?л?м?т булыйк! ?ыр. Без яшибез берг? бу матур д?ньяда, Табигатьне саклыйк туган илебезд?. Безне? бар хыяллар б?хетле кил?ч?к Бир ходай син безг?,матурлык ?и?анга. Урманнар ?ссенн?р, г?рл?шеп торсыннар, Табигать д?ньяда кир?кле кешег?. Без я?а гасырда юк диик, сугышка Б?хетле кил?ч?к, без телибез ?ирг?.
Урман-безне? байлыгыбыз! Ис?нмесез, балалар. Х?лл?регез ничек? Балалар, сез б?ген д? минем бел?н с?ях?тк? барырга телисезме? Мин сезг? бер табышмак ?йт?м, ?г?р д? сез аны? ?авабын белс?гез, без могъ?изалар ярд?менд? шунда килеп т? чыгарбыз. Сез ?зерме? Колач ??еп каршы ала, Сулышларны ки??йт?. Кайчак ул карангы, шомлы, Исемен аны? кем ?йт?? (Урман) (Кошлар сайраган тавыш ишетел? ??м проекторда урман р?семе п?йд? була) Балалар, ?йтегез ?ле, без сезне? бел?н кайда яшибез? Урман кешег? ни ?чен кир?к? Без анда нишлибез? 1. Урман с?лам?тлек ?чен файдалы. 2. Урманны? тормыш ?чен файдасы. 3. Урманда кошлар, ??нлекл?р яши. 4. Урманны? кырлар, басулар ?чен файдасы. – Урман табигатьк? н?рс? бир?? (матурлык, ямь бир?) – Урман н?рс? бел?н матур? (зифа каеннары, ч?ч?кл?ре, кошлар сайравы бел?н) – Урман кешег? ни ?чен кир?к? (матурлык, г?з?ллек ?чен) Урманны? нинди т?рл?рен бел?сез? (Ылыслы, яфраклы, катнаш) (картиналар к?рс?теп). Дидактик уен: “Агачны таны ??м к?рс?т). Балалар агач р?семн?ре т?шерелг?н карточкаларны алалар, исемен ?йт?л?р. ?ырлы уен “Урманга барам”. Балалар таралышып, салмак х?р?к?тл?р ясап, ?ил?к ?ыялар ??м ?ырлыйлар. Тиз-тиз итеп савытыма Эре ?ил?кл?р ?ыям. Аларны й? киптер?м, Й? татлы каклар коям. Монда ?ил?к к?п ик?н, Аю-б?ре юк мик?н. Со?гы с?зне ?йт?г?, «аю» килеп чыга ??м балаларны куа башлый. Уен: “Урманда яш??че кыргый хайваннарны ата”. (Кыргый ??м йорт хайваннарын аеру). ?стерелешле уен: “Урман кагыйд?л?ре” (туп бел?н). – Ч?ч?кл?рне ?з?рг? ярамый! – Кошларны? ояларын туздырырга ярамый! – Агачларны сындырырга ярамый! – Керпе балаларын ?йг? алып кайтырга ярамый! ?.б. Балалар, без сезне? бел?н урманга кагылышлы нинди сынамышлар бел?без ?ле? Сынамышлар. а) Кыш к?не урман шауласа – к?н ?ылыта. б) Февральд? агачларда б?с к?п булса, бал к?п була. в) Чикл?век к?п, г?мб? аз булса – кыш салкын ??м карлы була. г) Им?нд? чикл?век к?п булса – кыш салкын була. Бик д?рес, балалар. Балалар, безг? инде балалар бакчасына да кайтырга вакыт ?итте. ?йд?гез, без тылсым ярд?менд? бакчага да кайтыйк инде. К?зл?ребезне йомабыз ??м ике тапкыр ?йл?н?без. Мен? к?рдегезме, без ?зебезне? бакчабызда. Балалар, сезг? б?генге с?ях?тебез ошадымы? Молодцы, сез булдырдыгыз.
“Урман – безне? байлыгыбыз”. (Уртанчылар т?ркеменд? ?йл?н?-тир? бел?н танышу буенча ачык ш?гыль) “Алтынч?ч” балалар бакчасы т?рбиячесе: Краснова Л.Г. Бурычлар: агачларны тышкы билгел?ре буенча чагыштырырга, урманны? кеше тормышындагы ???миятен ?йр?т?не д?вам ит?; балаларны? игътибарын, к?з?т?ч?нлеген, фикер й?рт?л?рен ?стер? (анализлый бел?л?рен, гомумил?штер?, н?ти?? ясау), б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?; табигатьк? карата м?х?бб?т хисе ??м сак караш т?рбиял??, туган як табигатене? матурлыгын к?р? бел?. ?зерлек эше: саф ?авада й?рг?нд? балалар бакчасы тир?сенд?ге агачларны к?з?т?, дидактик уеннар уйнау, шигырьл?р ятлау, табигать турында матур ?д?бият уку, ??г?м? ?тк?р?, р?сем ??м картиналар карау. ?и?азлау: урман картинасы ??м к?ренеше, агачлар (слайдта ??м р?семн?р), яфраклар, “урман” схемасы, аерым ?семлекл?р, тыючы билгел?р, магнитафон, эмблемалы значоклар, “Урман ху?асы”. Методик алымнар: ??г?м?, к?рс?т? методлары, н?фис с?з, дидактик уеннар. Д?рес барышы: – Ис?нмесез, балалар, ?йд?гез ?ле бер-беребезг? х?ерле к?н телик. Саумы, кояш, саумы, к?н! Дусларым, х?ерле к?н! Х?ерле к?н си?а, Х?ерле к?н ми?а, Х?ерле к?н сезг?, Х?ерле к?н безг?! Х?ерле к?н б?тен д?ньяга! Балалар, без б?ген читт?н торып табигатьк? кунакка барырбыз. ? кая баруыбыз турында бу табышмакны? ?авабыннан белерсез. Ямь-яшел куе булганга, ??ркем ярата аны, Анда бик к?п агачлар, ?ыр суза сандугачлар. Кызарып ?ил?к пеш?, Чикл?векл?р ?лгер?, Санап та бетереп булмый, Н?рс? со? ул, кем бел?? (урман) – Х?зер к?зл?регезне йомыгыз да, минем арттан барыгыз.(балалар т?рбияче артыннан баралар ??м “урманга” килеп ?ит?л?р). Без кайда? (урманда) Урманда н?рс?л?р ?с?? (агачлар, ?л?нн?р, ч?ч?кл?р, г?мб?л?р, ?ил?кл?р) Урманда й?рисегез кил?ме? ?йд?гез р?хим итегез. Т?рбияче: Урман – ул ?семлекл?рне?, кошларны?, б???кл?рне? ??м ??нлекл?рне? йорты, ? без анда кунак кына. ?йд?гез, урман бел?н ис?нл?шик. 1 бала : Х?ерле к?н телим, урман – анам, Кояшлы к?н телим мин си?а! Кошлары? гел шулай сайрап торсын, Ч?ч?кл?рд?н хуш ис б?ркел?. 2 бала: Кояш к?леп торганда Килеп кердек урманга. Урман безне кумады, Без бит аны? кунагы. Т?рбияче: Бел?сезме, балалар, урман к?п катлы йорт кебек. 3нче кат – агач яфраклары т?б? кебек. Алар урманны я?гырдан, к?чле ?илл?рд?н, бик кызу кояштан саклый. 2нче кат – анда куаклар яши. 1нче кат – аяк астындагы ?л?нн?р, ч?ч?кл?р, ?ил?к ??м г?мб?л?р. – ?ле бу йортны? подвалы да бар, анда ?семлекл?рне? тамыры яши. ?семлекл?рг? тамыр ни ?чен кир?к? (?семлекл?р тамыр ярд?менд? тукланалар) Дидактик уен “Урман ?стер?без”. Балалар урман ?семлекл?ре т?шерелг?н р?семн?рне 3 этажга б?леп урнаштыралар. Слайдларда им?н, юк?, каен, чыршы, нарат, мил?ш р?семн?ре к?рс?тел?. Т?рбияче: Безне? урманнарда нинди агачлар ?с? ик?н? ?йд?гез шул агачлар турында с?йл?шик. Бу нинди агач? (им?н) Минем исемем – им?н, Мин к?пт?н яш?п кил?м. Бик к?чле агач им?н, ?илл?рг?, давылларга Берсен? д? баш им?м. Т?рбияче: Им?н – ул б?ек, к?чле агач. Им?нне? т?п билгесе ныклык, ул дымга чыдам агач, тиз ген? череми. Им?н агачы и? озак яш??че агачларны? берсе, х?тта ул ме??р ел яши. – Халыкта им?нне кем бел?н чагыштыралар? (им?н кебек нык, к?чле егет, дил?р) Кешел?р им?н агачын ничек кулланалар?( им?нне корабль бортларын ясаганда кулланалар, ч?нки ул нык, тиз ген? череми, йорт ?и?азлары ?итештер?л?р, алар нык булалар, озак ватылмыйлар, ат арбасы ??м чанасы ясыйлар) Т?рбияче: Им?н чикл?венн?н т?мле ??м туклыклы кофе ?итештер?л?р. – ? бу нинди агач? ? мин юк? исемле, Юк? ул ч?ч?к т?сле, Яныннан кит?се килми, ??рвакытта хуш исле. – Юк? агачы кайчан ч?ч?к ата? (??й к?не) Ч?ч?кл?ре нинди т?ст?? (сары т?ст?) Аны? ч?ч?кл?рен нинди б???кл?р ярата? (бал кортлары) – Юк? агачы н?рс? бел?н дан тота? (?зене? балы бел?н, юк? балы бик файдалы, аны дару урынына да кулланалар) – Элегр?к ауган карт юк? агачыны? каерысыннан мунчала ясаганнар, чабата ?рг?нн?р (юк? мунчала ??м чабата к?рс?т?) – Бу нинди агач ик?н? Минем исемем – каен, ?с?м ??р урман саен. Буем ?с? бик озын, Ак к?газь кебек тузым. – Каен и? матур агачларны? берсе. Ак каен – аклык, сафлык, г?з?ллек, чисталык символы да. Каенны н?фис, г?з?л кызлар бел?н д? ти?лил?р. Б?др? каен, г?з?л каен, нечк? каен кебек матур исемн?ре д? бар. – Каенны? к??с?се нинди т?ст?? (ак т?ст?) – Кешел?р каенны? б?рел?рен ничек кулланалар? ( алардан т?н?тм? ясап, т?рле чирл?рд?н д?валаналар. Анда С витамины к?п) – Каен агачыннан н?рс?л?р ясыйлар? (?йл?р салалар, ча?гылар ясыйлар) – Каен суы бик файдалы. Каен себеркесе бел?н мунчада чабыналар. Ул да к?п чирл?рд?н сих?т бир?. Л?кин каен суы алганда да, себерке ?зерл?г?нд? д?, бик сак кына эшл?рг? кир?к. – Бу агачны таныйсызмы? ? мин чыршы, к?р?сез, Чыршы булмый эн?сез. ??ен, кышын яшел мин Арттырам урман ямен. Н?ни кызлар, малайлар- Дусларым, якыннарым. Я?а елда аларга Кунак булып барырмын. – Чыршы агачы турында н?рс? ?йт? аласыз? (Ул ел буе ??ен д?, кышын да, язын да, к?зен д? яшел т?ст?. Я?а ел б?йр?менд? чыршы агачы безне? кунак) – Чыршы агачыннан к?газь ?итештер?л?р, шулай ук музыка кораллары ясыйлар. – ? бу нинди агач? (Нарат агачы) – Аны кайсы агач бел?н туган диярг? м?мкин? Ни ?чен? (Чыршы бел?н, ч?нки алар икесе д? ылыслы) – Кешел?р нарат агачыннан ничек файдаланалар? ( Ул нык агач, аны ?йл?р салганда кулланалар) Ох, сосенка, ты, сосна, Стволом – деревом стройна. Хоть ветвями ты бедна, Для строительства годна. Лес сосновый весь прозрачный, Воздух чистый, очень смачный. – Бу нинди агач? (Мил?ш агачы) – Нинди билгел?р буенча мил?ш агачын таныйбыз? ( кызыл ?имешл?ре, яфраклары буенча таныйбыз) – ?имешл?ренн?н н?рс?л?р ясыйлар? (варенье, конфетлар ?чен эчлекл?р, соклар ясыйлар) Раз, два, три! Красны ягоды висят, Тебе – жмурить, А нам бежать! Уен:”?ил?к ?ыям, как коям” Т?рбияче: Агачлар бер-берсен? н?рс? бел?н охшаганнар? (Аларны? тамыры, к??с?се, батаклары, яфраклары, ч?ч?кл?ре ??м ?имешл?ре бар) – Алар н?рс? бел?н аерылалар? ( яфраклары, к??с?се, ч?ч?к, ?имешл?ре т?рле) Уен: “Яфраклар” ( ??р балада т?рле агач яфраклары, сигнал буенча ??р бала ?з”агачына” й?гер?) (Музыка астында Урман ху?асы чыга) Урман ху?асы: Нинди тавышлар ишетел? дис?м, минем урманыма н?ни дусларым килг?н ик?н. Ис?нмесез, балакайларым, н?ни дусларым. Балалар: Ис?нме , бабакай! Урман ху?асы: Сезг? охшадымы минем урманымда? (?йе) – Монда нинди агачлар ?ск?нен бел?сезме со?? Тикшереп карыйм ?ле. Мин сезг? табышмаклар ?йт?м, ? сез кайсы агач ик?нен белегез. 1.Ап-ак к?лм?ген киг?н, К?лм?ген? тап тиг?н.(каен) 2.??й д? егет, кыш та егет, Картайганы юк, гел егет.(чыршы, нарат) 3.Аны? ч?ч?ген бал кортлары ярата, Кешел?рне д? ул бик тиз терелт?.(юк?) 4.Ул биек ??м к?чле Курыкмый ?ил-я?гырдан. (им?н) 5.Т?з г??д?ле, кызыл ?имешле, Кояш бел?н серд?шле.(мил?ш) (Балалар табышмакларны? ?авабын ?йт?л?р ??м шул агачны к?рс?т?л?р) Урман ху?асы: Булдырдыгыз, балалар, сез барлык агачларны да таныйсыз ик?н. ? мен? урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?рен бел?сезме со?? Мен? бу р?семн?р буенча с?йл?п к?рс?тегез ?ле. (Тыючы билгел?рне к?рс?теп балалар с?йли) урманда тавышланырга ярамый, урманда ч?п калдырырга ярамый, урманда учак ягарга ярамый, ч?ч?кл?рне кир?ксезг? к?пл?п ?з?рг? ярамый, кош ??м кырмыска ояларына тиярг? ярамый, урманда агачларны к?пл?п кис?рг? ярамый, урманны? матурлыгына сокланып, кошлар сайравын ты?лап й?рерг? ярый. Урман ху?асы: Балалар, сез ??рвакыт шулай табигать дуслары булып калыгыз. Табигатьне саклагыз ??м яклагыз. Мен? минн?н сезг? б?л?кл?р – табигать дуслары диг?н значоклар. (балаларга значоклар тапшырыла) Т?рбияче:Балалар, килегез ?ле мен? бу матур аланга утырып, Урман ху?асы бел?н берг? ял итик. К?зл?регезне йомыгыз да урман тавышын, кошлар сайравын ты?лагыз. Магнитафон язмасында урман тавышын ты?лау – релаксация. – Х?зер бакчага кайтырга вакыт. Сау бул, бабакай! Балалар, минем арттан барыгыз. Йомгаклау: – Б?ген без кайда кунакта булдык? Сезг? кунакта охшадымы? Ни ?чен?
Урманнар – планетаны? ?пк?се, дип юкка гына ?йтмил?р, ч?нки агачлар атмосфераны углекислоталы газлардан чистарта, кислород составына баета. Л?кин урманнар ?зл?ре д? кеше ярд?мен?, яклауга, саклауга мохта?.
?ир шарыны? ?чт?н берен, ягъни 38 миллион квадрат метрын урманнар алып тора. ? Россияд? урманнарга туры килг?н ?леш 8 миллион квадрат метр т?шкил ит?, агач материалыны? гомуми запасы 80,7 миллиард куб бел?н ис?пл?н?, бу – д?ньяк?л?м запасны? 26 проценты диг?н с?з.
З?й районында территорияне? д?ртт?н бер ?лешен урманнар алып тора. Урманнарны? к?пчелек ?лешен – 63 процентын – каен, усак, юк? кебек агачлар т?шкил ит?, ылыслы агачлар – 15, им?н 11,5 процент м?йданда ?с?.
Безне? урманнар 4 район территориясенд? урнашкан, ??м аларны? м?йданы – 58897 гектар. Урманчылык составында 5 участок бар.
“З?й урманчылыгы” д??л?т казна учреждениесе тарафыннан экологик х?лне яхшырту м?сь?л?сенд? к?п эш башкарыла. Урманнарны я?арту, яш?рт? максатында 100 ме? т?п агач утыртылды. Ш???рне яшелл?ндер? буенча планлы эш алып барыла, моны? ?чен бушлай ?сентел?р бирел?. Авыл ху?алыгы ?ирл?ренд? саклау зонасы буларак 50 гектарда 150 ме? т?п агач ??м куак утыртылды.
Урманчылыкны? база питомнигында утырту материаллары ?зерл?? ?стенд? ныклы планлы эш алып барыла. 0,61 гектарда ылыслы агачларны? орлыклары ч?челде, 17 ме? дан?д? эре декоратив агачлар зонасы булдырылды. Ул туя, берлин тополе, з??г?рсу чыршы кебек агачлардан тора. Орлык ?чен тополь плантациясе д? булдырылды. Август аенда 60 килограмм каен орлыгы ?ыелып, питомникка ч?челде.
2010 елгы корылыктан зыян к?реп, сынган, корыган агачларны ?ыю, шул р?вешле урманнарны чистарту эше д? быел актив алып барылды. Корыган 15 гектардан артык каен, 10 гектарга якын ылыслы агачлар киселде. Корыган агачлардан бушаган м?йдан кил?се елга агачлар утырту ?чен ?зерл?нде.
Быел без 132 гектарда яшь урман булдырдык. Моны? ?чен ябык тамыр системалы ?сентел?р файдаланылды. Мондыйларны? ныгып, ?сеп кит?ч?нлеге 90 процент т?шкил ит?. ??й д?вамында безне? хезм?тк?рл?р яшь агачлар утыртылган м?йданны т?рбиял?п, туфрагына агротехник чаралар ?тк?реп тора. Шулай ук зыян килг?н агачларны с?лам?тл?ндер? эше д? алып барыла, корыган, саргайган, авыру ботаклар кисел?. Региональ билгел?нешт?ге юл буйларындагы, торак пунктларга якын урман массивларын ауган агач, баскан куаклардан арындыру да зур ???миятк? ия. Бу юн?лешт? быел 50 гектарда эш башкарылды. “Татарстанны? чиста урманнары” акциясе д? экологик х?лне яхшыртуда зур роль уйный. Торак пунктларга якын урманнарны ч?п-чардан арындыру ?чен участоклар б?ленеп, оешмаларга беркетелде.
Со?гы ?ч елда, корылык булуга карамастан, безне? урманнарда янгын чыгу очракларыны? булганы юк. Без мо?а янгын куркынычы к?чле булган чорда урман патрульл?ре оештыру, техника бел?н тел?с?-ничек, тел?с? кайчан урманнарга кереп й?рм?? ?чен с?реп буразналар ясау, шлагбаумнар кую н?ти??сенд? ирештек. Урман буйлары матур булып, ?зен? тагын да ??леп итеп торсын ?чен 5 ?ирд? ял урыны ясалды, 10 беседка я?артылды.
Шулай ук ел д?вамында белгечл?р тарафыннан ылыслы ??м яфраклы агачларны ашаучы б???кл?р ?рч?ен к?з?т? буенча мониторинг алып барыла. Бу безг? корткычларга каршы к?р?шне тиешле вакытында башкарырга ярд?м ит?.
Кеше табигатьт?н аерылгысыз яши. Табигатьк? карата сак булырга кир?клекне кешег? сабый чактан се?дер? зарур. ? м?кт?пт? ул экологик т?рбия с?гатьл?ре булып д?вам ит?. Бу юн?лешт? 5нче м?кт?п аеруча актив эшли. М?кт?п каршында 1965 елда оештырылган урманчылык бар. База предприятиесе буларак урман ху?алыгы ?сеп кил?че яшь буынны ?леге юн?лешт? т?рбиял??д? зур ?аваплылык тоя. М?кт?п укучылары ??м белгечл?р бел?н берлект? д?ресл?р ?тк?рел?, участокта эшл?? нигезл?ре т?шендерел?. Укучылар ел саен урманнарга ?имлекл?р, кош оялары ясап эл?, ?имлекл?рг? ризык салып тора. Бу, беренчед?н, кошларны кайгырту булса, икенчед?н, урманнарны б???кл?рд?н арындыруга ?леш керт? д?. М?кт?п урманчылыгы 318 гектар м?йдан били. 5-11 сыйныфларда укучы 20 бала тел?п урман м?нф?гатьл?рен кайгырта. Алар урманнарда ?семлекл?р ??м тереклек ?сеше закончалыкларын ?йр?н?, тере организмнарны? тир?-як шартларга ничек ?айлашуын билгели, ел фасыллары бел?н б?йле ?зг?решл?рне, ?ил?к-?имеш ?лгер?ен, кошлар кайтуын, кыргый хайваннар, киекл?р, б???кл?рне? язгы уянуын к?з?т?. Кыскасы, ху?алык белгечл?ре мен? шул юл бел?н ?зен? алмаш та ?зерли.
Эдуард Гущин, «З?й урман ху?алыгы» д??л?т казна учреждениесе ?ит?кчесе, урманчы.
Татарстан Республикасы
Апас муниципаль районы
Морзалар урта гомуми белем бир? м?кт?бе
«Урман – ул табигый байлык»
темасына эзл?н? проекты
Эшл?де: Гыйлманов Раил Румил улы,
Апас муниципаль районы,
Морзалар урта гомуми белем бир? м?кт?бенен?
10 нчы сыйныф укучысы
?ит?кчесе: Ш?йдуллина Г?лназ Ф?рит кызы,
югары квалификация категорияле
химия ??м биология укытучысы
2014-2015 нче уку елы
Эчт?лек
Кереш.
Проблема.
Проектны? максаты.
Проектны тормышка ашыру этаплары.
Теоретик ?леш.
Практик ???мияте.
Йомгаклау.
Кулланылган ?д?бият.
Кереш
Минем уйланулар. Мин табигать баласы. Кешене? тормышы табигать бел?н тыгыз б?йл?нг?н. Агачлар яшеллек ??м чиста ?ава чыганагы. ?г?р сине? яш?? урыны? урманга якын ик?н, бу зур б?хет. Минем авылым урманга якын урында урнашкан. Халык теленд? “Кара урман” дип й?ртел?. Урман эченд? матур алан да бар. Ул “Айсалан” аланы. Бу урманны? ???мияте бик зур.М?с?л?н, кешел?р ?чен ял ит? урыны, дарухан?, ?ылылык, т?з? материалы чыганагы, ?семлекл?р, хайваннар ?чен йорт. Урман – ул ?аваны, сулыкларны, туфракны саклаучы, сулый торган ?авабызны чистартап, фильтырлаучы. Урман дымны саклый, ул – кислород ??м озон чыганагы да. Белгечл?р бер гектар урман бер с?гать эченд? ике килограмм углекислоталы газны йота, дип саныйлар. Ул агулы матд?л?рне, авыр металларны ?зен? ала. Урманда тузан юк, ч?нки бер гектар чыршы елына 32 тонна «тузан йота». Нарат шул ук м?йданда 36 тонна тузанны юк ит?.
Безне? авылга якын булган урман, Кайбыч урман ху?алыгыны? Урта Балтай авылындагы б?лекч?се карамагында. Мин бу проектны эшли башлаганчы урман ху?алыгы хезм?тк?л?ре бел?н элемт?г? кердем. Урманны? экологик хал?те, флора ??м фаунасы бел?н таныштым. Сир?г?еп барган агачлар, хайваннар, кошлар турында белешм? алдым. Кешел?р тарафыннан нинди ярд?м кир?к булуын ачыкладым.
Проблема
Урманда ??р н?рс? бер-берсе бел?н тыгыз б?йл?нг?н. Берсен юк итс??, икенчесе, ?ченчесе ?л?. Мен? шундый чылбыр буенча барып, урман тулысынча ?леп бет?рг? м?мкин. Шу?а к?р? к?п кен? ?семлекл?р ??м ??нлекл?р закон т?ртибенд? сакланалар, ч?нки алар ?ирд? бик аз калганнар. Сир?г?еп баручы агачлар, кошлар да мине уйлануга эт?р?. Бу агачлар, ?семлекл?р, кошлар ??м ??нлекл?р Кызыл китапка кертелг?н. Кызыл т?с – кис?ткеч т?с. Куркыныч яный! Юкка чыгулары бар! Урманда учак ягу, ч?п –чарлар калдыру да урманнарны югалтуга китер?. ? кем урманнарны сакларга ??м аны ?стерерг? тиеш? Кил?ч?к турында кем уйлый? ?лб?тт?, без кешел?р! Урман – ти?сез х?зин?!
Проектны? девизы:
Уманнар к?п, л?кин кисм?.
Урманнарны – сакла син.
Урманнар бет?р – утырт я?аларын.
Кил?ч?к турында уйла син!
Проектны? максаты:
– урманны? экологик проблемасы бел?н танышу; сир?г?еп барган агачлар ??м ?семлекл?р д?ньясын ?йр?н?; ?лк?нн?рне д? бу эшк? ??леп ит?;
– укучыларны? т??риб?л?р ??м биологик к?з?т?л?р ярд?менд? белемн?рен камилл?штер? ??м и?ади эшл?? к?некм?л?рен ?стер?;
– ?зебезне чорнап алган тир?лекк?, табигый байлыкка, урманнарга, агачларга сакчыл караш т?рбиял??.
Бурычлар:
учыларны? ??м ?лк?нн?рне? урман турындагы экологик белемн?рен арттыру;
урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?ре бел?н танышу;
урманга карата тиск?ре м?н?с?б?тл?рне? н?ти??сен ачыклау ??м бетер? ?стенд? эшл??;
агачлар утырту ??м аларны саклау.
Проектны? т?ре:
информацион танып бел?, и?ади эзл?н?.
Проектны тормышка ашыру: ел д?вамында ( 2014-2015 уку елы).
Проектта катнашалар: укытучылар коллективы, 1- 11 сыйныф укучылары, ата-аналар, авыл халкы, урман ху?алыгы хезм?тк?рл?ре.
Проектны тормышка ашыру формалары ??м методлары:
агачлар утыртуда катнашу;
орлыклар ?ыюда булышу;
урманга с?ях?т ит? (сыйныфташлар ??м ?ти-?нил?р бел?н) ;
Урта Балтай урман ху?алыгы бел?н элемт?;
яз ??м к?з айларында урман ?м?л?рен? катнашу;
т??риб?л?р ?тк?р? ??м биологик к?з?т?л?р алып бару;
??г?м? кору, фикер алышу.
Проектны тормышка ашыру этаплары:
1 этап – аналитик (сентябрь)
Этапны? бурычы: ситуацияне анализлау; алга куйган бурычны тормышка ашыру планын т?з?, укучыларда, кешел?рд? табигатьне ярату ??м аны саклау хисе уяту.
2 этап – оештыру (октябрь-ноябрь)
Этапны? бурычы: м?кт?пт? экологик м??ит тудыру. Ата-аналарны инновацион режимда кил?ч?к эшк? тарту. Экологик белем планы ярд?менд? экологик акциял?р ?тк?р?.
3 этап – практик эшч?нлек (декабрь-август)
Этапны? бурычы: Экологик акциял?р ярд?менд? авыл халкын, ата – аналарны, укытучыларны ??м укучыларны урманнарны саклау эшч?нлеген? тарту.
4 этап – йомгаклау, н?ти??л?р ясау (сентябрь, 2015 ел)
Этапны? бурычы: эшч?нлекк? гомуми н?ти??л?р ясау.
Т?п ?леш
1нче этап (сентябрь). Этапны? бурычы: Проектны? планын т?з?. Кешел?р бел?н аралашу. Сораштыру яки анкета ?тк?р? (м?кт?пт? ??м авыл кешел?ре арасында).
Анкета сораулары:
1. Син урманга еш барасы?мы? (?йе яки юк)
2. Урманга ни ?чен барасы?? (?аваплар алына)
3. Урман эшч?нлеген? катнашканы? бармы? (?аваплар алына)
М?кт?пт? катнаштылар: Укучылар (1-11 сыйныфлар) , укытучылар – 20, хезм?тк?рл?р – 4. Авыл халкы- 40 кеше.
Анкета сораулары
?аваплпр
Укучылар
Укытучылар, хезм?тк?рл?р
Авыл халкы
Син урманга еш барасы?мы?
“?йе” – 68%, “Юк”- 32%
“?йе”- 75%,
“Юк” -25%
“?йе”- 85%,
“Юк” -15%
Урманга ни ?чен барасы??
?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга – 40%
кошлар сайравын ты?ларга- 3%
дару ?л?нн?ре ?ыярга – 5%
саф ?ава суларга – 2%
ял ит?рг? – 45%
флора ??м фаунасы бел?н танышырга – 5%
?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга – 45%
кошлар сайравын ты?ларга- 5%
дару ?л?нн?ре ?ыярга – 10%
саф ?ава суларга – 4%
ял ит?рг? – 30%
утын ?ыярга – 6%
?ил?к, чикл?век ?ыярга, г?мб? – 52%
кошлар сайравын ты?ларга- 4%
дару ?л?нн?ре ?ыярга – 10%
саф ?ава суларга – 4%
ял ит?рг? – 20%
утын ?ыярга – 10%
Урман эшч?нлеген? катнашканы? бармы?
“?йе” – 20%, “Юк”- 80%
“?йе” – 30%, “Юк”- 70%
“?йе” – 45%, “Юк”- 65%
Н?ти??. Кешел?р урманны к?п очракта ял ит? урыны ??м ?ил?к, чикл?век, г?мб? ?ыярга файдаланалар. ? урманны кем ?стер?, кем агачлар утырта, кем ч?п-чардан арындыра? Димэк, кешел?рне урманнарны ?стерерг?, кошлар ??м хайваннар д?ньясын сакларга, агачлар утыртуда ??м урманнарны чистарту эшл?ренд? актив катнашырга ?ндрг? кир?к.
2 этап – оештыру (октябрь-ноябрь)
Этапны? бурычы:
М?кт?пт? экологик м??ит тудыру.
Ата-аналарны инновацион режимда кил?ч?к эшк? тарту.
Экологик белем планы ярд?менд? экологик акциял?р ?тк?р?.
Урманны? авылга якын ?лешенд? Айсалан аланы бар. Урманга барган ??р кеше бу аланда туктап ял ит?. Урманны? аланга якын ?леше бик зур югалтулар кичер?. Аеруча яз, жэй, к?з айларында, ягъни 9 ай яки 270 кон эченд? бу алан ??м алан тир?сенд?ге урманга к?н саен кунаклар килеп тора.
Яз к?не
табигать кочагында гаил? бел?н ял ит?;
укучылар бел?н экскурсияг? бару;
урман кырыенда т?рле спорт ярышлары оештыру;
таяклар кис?(рассадага, к?р?к ??м себерке саплары).
дымлы ?ир ?стен ??м туфракны, ч?ч?кл?рне таптыйлар,
дару ?л?нн?рене? тамырлары бел?н ?з?л?р;
к?чле музыка куеп, кошларны куркыталар.
??й к?не
табигать кочагында гаил? бел?н ял ит?;
?ил?к, г?мб? ?ыю;
дару ?л?нн?ре ?ыю.
ч?п-чар калдыралар;
яшь ?сентел?рне сындыралар;
дару ?л?нн?рен тамырлары бел?н ?зеп алалар.
К?з к?не
чикл?век, мунчага себерке ?ыю;
утынга агач, куакларны кис?;
т?зелеш материалына с?лам?т агачларны кис?;
чикл?век куакларын сындырып чикл?век ?ыю;
яфрак ?ыю.
чикл?век куакларын сындыралар;
им?н, усак, юк?, нарат агачларын кис?л?р;
г?мб?лек таптала;
утынга агачларны киск?н чакта яшь ?сентел?р сына, таптала.
Кыш к?не
Кышын урман ял ит?. Урманда эшл??че эшчел?р ген? тиешле эш алып баралар.
Укучыларны, укытучыларны ??м авыл халкын урман бел?н б?йле м??им фактлар бел?н таныштыру ??м проект эшен? тарту.
1. Статистика м?гъл?матлары буенча:
Чикл?век агачы 10-15 елдан со? ?имеш бир?.
Им?н 40-60 елдан со? чикл?век бир?, ? 100-300 елдан чын им?н була.
2. Т?б?нд?ге саннарга игътибар итик эле.
1 к?нг? – 8 кеше
1 айга – 240 кеше
1 елга – 1880 кеше
10 елга – 28800 кеше
20 елга – 57600 кеше
? х?зер уйлап карыйк ?ле. Дим?к, урманга куркыныч яный т?гелме со?? Ис?пл??л?р буенча:
1 кеше урманда – эз калдыра
10 кеше – сукмак сала
1000 кеше – ачыклык яки алан хасил ит?, юллар сала. Урман таптала, яшь агачлар сына.
Шагыйрь- с?ях?тче М. Пришвин болай язып калдырган: “Кайбер урманнарга куркыныч яный, кеше кулы бел?н т?гел, ? кеше аяклары бел?н”
3. Статистика м?гъл?матлары буенча т?б?нд?ге саннар да мине нык уйландыра. ( Бу саннарны плакат итеп ясап, урман кырыена урнаштырып куйдык).
Кешел?р тарафыннан атылган ч?п-чарларны? ?ир ?слегенд? саклану вакыты:
1. К?газь – 2 ел.
2. Калай кис?кл?ре, консерва банкалары-30 ел.
3. Полиэтилен пакетлар- 200 ел.
4. Пыяла – 1000 ел.
5. Учак яккан урынга чир?м – 5-7 елдан со? гына ?с?.
1 см у?дырышлы туфрак ясалу ?чен – 100-300 ел.
Урманнар кеше тарафыннан гына т?гел, ? табигать тарафыннан да зур югалту кичер?л?р. Без Татарстан республикасында яшибез. 2010 елда к?п кен? урманнарыбыз янгыннан зыян к?рде. Кызганычка каршы, безне? район урманнары да бу аф?тт?н читт? калмады. Туфракны? торф черем?сен? бай булуы, ?ава торышыны? эссе торуы янгыннар килеп чыгуга с?б?п булды. Шулай ук, со?гы еллардагы кырыс кышлар яшь агач ?сентел?рен? зур зыян салдылар.
3 этап – практик эшч?нлек (декабрь – август)
Этапны? бурычы: Экологик акциял?р ярд?менд? авыл халкын, ата – аналарны, укытучыларны ??м укучыларны урманнарны саклау эшч?нлеген? тарту.
Проектта т?б?нд?ге эшл?р т?гъдим ител?.
1. Агач утырт акциясенд? актив катнашу. (Яз ??м к?з айларында). Быел к?з к?не м?кт?п яны тир?сен? ??м авыл кырыйларына агачлар утыртуда катнаштык. Яз к?не урман ху?алыгына агачлар утыртуда катнашырга ?ыенабыз. ?зебезг? шефлык ит?рг? я?а урман полосасы бир?ч?кл?рен белдердел?р. Бу урын, урманны? авылга якын ?иренд? урнашкан. ?лб?тт?, бу эшне мин ?земне? сыйныфташларым, укутучым Г?лназ Ф?рит кызы ??м сыйныф ?ит?кчебез Разия С?нгатулла кызы ?ит?кчелегенд? башкарырга ?ыенам.
2. Орлык (им?н чикл?веге) ?ыюда катнашу. Д?ресл?рд?н сон, сыйныфташлар бел?н урманга им?н чикл?веге ?ыярга бардык. 5 к?н эченд? 4 укучы 330 кг чикл?век ?ыеп тапшырдык. 1 кг 4 сумнан, дим?к без 330 кг чикл?векк? 1320 сум акча эшл?дек. 1 кешег? 330 сум. Без акча ?чен эшл?м?дек, урман ху?алыгына булыштык. Л?кин, акча алгач та к??елле булып китте. ?зебез бел?н берг? башка сыйныф укучыларын да алып бардык. Укучылар тарафыннан 640 кг им?н чикл?веге ?ыелды. Авылдагы пенсионер абый ??м апаларны да бу эшк? ?нд?дек. Алар да бик тел?п катнаштылар. 1 кг чикл?векк? якынча 110-115 дан? чикл?век кер?. Шуны? 30% гына яралгы бирс?д?, 33 дан? им?н агачыны? яралгысы була диг?н с?з.
3. Т??риб? уртаклашу. Укытучым Г?лназ Ф?рит кызы ??м бернич? эшче т?ркемд?ге сыйныфташларым бел?н Кайбыч урман ху?алыгыны? Урта Балтай авылындагы б?лекч?сен? с?ях?тк? бардык. Аларны? эш т??риб?л?ре бел?н уртаклаштык. Яшь ?сентел?рне ?стер? торган питомникта булдык. Им?н, каен, усак, чыршы, нарат, юк? ?сентел?рен безг? д? биреп ?иб?рдел?р. Без аларны алып кайтып м?кт?п янына утырттык. Мунча себеркесе ясарга да ?йр?ндек. ?зебез дз ясап карадык. Бер елга утрача1000 пар мунча себеркесе ясап саталар, аеруча яз ??м ??й айларында.
Т??риб?л?р ?стенд? эш.
Им?н, каен, усак, чыршы, нарат, юк? агачларыны? орлыкларын да алып кайттык.
Проектны тормышка ашыру максатыннан, ящикларга к?зен?н урман туфраклары алып калдык. Бу ящикларга гыйнвар аенда, урман ху?алыгыннан алып кайткан агач орлыкларын утыртырттык. ??р т?р орлык аерым ящикларга санап утыртылды. 30 дан? – им?н, 20дан? – нарат, 18 дан? – чыршы, 24 дан? – каен, 15 дан? – юк?. Д?фт?р башланды. ??рк?н к?з?т?л?рне язып барабыз. Хыялыбыз бу орлыклардан агач ?сентел?ре ?стер?. Аларны м?кт?п янына, авылга утырту. Кил?ч?кт? урман ху?алыгына да ?сентел?р ?стереп бир?.
4. “И? матур оя” “И? у?айлы ?имлек” конкурсы оештыру. Декабрь аенда ??р укучыга кошларга ?имлекл?р ??м сыерчык оясы ясап килерг? т?гъдим ителде. М?кт?пт? технология д?ресл?ренд? д? кошларга ?имлекл?р ??м сыерчык оялары ясалды. ?тил?рне ??м авылдагы ир – атларны да бу файдалы эшт? актив катнаштыларга чакырдык.
Н?ти??се. Бу эшт? авылдан 22 ир кеше (аеруча пенсия яшенд?ге абыйлар), Морзалар урта м?кт?бене? 98 укучысы ??м 4 ир укытучысы актив катнаштылар. Барлыгы – 124 кеше катнашты. 54 дан?- кошларга ?имлек ??м 104 дан? сыерчык оясы ясалды. 54 дан? ?имлекне? 24 дан?се м?кт?п янындагы агачларга эленде, 30 дан?се урмандагы агачларга куелды. ?имлекл?рг? ?имн?р (азык) салынды (икм?к, терлек майлары, вакланган ипил?р ?.б.). М?кт?п янындагы агачларга куелган ?имлекл?рг? ?имн?рне ??р сыйныф ?зе тулыландырып тора. Урмандагы ?имлекл?рг? азыкны урман хезм?тк?рл?ре, авыл халкы бир?.
??р елны яз к?не агачларга сыерчык ояларын кую эше д? актив бара. Авылда да бу эшне оештырсак, кошлар ?чен бик файдалы булыр иде. Быел язда кил? торган сыерчыкларга 104 дан? оябыз ?зер инде. Март ахырында без аларны агачларга куярбыз. 20 дан?сен м?кт?п янына, ? 84 дан?сен урман ху?алыгына тапшырдык инде. Алар безг? бик р?хм?тле.
5. К?з ??м яз айларында урман ?м?сен? катнашуны оештыру. К?з к?не д?ресл?рд?н со?, урманчы бел?н берлект? к?зге ?м?д? катнаштык. Корыган агачларны ?ыйдык, аларны урман кырыена ташыдык; яшь ?сентел?рне ч?п ?л?нн?рен?н аердык, т?пл?рен йомшарттык.
4 этап – йомгаклау, н?ти??л?р ясау (сентябрь, 2015 ел)
Этапны? бурычы: эшч?нлекк? гомуми н?ти??л?р ясау.
Гомуми н?ти??л?р т?б?нд?геч? булыр дип к?тел?.
Кайбыч урман ху?алыгыны? Балтай б?лекч?се бел?н берд?м эшч?нлек булдыру.
Урман кырыйларына, урман эченд?ге аланлыкларга, урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?ре язылган табличкалар кую (1,20х 2м).
Урмандагы кошларга яш?? шартлары тудыру: кышын ?имлекл?р кую, ?имн?р салу, яз к?не сыерчыкларга оя кую. Урман ел эйл?н?се кошлар тавышына к?мелеп торырга тиеш.
Яз ??м к?з айларында урман ?м?л?рен? катнашу.Урман аланынын ч?п-чардан арындыру.
Им?н чикл?веге ?ыюда барлык укучыларны, укытучыларны ??м авыл халкын актив катнаштыру.
Урманда ?зебез утырткан агач р?тл?рен чистартып, карап тору, ?стер?.
Агач орлыкларын утыртып, ?сентел?р ?стерерг? ?йр?н?.
?ск?н ?сентел?рне урман ху?алыгына тапшыру.
Укытучы а?латмасы
Бу проект 1 елга т?зелде (2014-2015 нче уку елы). Проектны 10 нчы сыйныф укучысы, уку алдынгысы – Гыйлманов Раил эшл?де. Проектны тормышка ашыруда 1-11 сыйныф укучылары, укытучылар, хезм?тк?рл?р ??м авыл халкы катнаштылар.
Проектны? ???мияте:
– укучыны? и?ади с?л?тен ачу;
– кешел?р бел?н аралашырга ?йр?н?;
– проектны тормышка ашыруда эшче т?ркем т?з? ??м алар бел?н тыгыз эшч?нлек алып бару;
– тапшырылган эшк? ?аваплы карау ??м югары д?р???д? башкарып чыгу;
– урман экологиясе буенча белемн?рне арттыру, флора ??м фаунасын ныклап ?йр?н?;
– кешел?рне урманнарны сакларга, агачларны кисм?ск? ??м утыртуда ?зебезд?н зур ?леш кертерг? чакыру.
Йомгаклау с?зе
Бу проектка м?кт?пт? укучылар, укытучылар, урман ху?алыгы хезм?тк?рл?ре, авыл халкы(аеруча ?лк?нн?ре) тарафыннан да югары б?я бирелде. Алар анкета сорауларына да бик тел?п ?авап бирдел?р. ?имлекл?р, кошларга оя ясаудада бик тел?п катнаштылар. Мин уйлыйм, яз к?не берг?л?п урман ?м?сен?д? ??м агачлар утыртуда да актив катнашырбыз дип. Бу проектны? кил?ч?ге ?метле ??м 1 еллык кына т?гел, ? д?вамлы булыр. “Кара урман” шаулап торыр, ? “Айсалан” аланында матур ял ит? м?йданчыгы да калкып чыгар. Минем ?тием м?кт?пт? технология укытучысы, аны? бел?н берлект? матур утыргычлар, ?ст?лл?р ясап, кешел?рне шатландырсак иде. ? бусы минем хыял.
Кадерле Апаслылар! Ад?м баласына эшл?рг? к?ч-ку?т бирг?н, а?а ?зене? байлыгын б?л?к итк?н, гомер буена хезм?т кылган сихри урманнан башка тормышыбызны к?з алдына китер?е кыен. Урман – ?ир кешесене? и? зур яшел байлыгы. ?йд?гез аларны саклауда, яклауда, утыртуда ?зебезд?н зур ?леш кертерг? торышыйк. Без д? ?зебезне? «яшел дустыбыз» – урманга ху?аларча м?н?с?б?тт? булсак иде.
Урман! ?ирне т?рг?н яшел юрган.
Без ис?нбез, ч?нки син ис?н.
Сине? шауны ты?лап кемн?р туйган,
Без нишл?рбез, ?г?р син бетс???!
Кулланылган ?д?бият
1. Бобров Р. В. Зелёный патруль. – М.: Просвещение, 1984
2. Куликова Г. В. Юному лесоводу. – М.: Россельхозиздат, 1987
3. Петин А. Н., Новых Л. Л. Основы экологии и природопользования. – М.: Московский университет, 2004
4. Урман ху?алыгыннан алган м?гъл?матлар.
5. Фотоматериаллар (Гыйлманов Раил туплады).
Тема. “Урман – безне? байлыгыбыз”
( Башлангыч сыйныфта т?рбия
с?гате)
Максат: туган як табигатен? м?х?бб?т т?рбиял??;
балаларга ?хлак
т?рбиясе бир?,
?и?азлау: урман аланы к?ренеше., агачлар, ч?ч?кл?р
р?семе, магнитофон,
компьютер
Д?рес барышы.
I.
Оештыру моменты.
II.
Т?п ?леш
Укытучы
Балалар, без б?ген читт?н торып
табигатьк? экскурсияг?
чыгабыз.? кая баруыбыз турында бу табышмакны? ?авабыннан белерсез.
Кат – кат ?семлекле,
Аллы – г?лле ч?ч?кле,
Эре кызыл ?ил?кле,
Баллы – майлы г?мб?ле
Чут – чут сайраучы кошлы,
Т?рле – т?рле ??нлекле
Кешег? файда бир?че
?аваны чистартучы
Ул н?рс??
– ?йе, урман. Мин сезне б?ген урманга чакырам. Тик урманга керг?нче ?ч
кагыйд?не иск? т?шереп китик ?ле. Ниндил?р алар?
– Шаулама!
– Ч?пл?м?!
– Р?н?етм?!
Укытучы. ?г?р д? урманны ты?ласа?,башта ул тып –
тыныч, б?тенл?й буш кебек. ? инде игътибар бел?н караса?, колак салып ты?ласа?,
урманда тормыш кайнап тора.Анда кошлар сайравын да, агачлар шаулавын да,
керпел?р кыштырдавын да ишетерг? м?мкин. ??р н?рс?не? ?з урыны, ?з эше бар.
-?йтегез ?ле, балалар, нинди урманнар була? ( Катнаш, ылыслы, ки? яфраклы)
– ? безне? авыл тир?сенд? нинди урманнар бар? Анда нинди агачлар ?с?? Сез
ул агачлар турында н?рс?л?р бел?сез? ( Балалар ?авабы ты?лана)
Сайдларда агач р?семн?рен карау.
– Урманнарда агачлардан тыш, тагы нинди ?семлекл?р ?с?? ( Куаклар, ?л?нчел
?семлекл?р, ч?ч?кл?р, г?мб?л?р)
Уен. “Г?мб?л?рне таныйсы?мы?” Сайдларда г?мб? р?семн?ре к?рс?тел?. Балалар
аларны? исемн?рен ?йт?л?р. Ашарга яраклы ??м агулы г?мб?л?рг? аераалар. Г?мб?
?ыю кагыйд?л?ре иск? т?шерел?
– Сез, балалар, нинди дару ?л?нн?рен бел?сез ??м аларны таныйсызмы?
( Эн?е ч?ч?к, ромашка, ?рем, м?тр?шк? ?.б.). Х?зер Вахит Монасыйповны?
“Шифалы табиблар” ?с?ренн?н бер ?зек карап китик.
( С?хн?л?штерелг?н
к?ренеш.)
Укытучы Урман ?ле к?п кен? кошларны? ??м т?рле ??нлекл?рне? туган йорты. Сез нинди
урман ??нлекл?рен ??м кошларын бел?сез? ( Балалар ?авабы) Сез кошларны тавышларыннан аера аласызмы? ( Магнитофон язмасында кошлар тавышын ты?лап
аеру)
– Балалар, шундый зур байлыкка ия булган урманнарны? кеше тормышында нинди
???мияте бар со?? Урман кешел?рг? н?рс?л?р бир?? (Балаларны? ?авабы)
Урман – кешене? и? якын дусты. Ул йорт салырга б?р?н?, ?й кир?к –
яраклары ??м мебель ?чен чимал, утын бир?. ?ил?к – ?имеш ??м дару ?л?нн?рене?
чамасы юк.? саф ?авасы ни тора! Урман ?зене? матурлыгы бел?н д? кадерле. Саф
?авасы, й?р?кл?рг? ?теп керерлек кошлар сайравы, аллы – г?лле ч?ч?кк? к?мелг?н
аланнары, г?лд?н – г?лг? кунучы к?б?л?кл?ре кешене? к?ефен к?т?р?, х?тта
д?валый да. Урманда р?х?тл?неп ял
ит?се?, с?лам?тлеге? ныгый, яш?? ?чен я?а к?ч туплыйсы?. Яшел т?с к?зл?рне ял
иттер?, тынычландыра. Урман – безне? байлыгыбыз. Шу?а к?р? ул байлыкны кадерл?п сакларга
кир?к. ? урманны ничек сакларга со??
( Балаларны? ?авабы)
Д?рес ?йт?сез , балалар, ?г?р д? агачларны? телл?ре булса мен? н?рс?
?йтерл?р иде алар:
* Кошларны, ??нлекл?не р?н?етм?гез,
кырмыска ояларын
туздырмагыз.
* Агачларны? ботакларын
сындырмагыз, каерыларын ??р?х?тл?м?гез.
*Ч?ч?кл?рне кир?ксезг? ?зм?гез.
* Ч?п – чарлар калдырмагыз.
* Урманда ут бел?н сак
булыгыз
* Урамнарга, ?й ??м м?кт?п
тир?л?рен? агачлар утыртыгыз.
Укытучы. Урманда ??р н?рс? бер – берсе бел?н тыгыз
б?йл?нг?н. Берсен юк итс??, икенчесе, ?ченчесе ?л?. Мен? шундый чылбыр буенча
барып, урман тулысынча ?леп бет?рг? м?мкин.
Шу?а к?р?, к?п кен? ?семлекл?р ??м ??нлекл?р закон т?ртибенд?
сакланалар, ч?нки алар ?ирд? бик аз калганнар. Бу ?семлекл?р ??м ??нлкел?р
Кызыл китапка кертелг?н. Кызыл т?с – кис?ткеч т?с. Куркыныч астында калганнар!
Юкка чыгулары бар!Сакла! Якла! Мен? н?рс?г? чакыра бу китап.
Кызыл китапны ??м а?а
кертелг?н ?семлекл?рне ??м ??нлекл?рне к?рс?т?.
III.
Йомгаклау.
Укытучы. Балалар, сез
?ск?ч т? табигатьк?, ?ир- анага м?рх?м?тле, ш?фкатьле балалар булып калырсыз
дип ышанам. ? сезне? табигатьк?, ?ир – анага нинди сс?зл?регез бар?
Укучылар. –
Сакларбыз, ?семлекл?рне,
– ?зм?без ч?ч?кл?рне,
– Кош оясына тим?без,
-Сакларбыз б???кл?рне.
– Агач куаклар утыртып,
Урманнар
?стерербаз.
– Чишм? – к?лл?рне ??рвакыт
Без
чистартып торырбыз.
Татарстан Республикасы
Тел?че муниципаль районы
Югары Киб?ху?а урта м?кт?бе
Урман – т?п байлыгыбыз
(башлангыч сыйныфлар ?чен кич?)
Башлангыч сыйныф укытучысы
Шогаепова Рания Рафиковна
Кереш
Экологик белем ??м т?рбия бир? укучыларны и?ади эшч?нлекк? тарту, аларга педагогик т?эсир ит? чарасы. Табигать бел?н якыннан танышмыйча, аны? матурлыгын к?рмич?, экологик т?рбия биреп булмый.
Безне? т?п максатыбыз: туган як табигатенн?н, урманнардан д?рес файдалану, тир? ягыбызда ?с?че, урманнардагы ?семлекл?р, хайваннар д?ньясы бел?н к?бр?к танышу, тир? – юнебезг? сакчыл карау ??м саклау.
Т?рбияне? башка тармаклары бел?н тыгыз б?йл?нг?н экологик т?рбия, бары тик эзлекле ??м и?ади якын килеп алып барылганда гына яхшы н?ти?? бир?. Без сезг? “Урман –т?п байлыгыбыз”(башлангыч сыйныф ?чен т?рбия с?гате) ??м д?ресл?рд?, сборлар ?тк?рг?нд? куллану ?чен уеннар т?къдим ит?без.
Урман – т?п байлыгыбыз. (башлангыч сыйныфлар ?чен кич?)
Максат: Табигать ??м кеше м?н?с?б?тен, тир?-як мохитны?, урманнарны? торышын ?йр?н?, табигатьне? кеше тормышында ???мияте турындагы белемн?рен баету, ныгыту; табигатьк? сакчыл караш ??м м?х?бб?т т?рбиял??.
?и?аз: балаларны? табигатьк?, урманнарга карата ясаган р?семн?ре, кошлар, агачлар, ??нлекл?р р?семн?ре, чыршы (яшелд?н ылыс-лар) , каен (яфраклар, каен тузлары тегел?), ?ги ана яфрагы, ч?ч?кл?р сылуы (ясалма ч?ч?кл?рд?н т?кыя, ромашка формасында ит?к), кырмыска, кош(битлек, канатлар ясала), , киемн?р буенча ??р укытучыны? ?з фантазиясе, ??р геройны? ма?гай ?лешен? исеме язылган шапкалар.
Кич? барышы.
1.Ис?нл?ш?
2.Оештыру ?леше.
Б?генге д?рест? без сезне? бел?н табигать кочагына с?ях?т ит?рбез, табигатьк? турыдан – туры йогынты ясавы ??м аны? ?зг?р?ен? т?эсир ит?е турында с?йл?шербез.
Укучылар, табигать, диг?ч сез к?з алдына н?рс? китер?сез?
Урман, елга- к?лл?р, хайваннар, кошлар ?.б.
3. Т?п ?леш
I тукталыш “Урман” ( акрын гына к?й агыла)
– Укучылар, к?зл?регезне йомыгыз ??м ?зегезне урман аланында дип хис итегез. Тир?н итеп ?ава сулыйбыз. Яшел х?тф? ?л?нг? ятып иксез – чиксез з??г?р к?кк? т?б?лдегез. Ян?ш?д? ген? урман шаулавы, яфраклар кыштырдавы ишетел?. Ч?ч?кл?р, ?ил?к, т?рле ?л?н исл?ренн?н башларыгыз ?йл?неп китк?нд?й була.
Чиста , саф ?ава – табигатьне? зур байлыкларыннан берсе. ?ава кешег? сулау ?чен кир?к. ?ирд? ?ава булмаса, андагы бар тереклек юкка чыгар иде.
Безне? якларда катнаш урманнар. Тел?че районы ??р ел саен ?з урман ху?алыгында , юл буйларында, ышыклау полосаларында агачлар утырта.
Урман бер??л?рг? табигать хозурлыгы, икенчел?рг? ?ил?к, г?мб? ?ыю ?чен байлык, ?ченчел?рг? тормышны яхшырту ?чен табыш чыганагы. Сез бел?сезме со?? 1 гектар урман бер елга 18 миллион куб м. ?аваны углекислый газдан чистарта, 64 тонна газ ??м тузанны йота, 1 миллион куб м. кислород б?леп чыгара.
Укучылар , мин сезг? табышмак ?йт?м.
Яз килс?,киен?
К?з килс?, чишен?.
Язын к??ел к?т?р?
??ен ышыклый,
К?зен ашата,
Кышын ?ылыта,-
Ул н?рс??
Агачлар.
Укучылар, безне? урманнарда нинди агачлар ?с??
– (укучыларны? ?аваплары ты?ланыла)
??й д?, кыш та бер т?ст?. (чыршы , нарат)
Нинди агач ?илсез шаулый. (усак)
Ак к??с?ле, н?фис, зифа (каен)
“Юк” с?зен? ? ?ст?с??, булам мин агач
Урманда ?с?м, сезг? бал бир?м. (юк?)
-Укучылар, х?зер ?зегез ?зерл?п килг?н шигырьл?регезне с?йл?п к?рс?тегез ?ле.
( укучылар каен, тал, им?н, чыршы, нарат турында шигырьл?рен с?йлил?р)
– Агачлар ?ирне матурлый, ?аваны чистарта. Л?кин кешел?р бу матурлыкны бик тиз ?зг?рт?л?рз. ?йд?гез, урмандагыларны? мо?-зарларын ты?лап карыйк ?ле. ( Чыршы, каен , ?ги ана яфрагы,ч?ч?кл?р сылуы,кырмыска, кош киеменд? киенг?н укучылар чыга)
Чыршы: ??р Я?а ел саен бер к?нлек б?йр?м ?чен к?пмебезне? гомере ?зел?!
Каен: ??р яз саен минем т?немне н?рс?л?р бел?н ген? ??р?х?тл?мил?р, х?тта д?валап кит?рг? д? оныталар, к?н-т?н зар елап утырам.??р?х?тл?нг?н бер зур каен елына 200 л чамасы суын югалта.
?ги ана яфрагы: мин д? файдалы ?семлек, чама бел?н ген? ?зсенн?р иде, яз к?не минем ч?ч?кл?рем умарта кортларына бал ?ыю ?чен кир?к.
Ч?ч?кл?р сылуы: Безне д? кочак-кочак ?ыялар, ч?ч?кл?ребезне ?з?л?р, ?имешл?ребезне сыталар, вакытын ??м чамасын белеп кен? эш итсенн?р иде.
Кырмыска: Без кырмыскалар беркайчан да йокламыйбыз, эшч?н халык без. Кешел?р безне? ояларыбызны туздыралар, безг? к?пме зыян салалар.
Кош киеменд?: без кошлар – ?ир й?зенд? и? к?п таралган тереклек иясе; 8500 т?ребез бар, кеше безне д? бик нык р?н?ет?, балаларыбызны? оясын тузгыта, ?имлекл?р куймый, куелган ?имлекл?рг? вакытында ?им салмыйлар, к?пл?п юк ит?л?р.
II тукталыш “Ял итс?? – тыйнак бул”
Укучылар ел саен к?пл?г?н кешел?р урман аланына ял ит?рг? кил?. Л?кин алар ял итеп кен? калмый , ял урыннарын ч?п – чар ?емн?рен? ?йл?ндер?л?р.
Уйлап карагыз ??м исегезд? калдырыгыз!
Калдырылган к?газь юкка чыгу ?чен 2 ел, консерва банкалары ?чен 70 ел, полиэтилен капчыклар ?чен 200 ел, пыяла – 1000 елдан со? гына таркалып юкка чыга.
III тукталыш “ М?кальл?рне д?вам ит!”
Урман турындагы м?каль ??м ?йтемн?рен с?йл?п к?рс?тик .
Урманга шырпы бел?н керм?.
?имешен аша , ботагын сындырма.
Агач ?леме балтадан.
Кошларны р?н?етм?, каргарлар.
Кош йомыркасын ватма, кулы? корыр.
Агач утырт, гомере? озын булыр. ?.б.
IV тукталыш “Урманга файда китер”
И? беренче урманга керг?нд? ?ч кагыйд?не яхшы белерг?:
Шауламаска!
Ч?пл?м?ск?!
Р?н?етм?ск?!
1.Ел саен к?пл?п агач утыртырга, бер агач т??леген? ?ч кеше суларлык кислород б?леп чыгара.К?ченн?н килг?нч? б?ре, к?рк? ?ыю вакытында булышырга.
2. Ел саен урманнарга , тир? ягыбызга кош оялары ясап куй!
Балалар, ?йд?гез без д? кайтыр юлга чыгабыз. “Юл ?ырын” ?ырлап , урман бел?н саубуллашып кайтып кит?л?р.
1. ??йге юл буйлап ялан т?пил?п
Без урманнан кайтып кил?без,
К?рзинн?рд? каен ?ил?кл?ре,
Туфрак кайнар – к?чк? т?з?без.
Кушымта:
??йге юллар,юллар,
Еракка кит? уйлар, уйлар.
?ырлы еллар, еллар
Сагындыралар шулай.
2. ??йге юллар безне илтте ??рк?н
Елга, з??г?р к?л суларына,
Ак каеннар ап-ак хыял булып,
Калды ??йге юл буйларында.
Кушымта шул ук.
Сочинение. И?ади хик?я.
Кышкы урман.
Карлары, бураннары бел?н салкын кыш килде. ?йе, кыш безне? кир?кне бир?! Колакларны, битл?рне чемет?, борыннарны кызарта. Кояш та, аз гына к?ренеп тора да, ашыга-ашыга офыкка кереп югала. ? кышын табигать бик матур була. Аеруча, кыш к?не урман бик матур ??м якты. Куаклар ап-ак б?рек киял?р. Нарат – чыршылар яшел к?лм?кл?ре ?стенн?н мамык ш?л ябыналар. Алар, ?йтерсе? л?, мо?суланып, тир?н уйга чумганнар.
Урман ху?асы аю, т?мле т?шл?р к?р?-к?р?, р?х?тл?неп йоклый. Куянкайлар соры туннарын акка алыштырганнар. Урман тавыгы да кышны? р?х?тен бел?: ?йб?тл?п б?ре, мил?ш, кипк?н ?ил?кл?р ашый да, карга чумып йоклый. ?стенн?н ча?гы бел?н ?теп китс?? д? уянмас. Чукырлар салкыннан бер д? курыкмыйлар. Алар кыш к?не д? бала чыгаралар. Сир?к кен? ата чукыр ояга очып кил? д?, ана чукырны алыштыра. ?зе байтак кына утырып, н?ни йомыркаларга т?н ?ылысын бир?. Бу вакытта анасы куак, агачлар тир?сенд? чыр-пыр очып й?ри, тамагын туйдыра. Бу салкында утырып, чеби чыгарып кара! Чукырлар гына шулай итеп кыш к?не бала чыгаралар. Бигр?к га??еп бу табигать!
Урмандагы сихри тынлыкны тукран боза. Ул агачлардагы кортларны ашый. Мен? бер ботактан к?ртлек очып т?ште. Шунда ук аны? артыннан к?лт? койрыклы т?лке й?герде. Бер м?лд? к?ртт? алар арасында к?р?ш башланды: кайсы ?и??р? Тир? – якка кар тузаны очты, пырылдап, к?ртлек т?лке агайдан котылырга азапланды, л?кин ?ир?нк?й к?чле иде. Т?лке аны муеныннан тотып алган да, тыпырчынуына карамыйча, тир?н кардан с?йр?п алып китте. Ул урында кошны? йоннары , т?лке эзл?ре ген? калды. ?йе, кышын да урманда тормыш д?вам ит?…
Мен? кин?т ?ил чыкты. ??я?ле буран башланды. Моны к?реп, агачлар башларын селкеп куйдылар. Тынлыкны? бет?е кош –кортларга да ошамады. Кошлар я т?б?н?йдел?р, я к?кк? к?т?релдел?р. Буран к?ч?йг?ч, алар д? ояларына ашыктылар.
Мин, кардагы урман картасын укый – укый, ча?гыда с?ях?темне д?вам иттем. Шулай да, бик матур ??м серле ул кышкы урман! Табигатьне? г?з?ллеген к?р? ??м тоя белерг? кир?к.
Тема: ” Урман – безне? байлыгыбыз.
(Интеграция: танып бел? ; н?фис- н?ф?с?ти белем бир? ?лк?се)
максат:1) Урманнарны? кешелек тормышындагы ???миятен к?рс?т?,табигатьк? карата сакчыл караш, экологик культура т?рбиял??
2 ), табигатене? матурлыгын, андагы т?рлелекне, муллыкны к?р? белерг? ?йр?т? ,ел фасылына карата табигатьт?ге ?зг?решл?рг? игътибарлы булырга, аларны а?ларга булышу
3) Урман ??нлекл?рен? ярд?м ит?, булышу, табигатьне саклау, пычратмау
хисл?ре т?рбиял??
Кир?кле материал: Проектор,ноутбук, кыргый ??нлек уенчыклар ?ыелмасы, т?рле агач р?семн?ре , пекин к?бест?се яфраклары , пумала, чия ??м ак т?ст?ге гуашь, к?рзин бел?н к?рк?л?р, чикл?векл?р, ылыслар.
Эшч?нлек барышы:
Оештыру ?леше
– Ис?нмесез балалар, х?ерле ирт?!?йд?гез танышабыз, минем исемем Г????рия Бариевна. Мин “Та?” балалар бакчасында н?къ cезне? шикелле балалар бел?н эшлим. Балалар мин сезне б?ген с?ях?тк? чакырам,барасыгыз кил?ме со??(?аваплар)
-Мин сезг? табышмак ?йт?м,табышмакны? ?авабын тапсагыз, кая барасыбызны белерсез!
Т?рле- т?рле ?семлекле,
Аллы- г?лле ч?ч?кле,
Эре кызыл ?ил?кле,,
Т?рле- т?рле ??нлекле,
Кешег? файда бир?че
Ул н?рс??(?аваплар)
-Дим?к без кая барачакбыз
Т?рбияче: Барасыгыз кил?ме со? балалар? ? н?рс? бел?н барабыз?
( балалар ?аваплары )
мотивация
Т?рбияче: балалар ?йд?гез б?ген ат бел?н барабыз . Ат тузан да , т?тен д? чыгармый – ?аваны да пычратмый.
Б-р : ?йе!
Т?рбияче: Кузгалдык (Музыкага т?г?р?кт? тел шартлатып атта чапкан кебек адымнар бел?н й?р?) Балалар карагыз ?ле без бит ?зебезне? Саба урманнарына килеп ?итк?нбез!( слайд№1)
актуальл?штер?
Т-че: Балалар, урманда ничек саф ?ава, ?йд?гез сулыйк ?ле р?х?тл?неп (борын бел?н сулап, ?аваны авыз аша чыгару )
Урманга керг?нче ?йтегез ?ле, урманда ?з-?зе?не ничек тотарга кир?к?
Балалар : учак ягарга , каты итеп музыка кычкыртырга, кырмыска ояларын туздырып й?рерг?, ч?пл?р ташларга ярамый.
Т?рбияче:Балалар урманда н?рс?л?р яши?
Б-р : ??нлекл?р яши.
Т-че: шул ??нлекл?р бел?н ?йд?гез ?ле бер уен уйнап алабыз, минем кулымда серле капчык аны кулдан кулга ?иб?р?без музыка туктаганда ул кемд? кала шул кеше капчыктан бер ??нлекне ала ??м аны? турында с?йли.
Т-че: ? ни ?чен безне? бел?н аюлар, керпел?р уйнамыйлар?
Б-р: Алар кышын йоклыйлар
Т-че: Аю кышка май ?ыя ??м йокыга тала, керпе д? кипк?н яфраклардан ?зен? оя ясый ??м кышны йоклап уздыра.
Т?рбияче: ? урманда н?рс?л?р ?с??
Б-р:Агачлар, ?ил?кл?р, г?мб?л?р ?с?
Т-че: ? сезне? и? яраткан кышкы агачыгыз нинди? Ул сезг? Я?а ел б?йр?мен? кунакка кил?ч?к.
Б-р: Чыршы агачы
Т-че:Карагыз ?ле мин сезг? н?рс? к?рс?т?м .( К?рзинн?н ылыс алып к?рс?т?м) Сез ничек уйлыйсыз бу кайсы агачныкы ик?н?
Б-р: Чыршы агачыны? ылыслары .
Т-че: ?йе балалар чыршыда башка агачлар шикелле яфраклар т?гел, ? мен? шушындый ылыслар ?с? . Шулай булгач агачлар ике т?рг? б?лен?: яфраклы ??м ылыслы.
Т-че: ?ле мин сезг? мен? нил?р к?рс?т?м, н?рс? бу(к?рк?л?р) Ылыслы агачларны? шушындый к?рк?л?ре ?лгер?, ? анда бик к?п орлыклар була,? орлыклар н?рс? ?чен кир?к дип уйлыйсыз?
Б-р: ?аваплар
Т-че: К?рк? эченд?ге орлыкларны тиенн?р, чукыр диг?н кошлар бик яратып ашыйлар. Бу орлыклар ?ирг? т?шеп тишелеп чыксалар алардан кечкен? чыршы агачлары да тишелеп чыгалар.
Т-че Сез бел?сезме агачлар кешег? нинди файда бир??
Б-р: ?аваплар
Т-че: Агачлар без сулый торган ?аваны чистарталар , икенче т?рле ?йтс?к алар кисларод б?леп чыгаралар, шулай булгач безг? урманнарны , агачларны сакларга кир?к.
Т-че: ? сез бел?сезме, агачка нич? яшь ик?нен ничек итеп белеп була? (агачны? к??с?сене? кисемен к?рс?ст?м) Мен? монда карагач бу агачны? без яшен билгели алабыз. Мондагы ??рбер т?г?р?к бер елны белдер?. ? анда т?г?р?кл?р никад?рле к?п! Шулай булгач без агачларны? бик озак ?ск?нен белербез.
Т-е ? х?зер т?г?р?кк? басабыз, мин агач р?семе к?рс?т?м, ылыслы агач булса, кул ч?б?клибез, яфраклы агач булса, аяк тыпырдатабыз
( каен, им?н, чыршы, юк?, ,нарат,)
Т- че:- Карагыз ?ле монда бит тиен елап утыра .
Т- че: Тиенк?й ни булды, ниг? елап утырасын?
Т-че ( тиен булып) – Иии минем башыма бал? килде, ??ен я?гырлар бик аз яуды, вакытында ?ил д? исм?де, ? кояш бик нык кыздырды . Х?зер мен? минем урманымда агачлар корый башлады. Алар б?тенл?й корып бетс? мин кайда яш?рмен. Зин?ар ?чен ми?а булышыгыз!
Т- че: Урманда агачлар корып бетс?, тиенг? ген? т?гел, барлык ??нлекл?рг? д? яш?рг? урын калмый бит. Балалар булышабызмы аларга ? Ничек итеп булышып була?
Б-р: (балалар ?аваплары)
Т-че: -?йд?гез балалар тиенне? урманына агачлар ?стерерг? булышыйк.
Моны? ?чен безг? ?ст?л артына килерг? кир?к булачак.
(?ст?л ?стенд? к?газь бите, пекин к?бест?се яфрагы, пумала ??м буяулар) Сезг? б?ген агач ясарга шушы яфраклар ярд?мг? кил?ч?к. ?йд?гез к?бест? яфрагын к?газьг? куябыз, ??м инде н?рс? килеп чыкты?
Б-р :Берни д? килеп чыкмады
Т- че: – Ни ?чен килеп чыкмады? ( Ч?нки без яфракка буяу с?ртм?дек)
Алай булгач х?зер п?хт? ген? итеп буяу сылыйбыз ??м ак битк? яфракны буяулы ягы бел?н куябыз, ?стен? п?хт? ген? уч т?пл?ре бел?н баскалыйбыз
Т-че: Н?рс? килеп чыкты( агач) ? урманда ( табигатьт?) кайсы ел фасылы?
Б-р: Кыш
Т-че: безне? агачлар кышкы агачка ?верелсен ?чен нишл?рг? кир?к?
Б-р: кар йомарламнары куярга кир?к.
Т-че: Бик д?рес ?йд?гез агачларны карга т?р?без( Ватный палочкалар бел?н ак буяулар с?ртеп чыгалар)
Т-че: ? тиен сезг? агачлар утыртырга блышканыгыз ?чен р?хм?т ?йтеп сезг? к?чт?н?ч тапшыра. ( чикл?векл?р бир?)
Т- че: Безг? кире бакчабызга кайтырга кир?к( Музыкага т?г?р?кт? тел шартлатып й?р?)
Рефлексия: Балалар без б?ген кайда булдык? Кемг? ярд?м иттек? Б?генге с?ях?тебез турында сез кемн?рг? с?йл?р идегез?
Старшая группа
Тема: ” Урман – безне? байлыгыбыз. ( Интеграция: танып бел?- экология ; н?фис- н?ф?с?ти белем бир? ?лк?се)
максат:1) Урманнарны? кешелек тормышындагы ???миятен к?рс?т?,табигатьк? карата сакчыл караш, экологик культура т?рбиял??, Урман ??нлекл?рен? ярд?м ит?, булышу, табигатьне саклау, пычратмау
хисл?ре т?рбиял??
2 ), табигатене? матурлыгын, андагы т?рлелекне, муллыкны к?р? белерг? ?йр?т?
3) Агачлар, ?семлекл?р ?чен су, дым, яктылык м??им булуы турында беренче м?гълуматлар бир?.
1. оештыру ?леше- танышу, табышмак ярд?менд? с?ях?тк? барасы урынны ачыклау
2. Мотивация- Н?рс? бел?н барырга – транспорт сайлау
3.Актуальл?штер?- сулыш гимнастикасы, урманда уеннар,сюрприз момент, узлек ?стенд? эш, керпег? булышу.
4.Рефлексия- без кайда булдык, кемг? ярд?м иттек?
Анкета участника конкурса
«Воспитатель года – 2018»
Дата рождения __18.02.1972
Базовое образование (название и год окончания ВУЗа, факультета или среднего учебного заведения)
___Казанское педагогическое училище №1, год окончания -1991; Институт экономики управления и права . Год окончания -2013
Послужной список (предыдущие места Вашей работы и год поступления на них за последние 5 лет)
___С 1991 года работаю в МБДОУ Старомичанский детский сад “ТАН”
Педагогический стаж (полных лет) и квалификационная категория (год присвоения )
26 лет, l квалификационная категория- с 2009 года _
Членство в общественных организациях (название и год вступления)
Член партии “Единая Россия “- с2006 года
Звания, награды, премии, научные степени (название и год получения)
Грамота РОО 2013г
Публикации в периодических изданиях, книги, брошюры и т.д. (библиографические данные)
“Сабыйлар театрда аралаша” №79 от 18 октября 2013г, газета “Саба таннары”
Увлечения и хобби люблю читать художественную литературу, слушаю музыку, вяжу, занимаюсь садоводством
Конкурсное задание муниципального этапа «Педагогическое мероприятие с детьми»:
направление, образовательная область, форма _интегрированное занятие -_познавательное развитие +художественно-эстетическое развитие»
возрастная группа – старшая группа
необходимое оборудование – мультмедийные оборудования
Рабочий адрес и телефон РТ Сабинский район С.Старый Мичан ул.Школьная д.12
Сотовый телефон 8 9083430134
Адрес электронной почты [email protected]
_____________________________ подпись
В оргкомитет муниципального этапа республиканского конкурса «Воспитатель года – 2018» от Нагимовой Гаухарии Бариевны воспитателя МБДОУ Старомичанский детский сад “ТАН” Сабинского района РТ
заявление.
Даю согласие на участие в республиканском конкурсе «Воспитатель года -2018».
Разрешаю вносить сведения, указанные в анкете участника республиканского конкурса «Воспитатель года Республики Татарстан – 2018» в базу данных участников конкурса (кроме телефона и адреса электронной почты) и использовать в некоммерческих целях для размещения на сайтах сети Интернет, периодических образовательных изданиях с возможностью редакторской обработки.
Дата 7.12.2017. Г.Б.Нагимова
Табышмаклар
Шигырьл?р
Сынамышлар
Инша / Кышкы урман
Кыш ? табигать фасыллары арасында и? салкыны. Алтын к?з ?т?г?, таягына таянып, ап-ак сакалын ?ирд?н с?йр?п, кунакка кыш кил?. Кил? д? ?ир ?стен? к?б?л?к-к?б?л?к карлар яудыра. Кар б?ртекл?ре, ?емелд?шеп, бер-берсе бел?н уйнап, ?ир-анага коелалар. Кыш, шулай итеп, ?зене? ак кел?мен ??я.
Кыш ул битл?рне ?шетерд?й з?м??рир салкыннарга, к?з к?ремен киметерд?й бураннарга да бик бай. К?нн?н-к?н со?рак чыккан кояш та, ?зене? саранлыгын к?рс?теп, салкынча гына елмая. Кыш ?зене? аклыгы, сафлыгы бел?н к??елг? якын, ?зенч? матур.
Чын кышны, билгеле инде, урманда гына тоярга була. ? кырлар, яз ?итк?нче ял ит?рг? уйлап, ап-ак юрганга т?рен?л?р д? тыныч кына тир?н йокыга талалар. Анда ап-ак кардан башка берни д? к?реп булмый. Урманда песн?кл?рне? ??м урман гайб?тчесе саесканны? агачтан агачка сикереп й?р?е кышкы урманга азмы-к?пме ?анлылык ?р?. Ап-ак т?ш?к ?стенд?ге ??нлек эзл?ре д? урманны? б?тенл?й ?к йоклап ятмавын к?рс?т?. Салкын к?нн?рд? агачлар б?с бел?н каплана. ?йтерсе? агачларны ?т? к?ренм?ле ап-ак еф?к бел?н чорнап чыкканнар. Урман эченд? сузылып китк?н ча?гы эзенн?н барганда, ча?гы таягы бел?н агачка кагыласы?, йомшак кына эн?е б?ртекл?ре коела. Агачларны? кышкы салкыннарда шартлаулары ишетел?. Пышылдап кына ?йтелг?н с?зл?р д? еракларга я?гырый. Б?тен д?ньяда матурлык, аклык, сихри тынлык. Б?тен д?ньяга яш?? матурлыгы турында кычкырасы кил?. Тик тукталып каласы?. Сине? тавышы?нан агачлардагы аклык коелыр да, матурлыкка зыян килер кебек.
Кышкы урман га??еп матур шул! Кыргый ??нлекл?р д? кышны ??рберсе ?зенч? ?тк?р?. Аю кар астындагы ?ненд? йоклап ята. Т?лке ?зен? азык эзли. Тиен к?з к?не киптерг?н чикл?векл?рен, г?мб?л?рен ашый. Куян ак тунын киг?н. Керпе кар астында йоклый.
Кышын кыргый ??нлекл?рг? яш?? бик авыр. Аларга азык ?итми. Шу?а к?р? без аларга бераз ярд?м ит?рг? тиешбез. Кошларга ?имлекл?р ясап элерг? ??м аларны ??рвакыт карап, тулыландырып торырга кир?к.
Урман ? безне? зур байлыгыбыз. Аны? ямен ?иб?рм?с?к, агачларны кисм?с?к ??м сындырмасак, кошларны атмасак, урманны сакласак иде.
https://otvet.mail.ru/question/172979812
МБОУ “Старо Абдуловская СОШ”
Тукаевского района РТ
(экологик т?рбия с?гате)
Т?з?че:
биология укытучысы
Фарваева Ф.М.
2012ел.
Максат:
Табигатьне? кеше тормышындагы ???миятен к?рс?т?;
Табигатьк? а?лы ,сакчыл караш , экологик культура т?рбиял??;
К?з?т?ч?нлекне,?з фикере?не ?йт? бел? , чагыштыру к?некм?л?рен ?стер?.
?и?азлау:
магнитофон, урман к?ренеше, р?семн?р.
ПЛАН.
1.Табышмак ?йт?.
2.Урман турында информация бир?.
3.Урманга бару максатларын ачыклау.
4.Урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?рен ачыклау.
5.Г.Тукай ?с?рл?ренд? табигатьне –урманны сур?тл?? чараларын магнитофон язмасында ты?лау.
6.?д?би персонаж- «Ш?р?ле» образы ярд?менд? урманы “чистарту”.
7.Дару ?л?нн?ре бел?н танышу.
8.Йомгаклау.
Укытучы: Б?ген без сезне? бел?н т?рбия с?гатен? ?ыелдык. Теманы ачыклау ?чен мин сезг? табышмак т?къдим ит?м.
Кат-кат ?семлекле,
Аклы-г?лле ч?ч?кле,
Эре-кызыл ?ил?кле,
Баллы, майлы г?мб?ле,
Чут-чут сайраучы кошлы,
Т?рле-т?рле ??нлекле,
Кешег? файда бир?че,
?аваны чистартучы-
Ул н?рс??
Балалар: Урман.
Укытучы: Д?рес.Бу ?лб?тт? урман.Без б?генге класс с?гатенд? урманнар, аларны саклау турында с?йл?шербез. 2011 ел- ООНны? ?з?к ассамблеясе т?къдиме бел?н Халыкара “Урманнар елы” дип игълан ителг?н.. Бу юкка гына т?гел урманнар м?йданы кимег?нн?н кими бара, ?ир шарында коры ?ирне? 27 % , 3,4 млрд. га ?ирен урманнар бил?п тора. ? урман турында сез н?рс?л?р бел?сез?
Урман беркемг? д? дошман т?гел,ул ??ркемг? дус.
Хайваннар бел?н кошлар ?чен урман –туган йорт ??м туендыручысы.
Басуларны ?илд?н саклаучы.
Урман булмаса, к?чле ?илл?р ?ирне? у?дырышлы катлавын очырып алып кит?рл?р ??м ?ирне киптерер иде.
Укытучы: Урманга сез нинди максаттан барасыз?
?ил?к ?ыю ?чен,
Г?мб?г?,
Пиннекк?(аны я?а агачтан очын калдырып ?ыябыз)
Туфракка,
Утынга, кирт?лекк?,саплыкка,
Дару ?л?нн?рен?,
Яфрагын т?б?г? салалар,
Ауга,ял ит?рг?,
Печ?н чабарга,
Кырмыска оясына буын авырулы кешел?р д?валанырга, ?.б
Укытучы: Д?рес ?йт?сез балалар,урманнар безне? тормышыбыз бел?н тыгыз б?йл?нешт?. ? сез урман булсагыз безг? н?рс?л?р ?йтер идегез:
Урманга килегез, р?х?тл?неп ял итегез.
Безне? агач кайрыларына ?зегезне? исемн?регезне пычак бел?н чокып язмагыз.
Каен агачыны? суын эч?без дип ??р?х?тл?м?гез, со?ыннан ярыкларны ямап куегыз.
Ял итк?нд? агач ботакларын палатканы биз?р ?чен сындырмагыз.
Коры, кызу к?нн?рне учаклар якмагыз.
Укытучы: Д?рес, урманнарны? ?з кагыйд?л?ре бар. ?леге кагыйд?л?рне сез б?генге кич?г? ?йр?неп килдегез, ?йд?гез ты?лап ?тик. С?зне сезг? бир?м.
1.Ак каенкай тирб?л?дер
Талгын ?илл?р исс? д? ,
Каеннарны сындырма да,
Каеннарны кисм? д?!
Ап-ак каен бар халыкны к?з?т?,
Табигатьне саклагыз , дип кис?т?.
2. Табигать китабын укырга,
Килегез урманга балалар,
Анда бар аланнар.
Аланда- хуш исле ч?ч?кл?р,
Тим?гез,?зм?гез аларны,
Матурлык д?ньясы бит алар.
3.Сузып-сузып сайрый кошчык,
Канатын кага-кага.
Оя ясыйк , ?имлек элик,
Ярд?м итик аларга.
4.Кыю, ?итез ??нлекл?рне?
Урман-туган йортлары.
Р?н?етмик, кыерсытмыйк,
Х?рм?т итик аларны!
5.Шырпы сызма, учак якма
?лк?нн?рсез урманда.
Шаярулар кай вакытта
Зур б?лал?р булдыра .
6.И к??елле ??й к?ненд?
Табигать кочагында!
Мен? шуны ист? тоту
Кир?ктер шул чагында!
7.Агачларны сындырмагыз,
Кош оясын ватмагыз.
Суларны да пычратмагыз,
Пыяла, ч?п атмагыз.
8.Эссе чакта коры чакта
Урманда ут якмагыз.
Табигать ул-безне? ?ни,
Табигатьне саклагыз!
9.Без табигать – балалары,
Гел аны? кочагында.
Уйнаганда ялгышлар да
Була шул кайчагында
10.Учак яксак урманнарда,
С?ндерик без кис?вен
??м ?ыярга онытмыйк
Ч?п – чар, к?газь кис?ген
11. Утыртыйк без ?сентел?р,
Урман артсын тагын да,
Тирб?легез бишек итеп
Агачлар ботагында
12 Без табигать – балалары,
Кояш бел?н янабыз
Безд?н ??рчак риза булсын
Шул табигать – анабыз.
Укытучы: Урман-кешене? и? юмарт дусты.Ул йорт салырга б?р?н?, ?ст?л ясарга такта, ягарга утын бир?.? к?газь, целлюлоза, шырпы, скипидар? Г?мб?, ?ил?к, чикл?век, дару ?л?нн?ре… Кыскасы урман б?л?к ит? торган байлыклар чиксез. Халык ху?алыгындагы егерме ме?н?н артык ?йбер-урман х?зин?се.
Урман безг? ?зене? матурлыгы бел?н д? кадерле. Бар да туйганчы соклан-ул куып ?иб?рми.Саф ?авасы, агач яфракларыны? ?крен ген? кыштырдавы, кошлар сайравы- болар барысы да кешене? к?ефен к?т?р?, рухын ныгыта. Урманда бер ген? к?н булса? да , р?х?тл?неп ял ит?се?, уку ??м эш ?чен я?а к?ч туплыйсы?. Урмандагы яшел т?с к?зл?рне ял иттер?, к??елне тынычландыра. Урманны? чиста, кислородка бай ?авасы безне? с?лам?тлегебезне саклауга ??м ныгытуга ярд?м ит?.
Урман к?п кен? к?ренекле ш?хесл?ребезне? ?с?рл?ренд? д? т?къдим ител?. Шуларны? берсе- Г Тукай. Быелгы “2011 ел Татарстанда -Г Тукай” елы дип игълан ителде . Без ??рдаим аны? шигырьл?рен, ?киятл?рен укып торабыз , ?йд?гез “Ш?р?ле” ?киятенн?н бер ?зек ты?лап ?тик:
Бик хозур! Р?т-р?т тора, гаск?р кеби,чыршы ,нарат;
Т?пл?ренд? ятканым бар, х?л ?ыеп , к?кк? карап.
Юк?,каеннар т?бенд? кузгалаклар,г?мб?л?р
Берл?- берг? ?с? аллы-г?лле г?лл?р,г?н??л?р
Ак,кызыл,ал,спа-сары,з?нг?р,яшелд?н ч?ч?кл?р,
??р тарафка т?мле исл?р ч?чк?ли бу ч?ч?кл?р.
?пк?лил?р ч?чк?л?рне т?рле т?сле к?б?л?к-
л?р килеп;китк?н булып,тагын да шунда ч?г?л?п.
Бервакыт ч?т-ч?т итеп сайрый Ходайны? кошлары
Кит? ?аннарны кисеп,ярып садаи хушлары
Монда бульварлар,клуб ??м танцевальня,цирк та шул;
Зур бу урман:читл?ре к?ренмидер,ди?гез кеби,
Бини?ая,бихисаптыр,гаск?ри Чы?гыз кеби.
(ишекк? шакыйалар)
Укытучы:Ч? , ишекк? шакыйлар ахры. Кем ик?н?
Кич?безг? кунак булып- Ш?р?ле ?зе д? килг?н . С?зне ,?йд?гез а?а бирик.
Ш?р?ле.
Бер д? шикл?нм?гез сез, мин карак угры т?гел,
Юл да кисмимен, шулай да мин биг?к тугъры т?гел,
Гад?тем: ялгыз кешел?рне кытыклап ?тер?
Л?кин булдыра алмыйм, б?ген сез монда ничек к?п!
Ки? к??ел бел?н килдем мин,
М?кт?пк? ярд?м сорап.
Ягез ярд?м итегезче
Урманыбызга харап?
Мин сезне? янга бер с?б?псез килм?дем. Урманым б?генге к?нд? яклауга , саклауга мохта? ! Шу?лыктан йокым качты, с?лам?тлегем какшады, авырыйм! Ярд?м итегез!
(Урман к?ренешен чагылдырган почмака т?ртеп к?рс?т?)
К?р?сезме урманыбыз кешел?рд?н со? нинди ташландык х?лг? килде ,?йд?гез берг?л?п урманыбызны чистартыйк. Чыгыгыз бире, булышыгыз ми?а.
Укучы:
Актыккы сулышны алганда
Уфтанмас ?чен ?ан ачынып-
Кулларда ег?рлек барында
Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк.
К?т?рик егылган г?лл?рне,
Матурлык калмасын басылып.
Холкыбыз бик сабыр булса да,
Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк.
Булмасын н?фесебез безг? баш,
Без а?а ?зебез баш булыйк.
Яманлык ?и?елсен дис?к без,
Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк.
Ходаны? бер бирмеш к?ненд?
Бер матур як бел?н ачылыйк:
??ркемне? гомере бер ген?,
Яхшылык эшл?рг? ашыгыйк.
(укучылар бер?м бер?м чыгып урмандагы кир?ксез ?йберл?рне аералар.)
Урманда кир?ксез: к?газь, калай банка, сыбызгы,рогатка,шырпы, учак, сок савыты, полиэтилен пакет,шеш? ?.б.
Урманда кир?кле :г?мб?, ?ил?к,ч?ч?кл?р, кош оясы, кошлар, бака, елан, ?рм?к?ч, камка, чебен г?мб?се,к?рк?,коелган яфраклар, к?б?л?кл?р, ?.б.
Укытучы:Укучылар урманыбыз чистарып калды.Ш?р?ле терелсен ?чен дару ?л?нн?рен бирик ?зен?, бар авырулары китсен, кабат я?а к?ч бел?н урманыбызны сакласын.
Урман ул- безне? дару ?л?нн?ре ?ыю урыны да, даруларны? 54 % диярлек ?семлекл?рд?н ?зерл?н?.
Укучы:
Уздык калын урманны,
Болынны, ?з?нн?рне.
Очраттык без ??р ?ирд?
Дарулы ?л?ннрне.
Юлда- бака яфрагы
Тузганак,ромашка,
Сукыр кычыткан,б?тнек…
?ый куп итеп,ташлама.
Ышанмагыз сез,дуслар
?рем начар дис?л?р.
Бабай ?йт? ?ремн?н
Дару ясап эч?л?р.
Бабай бел?н без буген
К?п итеп ?л?н жыйдык .
М?трушк?л?р ,?нисл?р-
Чормага тезеп куйдык.
Укытучы: Кич?без ахырына якынлаша.Йомгаклап шуны ?йт?сем кил?.
Урман ул -безне туендыручы,аны без ?нил?р бел?н ти?либез.?нил?рг? карата нинди ?ылы карашта булсак,?ир д? безг? шулай кадерле.Табигать безне ?ылыта,ашата,киендер?,с?л?м?тлегебезне саклый.
Табигатне кечкен?д?н ук ярата,аны? матурлыгын тоя к?р? белг?н кеше беркайчан да каты б?герьле була алмый.Бары тик ?хлаклы,намуслы,чын кеше була ала.Сез д? балалар,ш?фкатьле,ми?ербанлы, м?рх?матле, кешелекле булыгыз,табигатьне яратыгыз!
Укучы.
Куанып хозурда й?рг?нд?
Карурман куенына керг?нд?,
Беркемне? каршылыгын алма син,
К?б?л?к т? елап калмасын…
Сак бул син,сабыем,сак бул син,
Саклый кур табигать баласын.
Онытма,туган ?ир бер ген?,
Кадерл?рен аны? бел ген?…
Д?вала аны? ??р ярасын
Син бит сон,табигать баласы!
Ш?р?ле.
Гомер кырын кичк?н чакта
Я?гырасын ?ле безне? ?ыр.
Яш?,урман ,яш?,болын,яш?,?ирем.
Яш?с?гез,без д? яш?рбез!
Табигать бел?н берг? булыйк,с?л?м?т булыйк!
?ыр.
Без яшибез берг? бу матур д?ньяда,
Табигатьне саклыйк туган илебезд?.
Безне? бар хыяллар б?хетле кил?ч?к
Бир ходай син безг?,матурлык ?и?анга.
Урманнар ?ссенн?р, г?рл?шеп торсыннар,
Табигать д?ньяда кир?кле кешег?.
Без я?а гасырда юк диик, сугышка
Б?хетле кил?ч?к, без телибез ?ирг?.
Урман-безне? байлыгыбыз!
Ис?нмесез, балалар. Х?лл?регез ничек? Балалар, сез б?ген д? минем бел?н с?ях?тк? барырга телисезме? Мин сезг? бер табышмак ?йт?м, ?г?р д? сез аны? ?авабын белс?гез, без могъ?изалар ярд?менд? шунда килеп т? чыгарбыз. Сез ?зерме?
Колач ??еп каршы ала,
Сулышларны ки??йт?.
Кайчак ул карангы, шомлы,
Исемен аны? кем ?йт?? (Урман)
(Кошлар сайраган тавыш ишетел? ??м проекторда урман р?семе п?йд? була)
Балалар, ?йтегез ?ле, без сезне? бел?н кайда яшибез?
Урман кешег? ни ?чен кир?к? Без анда нишлибез?
1. Урман с?лам?тлек ?чен файдалы.
2. Урманны? тормыш ?чен файдасы.
3. Урманда кошлар, ??нлекл?р яши.
4. Урманны? кырлар, басулар ?чен файдасы.
– Урман табигатьк? н?рс? бир?? (матурлык, ямь бир?)
– Урман н?рс? бел?н матур? (зифа каеннары, ч?ч?кл?ре, кошлар сайравы бел?н)
– Урман кешег? ни ?чен кир?к? (матурлык, г?з?ллек ?чен)
Урманны? нинди т?рл?рен бел?сез? (Ылыслы, яфраклы, катнаш) (картиналар к?рс?теп).
Дидактик уен: “Агачны таны ??м к?рс?т).
Балалар агач р?семн?ре т?шерелг?н карточкаларны алалар, исемен ?йт?л?р.
?ырлы уен “Урманга барам”.
Балалар таралышып, салмак х?р?к?тл?р ясап, ?ил?к ?ыялар ??м ?ырлыйлар.
Тиз-тиз итеп савытыма
Эре ?ил?кл?р ?ыям.
Аларны й? киптер?м,
Й? татлы каклар коям.
Монда ?ил?к к?п ик?н,
Аю-б?ре юк мик?н.
Со?гы с?зне ?йт?г?, «аю» килеп чыга ??м балаларны куа башлый.
Уен: “Урманда яш??че кыргый хайваннарны ата”. (Кыргый ??м йорт хайваннарын аеру).
?стерелешле уен: “Урман кагыйд?л?ре” (туп бел?н).
– Ч?ч?кл?рне ?з?рг? ярамый!
– Кошларны? ояларын туздырырга ярамый!
– Агачларны сындырырга ярамый!
– Керпе балаларын ?йг? алып кайтырга ярамый! ?.б.
Балалар, без сезне? бел?н урманга кагылышлы нинди сынамышлар бел?без ?ле?
Сынамышлар.
а) Кыш к?не урман шауласа – к?н ?ылыта.
б) Февральд? агачларда б?с к?п булса, бал к?п була.
в) Чикл?век к?п, г?мб? аз булса – кыш салкын ??м карлы була.
г) Им?нд? чикл?век к?п булса – кыш салкын була.
Бик д?рес, балалар.
Балалар, безг? инде балалар бакчасына да кайтырга вакыт ?итте. ?йд?гез, без тылсым ярд?менд? бакчага да кайтыйк инде. К?зл?ребезне йомабыз ??м ике тапкыр ?йл?н?без.
Мен? к?рдегезме, без ?зебезне? бакчабызда.
Балалар, сезг? б?генге с?ях?тебез ошадымы?
Молодцы, сез булдырдыгыз.
“Урман – безне? байлыгыбыз”.
(Уртанчылар т?ркеменд? ?йл?н?-тир? бел?н танышу буенча ачык ш?гыль)
“Алтынч?ч” балалар бакчасы т?рбиячесе: Краснова Л.Г.
Бурычлар:
агачларны тышкы билгел?ре буенча чагыштырырга, урманны? кеше тормышындагы ???миятен ?йр?т?не д?вам ит?;
балаларны? игътибарын, к?з?т?ч?нлеген, фикер й?рт?л?рен ?стер? (анализлый бел?л?рен, гомумил?штер?, н?ти?? ясау), б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?;
табигатьк? карата м?х?бб?т хисе ??м сак караш т?рбиял??, туган як табигатене? матурлыгын к?р? бел?.
?зерлек эше:
саф ?авада й?рг?нд? балалар бакчасы тир?сенд?ге агачларны к?з?т?,
дидактик уеннар уйнау, шигырьл?р ятлау,
табигать турында матур ?д?бият уку, ??г?м? ?тк?р?,
р?сем ??м картиналар карау.
?и?азлау: урман картинасы ??м к?ренеше, агачлар (слайдта ??м р?семн?р), яфраклар, “урман” схемасы, аерым ?семлекл?р, тыючы билгел?р, магнитафон, эмблемалы значоклар, “Урман ху?асы”.
Методик алымнар: ??г?м?, к?рс?т? методлары, н?фис с?з, дидактик уеннар.
Д?рес барышы:
– Ис?нмесез, балалар, ?йд?гез ?ле бер-беребезг? х?ерле к?н телик.
Саумы, кояш, саумы, к?н!
Дусларым, х?ерле к?н!
Х?ерле к?н си?а,
Х?ерле к?н ми?а,
Х?ерле к?н сезг?,
Х?ерле к?н безг?!
Х?ерле к?н б?тен д?ньяга!
Балалар, без б?ген читт?н торып табигатьк? кунакка барырбыз. ? кая баруыбыз турында бу табышмакны? ?авабыннан белерсез.
Ямь-яшел куе булганга,
??ркем ярата аны,
Анда бик к?п агачлар,
?ыр суза сандугачлар.
Кызарып ?ил?к пеш?,
Чикл?векл?р ?лгер?,
Санап та бетереп булмый,
Н?рс? со? ул, кем бел?? (урман)
– Х?зер к?зл?регезне йомыгыз да, минем арттан барыгыз.(балалар т?рбияче артыннан баралар ??м “урманга” килеп ?ит?л?р).
Без кайда? (урманда) Урманда н?рс?л?р ?с?? (агачлар, ?л?нн?р, ч?ч?кл?р, г?мб?л?р, ?ил?кл?р) Урманда й?рисегез кил?ме? ?йд?гез р?хим итегез.
Т?рбияче: Урман – ул ?семлекл?рне?, кошларны?, б???кл?рне? ??м ??нлекл?рне? йорты, ? без анда кунак кына. ?йд?гез, урман бел?н ис?нл?шик.
1 бала :
Х?ерле к?н телим, урман – анам,
Кояшлы к?н телим мин си?а!
Кошлары? гел шулай сайрап торсын,
Ч?ч?кл?рд?н хуш ис б?ркел?.
2 бала:
Кояш к?леп торганда
Килеп кердек урманга.
Урман безне кумады,
Без бит аны? кунагы.
Т?рбияче: Бел?сезме, балалар, урман к?п катлы йорт кебек.
3нче кат – агач яфраклары т?б? кебек. Алар урманны я?гырдан, к?чле ?илл?рд?н, бик кызу кояштан саклый.
2нче кат – анда куаклар яши.
1нче кат – аяк астындагы ?л?нн?р, ч?ч?кл?р, ?ил?к ??м г?мб?л?р.
– ?ле бу йортны? подвалы да бар, анда ?семлекл?рне? тамыры яши. ?семлекл?рг? тамыр ни ?чен кир?к? (?семлекл?р тамыр ярд?менд? тукланалар)
Дидактик уен “Урман ?стер?без”.
Балалар урман ?семлекл?ре т?шерелг?н р?семн?рне 3 этажга б?леп урнаштыралар.
Слайдларда им?н, юк?, каен, чыршы, нарат, мил?ш р?семн?ре к?рс?тел?.
Т?рбияче: Безне? урманнарда нинди агачлар ?с? ик?н? ?йд?гез шул агачлар турында с?йл?шик. Бу нинди агач? (им?н)
Минем исемем – им?н,
Мин к?пт?н яш?п кил?м.
Бик к?чле агач им?н,
?илл?рг?, давылларга
Берсен? д? баш им?м.
Т?рбияче: Им?н – ул б?ек, к?чле агач. Им?нне? т?п билгесе ныклык, ул дымга чыдам агач, тиз ген? череми. Им?н агачы и? озак яш??че агачларны? берсе, х?тта ул ме??р ел яши.
– Халыкта им?нне кем бел?н чагыштыралар? (им?н кебек нык, к?чле егет, дил?р) Кешел?р им?н агачын ничек кулланалар?( им?нне корабль бортларын ясаганда кулланалар, ч?нки ул нык, тиз ген? череми, йорт ?и?азлары ?итештер?л?р, алар нык булалар, озак ватылмыйлар, ат арбасы ??м чанасы ясыйлар)
Т?рбияче: Им?н чикл?венн?н т?мле ??м туклыклы кофе ?итештер?л?р.
– ? бу нинди агач?
? мин юк? исемле,
Юк? ул ч?ч?к т?сле,
Яныннан кит?се килми,
??рвакытта хуш исле.
– Юк? агачы кайчан ч?ч?к ата? (??й к?не) Ч?ч?кл?ре нинди т?ст?? (сары т?ст?) Аны? ч?ч?кл?рен нинди б???кл?р ярата? (бал кортлары)
– Юк? агачы н?рс? бел?н дан тота? (?зене? балы бел?н, юк? балы бик файдалы, аны дару урынына да кулланалар)
– Элегр?к ауган карт юк? агачыны? каерысыннан мунчала ясаганнар, чабата ?рг?нн?р (юк? мунчала ??м чабата к?рс?т?)
– Бу нинди агач ик?н?
Минем исемем – каен,
?с?м ??р урман саен.
Буем ?с? бик озын,
Ак к?газь кебек тузым.
– Каен и? матур агачларны? берсе. Ак каен – аклык, сафлык, г?з?ллек, чисталык символы да. Каенны н?фис, г?з?л кызлар бел?н д? ти?лил?р. Б?др? каен, г?з?л каен, нечк? каен кебек матур исемн?ре д? бар.
– Каенны? к??с?се нинди т?ст?? (ак т?ст?)
– Кешел?р каенны? б?рел?рен ничек кулланалар? ( алардан т?н?тм? ясап, т?рле чирл?рд?н д?валаналар. Анда С витамины к?п)
– Каен агачыннан н?рс?л?р ясыйлар? (?йл?р салалар, ча?гылар ясыйлар)
– Каен суы бик файдалы. Каен себеркесе бел?н мунчада чабыналар. Ул да к?п чирл?рд?н сих?т бир?. Л?кин каен суы алганда да, себерке ?зерл?г?нд? д?, бик сак кына эшл?рг? кир?к.
– Бу агачны таныйсызмы?
? мин чыршы, к?р?сез,
Чыршы булмый эн?сез.
??ен, кышын яшел мин
Арттырам урман ямен.
Н?ни кызлар, малайлар-
Дусларым, якыннарым.
Я?а елда аларга
Кунак булып барырмын.
– Чыршы агачы турында н?рс? ?йт? аласыз? (Ул ел буе ??ен д?, кышын да, язын да, к?зен д? яшел т?ст?. Я?а ел б?йр?менд? чыршы агачы безне? кунак)
– Чыршы агачыннан к?газь ?итештер?л?р, шулай ук музыка кораллары ясыйлар.
– ? бу нинди агач? (Нарат агачы)
– Аны кайсы агач бел?н туган диярг? м?мкин? Ни ?чен? (Чыршы бел?н, ч?нки алар икесе д? ылыслы)
– Кешел?р нарат агачыннан ничек файдаланалар? ( Ул нык агач, аны ?йл?р салганда кулланалар)
Ох, сосенка, ты, сосна,
Стволом – деревом стройна.
Хоть ветвями ты бедна,
Для строительства годна.
Лес сосновый весь прозрачный,
Воздух чистый, очень смачный.
– Бу нинди агач? (Мил?ш агачы)
– Нинди билгел?р буенча мил?ш агачын таныйбыз? ( кызыл ?имешл?ре, яфраклары буенча таныйбыз)
– ?имешл?ренн?н н?рс?л?р ясыйлар? (варенье, конфетлар ?чен эчлекл?р, соклар ясыйлар)
Раз, два, три!
Красны ягоды висят,
Тебе – жмурить,
А нам бежать!
Уен:”?ил?к ?ыям, как коям”
Т?рбияче: Агачлар бер-берсен? н?рс? бел?н охшаганнар? (Аларны? тамыры, к??с?се, батаклары, яфраклары, ч?ч?кл?ре ??м ?имешл?ре бар)
– Алар н?рс? бел?н аерылалар? ( яфраклары, к??с?се, ч?ч?к, ?имешл?ре т?рле)
Уен: “Яфраклар”
( ??р балада т?рле агач яфраклары, сигнал буенча ??р бала ?з”агачына” й?гер?)
(Музыка астында Урман ху?асы чыга)
Урман ху?асы: Нинди тавышлар ишетел? дис?м, минем урманыма н?ни дусларым килг?н ик?н. Ис?нмесез, балакайларым, н?ни дусларым.
Балалар: Ис?нме , бабакай!
Урман ху?асы: Сезг? охшадымы минем урманымда? (?йе)
– Монда нинди агачлар ?ск?нен бел?сезме со?? Тикшереп карыйм ?ле.
Мин сезг? табышмаклар ?йт?м, ? сез кайсы агач ик?нен белегез.
1.Ап-ак к?лм?ген киг?н,
К?лм?ген? тап тиг?н.(каен)
2.??й д? егет, кыш та егет,
Картайганы юк, гел егет.(чыршы, нарат)
3.Аны? ч?ч?ген бал кортлары ярата,
Кешел?рне д? ул бик тиз терелт?.(юк?)
4.Ул биек ??м к?чле
Курыкмый ?ил-я?гырдан. (им?н)
5.Т?з г??д?ле, кызыл ?имешле,
Кояш бел?н серд?шле.(мил?ш)
(Балалар табышмакларны? ?авабын ?йт?л?р ??м шул агачны к?рс?т?л?р)
Урман ху?асы: Булдырдыгыз, балалар, сез барлык агачларны да таныйсыз ик?н. ? мен? урманда ?з-?зе?не тоту кагыйд?л?рен бел?сезме со?? Мен? бу р?семн?р буенча с?йл?п к?рс?тегез ?ле. (Тыючы билгел?рне к?рс?теп балалар с?йли)
урманда тавышланырга ярамый,
урманда ч?п калдырырга ярамый,
урманда учак ягарга ярамый,
ч?ч?кл?рне кир?ксезг? к?пл?п ?з?рг? ярамый,
кош ??м кырмыска ояларына тиярг? ярамый,
урманда агачларны к?пл?п кис?рг? ярамый,
урманны? матурлыгына сокланып, кошлар сайравын ты?лап й?рерг? ярый.
Урман ху?асы: Балалар, сез ??рвакыт шулай табигать дуслары булып калыгыз. Табигатьне саклагыз ??м яклагыз. Мен? минн?н сезг? б?л?кл?р – табигать дуслары диг?н значоклар. (балаларга значоклар тапшырыла)
Т?рбияче:Балалар, килегез ?ле мен? бу матур аланга утырып, Урман ху?асы бел?н берг? ял итик. К?зл?регезне йомыгыз да урман тавышын, кошлар сайравын ты?лагыз.
Магнитафон язмасында урман тавышын ты?лау – релаксация.
– Х?зер бакчага кайтырга вакыт. Сау бул, бабакай! Балалар, минем арттан барыгыз.
Йомгаклау:
– Б?ген без кайда кунакта булдык? Сезг? кунакта охшадымы? Ни ?чен?