Татарстан — минем республикам
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п.
Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава,
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы.
И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан!
Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер.
Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган.
Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты!
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан.
Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н.
? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды.
Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р.
Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде.
1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде.
«Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме.
Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?.
Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?!
?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын.
Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?.
Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу.
?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый.
Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара.
Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары.
Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке.
Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле.
Кайларда со? шушы
?киятт?ге
И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м,
Й?ри торгач белдек:
Бу д?ньяда
И? матур ил — безне? ?ир ик?н! —
дип язды Х?с?н ага Туфан да.
К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
КЕРЕШ ?ЛЕШ.
1. ТАТАРСТАН – МИНЕМ РЕСПУБЛИКАМ.
Т?П ?ЛЕШ.
МЕ? ЕЛЛЫК КАЗАН.
КОЛШ?РИФЕ? КАЙТТЫ КАЗАНЫМ…
ТАТАРСТАН-М?СТ?КЫЙЛЬ Д??Л?Т.
ТОРЫГЫЗ, МУСАЛАР…
ТАТАРСТАН –БАЙ Д??Л?Т.
ТАТАРСТАНЫ? ТАБИГАТЕ.
ЙОМГАКЛАУ.
ТАТАР ДИГ?Н МИЛЛ?ТЕМ БАР.
КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ.
ТАТАРСТАН – МИНЕМ РЕСПУБЛИКАМ.
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем –Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул – сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул – сине? туган, яш?г?н йорты?, урманы?, ш???ре?, авылы?. Ул – сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез – Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар.
Яшел ки?лекл?р, кыр, урманнар ??м к?лл?р иленд? – Европаны? зур Идел елгасына ашкынулы Казансу килеп кушылган т?б?генд? – инде ме? елга якын ?зене? серле исеме ??м аннан да серлер?к, га??пл?нерлек ??м ш??р?тле тарихы булган ш???р урнашкан. Бу – Казан, Идел буендагы и? эре с?нгать ??м м?д?ният ?з?кл?рене? берсе, д?ньяны? и? т?ньягында яш??че м?селман халкы башкаласы.
Нурлы, д?ртле, мо?лы Казаныбызны? юбилее якынлаша. Галимн?рне? к?пъеллык эзл?н?л?ре ш???ребез т?зел? башлауга кименд? 1000 ел булуын ачыклады.
Татар халык м?кале: “Иле барна? теле бар”, – ди. Телебез, м?д?ниятебез гореф-гад?тл?ребез саклансын ?чен, безг? туган ягыбызны? тарихи ?тк?нен, б?генгесен бел? кир?к.
Г. Тукайны? “Пар ат” шигыренд? ерак бабаларыбызга, туган халкыбызны? тарихына, м?гъриф?тен? м?н?с?б?те чагыла.
Мондадыр безне? бабайлар т?рл?ре, почмаклары;
Мондадыр д?ртле к??елне? хурлары, о?махлары.
Монда хикм?т, м?гъриф?т ??м монда гыйрфан, монда нур;
Монда минем нечк? билем, ??нн?тем ??м монда нур… – ди.
МЕ? ЕЛЛЫК КАЗАН.
Казан ш???рен? – 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р??ни, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казансу ш???ребезне? н?п-н?къ уртасыннан ага! Каршы якта – Кремль диварлары, С?ембик? манарасы, м?чет урынына салынган чирк??… ??рберсе тарихи вакыйгаларга алып чыга. Бу корылмалар Казан ханлыгы чорыннан калган, аннан со? бераз ?зг?ртелг?н.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында – С?ембик? манарасы. Ул – безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь…
Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына йор?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? – урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетер?ндергеч 1552 нче елдан бирле, халык к?тк?н к?н килде изге с?гать сукты!
С?ембик?не ?сир итеп алып кител?е Г. Моратны? “С?ембик?не? Казан бел?н б?хилл?ш?е” шигыренд? ачык чагыла.
Хуш, б?хетле халкым,
Мин калдырам сине.
Аллары?да торам ме? аф?тле килеш,
Й?зе? канлы килеш, ??р???тле килеш!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг? м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты.
КОЛШ?РИФЕ? КАЙТТЫ КАЗАНЫМ…
Элекке заманнарда ?зг?решл?р х?зерге кебек тиз бармаган. Б?лки, Казанны? х?тта зур ш???рг? ?верел?ен? д? ме? ел т?гелдер. Мин кил?ч?кт? башка милл?т галимн?ре д? чын д?реслекне таныр, аны? яшен тагын да зуррак к?рс?тер дип ?метл?н?м.
Япа-ялгыз иде?, г?з?л бик?!
Нич? гасыр уздырды? син “бикт?”.
Кол Ш?рифе? кайтты, С?ембик?,
Сине? ян?ш??? – биеклекк?!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифе?
Телсез гасырларда атлап узган!
Иманнарын ?уйган мескенн?рг?
Кылыч т?гел, манаралар сузган!
Читл?р арасында япа-ялгыз,
Т?зеп килде? тоткынлыкта – бикт?!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифе?
Инде сине? янда, С?ембик?!
Артта калды айсыз торган чоры?,
Урман кебек т?ре арасында!
Кол Ш?рифе? кайтты, С?ембик?,
Ме? яш?г?н Казан каласына!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифт?н
К?пме изгелекл?р бар аласы!
Кочак ??еп каршылачы ?зен,
Ме? яш?г?н татар башкаласы!
ЮНЫС САФИУЛЛИН
Казанны? ме?ъеллыгына Кремль эченд? бик г?з?л бер м?чет калыкты. Аны Колш?риф м?чете дип й?рт?л?р. Казан ханлыгында шундый исемле бер галим, рухани яш?г?н. Ул барлык руханиларга да баш булган, с?ет д?р???сен д? й?ртк?н. Аны? бай китапхан?се, ул хезм?т итк?н м?чет Казанны алу вакытында ?имерелеп бетк?н. Патшасы да, с??д?г?ре д?, илчесе д? Колш?риф бел?н кил?шк?н. С?ембик?-ханбик?не? д? и? якын кешесе саналган ул. Фл?с Латыйфины? “Хыян?т” романында Казан Кремле янында сугыш вакыйгалары сур?тл?н?. Автор Кол Ш?рифне тулы канлы ка?арман буларак к?з алдына бастыра алган. Романда Кол Ш?риф шактый тулы эшл?нг?н образ. Ватанны саклар ?чен, кулына корал алган рухани алдында без б?ген д? баш иябез.
Кремль диварлары, тир?-ягы гел т?зекл?ндереп тора. Со?гы елларда аны? ?йл?н?сенд?ге болынлыклар элеккер?к вакытына охшатып ки??йтелде Колш?риф м?четене? к?ренеше ачылды. Ян?ш?д?ге цирк бинасы да ?зенч?лекле кыяф?т алды.
ТАТАРСТАН-М?СТ?КЫЙЛЬ Д??Л?Т.
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декаберенд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы остенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
ТОРЫГЫЗ, МУСАЛАР…
1967 нче елларда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды.
“Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кою, к?чле рухларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!” – дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемнн?н д? курукмаган, ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
ТАТАРСТАН –БАЙ Д??Л?Т.
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычыранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Нефть табылгач, язучыларыбыз бу я?алыкны, ?лб?тт?, читл?теп ?т? алмадылар. Бу ?лк?д? И. Гази “Гади кешел?р”, Ш. Бикчурин “Каты токым”, Г. Ахунов “Х?зин?” ?с?рл?ре бел?н танылды.
ТАТАРСТАНЫ? ТАБИГАТЕ.
Безне? Татарларыбызны? табигате д? бик матур ??м шифалы бит! Яз дис?? – чын язы, ??й дис?? – чын ??е, к?з дис?? – чын к?зе, кыш дис?? – чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? – кышны. Халыкыбызны? с?екле шагыйре ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? би эссе т?гел, урта ?ава.
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Республикабызны? территориясе зур т?гел. М?йданы алтмыш сигез ме? квадрат километр.
ТАТАР ДИГ?Н МИЛЛ?ТЕМ БАР.
И? зур байлыгы, олы горурлыгы – Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире – татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к?делле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мардва, удмурд ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?итк?нд?,”тел л?гать, гад?т в? ахлак алмашып ” яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу – Сабан туе б?йр?ме. Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына “Сабан туе – хезм?т туе”, дип ?ырламыйлар. Бу к?нне бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Башкалабыз Казанда бу б?йр?м зур оешканлык бел?н ?тк?рел?.
Халкыбызны? зур байлыгы – ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятыбызне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зерге к?нд? и? изге бурыч – ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Казанны? б?генгесе д? аны? ме?еллык тарихына кер?. Су буенда калыккан зур йортлар, Милли м?д?ни ?з?к, Ирек ??йк?ле хакында да бервакыт ?лл? кайчан т?зелг?н биналар кебек с?йл?рл?р.
Мин, ?лл? нич? гасырлар узгач та, татар милл?тене? бетм?вен, Казанда татарча ?ырлар я?гыравын, татар театрларыны? эшл?вен телим. Д?ртле, Нурлы башкалабыз – Казанны? ?зем тел?г?н югары уку йортына белем алып ?з максатыма ирешс?м, халкыма, телем? тугрылыклы хезм?т ит? алсам – бу минем ?чен зур б?хет булыр иде!
Казан! Ме? ел си?а!
Тагын, картаймыйча,
Миллион еллар узсын.
Бер-бер алсу та?да
Башка исемле кыз
Си?а кулын сузсын.
Бу бит – минем туган,
Торган, ?ск?н ?ирем.
Татар иле! – дисен.
КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ.
1.”Татарстан” журналы.2005 ел.№10
2.”Ватаным Татарстан” газеты.2008 ел.май.
3.”Татар ?д?бияты”д?реслек.А.Г.Ахмадуллин.
4. Гыймадиева Н.С., Галл?мова Р.В.”Уйларыбыз ак к?газьд?”Казан “Гыйлем” н?шрияты.
Начало формы
Конец формы Татарстан –минем туган ягым
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта.
Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тт?, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикаларыны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан- й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала.
Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши.
Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?ч? т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?.
Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган.
Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигърияте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез.
Туган ягым – Татарстан.
Мин яратам сине, Татарстан!
Ал та?нары? ?чен яратам.
К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган
Я?гырлары? ?чен яратам…
Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар.
Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур.
Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора!
Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая.
? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар.
К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата-
аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була.
Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора.
Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам.
Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
помогите написать сочинение на татарском про Татарстан
Ответы:
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта. Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тта, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикалыраны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала. Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши. Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?чу т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?. Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган. Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигырьяте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез. Перевод сочинения на руссский язык: Каждому человеку дорог свой родной край, своя родная земля. Где бы ни находился человек, он душой будет стремиться к тому месту, где он родился и вырос. Наша необъятная родина богата величественными городами и самобытными деревушками. Но те, кто считает своим родным языком татарский язык, кто преклоняется перед традициями татарского народа, несомненно, проживают на территории республики Татарстан. Республика Татарстан относится к одному из экономически стабильных и густонаселенных регионов нашей страны. Кроме того, Татарстан – это родной дом для более ста национальностей и народностей, большая многонациональная республика. Благодаря богатой истории и уникальным природным условиям республика является предметом гордости для своих жителей и приковывает внимание огромного количества туристов. Необъятные урожайные луга и пашни, города-многомиллионники сменяются полноводными водами крупнейших рек Камы, Волги и других и зелеными могучими лесами. Богатства недр земли Татарстана даруют её экономике процветание. Республика представляет собой образец культурного взаимодействия татаров-мусульман и православных русских. Несмотря на суровые события истории республики, в современном Татарстане русские и татары живут в мире и согласии. Республика славится многовековыми традициями и обычаями. Одним из главных среди них является национальный праздник Сабантуй, который отмечается не только в самой республике, но и за её пределами и даже за рубежом, где живут татары. Главным событием этого праздника, посвященного к окончанию весеннего сева, выступают скачки. В современном Татарстане также уделяется огромное внимание конному виду спорта. Наряду с национальными татарскими праздниками активно отмечаются и другие национальные празднества марийцев, удмуртов, русских и так далее. Очень мелодична татарская музыка. Душу народа характеризует слово «мон», которое не имеет эквивалентов в значении других языков. Это не просто мелодия, это душа народа, нежная и ранимая, тонкая и изящная… Кроме поэзии и песенного творчества, колорит татарской культуры передается через традиционные художественные ремесла, которые отражают душевный мир народа татар. Например, всемирно известно татарское ювелирное искусство. Татарское искусство отражает быт и жизнь наших предков
, которые, безусловно, требуют уважительного отношения с нашей стороны – современного поколения, проживающего в двадцать первом столетии.
Сыйныф с?гате
Тема: Минем Ватаным- Татарстан.
Максат:1) туган якка м?х?бб?т хисе т?рбиял??;
2) Татарстанны? д?нья к?л?менд?ге урынын к?рс?т?;
3) балаларны? с?йл?м телл?рен ?стер?.
?и?азлау: д??л?т символлары, р?семн?р, балалар р?семн?ре, тестлар.
Д?рес барышы: Сыйныф с?гатен “Татарстан та?нары” М. Макаров музыкасы, Г. Афзал шигырен? язылган ?ыр бел?н башлап ?иб?р?без. Балалар т?рле милл?т киемн?рен киеп сыйныф укучылары алдына чыгып басалар.
Оештыру моменты:
-Ис?нмесез, балалар. Б?генге сыйныф с?гатебезне башлыйбыз. И? элек, ?йтегез ?ле без яш?г?н ил ничек дип атала?
1 укучы:-Безне? туган илебез Татарстан дип атала.
Укытучы: Татарстан Республикасы турында н?рс?л?р бел?сез?
?аваплар:
-Татарстан Республикасы- зур ??м бай Республика;
Татарстанда 18 ш???р, 50 район бар;
Й?зд?н артык милл?т в?киле яши;
-Татарстанда к?п елгалар, калын урманнар, тигез далалар бар.
2.Т?п ?леш.
Укытучы: Д?рес, балалар.
Татарстан бел?н горурланып була. Ни ?чен? Кем ?йт??
2 укучы: Татарстан- к?чле, бай Республика. Ул безне? туган ?иребез.
3 укучы: Татарстан- безне? Ватаныбыз. Аны? гербы, флагы, гимны бар.
4 укучы: Татарстанда руслар, татарлар, марилар, чувашлар, удмуртлар ?. б. милл?т кешел?ре дус яши. 6 ноябрь- Татарстан конституциясе к?не.
5 укучы: Конституцияд? татар ??м рус телл?ре- д??л?т телл?ре дип язылган. Мин Республикам бел?н горурланам. ? х?зер Татарстан турында нинди шигырьл?р бел?сез? С?йл?п карагыз.
Туган ягы кир?к кешег?.
Яш?р ?чен бетм?с к?ч алырга
Олысына ??м д? кечег?,-
М?х?бб?тле, ямьле, м?рх?м?тле
Туган ягы кир?к кешег?.
(Ф?нис Яруллин.)
Татарстан ?ирл?ре.
Самолетта очып барам
Якынлашкандай Айга.
Т?р?з?д?н ?ирг? карыйм:
?й кызык ик?н анда!
?н? Б?гелм?м, Казаным-
К?рен? минем Ватаным!
Факеллар нурланып яна,
К?р?м нефть фонтанын.
Кама заводлары артта,
Идел д?рьясы у?да.
?н? З?йд? су кер?л?р,
Мин ?аман юлда, юлда.
Тагын нефть вышкалары
?лм?тт?, Азнакайда.
Кырларда иген ?лгерг?н-
Шатлык кына ??ркайда!
(?дх?т Синегулов)
Татарстаным.
К?меш сулары?,
З??г?р урманы?
Якын к??елг?,
Татарстаным!
Син- туган ягым,
Син- минем та?ым
Татарстаным!
(Илдар Юзеев.)
Алтын безне? ?ир.
Бакча безне? ил,
Алтын безне? ?ир,
?ирг? тезл?неп,
Ч?ч?к ?здем мин.
(Бари Р?хм?т)
Минем бакчам.
Иркен ??м матур да
Безне? Туган илебез.
Урманга бай, суга бай
Г?лбакчалы ?иребез.
(?мин? Бикч?нт?ева)
Укытучы: Р?хм?т. Без Татарстанда 18 ш???р бар дидек. Сез нинди ш???рл?рне бел?сез?
Балалар: ?лм?т, Яшел ?з?н, Б?гелм?, Чистай, Алабуга, Казан ?.б.
Укытучы: Алар арасында и? зурысы нинди ш???р?
Балалар: Казан.
Укытучы : Д?рес, балалар. Казан турында сез н?рс?л?р бел?сез?
1 укучы: Казан- Татарстанны? башкаласы. Аны? тарихы бай. Казанны Кремль, С?ембик? манарасы бизи.
2 укучы: Казанда Г. Тукай, М. Горький, М. ??лил яш?г?нн?р.
Фонетик уен: Кроссвордны чиш?.
-? х?зер, балалар, без сезне? бел?н алия башкаруында татар халык биюен карыйк.
Татар халык биюе.
Тест сорауларына ?авап бир?
Татарстанда нинди телл?р д??л?т телл?ре дип игълан ителг?нн?р?
а) татар теле;
?) татар ??м инглиз телл?ре;
б) татар ??м рус телл?ре.
2. Татарстан елгалары:
а) Идел, Чулман, Иртыш;
?) Нократ, Нева, З?я;
б) Чулман, Агыйдел, З?й.
3. Артык с?зне табыгыз:
а) ?лм?т;
?) Чаллы;
б) З?й;
в) Чулман.
4. Татарстан нинди казылмаларга бай?
а) газ;
?) нефть;
б) ташк?мер.
5. Татар милли ашларына нинди ашларны керт?сез?
а) хачапури; (груз.)
?) ?чпочмак; (татар.)
б) чебурек; (?зб?к)
6. М?селман календаре буенча я?а елны каршылау ничек атала?
а) Н??р?з;
?) С?ембик?;
б) С?мбел?.
М?каль ??м ?йтемн?р ?стенд? эш.
Туган иле?- туган ана?.
Балыкка- су, кояшка- ?ава, кешег? туган ил кир?к
3.Йомгаклау.
Татарстан — минем республикам
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п.
Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава,
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы.
И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан!
Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер.
Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган.
Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты!
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан.
Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н.
? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды.
Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р.
Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде.
1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде.
«Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме.
Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?.
Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?!
?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын.
Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?.
Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу.
?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый.
Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара.
Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары.
Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке.
Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле.
Кайларда со? шушы
?киятт?ге
И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м,
Й?ри торгач белдек:
Бу д?ньяда
И? матур ил — безне? ?ир ик?н! —
дип язды Х?с?н ага Туфан да.
К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
КЕРЕШ ?ЛЕШ.
1. ТАТАРСТАН – МИНЕМ РЕСПУБЛИКАМ.
Т?П ?ЛЕШ.
МЕ? ЕЛЛЫК КАЗАН.
КОЛШ?РИФЕ? КАЙТТЫ КАЗАНЫМ…
ТАТАРСТАН-М?СТ?КЫЙЛЬ Д??Л?Т.
ТОРЫГЫЗ, МУСАЛАР…
ТАТАРСТАН –БАЙ Д??Л?Т.
ТАТАРСТАНЫ? ТАБИГАТЕ.
ЙОМГАКЛАУ.
ТАТАР ДИГ?Н МИЛЛ?ТЕМ БАР.
КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ.
ТАТАРСТАН – МИНЕМ РЕСПУБЛИКАМ.
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем –Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул – сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул – сине? туган, яш?г?н йорты?, урманы?, ш???ре?, авылы?. Ул – сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез – Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар.
Яшел ки?лекл?р, кыр, урманнар ??м к?лл?р иленд? – Европаны? зур Идел елгасына ашкынулы Казансу килеп кушылган т?б?генд? – инде ме? елга якын ?зене? серле исеме ??м аннан да серлер?к, га??пл?нерлек ??м ш??р?тле тарихы булган ш???р урнашкан. Бу – Казан, Идел буендагы и? эре с?нгать ??м м?д?ният ?з?кл?рене? берсе, д?ньяны? и? т?ньягында яш??че м?селман халкы башкаласы.
Нурлы, д?ртле, мо?лы Казаныбызны? юбилее якынлаша. Галимн?рне? к?пъеллык эзл?н?л?ре ш???ребез т?зел? башлауга кименд? 1000 ел булуын ачыклады.
Татар халык м?кале: “Иле барна? теле бар”, – ди. Телебез, м?д?ниятебез гореф-гад?тл?ребез саклансын ?чен, безг? туган ягыбызны? тарихи ?тк?нен, б?генгесен бел? кир?к.
Г. Тукайны? “Пар ат” шигыренд? ерак бабаларыбызга, туган халкыбызны? тарихына, м?гъриф?тен? м?н?с?б?те чагыла.
Мондадыр безне? бабайлар т?рл?ре, почмаклары;
Мондадыр д?ртле к??елне? хурлары, о?махлары.
Монда хикм?т, м?гъриф?т ??м монда гыйрфан, монда нур;
Монда минем нечк? билем, ??нн?тем ??м монда нур… – ди.
МЕ? ЕЛЛЫК КАЗАН.
Казан ш???рен? – 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р??ни, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казансу ш???ребезне? н?п-н?къ уртасыннан ага! Каршы якта – Кремль диварлары, С?ембик? манарасы, м?чет урынына салынган чирк??… ??рберсе тарихи вакыйгаларга алып чыга. Бу корылмалар Казан ханлыгы чорыннан калган, аннан со? бераз ?зг?ртелг?н.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында – С?ембик? манарасы. Ул – безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь…
Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына йор?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? – урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетер?ндергеч 1552 нче елдан бирле, халык к?тк?н к?н килде изге с?гать сукты!
С?ембик?не ?сир итеп алып кител?е Г. Моратны? “С?ембик?не? Казан бел?н б?хилл?ш?е” шигыренд? ачык чагыла.
Хуш, б?хетле халкым,
Мин калдырам сине.
Аллары?да торам ме? аф?тле килеш,
Й?зе? канлы килеш, ??р???тле килеш!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг? м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты.
КОЛШ?РИФЕ? КАЙТТЫ КАЗАНЫМ…
Элекке заманнарда ?зг?решл?р х?зерге кебек тиз бармаган. Б?лки, Казанны? х?тта зур ш???рг? ?верел?ен? д? ме? ел т?гелдер. Мин кил?ч?кт? башка милл?т галимн?ре д? чын д?реслекне таныр, аны? яшен тагын да зуррак к?рс?тер дип ?метл?н?м.
Япа-ялгыз иде?, г?з?л бик?!
Нич? гасыр уздырды? син “бикт?”.
Кол Ш?рифе? кайтты, С?ембик?,
Сине? ян?ш??? – биеклекк?!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифе?
Телсез гасырларда атлап узган!
Иманнарын ?уйган мескенн?рг?
Кылыч т?гел, манаралар сузган!
Читл?р арасында япа-ялгыз,
Т?зеп килде? тоткынлыкта – бикт?!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифе?
Инде сине? янда, С?ембик?!
Артта калды айсыз торган чоры?,
Урман кебек т?ре арасында!
Кол Ш?рифе? кайтты, С?ембик?,
Ме? яш?г?н Казан каласына!
Изге ?анлы шагыйрь Кол Ш?рифт?н
К?пме изгелекл?р бар аласы!
Кочак ??еп каршылачы ?зен,
Ме? яш?г?н татар башкаласы!
ЮНЫС САФИУЛЛИН
Казанны? ме?ъеллыгына Кремль эченд? бик г?з?л бер м?чет калыкты. Аны Колш?риф м?чете дип й?рт?л?р. Казан ханлыгында шундый исемле бер галим, рухани яш?г?н. Ул барлык руханиларга да баш булган, с?ет д?р???сен д? й?ртк?н. Аны? бай китапхан?се, ул хезм?т итк?н м?чет Казанны алу вакытында ?имерелеп бетк?н. Патшасы да, с??д?г?ре д?, илчесе д? Колш?риф бел?н кил?шк?н. С?ембик?-ханбик?не? д? и? якын кешесе саналган ул. Фл?с Латыйфины? “Хыян?т” романында Казан Кремле янында сугыш вакыйгалары сур?тл?н?. Автор Кол Ш?рифне тулы канлы ка?арман буларак к?з алдына бастыра алган. Романда Кол Ш?риф шактый тулы эшл?нг?н образ. Ватанны саклар ?чен, кулына корал алган рухани алдында без б?ген д? баш иябез.
Кремль диварлары, тир?-ягы гел т?зекл?ндереп тора. Со?гы елларда аны? ?йл?н?сенд?ге болынлыклар элеккер?к вакытына охшатып ки??йтелде Колш?риф м?четене? к?ренеше ачылды. Ян?ш?д?ге цирк бинасы да ?зенч?лекле кыяф?т алды.
ТАТАРСТАН-М?СТ?КЫЙЛЬ Д??Л?Т.
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декаберенд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы остенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
ТОРЫГЫЗ, МУСАЛАР…
1967 нче елларда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды.
“Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кою, к?чле рухларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!” – дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемнн?н д? курукмаган, ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
ТАТАРСТАН –БАЙ Д??Л?Т.
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычыранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Нефть табылгач, язучыларыбыз бу я?алыкны, ?лб?тт?, читл?теп ?т? алмадылар. Бу ?лк?д? И. Гази “Гади кешел?р”, Ш. Бикчурин “Каты токым”, Г. Ахунов “Х?зин?” ?с?рл?ре бел?н танылды.
ТАТАРСТАНЫ? ТАБИГАТЕ.
Безне? Татарларыбызны? табигате д? бик матур ??м шифалы бит! Яз дис?? – чын язы, ??й дис?? – чын ??е, к?з дис?? – чын к?зе, кыш дис?? – чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? – кышны. Халыкыбызны? с?екле шагыйре ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? би эссе т?гел, урта ?ава.
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Республикабызны? территориясе зур т?гел. М?йданы алтмыш сигез ме? квадрат километр.
ТАТАР ДИГ?Н МИЛЛ?ТЕМ БАР.
И? зур байлыгы, олы горурлыгы – Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире – татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к?делле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мардва, удмурд ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?итк?нд?,”тел л?гать, гад?т в? ахлак алмашып ” яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу – Сабан туе б?йр?ме. Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына “Сабан туе – хезм?т туе”, дип ?ырламыйлар. Бу к?нне бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Башкалабыз Казанда бу б?йр?м зур оешканлык бел?н ?тк?рел?.
Халкыбызны? зур байлыгы – ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятыбызне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зерге к?нд? и? изге бурыч – ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Казанны? б?генгесе д? аны? ме?еллык тарихына кер?. Су буенда калыккан зур йортлар, Милли м?д?ни ?з?к, Ирек ??йк?ле хакында да бервакыт ?лл? кайчан т?зелг?н биналар кебек с?йл?рл?р.
Мин, ?лл? нич? гасырлар узгач та, татар милл?тене? бетм?вен, Казанда татарча ?ырлар я?гыравын, татар театрларыны? эшл?вен телим. Д?ртле, Нурлы башкалабыз – Казанны? ?зем тел?г?н югары уку йортына белем алып ?з максатыма ирешс?м, халкыма, телем? тугрылыклы хезм?т ит? алсам – бу минем ?чен зур б?хет булыр иде!
Казан! Ме? ел си?а!
Тагын, картаймыйча,
Миллион еллар узсын.
Бер-бер алсу та?да
Башка исемле кыз
Си?а кулын сузсын.
Бу бит – минем туган,
Торган, ?ск?н ?ирем.
Татар иле! – дисен.
КУЛЛАНЫЛГАН ?Д?БИЯТ.
1.”Татарстан” журналы.2005 ел.№10
2.”Ватаным Татарстан” газеты.2008 ел.май.
3.”Татар ?д?бияты”д?реслек.А.Г.Ахмадуллин.
4. Гыймадиева Н.С., Галл?мова Р.В.”Уйларыбыз ак к?газьд?”Казан “Гыйлем” н?шрияты.
Начало формы
Конец формы
Татарстан – минем туган ягым
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта.
Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тт?, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикаларыны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан- й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала.
Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши.
Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?ч? т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?.
Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган.
Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигърияте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез.
Туган ягым – Татарстан.
Мин яратам сине, Татарстан!
Ал та?нары? ?чен яратам.
К?к к?кр?п, яшен яшьн?п яуган
Я?гырлары? ?чен яратам…
Мин Татарстан республикасында яшим. Нинди республика со? ул Татарстан? Татарстан – б?йсез д??л?т. Бик бай, бик матур, бик г?з?л республика. Р?сми исемен 1992нче елда ала. Халык саны – якынча 4 миллион кеше. Республикада 107 милл?т в?киле яши. Башкаласы – Казан. Президенты – Минтимер Ш?рип улы Ш?ймиев. Татарстанда ике тел – татар ??м рус телл?ре – д??л?т телл?ре булып санала. Татарстанны? флагы, гербы ??м гимны бар.
Аны? табигате бел?н сокланып туеп булмый. Елны? д?рт фасылы ?зенч? матур.
Салкын кыш к?нн?ре мамыктай яуган ак карлары бел?н, кардан юрган ябынган табигате бел?н к??елне с?ендер?. Табигать тыныч йоклый. Тир? як шундый тыныч. Кышын биек таудан чана шуулары ни тора!
Яз ?иттеме, карлар эреп, табигать уяна башлый. Урамнар тулып, шаулап г?рл?векл?р ага. Кар астыннан беренче ч?ч?к – умырзая баш т?рт?. Кышын тыныч йоклаган табигать уяна. ?ылы яктан т?ркемн?ре бел?н кошлар кайта башлый. Д?нья ямьл?н?, ч?ч?к ата. Кояш матур итеп елмая.
? ??йге матурлыкны ?йтеп т? бетерерлек т?гел! К?н ?ылы, кояшлы. Я?гырын да к?теп аласы? ??йне?. Каникул вакытында мин авылга кайтам. Табигать бел?н ашыкмыйча гына сокланам. Ерактан, урман ягыннан, кошлар ?ыры ишетел?. Кемдер чалгы, с?н?к тотып печ?нг? бара. Басу ягыннан балаларны? чыр-чу тавышлары ишетел?. Елга буена барса? тиз ген? кайтам дип уйлама. Андагы р?х?тлек! Й?гереп килеп суга чумулары ни тора! Л?кин кин?т кен? каяндыр бер кечкен? болыт килеп чыга да, к?к к?кр?п яшенле я?гыр ява башлый. Бу ?зе бер р?х?тлек! Эссед?н ?л?ер?г?н балалар, аяк киемн?рен салып, урам буйлап чабышалар.
К?з ?зенч? матур. Д?нья алтынсу т?ск? кер?. Балалар т?рле т?ст?ге яфраклардан б?йл?мн?р ясыйлар. Укучылар шау-г?р килеп м?кт?пк? баралар, ?би-бабайлар т?енчек-т?енчек бакча ?имешл?ре ташыйлар. Ата-
аналар, коелган яфракларны ерып, ашыга-ашыга эшк? й?гер?л?р. Кояш баеган чакта бигр?к матур. Д?нья ?китт?ге кебек була.
Татарстан табигате бел?н ген? т?гел, ?зене? кешел?ре бел?н д? матур. Б?генге к?нд? ул зур с?яси, икътисади, ф?нни, м?д?ни ?з?к т?. Республикабызда д?ньяк?л?м танылган театрлар, музейлар, югары уку йортлары эшли. Т?рле илл?р бел?н тыгыз б?йл?нешт? тора.
Мин ?земне? бу республикада торуым ??м яш?вем бел?н горурланам.
Алдагы к?нн?ренд? д? гел шатлыклар гына телим.
помогите написать сочинение на татарском про Татарстан
Ответы:
??ркемг? д? ?з туган ягы бик кадерле. Кеше кая гына барса да, барыбер к??еле бел?н ?зене? газиз туган авылына, туган ш???рен? ашкынып кайта. Безне? чиксез ки? илебезд? матур ш???рл?р ??м авыллар бик к?п. Тик б?ек татар теленд? а?лашып, с?йл?шеп, татар халкыны? гореф-гад?тл?рен? буйсынып яш?г?н кешел?р, ?лб?тта, Татарстан республикасында гомер кичер?. Татарстан республикасы экономик яктан ??м кеше саны буенча Русияне? и? зур республикалыраны? берсе. Шулай ук х?зерге Татарстан й?зд?н артык милл?тк? туган йорт, туган як. Ул к?п милл?тле республика. Татарстан ?зене? бай тарихы ??м уникаль табигать ресурслары бел?н халкында горурлык хисе уята, шу?а к?р? д? бу табигать почмагы туристларны? игътибарын яулап алган. Зур у?ыш бир? торган ки? басулар, к?п миллионлы ш???рл?р з??г?р сулы Кама, Идел елгалары ??м яшел урманнар бел?н алмаша. Республика ?ир асты байлыклары бел?н д? горурлана ала. Татарстан республикасында татар м?селман ??м рус православие м?д?ниятене? ?зара б?йл?неп яш?вене? ?рн?ге к?рс?телг?н.Тарихыны? авыр вакыйгаларына карамастан, татар ??м рус халкы татулыкта ??м берд?млект? яши. Татарстанда буыннан-буынга к?чеп килг?н гореф-гад?тл?р, б?йр?мн?р бик к?п. Шуларны? берсе – Сабантуй б?йр?ме. Бу милли б?йр?м язгы ч?чу т?мамлануга багышлана. Элек-элект?н Сабантуйны? к?рке – ат чабышлары, ?леге Татарстанда да бу спорт т?рен? бик ???миятле урын бирел?. Сабантуй б?йр?ме Татарстанда гына т?гел, ? татарлар яш?г?н барлык регионнарда да, х?тта чит илл?рд? д? ?тк?рел?. Татар халкыны? милли б?йр?мн?ре бел?н берг? республикада яш??че башка милл?тл?рне? д? б?йр?мн?рен? д? зур игътибар салынган. Татар к?йл?ре бигр?к т? мо?лы булып тоела. Башка телл?рг? т?р?ем? ителми торган мо? с?зе татар халкыны? к??елен сыйфатлый. Татар шигырьяте ??м ?ыр и?аты бел?н бер р?тт? татар м?д?ниятенд? традицион ??н?рл?р д? зур урын алып тора, алар татар халкыны? рухи д?ньясын чагылдыралар. М?с?л?н, татар халкыны? ювелир с?нгате б?тен д?ньяга билгеле. Шулай итеп, татар с?нгате безне? – татарларны? – борынгы буыннарыбызны? яш?? р?вешен, м?д?ниятен чагылдыра. Без, егерме беренче гасыр кешел?ре, ?з халкыбызны?, ?з туган ягыбызны? гореф-гад?тл?рен ихтирам итеп яш?рг? тиешбез. Перевод сочинения на руссский язык: Каждому человеку дорог свой родной край, своя родная земля. Где бы ни находился человек, он душой будет стремиться к тому месту, где он родился и вырос. Наша необъятная родина богата величественными городами и самобытными деревушками. Но те, кто считает своим родным языком татарский язык, кто преклоняется перед традициями татарского народа, несомненно, проживают на территории республики Татарстан. Республика Татарстан относится к одному из экономически стабильных и густонаселенных регионов нашей страны. Кроме того, Татарстан – это родной дом для более ста национальностей и народностей, большая многонациональная республика. Благодаря богатой истории и уникальным природным условиям республика является предметом гордости для своих жителей и приковывает внимание огромного количества туристов. Необъятные урожайные луга и пашни, города-многомиллионники сменяются полноводными водами крупнейших рек Камы, Волги и других и зелеными могучими лесами. Богатства недр земли Татарстана даруют её экономике процветание. Республика представляет собой образец культурного взаимодействия татаров-мусульман и православных русских. Несмотря на суровые события истории республики, в современном Татарстане русские и татары живут в мире и согласии. Республика славится многовековыми традициями и обычаями. Одним из главных среди них является национальный праздник Сабантуй, который отмечается не только в самой республике, но и за её пределами и даже за рубежом, где живут татары. Главным событием этого праздника, посвященного к окончанию весеннего сева, выступают скачки. В современном Татарстане также уделяется огромное внимание конному виду спорта. Наряду с национальными татарскими праздниками активно отмечаются и другие национальные празднества марийцев, удмуртов, русских и так далее. Очень мелодична татарская музыка. Душу народа характеризует слово «мон», которое не имеет эквивалентов в значении других языков. Это не просто мелодия, это душа народа, нежная и ранимая, тонкая и изящная… Кроме поэзии и песенного творчества, колорит татарской культуры передается через традиционные художественные ремесла, которые отражают душевный мир народа татар. Например, всемирно известно татарское ювелирное искусство. Татарское искусство отражает быт и жизнь наших предков
, которые, безусловно, требуют уважительного отношения с нашей стороны – современного поколения, проживающего в двадцать первом столетии.
Сыйныф с?гате
Тема: Минем Ватаным- Татарстан.
Максат:1) туган якка м?х?бб?т хисе т?рбиял??;
2) Татарстанны? д?нья к?л?менд?ге урынын к?рс?т?;
3) балаларны? с?йл?м телл?рен ?стер?.
?и?азлау: д??л?т символлары, р?семн?р, балалар р?семн?ре, тестлар.
Д?рес барышы: Сыйныф с?гатен “Татарстан та?нары” М. Макаров музыкасы, Г. Афзал шигырен? язылган ?ыр бел?н башлап ?иб?р?без. Балалар т?рле милл?т киемн?рен киеп сыйныф укучылары алдына чыгып басалар.
Оештыру моменты:
-Ис?нмесез, балалар. Б?генге сыйныф с?гатебезне башлыйбыз. И? элек, ?йтегез ?ле без яш?г?н ил ничек дип атала?
1 укучы:-Безне? туган илебез Татарстан дип атала.
Укытучы: Татарстан Республикасы турында н?рс?л?р бел?сез?
?аваплар:
-Татарстан Республикасы- зур ??м бай Республика;
Татарстанда 18 ш???р, 50 район бар;
Й?зд?н артык милл?т в?киле яши;
-Татарстанда к?п елгалар, калын урманнар, тигез далалар бар.
2.Т?п ?леш.
Укытучы: Д?рес, балалар.
Татарстан бел?н горурланып була. Ни ?чен? Кем ?йт??
2 укучы: Татарстан- к?чле, бай Республика. Ул безне? туган ?иребез.
3 укучы: Татарстан- безне? Ватаныбыз. Аны? гербы, флагы, гимны бар.
4 укучы: Татарстанда руслар, татарлар, марилар, чувашлар, удмуртлар ?. б. милл?т кешел?ре дус яши. 6 ноябрь- Татарстан конституциясе к?не.
5 укучы: Конституцияд? татар ??м рус телл?ре- д??л?т телл?ре дип язылган. Мин Республикам бел?н горурланам. ? х?зер Татарстан турында нинди шигырьл?р бел?сез? С?йл?п карагыз.
Туган ягы кир?к кешег?.
Яш?р ?чен бетм?с к?ч алырга
Олысына ??м д? кечег?,-
М?х?бб?тле, ямьле, м?рх?м?тле
Туган ягы кир?к кешег?.
(Ф?нис Яруллин.)
Татарстан ?ирл?ре.
Самолетта очып барам
Якынлашкандай Айга.
Т?р?з?д?н ?ирг? карыйм:
?й кызык ик?н анда!
?н? Б?гелм?м, Казаным-
К?рен? минем Ватаным!
Факеллар нурланып яна,
К?р?м нефть фонтанын.
Кама заводлары артта,
Идел д?рьясы у?да.
?н? З?йд? су кер?л?р,
Мин ?аман юлда, юлда.
Тагын нефть вышкалары
?лм?тт?, Азнакайда.
Кырларда иген ?лгерг?н-
Шатлык кына ??ркайда!
(?дх?т Синегулов)
Татарстаным.
К?меш сулары?,
З??г?р урманы?
Якын к??елг?,
Татарстаным!
Син- туган ягым,
Син- минем та?ым
Татарстаным!
(Илдар Юзеев.)
Алтын безне? ?ир.
Бакча безне? ил,
Алтын безне? ?ир,
?ирг? тезл?неп,
Ч?ч?к ?здем мин.
(Бари Р?хм?т)
Минем бакчам.
Иркен ??м матур да
Безне? Туган илебез.
Урманга бай, суга бай
Г?лбакчалы ?иребез.
(?мин? Бикч?нт?ева)
Укытучы: Р?хм?т. Без Татарстанда 18 ш???р бар дидек. Сез нинди ш???рл?рне бел?сез?
Балалар: ?лм?т, Яшел ?з?н, Б?гелм?, Чистай, Алабуга, Казан ?.б.
Укытучы: Алар арасында и? зурысы нинди ш???р?
Балалар: Казан.
Укытучы : Д?рес, балалар. Казан турында сез н?рс?л?р бел?сез?
1 укучы: Казан- Татарстанны? башкаласы. Аны? тарихы бай. Казанны Кремль, С?ембик? манарасы бизи.
2 укучы: Казанда Г. Тукай, М. Горький, М. ??лил яш?г?нн?р.
Фонетик уен: Кроссвордны чиш?.
-? х?зер, балалар, без сезне? бел?н алия башкаруында татар халык биюен карыйк.
Татар халык биюе.
Тест сорауларына ?авап бир?
Татарстанда нинди телл?р д??л?т телл?ре дип игълан ителг?нн?р?
а) татар теле;
?) татар ??м инглиз телл?ре;
б) татар ??м рус телл?ре.
2. Татарстан елгалары:
а) Идел, Чулман, Иртыш;
?) Нократ, Нева, З?я;
б) Чулман, Агыйдел, З?й.
3. Артык с?зне табыгыз:
а) ?лм?т;
?) Чаллы;
б) З?й;
в) Чулман.
4. Татарстан нинди казылмаларга бай?
а) газ;
?) нефть;
б) ташк?мер.
5. Татар милли ашларына нинди ашларны керт?сез?
а) хачапури; (груз.)
?) ?чпочмак; (татар.)
б) чебурек; (?зб?к)
6. М?селман календаре буенча я?а елны каршылау ничек атала?
а) Н??р?з;
?) С?ембик?;
б) С?мбел?.
М?каль ??м ?йтемн?р ?стенд? эш.
Туган иле?- туган ана?.
Балыкка- су, кояшка- ?ава, кешег? туган ил кир?к
3.Йомгаклау.
Татарстан Республикасы Яр Чаллы ш?h?ре Башкарма комитеты м?гариф идар?се муниципаль бюджет гомуми белем бир? учреждениесе “60 нчы урта гомуми белем бир? м?кт?бе”
Башкаручы:
I категорияле татар теле ??м
?д?бияты укытучысы
Попова Г?лниса Гаян кызы
Сочинение “Туган ягым”
Минем туган ягым –Татарстан Республикасы. Мин Татарстанны? и? матур ?иренд? – Яр Чаллы ш???ренд? яшим. Яраткан ш???рем Чулман елгасы буенда урнашкан. Туган ягым табигате к??елем? ятышлы. Табигатьне? ??йге вакытын бер с?з бел?н ген? ?йтеп бетереп булмый. Б?тен ?ирд? к?б?л?кл?р оча, кошлар сайрый, кызарып ?ил?к-?имешл?р пеш?, ч?ч?кл?р ата. Аларны? ниндил?ре ген? юк:кызыллары, з??г?рл?ре, ап-аклары, сарылары…Кошларны? сайравы, ?йтерсе?, мо?лы к?й кебек. ? к?б?л?кл?рне? канатларындагы р?семн?рне к?рс??, шаккатырсы?. ?ил?к-?имешл?рне? т?ме ген? ни тора… ?йтеп бетергесез т?мле ??м татлы.
Шундый бай ??йд?н со? мул к?з ?ит?. Агачлар алтынга киен?, ?ир ?сте сап-сары х?тф? бел?н каплана. Мен? шул вакытта кешел?р ?зл?ре ?стерг?н у?ышларын ?ыя башлыйлар. К?зге урманга керс??, аны? матурлыгына кызыгырсы?. Шуны? х?тле т?с байлыгын беркая да к?р? алмассы?.
Алтын к?зд?н со? ап-ак кыш ?ит?. Ул ?зене? кил?ен карлы бураннар бел?н белгерт?, ?ир ?стен ап-ак ашъяулык бел?н каплый.Шул вакытка инде агачларда ?зл?рене? к?зге к?лм?кл?рен салган булалар. Кыш аларны ак б?ск? киендер?. Кызганычка каршы, кышын кояш ?ылытмый, ?ил?кл?р д? пешми, кошлар да сайрамый. Алай да, кышны? яхшы яклары да бар. Кыш к?ненд? туйганчы чанада, ча?гыда, тимераякта шуып була. ?г?р д? инде ча?гыда урманга китс??, син д?ньяда и? б?хетле кеше булырсы?. Тынлык… Карда шуа торган ча?гы тавышы гына ишетел?. Шул минутларда шундый р?х?т булып кит?. Шулай к??ел ачканда кышны? узып кит?ен сизми д? каласы?.
Яз ?итк?ч, карлар эри, челтер?п- челтер?п г?рл?векл?р ага башлый. Табигать кышкы йокыдан уяна. К?зд?н ?ылы якларга китк?н сандугачлар, тургайлар, сыерчыклар, карлыгачлар кайталар. ? и? беренчел?ре булып, кара каргалар килеп ?ит?л?р. Кара каргалар кайтса- яз ?иттк?н диг?н с?з. Яз к?ненд? агачлар я?адан яшел к?лм?кл?рен киял?р, матураеп кит?л?р.
Нинди ген? туган илем табигате к?рк?м булмасын, кешел?р аны ??лл?мич? зур зыян китер?л?р. Табигатьне бер д? сакламыйлар. ? бит табигать булмаса, без д? булмас идек бит. ?йд?гез, дуслар, аны саклыйк, бер д? аны кыерсытмыйк. Табигать шундый матур булып калсын, ??рвакыт безне? к??елебезне шатландырып торсын. Мин ?ир шарыны? и? и? ямьле урынында яшим, шу?а к?р? туган ?иремне бик яратам.
Татарстан – минем Ватаным.
Максат: “Татарстан – минем Ватаным” темасын кабатлау, ныгыту; диалогик ??м монологик с?йл?м телен ?стер?; туган ягыбызны? матурлыгын к?р? бел?, а?а карата горурлык хисе т?рбиял??.
К?телг?н н?ти??л?р:
предмет-“Татарстан-минем Ватаным” темасын кабатлау; с?йл?м телен, фикерл?? с?л?тен ?стер?; бер-бере?? игътибарлылык, дуслык хисл?ре т?рбиял??.
ш?хеск? кагылышлы- укучыларны? ?з эшлч?нлеген оештыра бел?е.
Универсальуку гам?лл?ре формалаштыру.
Регулятив: эшч?нлекне планлаштыра, ?з алды?а максат куя бел?, н?ти?? ясау.
Танып-бел?: д?рест? ориентлаша бел?, т?рле биремн?р ?т??, проблема кую ??м аны чиш?.
Ш?хси: кыенлыклардан чыгу юлларын эзл??; ?з м?мкинлекл?ре?не б?ял??.
Коммуникатив: ?з фикере?не ?иткер?, башкаларны ты?лый бел?; монолог т?з? ??м диалогта катнашу осталыгын ?стер?; ??г?м?д? катнашу.
Д?рес тибы. Белем ??м к?некм?л?рне кабатлау.
Эш формалары. Фронталь,индивидуаль, парлап эшл??.
?и?азлау: компьютер, Татарстан картасы, гербы, флагы, китаплар к?рг?зм?се, р?семн?р, папкалар.
Материал: Р.Х?йд?рова. Татар теле ??м уку китабы. 4 нче сыйныф.
Д?рес барышы.
I.Оештыру ?леше.
1.У?ай психологик хал?т тудыру.
2.Д?реск? ?зерлекне тикшер?.
-Х?ерле к?н, укучылар. К?ефл?регез ничек? Барыгыз да д?реск? ?зерме? ?йд?гез, бер-беребезг? елмаю б?л?к итеп эшк? керешик.
II.?й эшен тикшер?.
Татарстан флагы, гербы, гимны, татарларны? милли киемн?ре, калфак, т?б?т?й турында язып килерг? иде.
-Укучылар, ?йд?гез ?й эшен ты?лап китик ?ле.(Укучылар, папкалары бел?н такта янына чыгып, ?й эшен укыйлар, р?семн?рен к?рс?т?л?р. Бернич? укучы укый, калган укучылар эшл?рен тикшерерг? тапшыра.)
III.Укучыларны? эшч?нлеген мотивлаштыру. Д?реск? максат кую.
1.?йр?нг?н с?зл?рне кабатлау аркылы д?реск? максат кую.
(Компьтерда слайдлар к?рс?т?. Укучылар с?зл?рне т?р?ем? ит?л?р, аннан со? экрандагы ?аваплар бел?н чагыштыралар.)
Нация – милл?т
Родина – Ватан
Родной язык – туган тел
Республика- д??л?т
Пшеница – бодай
Рожь – арыш
?зб?я.
-Укучылар, без кабатлап китк?н с?зл?р нинди темага карый?
-“Татарстан-минем Ватаным” темасына.
-?йе. Дим?к, без б?ген д?рест? нинди теманы ныгыту ?стенд? эшл?рбез?
-“Татарстан-минем Ватаным” темасын
– Укучылар, без б?ген д?рест? “Татарстан – минем Ватаным “ диг?н теманы кабатлап, ныгытып кит?рбез, диалоглар т?зербез, туган ягыбыз турында с?йл?рбез. Сезне? ??рберегезд? билге кую табеле бар. Сез ?зегезг? билгел?р куярсыз.
2.Матур язу.
Иле барны? теле бар.(М?кальне каллиграфик тал?пл?р буенча язу.)
II.Белемн?рне актуальл?штер?.
1 Д?реслек бел?н эш.
8 нче к?нег?. Таблицаны тутырырга.
а) –Укучылар, ?йд?гез Татарстан ш???рл?рен иск? т?шерик ?ле. Д?фт?регезг? Татарстан ш???рл?рен языгыз. Кем к?бр?к язар ик?н?
– Казан, Яр Чаллы, Б?гелм?, ?лм?т, Алабуга, Т?б?н Кама, З?й, Буа, Чистай, Минз?л?, Арча, Яшел ?з?н. (4-5 укучыдан сорау.)
– ? х?зер Татарстанны? башкаласы Казан ш???ре турында с?йлибез. (Компьютерда слайдлар к?рс?т?.)
Н?ти?? ясау. ?з-?зл?рен? билгел?р кую.
б) Татарстан елгаларын иск? т?шер?.
– Идел, Кама, Агыйдел, Казансу , Ык, З?й, Чулман.
(4-5 укучыдан сорау.)
Татарстанны? и? зур елгасы – Идел турында с?йл??.(Компьтерда слайдлар к?рс?т?.)
в) Физкультминут. (к?зл?рг?)
г) Шагыйрьл?р, язучылар исемн?рен иск? т?шер?.
– Г.Тукай, М.??лил, Р.Ми?нуллин. Б.Р?хм?т, Ш.Галиев, И.Туктар, Р.Батулла, Р.В?лиев…
Шигырьл?р с?йл??: Б.Р?хм?т “Алтын безне? ?ир”, М.Шабаев “Идел суы”, З Туфайлова “Туган ил”, Р. В?лиева “И? матур ?ир.”
Н?ти?? ясау. ?зб?я.
д) ?ырчылар исемн?рен иск? т?шер?.
– С.Ф?тхетдинов, И. Шакиров, З.Билалов, З.Ф?рхетдинова, ?.Авзалова, Х.Ф?рхи, А. В?лиев…
е) Композиторларны иск? т?шер?.
– С.С?йд?шев, Н.?и?анов, З.Х?бибуллин, А. Ключарев, М. Мозаффаров, Р.Яхин, ?.Ф?йзи.
Н?ти?? ясау. ?зб?я.
2. ?ыр ты?лау “Татарстаным.”
3.Татарстан Республикасы турында с?йл??. (3-4 укучы)
(Компьютерда слайдлар к?рс?т?.)
IV. Белемн?рне гомумил?штер? ??м системалаштыру.
1. – Укучылар, бик яхшы. Сез Татарстан ш???рл?рен, елгаларын, язучыларын, ?ырчыларын, композиторларын бел?сез ик?н. 2013елда Казан ш???ренд? Универсиада булды. Безг? т?рле илл?рд?н кунаклар килде. Без аларны яхшы каршы алдык. Безне? ш???ребезг? кунаклар еш килеп тора. ?йд?гез х?зер диалог т?зеп карыйк ?ле. Диалогны? темасы “Танышу.”
а) –Ис?нме.
– Ис?нме.
– Сине? исеме? ничек?
– Минем исемем Слава. ? сине??
– Минем исемем Артем.
– Син кайда яшисе??
– Мин Татарстанда яшим. ? син?
– Мин Америкада яшим. Татарстанда кемн?р яши?
– Татарстанда татарлар, руслар ??м башка милл?тл?р яши.
– Алар ничек яшил?р?
– Алар дус ??м тату яшил?р.
б) –Ис?нме.
– Ис?нме.
– Син кайда яшисе??
– Мин Татарстанда яшим. ? син?
– Мин д? Татарстанда яшим.
– Нинди ш???рд? яшисе??
– Казан ш???ренд? яшим. ? син?
– Мин Алабугада яшим. Казан ш???ре матурмы?
– ?йе, матур, зур. Ул Татарстанны? башкаласы.
– …
?зб?я.
2.Туган ил турында м?кальл?р уйлап ?йт?.
Туган иле? – туган ана?.
Халыкны? бер йорты бар, ул да булса – Туган ил.
??ркемг? ?з иле кадерле, газиз.
Иле барны? теле бар.
Иленн?н аерылганны? канаты каерылган.
3. Тест сорауларына ?авап бир?.
А1.Д?рес т?р?ем?не тап.
Ватан – 1) Родина, 2) город, 3) дом
Туган ?ир – 1) родная земля, 2 )родная страна, 3) красивые леса
Табигать – 1) природа, 2)река, 3)поле)
А2. Кайсы ??мл? бел?н килеш?се??
1)Татарстан – минем туган ягым.
2) Украина – минем туган ягым.
3) Грузия – минем туган ягым.
А3. Кайсы с?з артык?
1) д??л?т, милл?т, Ватан, яши
2) Идел, Агыйдел, Кама, ага
3) бай, зур, файдалы, нефть
(?аваплар компьютерда ачыла.?зб?я.)
4. Уен “Б?л?кне ал.”
Кар б?ртекл?ренд?ге сорауларга ?авап бир?. ??р кар б?ртеген? б?л?к куелган. Сорауга ?авап бир?че укучылар б?л?к алалар.
V. ?й эше.
“Татарстан – минем Ватаным” диг?н темага хик?я язып килерг?.
VI. Рефлексия.
Д?ресне йомгаклау
Сорауларга ?авап бир?.
– Д?рест? нишл?дек?
-Кайсы эшл?р ошады? Ни ?чен?
-?зегезне? эшегезне б?ял?гез.
Билгел?р кую.
– Укучылар,без б?ген д?рест? туган ягыбыз – Татарстан турында белг?нн?ребезне кабатладык. Туган илебез турында шигырьл?р с?йл?дек, м?кальл?р уйлап ?йттек. Татар язучыларын, шагыйрьл?рен иск? т?шердек. Туган ягыбыз турында с?йл?дек. Сез д?рест? ?з-?зегезг? билгел?р куйдыгыз. Сез д?рест? бик актив булдыгыз. Х?зер барыгыз да басыгыз, Татарстан гимнын ты?лап, д?ресне т?мамлыйбыз.
?лифба б?йр?ме.
Зал б?йр?мч? биз?лг?н.Тыныч музыка я?гырый.Балалар залга кер?л?р.
1 нче укучы Матур итеп киендек,
Б?ген б?йр?мг? килдек.
2 нче укучы Сезне к?рг?ч ,кунаклар,
Шатландык та ,с?ендек.
3 нче укучы ?ырлыйсы килеп кен?
Тора барыбызны? да.
К?теп алган б?йр?ме
Б?ген ??мм?безне? д?.
4 нче укучы ?ыр к?т?р? к??елне,
Бар да к?л?ч,шат б?ген.
Безне? ?лифба б?йр?ме-
Котлагыз безне б?ген.
Укытучы.Кадерле укучыларым,х?рм?тле ?ти-?нил?р,укытучылар,кунаклар!Б?ген безне? м?кт?пт? зур б?йр?м-?лифба б?йр?ме.Укучылар,сезг? х?рефл?рне тану,алардан и?екл?р ,с?зл?р т?з?,укырга ?йр?н? бик ?и?ел булмады.?мма сез югалып калмадыгыз,тырыштыгыз ,?йр?ндегез.Б?ген безне? сыйныфтагы ??рбер бала укый бел?.Чын к??елемн?н котлыйм сезне,укучылар!
?лифба тотып ,?ч укучы с?хн?г? мен?.
Укучы малай Без бу ел гына
М?кт?пк? килдек.
А?арчы ?аман
Бакчада идек.
Укучы кыз Кулыбызда безне?
Я?а ?лифба.
Мен? монысы “а”,
Мен? монысы “ба”
Укучы малай Без х?рефл?ррд?н
С?зл?р ясыйбыз, Шуннан и?екл?п
Укый башлыйбыз
(?лифба китабы к??елсез ген? килеп чыга.)
1 нче укучы.Кара ?ле,б?йр?мг? кунак кил?.
?лифба.Ис?нмесез!
2 нче укучы.Ис?нме ,китап дус!
1 нче укучы.Син ни ?чен к??елсез?
?лифба.? мин исемемне югалттым,озак эзл?дем,таба алмадым.
1 нче,2 нче укучы берг?.Кайгырма ,китап дус,?йд?.Без си?а булышабыз,берг?л?п эзлибез.
?лифба.Р?хм?т сезг?,дуслар!(чыгып кит?л?р.С?хн?г? х?рефл? й?гереп кер?л?р.
Х?рефл?р .Карагыз,дусларым,монда нинди матур!?йе бик матур!Карагыз ?ле,балалар да ?ыелган!
“А” Сез мине таныйсызмы? (Зал таныйбыз1)
“А” х?рефе-алмада,
“А” х?рефе-агачта. “А” х?рефен яратабыз,
?йр?н?без и? башта.
“?” х?рефе.
“?ни” дип телем ачылган,
?ни с?йг?н ,назлаган.
Кайсыбыз со? д?фт?рен?
“?” х?рефен язмаган.
“Б” х?рефе.
Б?ген б?йр?м бит безне?,
Бар балалар да белсен:
“Б”дан башка б?йр?м булмый,
Барысы да к?реп китсен.
“Л” чыга.
“Л”х?рефе.? мине бел?сезме?
?йр?ндегез к?п х?рефл?р,
Тырышып,т?геп тирл?р.
“Л” х?рефен? башлана
Кайсыгызны? исемн?р?
(“?” х?рефе “Ф” ны ?ит?кл?п,алга чыга.)
“Ф” уфылдап,?крен ген? бара.
“Ф” Уф-ф,уф-ф!Мин д? килдем б?йр?мг?.
М?кт?бебез т?б?сенд?
Флаг балкый б?йр?мд?,
Кыяф?тем шу?а горур-
Узмый вакыт ?р?мг?.
“И” х?рефен?:
?йд?,син д? с?йл?!
“И” Ис?нмесез!Мин…Мин…(тукталып тора)
Зал.И!И!
“И” х?рефе ипид? бар,
Бар ул”ил” ??м “ирек”т?
“И” х?рефе икелег?
Укымаска ?йр?т?.
“?лифба” биюе баашкарыла.(х?рефл?рд?н “?лифба”с?зе языла)
(1 нче,2 нче укучы ??им ?лифба чыгалар.Китап х?рефл?рне к?реп ала.)
?лифба.Мен? бит минем исемем!
Балалар й?гереп чыгып кит?.?лифба,китабыны? икенче ягын ?йл?ндереп,тиз ген? с?хн?г? чыга.
?лифба.Исемемне таптым,исемемне таптым.Нинди шатлык!?йд?гез берг?л?п ?ырлыйбыз.
“?йр?т?л?р м?кт?пл?рд?” ?ыры башкарыла.
?лифба.Минем бит дустым да бар.? ул атала-Букварь!
“Букварь” чыга с?йли.(рус группасыннан)
Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе д? безне? ?чен
И? кир?кле затлы тел.
(?лифба бел?н “Букварь” чыгып кит?л?р.)
С?хн?г? икесе ике яктан 2 укчы чыга.(рус группасыннан)
Владик.Ис?не,Саша!
Саша.Ис?нме,владик!
Владик.Син кая барасы??
Саша.Мин б?йр?мг? барам.
Владик .Нинди б?йр?мг? барасы??
Саша.”?лифба” б?йр?мен? барам.Мин шигырь бел?м.(шигырен с?йли)
Владик.Мин д? бел?м.
Саша.С?йл?.
(Почтальон кер?,ашыга-ашыга сумкасын актара.)
Почтальон Ис?нмесез!Телеграмма сезг?!(Укый)Тизд?н ки-леп ?и-т?м.Ту-ган тел.?н? ?зе д? кил?.
“Туган тел” кер?.
1 нче укучы. Туган тел ул ,и? изге тел,
Шуны белегез1
2 нче укучы Ишек ачык,кил,р?хим ит,
Туган телебез!
“Туган тел” Б?генн?н без ф?н илен? берг? барабыз,
Л?кин башта ни бел?сез,?йтеп карагыз.
Алып баручы(укытучы)Безне? балалр бик матур шигырьл?р,?ырлар ?йр?ндел?р,яле “Туган тел”г? ?ырлап,с?йл?п к?рс?тик.
?ыр ,шигырьл?р.
“Мин табышмаклар алып килдем.Тапкырлар бармы?
Алып баручы. Туган тел-и? таталы тел,
Туган тел-и? затлы тел.
Т?мле дип теле? йотма.
Туган телне онытма!
“Туган тел” ?ыры башкарыла.Аннан со? уеннар уйнатыла.