Сочинение на тему ялкаулык хурлык тырышлык зурлык

8 вариантов

  1. Рус м?кт?пл?ренд?ге татар балаларына. 6нчы сыйныф.
    Ф?йзрахманова Ризид? Саттаровна, Казандагы 110нчы лицейны? беренче квалификация категорияле татар теле ??м ?д?бияты укытучысы.
    Д?ресне? темасы: Абдулла Алишны?”Ялкаулык – хурлык, тырышлык –
    зурлык” ?кияте(слайд)
    Д?ресне? максаты: ?кият эчт?л?ген ачу, логик фикерл?? с?л?тл?рен ?стер?,
    уку  к?некм?л?рен камилл?штер?, хезм?тк? ихтирам
    т?рбиял??, ?с?рд? к?т?релг?н м?сь?л?л?рг? укучыларны?
    ?з карашларын   булдыру.
    ?и?азлар: язучыны? портреты, китаплары, компьютер, ноутбук, сенсор
    тактасы, экран, карточкалар.
    Д?рес барышы.
    I. Оештыру. У?ай психологик х?л?т тудыру.
    1.Ис?нл?ш?.
    -Ис?нмесез.
    -Ис?нл?ш? – ул х?рм?тл??
    Кече, ?лк?н – ??ркемне.
    Ис?нл?ш?д?н башлана
    Безне? д?рес ??рк?нне.
    2.Фонетик к?нег?:
    ч?ч, ч?ч?к, , чебен, черки, эч, эч?, ?ч, ч?й, ч?йнек, чайкый, чаба, чага, чана, ча?гы, чыга, оча, очкыч.
    Эчтем, эчтем, су эчтем.
    Ч?й эчмич?, су эчтем.
    Ч?й эчмич?, су эчк?нг?
    Бик авыртты шул эчем.
    ??. Белемн?рне актуальл?штер?: компьютер ярд?менд? тест сорауларына ?авап бир?.
    – ?тк?н д?рест? Абдулла Алишны? тормыш юлы ??м и?аты бел?н таныштык(слайд, Абдулла Алишны? портреты).
    –  Язучы да Алиш, батыр да,
    Яуда яшен сыман яшьн?г?н!
    Ил алдында тик бер тапкыр да:
    “Мин батыр!”- дип гайр?т ч?чм?г?н.
    М.  Х?с?н(слайд)
    – Х?зер ?й эшен ничек ?зл?штердегез , шуны тикшер?м.Тест сорауларына ?авап бирерг? кир?к.(слайдлар, тест сораулары бел?н)
    Тест сораулары.
    1. “Б?тен и?атымны балаларга багышларга телим”
    Бу с?зл?рне кем ?йтк?н?
    а) Габдулла Тукай
    ?) Ш??к?т Галиев
    б) Абдулла Алиш
    2. Абдулла Алиш кайда туган?
    а) Буа районы К?зби авылы
    ?) Спас районы К?ек авылы
    б) Т?теш районы Шонгаты авылы
    3. Абдулла Алишны? ?нисене? исеме ничек?
    а) Закир? Алишева
    ?) Газиз? Алишева
    б)Ф?рид? Алишева
    4 Абдулла Алишны? ?тисене? исеме ничек?
    а) Газиз Алишев
    ?) Габделбари Алишев
    б) Гали Яруллин
    5. “Сатмас егет илен алтын – к?мешл?рг?,
    ?г?р югалтмаса в??данын;
    Алтынны ул ч?пк? санар,
    И? кыйм?тле к?рер Ватанын”
    – Бу кайсы шигыренн?н ?зек?
    а) “?зем турында ?ыр”
    ?) “?метем зур минем кил?ч?кк?”
    б) “Ничек килер ?лем?”
    6. Абдулла Алишны? беренче китабыны? исеме ничек?
    а) “Отряд флагы”
    ?) “Якты к?л буе”
    б) “Дулкыннар”
    7. Абдулла Алиш укырга кемн?н ?йр?н??
    а) Бабасыннан
    ?) ?нисенн?н
    б) ?тисенн?н
    8. Агым иркен? им?м башымны,
    К?чле колачларны салырмын.
    Халкым ?чен, ?г?р кир?к булса,
    Агымга да каршы барырмын.
    –  Кайсы шигыренн?н ?зек?
    а) “Ничек килер ?лем?”
    ?) “?метем зур минем кил?ч?кк?”
    б) “?зем турында ?ыр”
    9. Кайсы Абдулла Алиш ?кияте?
    а) “Нечк?бил” ?кияте
    ?) “?ч кыз” ?кияте
    б) “?ги кыз” ?кияте
    10. Казан ш???ренд? кайсы м?кт?п Абдулла Алиш исемен й?рт??
    а) 55 нче м?кт?п
    ?) 111 нче м?кт?п
    б) 159 нчы лицей м?кт?бе
    11. Беренче ?киятене? исеме ничек?
    а) “Сертотмас ?рд?к”
    ?) ”Капкорсак патша”
    б) “Ана ?киятл?ре”
    12. Абдулла Алиш ?сирлект? кем бел?н очраша?
    а) Муса ??лил
    ?) Х?с?н Туфан
    б) Р?ст?м Яхин
    13. Абдулла Алишка со?лап килг?н б?л?к…
    а) 1 нче д?р??? Ватан Сугышы ордены
    ?)  Хезм?т герое
    б) Б?ек ?и??не?  45еллыгына медаль
    14. “…К?р?ш бел?н тудык, к?р?ш бел?н
    Кер?без д?, ахры, каберг?.
    Язган ик?н со?гы сулышыбызны
    Илебез б?хете ?чен бирерг?.”
    –  Бу кайсы шигыренн?н ?зек?
    а) “?зем турында ?ыр”
    ?) “?метем зур минем кил?ч?кк?”
    б) “Ничек килер ?лем?
    15. Нинди газетага Абдулла Алиш исеменд?ге б?л?к бирел??
    а) “Татарстан яшьл?ре”  газетасы
    ?) “Сабантуй” газетасы
    б) “Ватаным Татарстан” газетасы
    16. Абдулла Алиш кайда ?л??
    а) Спас районы К?ек авылында
    ?) Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд?
    б) Казанда
    (Укучылар тест сорауларына ?авап бир?л?р)
    Х?зер ?зегезг? ?зегез б?я бир?сез.(Тест сорауларын тикшер?. Укучылар сенсор тактасында д?рес ?авапка басалар ик?н, кул чабу тавышы ишетел?. ?авап д?рес т?гел ик?н, сирена тавышы ишетел?)
    “5”-1-2 сорау д?рес т?гел
    “4”-3,4 сорау д?рес т?гел
    “3”-5сорау д?рес т?гел
    III. Уку м?сь?л?сен кую ??м чиш?.
    -Без б?ген А.Алишны? “Ялкаулык – хурлык, тырышлык – зурлык” диг?н ?киятен ?тербез(слайд). ?с?рне? темасына игътибар итегез. “Ялкаулык – хурлык, тырышлык – зурлык”  диг?н с?зл?р халык авыз и?атыны? кайсы т?рен? кер??(М?каль). Башта с?злек эше(слайд).
    ш?пш? -оса
    оя – гнездо
    балавыз-бал кортлары эшли торган ябышкак матд?(воск)
    к?р?з –балавыздан ясалган к?з?н?кл?р оясы(сот, соты)
    к?з?н?кл?р – к?р?зд?ге тишекл?р
    С?зл?р бел?н ??мл?л?р т?з?. Аннары с?зл?рне д?фт?рг? язып кую. ?йд? ?киятне укып килерг? тиеш идегез. ?киятт? булган вакыйгаларны шартлы р?вешт? ?лешл?рг? б?леп ?тербез.
    1.Ярыш шарты.(слайд)
    ?киятне? беренче абзацын укытучы укый.  Укып бетерг?ч, укучыларны? эчт?лекне ни д?р???д? а?лауларын тикшер? максатыннан, класска сораулар бир?:
    -Ч?ч?кл?р башлыгы н?рс? ?тк?рерг? ?ыена?
    – Ч?ч?кл?р башлыгы бик зур ярыш ?тк?рерг? ?ыена.
    -Ул бу турыда нинди х?б?р ?йтк?н?
    -Кем д? кем бал салырга ?йб?т савыт ?зерли, ул савытта бал  бер д? бозылмый, ?чеми, барлык ч?ч?кт?ге балны шу?а бир?м.
    -?йтк?н с?зен язучы А.Алиш ничек язган?
    – Х?б?р салган.
    -? син тагын нинди с?зл?р кулланыр иде??
    – Х?б?р тараткан, х?б?р ?иткерг?н, с?з ?йтк?н.
    2. Ашыккан ашка пешк?н(слайд)
    – Бу с?зл?р халык авыз и?атыны? кайсы т?рен? кер??(м?каль)
    Бу ?леш рольл?рг? б?леп укытыла.(Автор, б???кл?р, Ч?ч?кл?р башлыгы)
    -Б???кл?р ничек эшли?
    -Б???кл?р к?не-т?не, бик тиз эшлил?р.
    -Ни ?чен б???кл?рне? савытлары начар? Алар тырышалар да, ялкау да т?гел.
    – Алар ашыкканнар, савытны ?ирен? ?иткереп эшл?м?г?нн?р. Шу?а к?р? д? “Ашыккан ашка пешк?н” дил?р.
    -Ч?ч?кл?р башлыгы б???кл?рг? ч?ч?кл?рд?н бал ?ыярга р?хс?т бир?ме?
    – Ч?ч?кл?р башлыгы б???кл?рг? ч?ч?кл?рд?н бал ?ыярга р?хс?т бирми, ч?нки савытны бик начар ясаганнар, кире борып ?иб?р?.
    3. Бал кортыны? тырышлыгы.( слайд)
    Китаптан бу ?лешне табып уку.
    – Бал корты ничек эшли?
    -Бал корты к?не буе эшли. Ерак-ерак ?ирл?рд?н бал алып кайта. Балны матур к?з?н?кл?рг? сала.
    -Тырыш кешел?р турында ул бал корты кебек эшли, дил?р, ни ?чен?
    – Кешел?р тырышып, к?не-т?не эшл?г?н кешел?рне бал кортлары кебек эшли,  дил?р. Ч?нки бал кортлары да тырышып, к?не-т?не эшлил?р.
    4. Ш?пш?не? ялкаулыгы.( слайд)
    Китаптан бу ?лешне табып уку.
    -Ш?пш? ничек эшл?г?н?
    -Ш?пш? ирт?н ?зр?к эшли д?, кояш кыздыра башлагач, оясына кереп йоклый. Ул бик ялкау. ?зене? ?ыйган балын ашап бетереп бара.
    5. Б?йр?м ашы – кара каршы.(слайд)
    Башта бу ?лешне рольл?п уку.(Автор, Бал корты, Ш?пш?)
    -Башта кемг? кунакка баралар?
    – Башта Ш?пш? Бал кортына кунакка кил?.
    -Бал корты Ш?пш?не ничек сыйлый?
    – Бал корты аны бал бел?н сыйлый.Ш?пш? аны мактый. ?зе д? кунакка чакырырга с?з бир?.
    -? Ш?пш? Бал кортын ничек кунак ит??
    -Бер к?нне бал корты ш?пш?г? кунакка бара. Ул килг?нд? , Ш?пш? авыруга сабышып йоклап ята. Аны? Бал кортын сыйларга да балы булмый.
    6. Ярыш к?не.(слайд)
    -Ш?пш? ясаган к?р?зд? ни ?чен бал тормаган, агып чыккан дип уйлыйсыз?
    -Ч?нки Ш?пш? к?р?зне начар,  аннан-моннан гына эшл?г?н, ?з к?ч куйган.
    -Бал кортыны? к?р?зенд? бал ни ?чен акмаган?
    -Бал корты тырышкан, к?п к?ч куйган, эшне ?ирен? ?иткереп эшл?г?н.
    -Ч?ч?кл?р башлыгы Бал кортыны? хезм?тен ничек б?ял?г?н?
    -Ч?ч?кл?р башлыгы Бал кортларына тел?с? нинди ч?ч?кт?н, тел?с? никад?р бал ?ыярга р?хс?т бир?.
    -?йе, Бал корты тырышлыгы аркасында ?и?еп чыккан. Шу?а к?р? Бал кортын х?рм?т ит?л?р, зурлыйлар. Ш?пш? ис? ялкаулыгы, эшне яратмавы н?ти??сенд? хурлыкка кала. Шу?а к?р? д?  А. Алиш “Ялкаулык – хурлык, тырышлык – зурлык” диг?н халык м?кален ?с?рне? темасы итеп алган.
    -?киятне ?лешл?рг? б?леп карап чыктык. Х?зер  ?с?р ?стенд? эшне д?вам ит?без. К?пнокталар урынына с?зл?р куеп языгыз.(сенсор тактасында биремн?р эшл??)
    1. -Кем д? кем бал салырга яхшы савыт ?зерли, ч?ч?кл?рд?ге балны шу?а бир?м, – диг?н …  …
    2. …. бар да тырышып савыт эшл?г?нн?р ??м Ч?ч?кл?р башлыгына китерг?нн?р.
    3….. аллы – г?лле ч?ч?кл?рд?н ?ыйган балларны ?зе ясаган к?р?зл?рг? салган.
    4. …. , аннан – моннан эшл?г?н к?р?зен к?т?реп, Ч?ч?кл?р башлыгына килг?н.
    (Укучылар сенсор тактасында Ч?ч?кл?р башлыгы, Б???кл?р, Бал корты, Ш?пш? диг?н с?зл?рне к?пнокталар урынына куеп язалар.)
    Бу с?зл?р ни ?чен баш х?рефт?н язылалар?
    ?киятл?рд?  геройлар баш х?рефт?н языла.
    Кайсы с?з –Бал кортына, ? кайсы Ш?пш?г? туры кил??
    (Сенсор тактасында бирелг?н с?зл?р: ялкау, у?ган, тырыш, эшли д? эшли, савытында бал тормаган, ?з эшли, к?р?зе акмый, ерак – ерак ?ирл?рг? очып бара, хурлыкка калган, к?п к?ч куя, оясына кер? д? йоклый, аннан – моннан эшл?нг?н к?р?з. Укучылар Бал кортына караган с?зл?рне ч?ч?кл?р бел?н бизил?р.)
    С?зл?рне? синоним парларын табыгыз?(Укучылар сенсор тактасында синонимнарны? парларын табып,  ук бел?н тоташтыралар)
    бал корты                     эшч?н
    тырыш                           б?йге
    хезм?т                            умарта корты
    ярыш                             эш
    -С?зл?рне? антоним парларын табыгыз?(Укучылар сенсор тактасында антонимнарны? парларын табып,  ук бел?н тоташтыралар.)
    яхшы                                     хурлаган
    тырыш                                   якын
    мактаган                               начар
    ерак                                       ялкау
    – Бу ?кият нинди темага? (хезм?т) Х?зер хезм?т темасына б?йле м?каль ??м ?йтемн?р карап ?тербез. ? сез м?кальл?рне?  икенче ?лешен ?йтегез.( слайд)
    Тырышкан табар,  ташка кадак кагар.
    Ялкауга к?н д? б?йр?м.
    Калган эшк? кар ява.
    Эш с?йг?нне ил с?йг?н.
    Эшен? к?р? ашы.
    Кем эшл?ми, шул ашамый.
    Хезм?т т?бе – х?рм?т.
    Уйнавын уйна, эше?не д? уйла.
    -Н?рс? ул хезм?т?
    – Кешед?н акыл яки физик к?ч тал?п ит? торган максатлы эшч?нлек.
    -Нинди кеше ген? башлаган эшен азагына кад?р ?иткер? ала?
    -У?ган, тырыш, белемле, к?чле кеше.
    -Тырышлыкны? и? зур дошманы н?рс??
    – Ялкаулык .
    – Н?рс? ул ялкаулык?
    – Ирен?, эш яратмау
    – Габдулла Тукайны? бу хакта нинди шигырен бел?сез?(“Эшк? ?нд??”)
    – Габдулла Тукай бу шигыренд? н?рс? турында ?йт??
    -Г.Тукай бу шигеренд? безне кечкен?д?н эшк?, хезм?тк? ?йр?нерг? ?нди. Балачактан ук эшк? ?йр?нс??, хезм?т яратса?, картлык к?нн?рен р?х?т ??м тыныч булачагын ?йт?.
    -5нче сыйныфта Н?би Д??лине? ”Б?хет кайда була?” ?с?рен ?йр?ндек. Шагыйрь безг? бу шигыренд? нинди ки??шл?р бир??
    -Н.Д??ли б?хетне эзл?п й?рм?ск?, эшл?п табарга кир?клеген ?йт?. Аны? ?с?ренд? Галим?ан бел?н Илдус исемле малайлар б?хет эзлил?р. ? аларга бер бабай очрап, к?р?к, тырма алып ?ирне эшк?ртерг? куша. Язын эшл?с??, к?зен у?ыш ?ыярсы?. Сез тук та, б?хетле д? булырсыз, дип ки??ш бир?.
    -Быел без Абдулла ?хм?тне? ”?ги кыз” ?киятенд?ге З??р? бел?н М?фтуха образлары аша да б?хетне? хезм?т бел?н б?йле ик?нлеген яхшы к?рдек. З??р? нинди?
    -Намуслы, тырыш. Ул ?лемг? дучар ителг?н булса да, ?зене? эш яратуы аркасында баеп кайта.
    – ? М?фтуха нинди?
    -Баерга дип барып, ?зене? намуссызлыгы, ялкаулыгы аркасында хурлыкка кала.
    IV. Д?реск? йомгак ясау.
    Бу ?кият аша язучы н?рс? ?йтерг? тели?
    Хезм?т яратырга, аны яхшы сыйфатлы итеп башкарырга, ?ирен? ?иткереп эшл?рг? ки??ш бир?.
    Намуслы хезм?т безг? н?рс? бир??
    Б?хет.
    ? сезне? т?п хезм?тегез н?рс?д??
    Тырышып, яхшы билгел?рг? ген? уку.
    V.?й эше. Йорттагы вазифаларын турында инша яз. Ата – ана? синн?н кан?гатьл?рме?

  2. Эш-хезм?т. Аны? вакыты, сыйфаты ??м н?ти??се. К?м?к эш, ?м?
    Авызындагы тешен? бакма, кулыннан килер эшен? бак.
    Авыр эшк? бел?к бар, кыю эшк? й?р?к бар.
    Агач – ?имеше бел?н, кеше – эше бел?н.
    Аз с?йл?, к?п эшл?.
    Алтын утта сыналыр, ад?м эшт? сыналыр.
    Башланган эш – бетк?н эш.
    Бер калган эш кырык елга калыр.
    Бетм?г?н эш – пешми калган ?имеш.
    Б?генге эшне та?га калдырма.
    Данны? т?бе – х?рм?т, х?рм?тне? т?бе – хезм?т.
    ?имешне вакытында аша, эшне вакытында эшл?.
    Казганган каз ите ашаган, казганмаган кара ипи д? тапмаган.
    Калган эше?? кар явар.
    Кем эшл?ми, шул ашамый.
    Кошны? матурлыгы т?се бел?н, кешене? матурлыгы эше бел?н.
    К?м?к эш ?рчемле булыр.
    Ма?гай тире эшне? сыйфатын яхшырта.
    Мич башында ятып икм?к булмас.
    Плансыз эш – тозсыз аш.
    С?з к?п ?ирд? эш аз була.
    Тик торганга шайтан таягын тоттырган.
    Тирл?п эшл?с??, аш т?мле була.
    ?тк?н эш кире кайтмый.
    Хезм?т т?бе – х?зин?.
    Хезм?те каты – ?имеше татлы.
    Эч пошуны? д?васы – эш.
    Эш батыры – ил батыры.
    Эш башына юньсез кеше килс?, эш кирег? кит?р.
    Эш б?ре т?гел – тешл?м?с.
    Эш кешене т?з?т?, ялкаулык – боза.
    Эш с?йг?нне ил с?йг?н.
    Эше юк ?т?ч булып кычкырыр.
    Эше? калса ирт?г?, чуан чыгар ?илк???.
    Эшле кешег? и? зур ??за – тик тору.
    Эшле килер – эш арттырыр, эшсез килер – эш калдырыр.
    Эшлег? к?н ?итми, эшсезг? к?н ?тми.
    Эшлисе килм?г?нне? эче авыртыр.
    Эшл?г?н ту?мас, эшл?м?г?н у?мас.
    Эшл?м?с?? эш к?не, ни ашарсы? кыш к?не.
    Эшл?п ашаса?, арыш ипиенн?н д? к?м?ч т?ме кил?.
    Эшл?п баю гаеп т?гел, к?чл?п баю гаеп.
    Эшл?п ?лм?ссе?, чирл?п ?л?рсе?.
    Эшне башлаганда ахырын уйла.
    Эшне башлама, башласа?, ташлама.
    Эшне с?йс?? – ?з ана?, с?йм?с?? – ?ги ана?.
    Эшсез б?хет табылмый, табылса да тагылмый.
    Яратмаган эш авыр була.
    Яратып эшл?г?н эш куаныч китер?.
    Яхшы эш ?з-?зен мактый.
    Аз эшли, аз эшл?с? д? к?п тешли.
    Аны? эше тауга каршы т?г?ри.
    Аш диг?нд? – ашыгыр, эш диг?нд? – башын кашыр.
    Аш диг?нд? – ?ан-ф?рман, эш диг?нд? – юк д?рман.
    Аш янында ат кебек, эш янында эт кебек.
    Ашаганда мин телсез, эшл?г?нд? мин ?нсез.
    Ашка дис?? – З?бид?, эшк? дис?? – юк ?йд?.
    Башлаганда эшне ?зем ген? башлаган идем, бетерг?нд? ?м? бел?н д? бетереп булмый.
    Гали ?з эшенд?, В?ли ?з эшенд?.
    Исеме олы, эше коры.
    Кулы берне эшли, теле икенчене с?йли.
    Кулы эшт?н бушамый, эше эшк? охшамый.
    Минн?н китк?нче, иясен? ?итк?нче ген? эшл??.
    Нечк? билле, эшк? ?илле.
    Тик т? тормыйм, бик т? кырмыйм. Тирл?м?дем-пешм?дем, эшл?дем д? эшл?дем.
    Эш бетте, к?лт? ?ыясы гына калды.
    Эш диг?нд? мин бармам, аш диг?нд? мин калмам.
    Эшк? булса – уф табаным, ашка булса – китер табагым.
    Эшл?п т?гел, кешн?п ярый.
    Эшт? – эшл?ки, с?зд? – сандугач.
    Эшк? ?йр?н?, ??н?р, осталык, эш ?ае, корал
    Акыл к?пк? ?иткерер, ??н?р к?кк? ?иткерер.
    Башта ?зе? ?йр?н, аннан кешене ?йр?т.
    Белг?н белг?нен эшл?р, белм?г?н бармагын тешл?р.
    Белг?н ??н?р и?с?не басмый.
    Егет кешег? ?итмеш т?рле ??н?р д? аз.
    Корал эшл?р, кул мактаныр.
    Коралда кырык кешене? к?че бар.
    Начар останы? коралы ?тми.
    Оста барда кулы? тый, остаз барда теле? тый.
    Оста кулда балта да – п?ке.
    Осталык – и? зур байлык.
    ?зе эш белм?г?н кешене ?йр?терг? оста булыр.
    ??р эшне? д? ?ае бар, ботканы? да мае бар.
    ??н?р ашарга сорамый, ?зе ашата.
    ??н?р иясе бай булмас, бай булмаса да ач булмас.
    ??н?р – кулдагы алтын бел?зек.
    ??н?р утта янмый, суда батмый торган х?зин?.
    ??н?рле булу г????рле булудан ме? артык.
    ??н?рле – ком ?стенн?н к?йм? й?ргез?.
    ??н?рсез яш?? к??? савып гомер ит? бел?н бер.
    Ш?керт булмый оста була алмассы?.
    Ш?керт эшне к?п бозар, бер к?н остадан узар.
    Эше? торса – бер т??к?, ?йр?н?е? – ме? т??к?.
    Эшли белм?г?н кулга шырпы керер.
    Эшл?г?не? ата? ил? ана?а, ?йр?нг?не? – ?зе??.
    Белм?г?н эше юк, кин?ндерг?н т?ше юк.
    Боткам пеш? май бел?н, эшем бара ?ай бел?н.
    Кеше алдында мин оста, ик?? калсак, ул оста.
    Эшл?г?н эше юк, тик торган т?ше юк.
    Эшл?м?г?н эше юк, р?хм?т диг?н кеше юк.
    Эшл?м?г?н эше юк, ?ан тындырган т?ше юк.
    Тырышлык-ялкаулык, у?ганлык-юньсезлек
    Авыру бер ?л?р, иренч?к к?н д? ?л?р.
    Бака лайлы ?ир эзли, ялкау ?айлы ?ир эзли.
    Булган кешене? к?р?ге утын кис?.
    Булдыклы кеше таштан икм?к чыгарыр.
    Д?ньяда и? кызганыч – эшк? ялкау кеше.
    Иренг?н ике эшл?г?н, ?аман эше пешм?г?н.
    Иренг?нне? й?р?ген? м?к ?с?р.
    Иренч?к «ирт?г? эшлим» дияр.
    Иренч?к кеше – утырып та арый.
    Кулыннан килм?г?н к?рк? асрарга керешер.
    Матурлык туйда кир?к, эшч?нлек к?н д? кир?к.
    Пышлыккан – мич башында кыш чыккан.
    Сигез к?н гомерг? тугыз к?н тырышлык кир?к.
    С?л?тсез с?н?к сындырыр, к?чсез к?р?к сындырыр.
    Тырышкан ил узар, тырышмаган тузар.
    Тырышкан табар, ташка кадак кагар.
    Тырышканны? даны чыга, иренг?нне? ?аны чыга.
    Тырышлык – зурлык, ялкаулык – хурлык.
    Тырышлыкны? и? зур дошманы – ялкаулык.
    Тырышны? тире чыкканчы ялкауны? ?аны чыгар.
    У?ган кеше баскан ?иренд? ут чыгара.
    У?ган кеше кулына туфрак учласа алтын ит?р.
    У?маганны? эте кырын карап й?герер.
    Ф?кыйрьлек ялкау кеше ?енд? аяк б?кл?п утыра.
    ??р авыруга д?ва бар, ялкаулыкка д?ва юк.
    Эшк? тырышмаган эш башына мен?рг? тырышыр.
    Эшлеклене мал басар, эшлексезне йокы басар.
    Эшч?н б?хетне эшенд? к?рер, ялкау б?хетне т?шенд? к?рер.
    Юньсез бер к?н мамык тазартса, ?ч к?н сакалын тазартыр.
    Ялкау бер эш эшли бел? – чалкан ятып мышный бел?.
    Ялкау кеше – ярты кеше, у?ган кеше – алтын кеше.
    Ялкау киндер?сен ураганчы, тырыш эшен бетерер.
    Ялкау утырып йоклый, ятып эшли.
    Ялкау яткан ?ирд?н ?вен сугар.
    Ялкауга кояш та вакытында чыкмый.
    Ялкауга к?н д? б?йр?м.
    Ялкауга эш кушса?, ул си?а акыл ?йр?тер.
    Ялкауга я?гыр и? беренче т?ш?.
    Ялкауны? ?ирен? бодай ч?чс??, билч?н ?с?.
    Ярлылык тырыш кешене? т?р?з?сенн?н караса да, ишегенн?н кер? алмас.
    Былазау бел?н этл?ч – пар килг?нн?р инде.
    Й? у?асы?, й? ту?асы?.
    Тырыштым – таудан аштым.
    У?ганлыгы ялкаулыгы бел?н ген? беленми.
    У?са да ?зе, ту?са да ?зе.
    ?зе кылалмый, кылган кешене к?ралмый.
    ??мм? кеше корт тапкан, безне? ?хм?т тик яткан.
    Ялкау тамыры юанайган. Ялкауга ял килде.
    Эш ??м ял, йокы. Б?йр?м ??м уеннар
    Ай саен б?йр?м булмас, к?н саен туй булмас.
    Бал татлы, балдан бала татлы, баладан йокы татлы.
    Батыр, бирешс? д?, к?р?шми м?йданны бирм?с.
    Бер??л?рг? к?н д? б?йр?м, к?н д? туй, бер??л?рг? к?н д? сагыш, к?н д? уй.
    Ирм?к куган – б?лаг?, хезм?т куган – казнага.
    Йоклаган йокы тапкан, йокламаган елкы тапкан.
    Йокы м?чег? тансык.
    Йокы – ялкауны? б?леше.
    Йокы ястык тел?ми.
    Казынган казна табар, йоклаган йокы табар.
    К?н д? б?йр?м арт ачар, ел да б?йр?м бит ачар.
    К?н – эшл?рг?, т?н – йокларга.
    К?п уен яхшы булмас, аю кашка булмас.
    Сабан туе – атлыныкы, туй – тунлыныкы.
    Та? йокысын йоклаган – б?хетен йоклаган.
    Уен карын туйдырмас.
    Уенга алданып, туемнан калма.
    Уйна да к?л, ис?пл? д? бел.
    Уйнавын уйна, эше? турында да уйла.
    Уйнарсы? – уен кебек, утырырсы? – чуен кебек.
    Хезм?т ит т? мактан, уйнап к?л д? шатлан.
    Эш бетк?ч, уйнарга ярый.
    Эше юк кешег? к?н д? б?йр?м.
    Эшл?п акча тап, р?х?тл?неп ят.
    Эшт?н со? – ирм?к, эш бетм?с? – имг?к.
    Аяк ?сте йоклап й?р?.
    ?ле бит бу уены, шуннан со? булыр дуены.
    Безне? урамда да б?йр?м булыр ?ле.
    Б?йр?мд? ачка ?лг?н, челл?д? катып ?лг?н.
    К?н д? б?йр?м, к?н д? туй, к?н д? ширб?т, к?н д? куй.
    Олы б?йр?м, кече туй.
    Сезне? илд? к?н д? б?йр?м, к?н д? туй, безне? илд? к?н д? сагыш, к?н д? уй.
    Сигез к?нг? тугыз б?йр?м.
    Ул йоклаганда хет туй уйна.
    Элеккед?й эшем юк, б?йр?мд?гед?й ашым юк.

  3. Республика к?л?менд? ?тк?релг?н ачык чара конспекты
    “Тырышлык-зурлык,ялкаулык-хурлык.”
    (4-5 яшьлек балалар ?чен)
    Т?зеде:Мифтахова Г?лнара Илгиз?р кызы.
    64нче балалар бакчасы.
    Т?б?н Кама.
    Укыту максаты: балаларны туган телд? д?рес, матур итеп с?йл?шерг? ?йр?т?, с?нгатьле с?йл?м к?некм?се булдыру. Д?рес интонация бел?н с?йл??, кимчелекл?рне бетер?. С?злек запасын баету.
    ?стер? максаты: балаларны? к?заллауларын ?стер?, и?ади с?л?тл?рен активлаштыру. ?з-?зл?рен? ышаныч т?рбиял??.
    Т?рбия максаты: балаларны? доньяга д?рес карашын формалаштыру, хезм?т с?юч?нлек, ярд?мчеллек хисл?рен т?рбиял??. Вакытларын файдалы ?тк?р? белерг? ?йр?т?.
    ?сбаплар: К?бест?, суган, кишер маскалары, к?рзинн?р, яшелч? муляжлары.
    Катнашучылар:?би,кыз.
    Декорация ?чен: бакча декорациясе ?чен мил?ш, алмагач агачы, т?т?лл?р, койма.
    Уен ?чен: шалкан, тычкан маскалары.
    Балаларны оештыру: балаларны т?ркем б?лм?сенд? ярымт?г?р?к итеп утырту.
    Чараны? структурасы:
    Кереш ?леш: 1-2 мин.
    Кунакларны с?ламл??.
    Т?п ?леш: 20 мин.
    К?з турында шигырь с?йл??, ?ыр башкару, ?кият – инсценировка, балаларны? шигырьл?ре, х?р?к?тле уен, м?кальл?р ?йт?.
    Йомгаклау ?леше 1-2 мин.
    ?бине? р?хм?т с?зе, к?чт?н?ч тапшыру.
    Алдан ?тк?релг?н эш:
    К?з, яшелч?л?р, хезм?т с?юч?нлек, тырышлык турында м?каль, шигырьл?р ?йр?н?, р?семн?р карау, ??г?м?л?р ?тк?р?. “Башак”, “Карт ??м аю”, “Ике кыз” ?киятл?рен уку. Эчт?лекл?ре буенча ??г?м? ?тк?р?.
    С?злек ?стенд? эш: яшелч?, т?т?л, у?ыш, тырыш, ялкаулык.
    Бала:
    Р?хим итегез, т?рд?н ?тегез.
    Без кунакларны бик яратабыз,
    Ч?нки кунаклы йортта – б?р?к?т бар.
    А.б. Балалар,без ??р эшебезне “бисмилля?” ?йтеп башлыйбыз.?хм?т, р?хим итеп, с?р? укы ?ле.
    Бала:”Фатиха”с?р?се укый.
    Алып баручы:
    Балалар, ?йтегез ?ле, урамда нинди ел фасылы? (к?з). ?йе, к?з безне? т?ркем б?лм?сен? д? керг?н х?тта. Безне? Л?йл? к?з турында бик матур шигырь бел?.
    К?з к?нн?ре килеп ?итте,
    Хушлашабыз ??й бел?н.
    Б?тен ?ирг? яфраклардан
    Алтын кел?м ??елг?н.
    ?ылытмый инде кояш та –
    К?нн?р кыскара бара.
    ?бил?р чуагы бел?н
    К?з алдый безне бары.
    Сиб?ли салкын я?гырлар
    Кургаш болытлар й?з?.
    ?ирне, хакимлек ит?рг?,
    Тапшырган Алла? к?зг?.
    Алып баручы:
    ?йе, ?ыр ?стен? т?рле т?сл?ре, байлык, муллык бел?н к?з килде. ?йд?гез берг?л?п “Яфраклар б?йр?ме” диг?н ?ыр ?ырлап алыйк ?ле.
    Я?гыр т?гел, кар да т?гел
    Яфраклар ява ?ск?.
    К?з турында ?ырлыйк зле
    Кушыл син я?а ?ырга.
    Кушымта: Сары, сары, сап-сары
    Агачны? яфраклары.
    ?ил ис?, ява яфрак
    К?зне? матур чаклары.
    Кыз:
    Эшл?, эшл?, дип ?йт?сез,
    Минем эшлисем килми.
    Эшл?с?м, кулларым сызлый,
    Билл?рем д? б?гелми.
    ?би тагын эш кушты:
    Алсу, кызым, бакча ни х?лд? ик?н,
    Белеп кайт ?ле, диде,
    Яшелч?л?р ?ыеп кайт ?ле, диде.
    Н?рс?г? дип, азапланып утырталар ик?н бу яшелч?л?рне? Ни файдасы бар ик?н шуларны??
    (т?т?л-койма артында яшелч?л?р утыра).
    А.б.Х?ерле к?н,дустым. Ни эшл?п й?рисе? син?
    Кыз:?бием яшелч?л?р ?ыярга кушкан иде,? мин аларны танымыйм да бит.
    А.б. Мен? ул яшелч?л?р,р?хим ит, таныш.
    К?бест?:
    Мин булам-к?бест?,
    ?зем яшькелт т?ст?,
    К?лм?гем к?п катлы,
    ?зем бик т? татлы,
    Ашларга да т?ш?м мин,
    Б?лешт? д? пеш?м мин,
    Ч?нки мине балалар
    К?н д? к?теп алалар. (кыз к?бест?не к?т?рг?н була).
    Кыз:
    Бигр?к зур, бигр?к авыр ик?нсе?!
    Мин сине алмыйм, к?рзинем? салмыйм. (к?бест? ?пк?л?п урынына утыра, суган кил?).
    Суган:
    Минем исемем суган,
    Мине бик т? мактыйлар,
    Шифалы дип атыйлар,
    Тураганда елыйлар.
    Кыз:
    Шулаймыни? Елатасы?,
    К?зл?рне кызартасы?…
    Ярый ?ле белеп калдым!
    Мин сине алмыйм, к?рзинем? салмыйм. (суган ?пк?л?п утыра, кишер баса).
    Кишер:
    Минем исемем – кишер,
    Тел?с?? болай пешер,
    Тел?с?? ашка тура,
    Мине яраткан бала
    Озын гомерле була.
    Кыз:
    Юк, сине д? мин алмыйм, к?рзинем? салмыйм. (кишер д? ?пк?л?п утыра).
    Алып баручы:
    Алсу, акыллым, син бик ялгышасы? бугай.Яшелч?л?рне д? юкка ?пк?л?тте?.
    Бала:Алсу,ялкау булырга ярамый бит инде.Эш с?йм?г?н кешел?рне беркемд? яратмый бит.Алла?ны? р?хм?те бел?н бу яшелч?л?р зур булып ?стел?р.Без аларны бик яратабыз.
    Бала:
    ?ил?к-?имеш, яшелч?
    С?лам?тлекк? файда.
    Алма, кишер аша син –
    Мен? витамин кайда.   ?йд?гез,безне? бел?н.(?зе бел?н алып кит?)
    Алып баручы: Алсу, ?йд? ?ле, безне? балаларны ты?ла ?ле, безне? бел?н кал ?ле. Алар кечкен? ген? булсалар да, хезм?тне бик яраталар, ?ти-?нил?рен?, апаларга булышалар. Б?лки, син д? эшне ярата башларсы?.Балалар,?йтегез ?ле бакчада нил?р эшл?дегез?
    Балалар:Б?р??ге утырттык,
    Ч?п утадык,
    Яшелч?л?рг? су сиптек,?ыеп алдык.
    Зилия:
    Безне? тырышлыгыбыз бушка китм?де.
    Тырышып эшл?г?ч, у?ышыбыз мул булды.                                                                                             Бик к?п яшелч?л?р, ?ил?к-?имешл?р?ыеп алдык. Без аларны кыш буе т?мл?п ашарбыз, зур ?с?рбез, иншалла?.
    Алып баручы:К?рде?ме инде, Алсу. Безне? нинди тырышлар.
    Кыз:?йе, балалар, сез бигр?к у?ганнар ик?н
    Алып баручы:
    ? х?зер балалар без сезне? бел?н берг? уйнап алыйк ?ле. Эш бетк?ч уйнарга ярый бит.
    “Шалкан” уены уздырыла. Балалар т?г?р?к ясап басалар, уртада – “шалкан”; т?г?р?кне? тышкы ягында – “тычкан”.  Балалар, кулга-кул тотынышып,с?йлил?р:
    Бакча ?ирен йомшарттык,
    Язын шалкан утырттык.
    Шалкан, ?с нык булып,
    Зур булып, т?мле булып!
    Шалканны тычкан к?рде,
    “Шалкан минеке!”– диде.
    Шалкан, кач! Тычкан, ку!
    Чынлап т?гел, уен бу!
    Шигырь д?вамында “шалкан” “?с?”, ? “тычкан” т?г?р?кне? тышкы ягы буенча й?ри. Шигырь бет?г? балалар кулларын ?ск? к?т?р?. “Шалкан” качмакчы була, ? “тычкан” аны тотарга  тырыша. “Шалкан” тотылгач,рольл?р алышына.
    Кыз:
    ? мин… ?зем зур булсам да,эшне бик яратып бетерми идем шул. Бик оят ми?а. Тизр?к ?бием янына й?герим ?ле. А?а булышыйм ?ле. (Алсу кит?).
    Алып баручы:
    Р?х?тл?неп уйнап алдык. Балалар, без бит сезне? бел?н эш турында, бик к?п м?кальл?р ?йр?нг?н идек. ?йд?гез м?каль ?йтешле уйныйбыз. М?кальне мин башлыйм, сез д?вам ит?рсез.
    Уен – “М?каль ?йтеш” Кулъяулык бел?н.
    Эшл?п ашаса? – т?мле булыр.
    Тырышлык-зурлык,ялкаулык-хурлык.
    Аз с?йл? д? – к?п эшл?.
    Эше барны? – ашы бар.
    Эш бетк?ч – уйнарга ярый.
    Тирл?п эшл?с?? – т?мл?п ашарсы?.
    Х?рм?т с?йс?? – хезм?т с?й
    (Кыз кер?,кулында к?м?ч.)
    Кыз: Без ?бием бел?н сезг? к?чт?н?ч ?зерл?дек. Сезг? алма к?м?че пешереп алып килдек.
    Балалар:
    Алла?ны? р?хм?те булсын.
    Алып баручы:
    ? х?зер берг?л?п к?м?ч бел?н ч?й эчик.

  4. Тема :  Абдулла Алишны?  “Ялкаулык-хурлык, тырышлык-зурлык” ?с?ре.
    Максат: 1) Абдулла Алишны?  тормыш юлы ??м и?аты бел?н таныштыру;
    2) “Ялкаулык-хурлык, тырышлык-зурлык” ?с?ре бел?н таныштыру;
    3)  ?хлак т?рбиясе.
    Д?рес барышы.
    1.Актуальл?штер?
    1) ?й эшен тикшер?.
    ?тк?н д?рес материалы буенча фикер алышу:
    62 нче битт?ге сорау ??м биремн?рг?  ?авап бирерг?.
    1. Ни ?чен Абдулла Алишны балалар язучысы дибез?  Балаларга ?с?рл?р язу ?чен нинди сыйфатларга  ия булырга кир?к дип уйлыйсыз?
    2. Язучы булып кит?енд? а?а кемн?рне? т?эсире булган?
    3. Абдулла Алиш кебек, ?сирлек шартларында шигырьл?р язган милл?тт?ш язучыларыбыздан кемн?рне бел?сез?
    4. Алишны? тоткынлыкта язган  шигырьл?рен укыганыгыз бармы? Нинди шигырьл?рен бел?сез?
    5. Абдулла Алишны халкыбыз х?рм?т ит?, олылый, онытмый. Моны н?рс?л?рд?н к?реп була?
    2.Я?а белем к?некм?л?ре формалаштыру.
    3.Физкультминут
    4. С?злек ?стенд? эш.
    5.Белем ??м к?некм?л?рне ныгыту.
    Ш?пш?, оя, балавыз, к?р?з, к?з?н?кл?р.
    64 нче битт?ге 1-6 сорауларга язмача ?авап язарга.
    1. Тырыш кеше турында: ул бал корты кебек эшли, дил?р. Ни ?чен?
    2. ?с?рд?ге ярышны? шартларын а?латыгыз. Савытлар нинди сыйфатларга ия булырга тиеш.
    3. Б???кл?р д? бик тырышалар. ?мма савытны яхшы итеп  ясый алмаганнар С?б?бе нид? дип уйлыйсыз?
    4. Ш?пш?, сезне?ч?, ни ?чен эшк? со?га калып кереше?н?
    5. Бал кортыны? савыты озак ясавыны? с?б?бе н?рс?д??
    6. ?киятт? шигъри я?гыраган ??мл?л?р бар. Шуларны эзл?п табып, кычкырып укыгыз.
    6.Д?реск?  йомгак.
    Укытучы с?зе.
    7.?й эше.
    64нче битт?ге сорау ??м биремн?рг?  ?авап ?зерл?рг?

  5. Мин сезг? проект т?з? эшен т?къдим ит?м. Шул ук вакытта д?ресебезд?
    т?ркемн?р арасында ярыш та ?тк?р?без. ??р д?рес ?авапка – бал
    кортларыннан бал тамчылары.
    Сезне? алда проект эше ?чен ?зерл?нг?н материал ??м ?зб?я
    ?чен бирелг?н таблица. Д?рес барышында ?зегезг? билгел?р куеп барыгыз.
    1нче бирем Жанры буенча бу нинди ?с?р? Тиешле урынга ?с?рне? жанрын
    беркетегез.
    ?кият — халык и?атыны? борынгы жанрларыннан берсе, мог?изалы ??м
    ма?аралы вакыйгаларга, шулай ук к?нк?решк? б?йл?нешне х?лл?рг?
    корылган фантастик ?с?р, реаль ??м фантастик алымнар бел?н
    сур?тл?нг?н кешел?р, хайваннар, мифик образлар
    аша халыкны? ?тк?н тормышын, кил?ч?кк? карата хыял ??м омтылышларын ч
    агылдыручы ч?чм? халык авыз и?аты ?с?ре.
    ?киятл?р к?п халыкларда, нигезд?, ?ч т?рг? б?леп карала: хайваннар
    турындагы ?киятл?р, тылсымлы ?киятл?р ??м к?нк?реш ?киятл?ре.
    2 нче бирем ?с?рне ?лешл?рг? б?л?
    Текстны шарты р?вешт? нич? ?лешк? б?леп була?
    Сораулар.
    1. Ч?ч?кл?р башлыгы ярыш турында х?б?р ит?.
    2. Б???кл?рне? ашыгып эшл?г?н савытлары.
    3. Бал кортыныны? тырышлыгы.
    4. Ш?пш?не? ялкаулыгы.
    5. Кунак ашы – кара каршы (ш?пш? бел?н бал кортыны? кунакка й?реш?е)
    6. Ярыш к?не.
    ? х?зер экранга карап ?зебезне? ?авапларны тикшерик.
    3 нче бирем
    Х?зер ?с?р ?стенд? эшне д?вам ит?без. ?с?рне? т?п геройларын
    атагыз ?ле.
    К?пнокталар урынына с?зл?р куеп языгыз.
    1. ­Кем д? кем бал салырга яхшы савыт ?зерли, ч?ч?кл?рд?ге балны
    шу?а бир?м, ­ диг?н _____________________________
    2. _____________________бар да тырышып савыт эшл?г?нн?р ??м
    Ч?ч?кл?р башлыгына китерг?нн?р.
    3._____________________аллы – г?лле ч?ч?кл?рд?н ?ыйган
    балларны ?зе ясаган к?р?зл?рг? салган.

  6. Абдулла Алишны? «Ана ?киятл?ре» сериясе 1939 елда башлана. Мо?а кад?р инде ул, шактый санда ?кият ??м хик?ял?р язып, балаларны? яраткан язучысы булып таныла.
    1934 елда «Пионер кал?ме» журналыны? 2 нче санында басылган «Капкорсак патша» исемле беренче ?киятенн?н со?, Абдулла Алиш 25 л?п ?кият яза ??м авторлаштырып т?р?ем? ит?. Алар т?рле газета-журналларда басылалар, «Неч-к?бил» (1937), «?киятл?р» (1937, 1939), «Ана ?киятл?ре» (1940-1941) исемн?ре бел?н аерым китаплар булып та чыгалар.
    1939 елны? 1 февраленд? «Яшь ленинчы» газетасында басылган «Каз бел?н Аккош» ??м «Куян кызы» — «Ана ?киятл?ре»не? беренчел?ре. Н?нил?рг? атап язган кереш с?зенд? автор болай ди: «Р?ст?м ?ле бик кечкен?, а?а бары биш кен?. Шулай булса да, ул ?зе песи баласы кебек бик шаян: ?итм?г?н ?ире, с?йл?м?г?н с?зе, эшл?м?г?н эше юк. ?нисе Р?ст?мне бик ярата. Беренн?н-бере кызыклы ?киятл?р с?йли, матур-матур к?йл?р к?йли. Р?ст?м бу ?киятл?рне бик яратып ты?лый, кайберл?рен отып та ала, бакчага баргач, ипт?шл?рен? д? с?йли. Ул ?киятл?рне минем д? ты?лаганым бар. Ми?а да ошыйлар. Сезг? ошармы ик?н со? алар, кадерле балалар?»
    Болардан со? Абдулла Алиш, «Ана ?киятл?ре» б?йл?менн?н» дип, кече яшьт?ге балалар ?чен тагын бернич? ?кият язып бастыра. «Чукмар бел?н Тукмар», «Бик яхшы сабак алды Ябалак», «Мактанчык Чыпчык бел?н Тыйнак Сыерчык», «Песил?р ??м к?сел?р», «Тырышлык — зурлык, ялкаулык — хурлык» — шундыйлардан.
    Бу ?киятл?р балаларга а?лаешлы й?герек телд? язылуы бел?н д?, т?рбияви ???мияте бел?н д? шул вакытларда ук игътибарны ??леп итк?нн?р ??м яратып укылганнар. Тизд?н аларны аерым китап итеп чыгару ??м рус телен? т?р?ем? ит? м?сь?л?се к?т?релг?н. Бу хакта шул елларда Татарстан китап н?шриятында яшьл?р-балалар редакциясе м?дире булып эшл?г?н, со?ыннан т?нкыйтьче ??м ?д?бият галиме булып танылган Х?с?н Х?йри ?зене? ист?лекл?ренд? болай язды: «…Ни?аять, ?киятл?р ?ыентыгын чыгару кир?клеге туды. Бу т?къдимне без хуплап каршы алдык. «Ана ?киятл?ре»не? татарча китап булып чыгуын к?теп тормыйча, бер ?к вакытта русчага т?р?ем? ит?рг? бирдек. Рус телен? т?р?ем?не, чын к??елд?н бирелеп, Александр Бендецкий эшл?де. Шулай итеп, Алишны? и? атаклы, х?зер инде к?п тапкырлар басылган, укучылар арасында ки? танылган «Ана ?киятл?ре» китабы ике телд? бер ?к вакытта (1940-1941 елларда) д?ньяга чыкты. Русчасы х?тта алдарак та басылган иде…»
    Шунысын да ?йтерг? кир?к: бу китапта 1938 елда язылган «Сертотмас ?рд?к» ?кияте д? бирелг?н ??м «Ана ?киятл?ре» циклына кереп китк?н (русчасы — Александр Бендецкий т?р?ем?сенд?).
    Баласын ??рьяктан т?рбияле итеп к?рерг? тел?г?н ана исеменн?н с?йл?телг?н бу ?киятл?р ?нил?р ?чен д?, н?нил?р ?чен д? кыймм?тле б?л?к булды. ?киятл?ре аша автор балаларны табигать ??м тормыш-к?нк?реш шартлары бел?н таныштыра, кечкен?д?н ?к бала характерында у?ай сыйфатлар формалаштыру бурычын куеп, аларны т?рле матур гад?тл?рг?, хезм?тк? ?йр?т?, ата-аналарны ??м олыларны х?рм?т ит?, гаделлек, намуслылык, батырлык, тыйнаклык ??м башка к?рк?м сыйфатлар т?рбияли.
    К?ренекле язучы ??м т?нкыйтьче Гази ага Кашшаф, Алиш ?киятл?рене? ??рберсен «эн?е б?ртекл?ре»н? ти?л?п, 50 нче елларда ук аларга югары б?я биреп язган иде: «…Абдулла Алиш та т?землелек бел?н баласына т?рбия бир?че ана кебек, баланы? рухын сафландыра, к??елен нурландыра торган фикерл?рне ?кият телен? салып бир?. Аны? «Ана ?киятл?ре» сериясен? керг?н ?с?рл?ре шундый изге максат бел?н язылганнар.
    «Ана ?киятл?ре» га??п ки? программаны эчен? алырга тиеш иде. Язучы ?ле шул юлда ил?амланып эшли иде…» (А.Алиш. «Сайланма ?с?рл?р» китабына язылган кереш м?кал?д?н. 1957.)
    ?мма д??ш?тле сугыш Абдулла Алишны? и?ат планнарын ?з?. 1941 елны? июленд? ул Б?ек Ватан сугышына кит?. Шул ук елны? октябрь аеннан башлап, аннан хатлар туктала, Алиш х?б?рсез югала. Бернич? еллар буе аны? язмышы билгесез кала. Сугыш бетеп, «д?нья тынып калгач» кына, аны? язмышы ачыклана. Газаплы ?сирлек шартларында да ул дошман алдында тез ч?км?г?н, к?р?шчел?р сафында булган, тир?н лирик кичерешл?р бел?н сугарылган шигырьл?р и?ат ит?рг? д? ?зенд? рухи к?ч тапкан. Со?гы сулышына кад?р газиз халкына ??м Ватанына тугрылык саклап, к?р?шт?ш ипт?шл?ре бел?н берг?, илебез азатлыгы ?чен гомерен бирг?н…
    Сугышка кад?р балаларга атап язган ?с?рл?ре ??м тоткынлыкта и?ат итк?н ялкынлы шигырьл?ре бел?н Абдулла Алиш б?ген д? халык к??еленд? яши. ?с?рл?ре кат-кат басыла, яратып укыла. Алар арасында т?рбияви ???мияте ягыннан «Ана ?киятл?ре» аерым урын тота.
    ?йтеп ?телг?нч?, бу ?киятл?р, китап булып тупланып, 1940-1941 елларда рус ??м татар телл?ренд? басылганнар. 1956 елда китапны? рус теленд? икенче басмасы д?нья к?р?. Шуннан бирле алар язучыны? «Сайланма ?с?рл?р»енд? ??м т?рле ?ыентыкларда басыла кил?л?р, кайберл?ре ?зл?ре ген? аерым бер китап булып та чыктылар: «Песил?р ??м к?сел?р», «Бал корты ??м Ш?пш?», «Мактанчык Чыпчык бел?н Тыйнак Сыерчык» ?.б.
    «Аерылганны аю ашар, б?ленг?нне б?ре ашар» ?кияте «Лошади» диг?н исемд? Г.К?римова т?р?ем?сенд? бирелде. «Куян кызы», «Мактанчык Чыпчык ??м Тыйнак Сыерчык» кебек ?киятл?рне д? камилр?к т?р?ем? ит?чел?р табылса, тагын да яхшы булыр иде…
    «Ана ?киятл?ре»не? А.Алиш ?зе т?зег?н беренче басмасыннан со? 60 елдан артык вакыт ?тк?ч чыгарылган бу китап татарча икенче басма буларак кабул ителер. Традиция буенча, бу ?киятл?р б?ген д? ике телд? ??м беренче басмада урнаштырылган т?ртипт? бирел?л?р.
    Илс?яр С?нкишева (интернеттан алынды)

    «Аерылганны аю ашар, б?ленг?нне б?ре ашар»

    К?з к?реме ?итм?слек, очына-кырыена чыгып бетм?слек бик зур бер болында к?кр?шеп ?л?нн?р ?ск?нн?р. Чалгы бел?н чабарлык булып ?лгерг?нн?р. Т?рле т?ст?ге матур ч?ч?кл?р анда хуш исл?р таратканнар. Кош-кортлар ?зл?рене? матур сайраулары бел?н болынны я?гыратканнар.
    Мен? шундый матур болында ат к?т?е й?рг?н. Дугадай муенлы, стакан тояклы аргамаклар болын ?л?нен ашаганнар. Туйганчы салкын чишм? суын эчк?нн?р.
    Бу атларны? к?т?чел?ре булмаган. Бары тик ?з араларыннан и? сылу, и? й?герек, и? ?итез ?ир?н Кашка гына к?т?че хезм?тен ?ти ик?н. Ул, муенындагы кы?гыравын шалтыратып, башкаларны ?з артыннан иярт?, барысын берг? туплап й?рт? ик?н.
    ?ир?н Кашка берк?нне бик арган, кичен йокысы калган булган. Ул, ятып, бераз х?л ?ыйнарга, йоклап алырга уйлаган. Ипт?шл?рене? барысын берг? ?ыйган да ?йтк?н:
    — Аерылсагыз, айга ?итм?ссез, б?ленс?гез, б?ген бет?рсез, берг? й?рс?гез, р?х?т к?н ит?рсез, — диг?н.
    Атлар башта гел берг? й?рг?нн?р. Р?х?т к?н к?рг?нн?р. Кичк? таба бернич?се бик начар итк?н: к?т?д?н аерылып китк?н. Алар ?ир?н Кашканы? с?зен онытканнар, аны? файдалы ки??шен тотмаганнар.
    Аерылып китк?нн?р килб?тсез бер аюга очраганнар, куркуларыннан ?ушсыз була язганнар, тиз ген? кайту юлына борылганнар. Л?кин аю алар артыннан калмаган. ?й куган, ?й куган, х?ер, тота алмаган. ?й й?герг?нн?р, ?й й?герг?нн?р атлар. Юлларында тау очраган — й?гереп менг?нн?р, урман очраган — аркылып чыкканнар, чокырдан сикерерг? уйлаганнар — булдыра алмаганнар. Тир?н чокыр эчен? егылганнар. Аякларын сындырганнар.
    Тагын ?чесе к?т?д?н б?ленеп китк?н булган. К?п ?тм?г?н, алар да ?ир?н Кашканы? туры с?зл?рен исл?рен? т?шерг?нн?р, ?зл?рене? б?ленеп кит?л?рен? ?кенг?нн?р, л?кин инде со? булган. Каршыларына, тешл?рен шыкырдатып, к?зл?рен акайтып, бер соры б?ре килеп чыккан. Алар, бу явыз дошманны к?рг?ч, каушап калганнар, ?зл?рен-?зл?ре белештерми ярсып, кайсы кая таралганнар. Б?ре шунда ук бер атны? бугазына ябышкан, буып алган, егып та салган, авызын ялый-ялый ашый калган. Башкалары ?й й?герг?нн?р, ?й й?герг?нн?р. Й?гер?-й?гер?, к?т?не узып китк?н булганнар. ?ир?н Кашка муенындагы кы?гырауны? матур шалтыравын ишетк?нн?р ??м туп-туры шунда карап китк?нн?р.
    Барысы да ?ир?н Кашкага ?з башларыннан ?тк?н х?лл?рне с?йл?п бирг?нн?р, аны? туры с?зен тотмауларына бик ?кенг?нн?р. ? ?ир?н Кашка башын чайкаган, кы?гыравын к?чле итеп бер шалтыраткан — к?т? берг? ?ыелган, тагын бер шалтыраткан да с?йл?рг? тотынган:
    — К?рдегезме с?земне? д?реслеген: аерылганнар аюдан ?ркеп ??лак булдылар, б?ленг?нн?р б?рег? очрадылар, — диг?н д? кы?гыравын ?ченче м?рт?б? шалтыраткан ??м барлык аргамакларны болынга тараткан.
    1940

    «Лошади»

    На широком лугу пасся табун лошадей.
    Привольно было лошадям на этом лугу, досыта наедались они сочной травы, вдоволь пили чистой родниковой воды.
    Лошади были красивы и резвы: шеи у них выгнуты дугой, ноги стройные, сильные.
    Пастуха при табуне не было. Самая умная и быстроногая лошадь с белой звездочкой на лбу — Рыжая — была у них за вожака. Зазвенит колокольчик на шее Рыжей — и спешат лошади к ней.
    Как-то раз устала Рыжая, захотелось ей отдохнуть. Собрала она всех лошадей и сказала:
    — Если не будете вместе пастись, разбредетесь кто куда — пропадете. Держитесь дружно, и все будет хорошо.
    Весь день ходили лошади табуном. Да вот к вечеру три лошади позабыли советы вожака. Отстали от табуна.
    Только подались в сторону, бредет навстречу медведь — огромный, страшный. Так испугались лошади, что поскакали, не разбирая дороги. Долго гнался за ними медведь. Доскакали они до глубокого оврага. Хотели перепрыгнуть — не хватило сил. Попадали они в овраг и переломали себе ноги.
    А к утру отстали от табуна еще три лошади. И им тоже пришлось вспомнить слова вожака. Скачут лошади, вдруг — серый волк. Не помня себя, разбежались они в разные стороны. Набросился волк на одну лошадь, схватил ее зубами за горло, повалил и загрыз. Остальные лошади побежали к табуну. Рассказали они все Рыжей и покаялись.
    Тряхнула Рыжая головой, зазвонил колокольчик, и весь табун собрался вокруг нее. И сказала Рыжая:
    — Теперь сами видите: правду я вам говорила.
    Снова тряхнула Рыжая головой — зазвонил колокольчик, и повела лошадей пастись на луг.

    «Сертотмас ?рд?к»

    Борын заманда башы б?рекле, аягы т?кле бер ?рд?к булган. Ул ?зе сайрый белм?с? д?, к?рг?н-белг?н кошына, хай-ванына-ерткычына, озак-озак итеп, я?а х?б?рл?р с?йл?рг? бик ярата ик?н. Тегел?р аны? с?зл?рен ты?лый-ты?лый арып бет?л?р й? б?тенл?й ты?ламый ташлап кит?л?р ик?н. «Ишетте?ме бер я?а х?б?р? Си?а гына сер итеп с?йлим», — дип башлап кит? торган булган ул с?зен.
    Берд?нбер к?нне Йорт ху?асы ?зене? этен ияртк?н, корыч балтасын билен? кыстырган да урманга китк?н. «?йд? юклыгымны бер??г? д? белдерм?с булыгыз!» — диг?н.
    «Ниг? белдерм?ск? кушты ик?н?» — дип, ?рд?к й?д?п чыккан, л?кин ни ?чен ик?нен ?ич т?шен? алмаган.
    Кош-кортлар ху?аларыннан башка бер кич кунганнар, берни булмаган. «Икенче к?нне д? кайтмас бу», — дип, алар Ху?аны чакырып кайтырга бер?рсен ?иб?рерг? булганнар. «Син очасы? да, син й?з?се? д?, син й?гер?се? д?, син бар!» — диг?нн?р алар ?рд?кк?. «Л?кин бер?к нишл?п й?р?е?не бер??г? д? белгерт?се булма!» — диг?нн?р. ?рд?к к?нг?н: «Ярар, сезне? хакыгыз ?чен ген? барсам барырмын инде», — диг?н.
    Ирт? торгач та, ?рд?к уйлап-нитеп тормаган, тамагын туйдырган да юлга чыккан. Башта ул канатларын кагып очкан, оча-оча, бер елгага барып т?шк?н. Ишк?кл?ре-т?пил?ре ?зенд? булганга аптырамаган, й?зеп т? китк?н. Елга буйлап озак й?зг?ч, корыга чыгып, т?пи-т?пи д? й?герг?н…
    Бара-бара куе бер урманга барып ?итк?н. Т?рле т?мле ?ил?кл?р, симез б???кл?р ашый-ашый, урманга кереп т? китк?н.
    ?рд?к к?б?л?к куып й?рг?нд?, аны? каршысына бер Керпе килеп чыккан ??м а?а с?з д? кушкан:
    — Кая барасы? болай? — диг?н.
    ?рд?кк? инде шул гына кир?к т? ик?н. Юл буе бер?? д? очрамаганга, бер?? бел?н д? ??елеп с?йл?шерг? туры килм?г?нг?, аны? бик эче пошкан булган, ипт?шл?рене? ?йтк?нн?рен д? оныткан, с?з артыннан с?зне тез?рг? тотынган:
    — Урманда утын кис?че Ху?абызны эзлим. ?итм?с?, этебез д? а?а ияреп китк?н иде. Х?зер йорт-?ирне саклаучы бер?? д? юк. Аларны чакырып кайтырга ипт?шл?рем мине ?иб?рдел?р, — диг?н.
    —  Сине? ?е? еракмы со?? — диг?н Керпе. — Анда симез тычканнар, усал еланнар юкмы? — дип сораган. Аны? ?з х?ле х?л, бик нык ашыйсы кил? ик?н.
    —  Мен? шушы сукмак безне? ?йг? туп-туры алып бара, бер кешег? д? ?йтм?, кара! — диг?н ?рд?к. ?йл?ренд? еланнарны? б?тенл?й юклыгын, тычканнарга к?н бирм??че м?чене? шуклыгын да с?йл?п бирг?н.
    —  Мин инде андый усалларны? берсе д? т?гел, сине? серл?ре?не белс?м д?, каян кил?е?не к?рс?м д?, си?а зарарлы эш эшл?м?м. Шулай да син саграк бул. Очраган бер??г? серл?ре?не с?йл?м?. Сере? эче?д? торса, йорты? тыныч булыр, ?имерелм?слек нык булыр, — диг?н Керпене? бу акыллы ки??шен? ?рд?к ?ич колак салмаган, ашыга-ашыга, урман эчен?р?к атлаган.
    Бара-бара ?рд?кк? озын колаклы бер Куян очраган ??м ул да а?ардан сораган:
    — ?й, б?рекле ?рд?к, к?зге т?сле матур, кыр т?сле зур к?л булганда, ни эшл?п урманда буталып й?рисе??
    —  Ху?абыз бел?н этебез урманга утын кис?рг? китк?нн?р иде, ?ебез ялгыз калды, — диг?н ?рд?к, Керпег? с?йл?г?нне мо?а да с?йл?п бирг?н.
    Куян, эченн?н ген?: «Алай булгач, ху?аны? алмагачларын кимерерг? барырга бик ?айлы вакыт ик?н», — диг?н. ?рд?кт?н ?йл?рене? кайдалыгын сорашкан, теге юл?р мо?а да серен ачкан.
    —  Ху?а?ны к?рг?нем юк, — диг?н д? Куян куаклык эчен? кереп югалган.
    ?рд?к тагын алга китк?н. Бара-бара бер аланлыкка барып ?итк?н. Анда бер зур соры Аю мышный-мышный йоклап ята ик?н. ?рд?к аны да уяткан. Керпе бел?н Куянга с?йл?г?н с?зл?рне а?а да с?йл?п бирг?н. С?з ахырында Аюдан сораган:
    —  Эт ияртк?н, кулына балта тоткан кешене к?рм?де?ме? Аю:
    —  К?рм?дем, — дип ?авап бирг?н. ?рд?кне? кайгысын уртаклашкандай булып кыланган: — Урман эчен?р?к керс??, ?ичшиксез, табарсы?, — дип, юл ?йр?теп ?иб?рг?н. ? ?зе эченн?н ген?: «Ху?аны? умартасын ватып, бал ашап кайтырга бик ?айлы вакыт ик?н», — дип, ашыга-ашыга китеп т? барган.
    ?рд?к ?аман Ху?аны эзл?вен д?вам иттерг?н. Аны? саен урманны? эчен?р?к кер? барган. Бара торгач, аны? каршына Б?ре килеп чыккан ??м а?а с?з кушкан:
    —  ?й, б?рекле баш, шушындый куе урманда япа-ялгызы? гына курыкмыйча, батырланып, ничек й?рисе?? — диг?н.
    Теге д? ?зене? ник й?р?ен с?йл?п бирг?н. Ху?аны? ?йд? юклыгын, этне? д? аны? бел?н берг? ияреп кит?ен Б?рег? д? ?йтк?н. Усал Б?ре тешл?рен шыкырдаткан, ?з-?зен?: «Бо-ларны? сарыкларын ашап кайтырга бик ?айлы чак ик?н», — диг?н, ? ?рд?кк?: «Андый кешене к?рг?нем юк», — диг?н д? куаклар арасына кереп югалган.
    ?рд?к ?аман туктамаган. Ху?асын эзл??не ?аман д?вам итк?н. К?рг?н бер коштан, т?рле ерткычтан, х?тта н?ни б???кл?рд?н д? бу турыда сорашып бара ик?н.
    Бара-бара аны? каршысына к?лт?д?й койрыклы бер Т?лке килеп чыккан. Теге д?, ахмак бит, мо?а да с?з кушкан:
    —  Багалмакай, матур апакай, минем Ху?амны к?рм?де?ме? — диг?н. — Янында эте, кулында балтасы бар иде, — дип ?ст?г?н. Ху?асыз ??м этсез ?йд?ге хайваннарны? тынычсызлануларын, алардан башка куркуларын да с?йл?п бирг?н.
    —  Чиб?рл?рне? чиб?ре, г????рл?рне? г????ре, к?рдем мин аны! — диг?н Т?лке. — Янында к?кре койрыклы эте д?, биленд? корыч балтасы да бар иде, — дип ?ст?г?н. ?рд?кне ?зе бел?н ияртеп китк?н. Алар бик озак барганнар ??м куак бел?н капланган елга буена килеп туктаганнар. Шунда Т?лкене? оясы янында балалары уйнап й?рил?р ик?н.
    Алар:
    —  ?ни, безг? азык алып кайтты?мы? — дип, аны? тир?-юнен сырып алганнар, ? ул, авызын ерган килеш, ?рд?кк? к?рс?тк?н…
    —  Мен?, б?бк?л?рем, сезг? т?мле ?рд?к ите, — диг?н ??м шул минут ?рд?кне буып, балаларына б?леп т? бирг?н. «?рд?к ите бигр?к т?мле була ик?н!» — дип, алар, авызларын ялый-ялый, аны ашап та ташлаганнар, л?кин туймаганнар, аналарыннан тагын да сораганнар.
    — Х?зер, б?бк?л?рем, авылга барам, берьюлы бернич? ?рд?к алып кайтам, — диг?н Т?лке. Балаларын калдырып, авылга китк?н.
    Бер Сертотмас ?рд?к аркасында бу ху?алык т?мам туздырылган булыр иде, л?кин Ху?а уяу кеше булган, дошманнарына каршы ??р ?ирд? кирт? куйган. Куян р?ш?тк? арасыннан ?т? алмаган, кире борылган. Аю б?р??ге базына т?шк?н. Б?рег? д? сарыклар эл?км?г?н, ху?алык абзарына ул б?тенл?й кер? алмаган. Т?лке х?йл?к?р булса да, сыза алмый калган, ?рд?к ите ашыйм диг?нд? ген?, капкынга эл?кк?н, ? Ху?а кайткач инде аны? кир?ген бирг?н… «Тагын бернич?не тоткач, толып тектерермен», — диг?н. ??м тиресен амбарга киптерерг? элг?н.
    Хайваннар эшне? нид?леген Ху?ага с?йл?п бирг?нн?р. Сер-тотмасны шундый зур эшк? кушуларына алар да бик нык ?кенг?нн?р.
    1938

    «Болтливая Утка»

    Близко ли, далеко ли жил-был Охотник. Была у него собака Белый Коготь, меткое ружье и много домашних зверей и птиц. Среди них заметно выделялась утка с хохолком на голове, по прозвищу Болтливая Утка.
    Встретит Утка Горластого Петуха, или Бородатого Козла, или Курицу Куда-Куда, или Кота Цап-Царап и ну болтать! Те, бывало, слушают, слушают, да так и уйдут, не дослушав до конца.
    — Знаешь новость? Тебе одному скажу по секрету… — так всегда начинала свой рассказ Болтливая Утка.
    Однажды Охотник перекинул через плечо ружье, через другое — охотничью сумку. Потом созвал всех зверей и птиц и сказал:
    —  Я ухожу на охоту. Белый Коготь со мной пойдет. Смотрите никому не говорите, что меня с Белым Когтем дома нет.
    Звери и птицы остались одни. Ну и страшно же им было ночью! Все казалось, что кто-то крадется к ним во двор. Однако ночь прошла — ничего не случилось.
    И день прошел. Не возвратился Охотник. На закате солнца звери и птицы собрались на совет. Что делать, если Охотник и вторую и третью ночь не будет ночевать дома?
    —  Надо идти за Охотником, — сказал Горластый Петух.
    —  Да, надо идти за Охотником, — согласились все.
    Но кто пойдет? Подумали, подумали, решили послать Болтливую Утку: она и по земле ходит, и по воздуху летает, и по воде плавает — лапки у нее как вёсла.
    —  Ты ступай за Охотником, — сказали Болтливой Утке товарищи. — Только по дороге никому ничего не рассказывай.
    — Так уж и быть. Завтра пойду, — прокрякала Болтливая Утка, зевнула и спать легла.
    Ранним утром Утка встала, позавтракала и отправилась в путь. Сначала она долго летела, широко размахивая крыльями. Летела, летела, прилетела к реке. Села на воду и поплыла. Плыла, плыла, приплыла к берегу. Вышла на берег, отряхнулась, пошла пешком. Шла, шла, пришла к лесной опушке. А у опушки ягоды спелой — видимо-невидимо. В траве букашки разные. Наелась Болтливая Утка спелых ягод да жирных букашек, отдохнула и пошла в лес.
    Лес густой, темный. Идет Болтливая Утка, покрякивает. Навстречу — Колючий Еж.
    —  Куда путь держишь? — спросил Еж.
    А Болтливой Утке так захотелось поговорить! Совсем забыла она, что наказывали товарищи.
    —  Тебе одному скажу по секрету, — ответила Болтливая Утка. — Я ищу своего хозяина — Охотника. Он ушел на охоту и не возвращается. Собака наша, Белый Коготь, тоже с ним. Некому теперь сторожить наш дом. Вот мои товарищи и послали меня разыскать Охотника.
    —  А далеко отсюда ваш дом? — спросил Колючий Еж. — Водятся ли у вас жирные мыши?
    —  Да вот эта тропинка ведет прямехонько к нашему дому, — ответила Болтливая Утка. — Только смотри никому не говори.
    Потом Болтливая Утка сказала Колючему Ежу, что мыши у них жирные и охотится за ними Кот Цап-Царап.
    Когда Болтливая Утка собралась уходить, Колючий Еж дал ей совет: он был добрый, хотя и колючий.
    —  Я не разбойник. Зла тебе не причиню. Но скажу: будь осторожна, каждому встречному своей тайны не выдавай. Тогда в вашем доме будет спокойно.
    Но Болтливая Утка не послушалась умного совета. Пошла она дальше. Шла, шла, навстречу — Заяц Длинные Уши. Заяц спросил:
    —  Эй, ты, Хохлатка. Ты, наверное, живешь на глубоком тихом озере? Зачем же ты пришла в этот темный лес?
    —  Тебе одному скажу по секрету, — отвечала Болтливая Утка. — И хозяин Охотник, и собака Белый Коготь ушли на охоту. Дом наш остался без присмотра.
    И Утка пересказала Зайцу все, что говорила Колючему Ежу.
    «Ага, — подумал Заяц Длинные Уши, — раз хозяина нет, самое удобное время огрызть кору у молодых яблонь». Он спросил у Болтливой Утки, где дом Охотника. Когда та, глупая, все разболтала, Заяц сказал:
    —  Не встречал я твоего хозяина. И шмыгнул в кусты.
    А Болтливая Утка пошла дальше. Шла, шла, вышла на лужайку. Смотрит: посреди лужайки спит, развалившись и громко храпя, большой Косолапый Медведь.
    Болтливая Утка разбудила Медведя и тут же все ему рассказала. Потом спросила:
    —  Не встречал ли здесь человека с ружьем и собакой?
    —  Не встречал. Наверное, он там, в чаще, — прорычал Медведь таким голосом, словно ему жалко было Болтливую Утку, а сам подумал: «Хозяина нет, самое удобное время полакомиться медом у него на пчельнике». И торопливо заковылял прочь.
    Болтливая Утка все искала охотника, все глубже уходила в лес. Наконец, зашла в самую чащу. И вдруг перед ней — Серый Волк.
    —  Эй, Хохлатка, — крикнул он. — Как это ты ходишь в таком дремучем лесу одна?
    Не испугалась Утка Серого Волка и все ему разболтала. Злой Серый Волк щелкнул зубами и подумал: «Самое удобное время унести у Охотника овцу». А Утке сказал:
    —  Не встречал я твоего хозяина. И скрылся между деревьями.
    Пошла Болтливая Утка дальше. Дорогой ей попадались дикие звери, быстрые птицы, маленькие букашки. Всем рассказывала Болтливая Утка свою тайну. Шла, шла — навстречу Хитрая Лиса с пушистым хвостом. Утка и с Лисой заговорила:
    —  Нарядная тетушка, не встречала ли ты моего хозяина? При нем собака Белый Коготь и ружье. Без хозяина и собаки у нас дома неспокойно.
    —  Как же, видела, — тонким голоском ответила Хитрая Лиса и повела за собой Болтливую Утку. Долго пробирались они по темному лесу, наконец пришли к глубокому оврагу, густо заросшему кустарником. Там была лисья нора. Возле норы играли маленькие лисята. Они мигом окружили мать.
    —  Мама, мама, что ты принесла нам поесть? А Хитрая Лиса говорит:
    —  Вот вам, детки, утятинка.
    Лисята набросились на Болтливую Утку и съели ее. Съели — не наелись. Еще просят.
    Хитрая Лиса подумала: «Охотника дома нет. Пойду всех его кур переловлю». И говорит лисятам:
    —  Сейчас, детки, схожу, еще принесу. А лисята пищат:
    —  Неси побольше!
    И опять стали гоняться друг за другом и кувыркаться.
    Вот так из-за одной Болтливой Утки чуть не пропал весь дом Охотника. Но Охотник был умный. Он хорошо устроил свое хозяйство. Заяц Длинные Уши не смог погрызть яблонь — сад Охотник обнес высоким забором. Косолапый Медведь не полакомился медом, потому что Охотник выкопал вокруг пчельника глубокую канаву. Медведь даже чуть не свалился в нее. И Серый Волк не пролез в овчарню — овец защитила крепкая дверь. А Лиса хоть и была хитрой, но попалась в капкан.
    Скоро вернулись Охотник и Белый Коготь. Охотник увидел Лису в капкане и сказал:
    — Еще несколько таких поймаю — сошью себе к зиме лисью шубу.
    Бородатый Козел, Кот Цап-Царап, Курица Куда-Куда, Горластый Петух рассказали Охотнику обо всем и очень жалели, что послали за ним Болтливую Утку.

    «Тырышлык — зурлык, ялкаулык — хурлык»

    Ч?ч?кл?р башлыгы бик зур ярыш ?тк?рерг? булган. Шул турыда т?рле якка х?б?р д? салган:
    —  Кем д? кем бал салырга яхшы савыт х?зерл?с?, ул савытта бал бер д? бозылмаса, ?чем?с?, барлык ч?ч?кт?ге балны шу?а бир?ч?кмен, — диг?н.
    Б???кл?р к?нне-т?нне белм?г?нн?р, бар да тырышып савыт эшл?г?нн?р.
    К?п т? ?тм?г?н, б???кл?р т?рле яктан очып килг?нн?р. Бар да ?зл?ре эшл?г?н савытларны Ч?ч?к башлыгына китерг?нн?р.
    —  Мен? диг?н савыт, балны кара салып, — диг?нн?р. Ч?ч?кл?р башлыгы барысын да борып ?иб?рг?н:
    — Ашыккансыз, ашыккансыз, бик начар ясагансыз. Мондый савытлар ми?а кир?кми. Шу?а к?р? бал да сезг? эл?кми, — диг?н.
    Ш?пш? бел?н Бал корты и? со?гылар булып эшк? керешк?нн?р, беренчелекне алырга ?мет итк?нн?р.
    Бал корты к?не буе бертуктамый эшли д? эшли ик?н: ерак-ерак ?ирл?рг? очып бара, аллы-г?лле ч?ч?кл?рд?н бал суырып ала, аны алып кайтып, ?зе х?зерл?г?н матур к?з?н?кл?рг? сала ик?н.
    Ш?пш? д? ч?ч?кл?рд?н бал ?ыйган. Л?кин ул бик-бик ялкау булган. Ирт?н ?зр?к кен? эшли ик?н д?, кояш кыздыра башлагач, оясына кереп йоклый ик?н.
    К?нн?рне? беренд? Ш?пш? Бал кортына очраган ??м аны, ?зелеп-?зелеп, кунакка чакырган:
    —  Кил ?ле, кил, мин ?зерл?г?н бал савытын да к?реп кит?рсе?, кайбер ?ирл?рен т?з?тк?лисе бардыр, бераз ярд?м д? ит?рсе?, — диг?н.
    —  Ярый, — диг?н Бал корты, — барсам барырмын, л?кин б?ген ми?а кереп чыгыйк, бераз к??ел ачып утырыйк, — дип, Ш?пш?не ?з ?ен? алып китк?н ??м бик ш?пл?п кунак итк?н.
    Ш?пш? Бал корты эшл?г?н савытны кат-кат караган ??м аны бик-бик мактаган:
    —  Осталарны? да остасы -ик?нсе?, мондый ш?п савытны ничек ясый алды?? — диг?н.
    —  Серемне ?йтс?м ?йтим, дус кеше бит, си?а белгертим инде, — диг?н Бал корты. — К?не-т?не тырышып эшл?г?ч, б?генг? эш торып торсын, ял итим ?ле дим?г?ч, бар авырлыкларны да ?и?еп була ик?н, — диг?н.
    К?нн?р ?тк?н д? ?тк?н. Бал кортыны? Ш?пш?г? кунакка барыр вакыты да килеп ?итк?н.
    Эшт?н кайтышлый, Бал корты Ш?пш?не? ?ен? керг?н, дустыны? х?лен белг?н:
    — Ис?нме, Ш?пш? дус, эшт?н со? ятып, бераз ял ит?се?ме? ?лл? юкса авырып торасы?мы? Бал савытларын илтер к?н д? ?ит? бит, бик тырышып ?зерл?ник, — диг?н.
    Ш?пш? чалкан яткан, к?зл?рен акайткан. Аякларын югары сузган, мыекларын т?б?н салындырган. Ул:
    —  С?ламе?не д? алыр х?лем юк, дустым, — ди ик?н.
    Кунакны сыйларлык т?гел, туйганчы ?зе ашарлык та балы юк ик?н. Ярты к?н бал ?ыйса, шунда ук аны ашап бетер? д? барган. Башын шундый ялкаулыкка салган. Шу?а к?р? бал савытын да эшли алмаган.
    Ярыш к?не килеп ?итк?н.
    Бал корты балавыздан эшл?нг?н матур к?з?н?кле бал савытын к?т?реп очып китк?н. Ш?пш? д? ?зене? аннан-моннан эшл?нг?н к?р?зен алып килг?н.
    Ч?ч?кл?р башлыгы к?р?зл?рг? бал салып караган. Ш?пш? к?р?зенд? бал тормаган, ? Бал кортыны? к?р?зенн?н акмаган.
    —  Тырышканнар, к?п к?ч куйганнар, мен? диг?н к?р?з эшл?п чыгарганнар. Шу?а к?р? тел?с? нинди ч?ч?кт?н тел?с? никад?р бал ?ыярга бал кортларына р?хс?т бир?м, — диг?н Ч?ч?кл?р башлыгы.
    Шул к?нн?н башлап, бал кортлары ч?ч?кл?рд?н бал ташый башлаганнар, ? ш?пш?л?р ялкаулыклары аркасында хурлыкка калганнар.
    1939

    «Пчела и Оса»

    Когда-то Повелитель Цветов бросил во все страны клич:
    —  Кто изготовит лучший сосуд для хранения меда, тому в награду позволю собирать мед со всех моих цветов.
    Все насекомые взялись за работу. Каждому хотелось получить обещанную награду.
    Скоро насекомые явились к Повелителю Цветов с готовыми сосудами. Каждый говорил:
    —  Повелитель! Вот хороший сосуд. Попробуй положи в него мед.
    Повелитель Цветов испробовал все сосуды и сказал:
    —  Я вижу, вы поторопились, идите обратно. Ваши сосуды не годятся. Назначаю вам новый срок.
    Пчела и Оса тоже хотели получить награду. Трудолюбивая Пчела работала и днем и ночью. А ленивая Оса утром немного повозится, а чуть солнышко пригреет — и на отдых, ее уже ко сну клонит.
    Повстречались как-то Оса с Пчелой.
    —  Приходи ко мне в гости, сестрица Пчела, — сказала Оса. — Посмотри мою работу. Наверное, кое-что нужно исправить — ты поможешь мне.
    —  Так и быть, — говорит Пчела, — приду. А сегодня ты приходи ко мне в гости, буду ждать тебя.
    Пчела угостила Осу на славу. Оса все смотрела на сосуд Пчелы и похваливала:
    — Ты лучшая из мастериц! Как это ты сделала такой прекрасный сосуд?
    —  Мы с тобой подруги, — сказала Пчела, — и я открою тебе тайну. Чтобы сделать то, что задумала, надо трудиться не жалея сил, не откладывать дело на завтра. Я работала так, вот у меня и вышел хороший сосуд.
    Шли дни за днями. Настало время Пчеле пойти в гости к Осе.
    Сделала Пчела все, что надо, по хозяйству, нарядилась получше и полетела проведать Осу.
    Прилетела, а Оса лежит — ноги кверху, глаза закрыты, усики повисли.
    — Здравствуй, сестрица Оса, — сказала Пчела. — Отдыхаешь после работы или, может быть, захворала?
    — Ох, сестрица Пчела, чуть дышу, — пролепетала Оса слабым голосом.
    Ленивая Оса нарочно больной притворилась — нечем ей было угощать Пчелу. Сколько собрала утром меду, все съела. К вечеру самой есть нечего, не до гостей. Совсем разленилась Оса, и сосуд ее стоит недоделанный.
    Настал наконец срок, назначенный Повелителем Цветов. Прилетели к нему насекомые со своими сосудами. Прилетели и Пчела с Осой.
    Повелитель Цветов положил мед во все сосуды. Сосуд Осы не удержал меда, расклеился. А сосуд Пчелы очень понравился Повелителю Цветов. Он осмотрел его внимательно и сказал:
    —  Видно, что ты много потрудилась. Такой сосуд — самый лучший. Разрешаю пчелам со всех моих цветов собирать мед.
    С тех пор трудолюбивые пчелы со всех цветов собирают мед, живут хорошо, и все их уважают, а ленивые осы и теперь кое-как перебиваются.
    Д?вамы…

  7. 7
    Текст добавил: МиХаИлОв_ДеБиЛоВ

    Сочинение, посвященное 100-летию со дня рождения А. Алиша – автор Шайдуллина Эльяна, ученица 10 класса Никольской СОШ
    … К?р?ш бел?н тудык, к?р?ш бел?н
    Кер?без д?,ахры, каберг?.
    Язган ик?н со?гы сулышыбызны
    Илебез б?хете ?чен бирерг?. А.Алиш
    ??р якны? мактанырлык тарихи урыннары, горурланырлык ш?хесл?ре бар. Безне? изге Болгар ?ире д?, матур к?зл?р ?итк?ч, елны?-елында балалар язучысы, герой-язучы Абдулла Алишны иск? алу к?не уздыра. Алиш ??йк?ле янына килеп баш иял?р, ??йк?лне ч?ч?кл?рг? к?м?л?р. Кем ул Абдулла Алиш? Абдулла Алиш – минем якташым, яраткан язучым. Бу кеше минем ?чен бик кадерле ??м ?т? якын. А.Алиш 1908 елны? 15 сентябренд? Спас районыны? К?ек авылында туып ?ск?н. Алишев фамилиясен беренче булып Абдулла Алишны? ?тисе Габделбари й?рт? башлый. Алишны? ?тисе Габделбари Алишев, ?йл?нг?нн?н со?, т?п йортта яш?п кала, иген ч?ч?, терлек асрау h?м башка ху?алык эшл?ре бел?н ш?гыльл?н?. Алма – чия бакчасы ?стер?, умарталары бел?н тир?-юньд? дан тота. Габделбари Алишев ?зе укымышлы, русча да ярыйсы бел?, укыганнарын, д?нья х?лл?рен оста с?йли булган.Алишны? ?нисе Газиз? ?хм?тсафа кызы Шонталы авылында мулла гаил?сенд? туган. Бик яшьли ятим калып, ?лки районыны? Я?а Чаллы авылында ?тисене? энесе ?хм?тз?ки мулла т?рбиясенд? ?ск?н. Гыйлемле, изге к??елле, шигъри ?анлы, шигырь h?м б?етл?р чыгарырга h?в?с кеше булган.Бу тату гаил?д? бер-бер артлы балалар туа, л?кин озак яш?ми ?л? торалар.Бары тик бер кызлары -З?кир? ген? чирл?ми ?ск?н. Бервакыт Нурулла ?омга намазына килг?н картларга:”Габделбарины? балалары тормый,нигез иясе юк. ?йд?гез, а?а нигез иясе булырлык ир бала сорап дога кылыйк”, ди. Шулай итеп догалар укып, Алладан сорап алган ир бала д?ньяга аваз сала. Малайга Габдулла?ан дип исем кушалар.Габдулла ?с? т?шеп урамга чыгып й?ри башлагач, ат таптамасын, суга батып ?лм?сен, дип хафага т?ш?л?р. ?з ген? торса да, эзл?рг? чыгалар, бер д? к?зд?н югалтмыйлар. ? Габдулла малайлар бел?н су буйларында й?рерг? ярата. 8 яшенд? К?ект?н 15 чакрым ераклыктагы Ямбакты авылы м?др?с?сен? укырга бирг?нн?р. Габдулла К?ект?н Ямбактыга, буе кечкен? булганга, фанер чемоданын к?т?р? алмый, ?стер?п чыга булган. Габдуллаларны? ?йл?рен? h?рвакыт газета-журналлар килеп торган: “Кояш, “Йолдыз” газеталары, “Яшен”, “Ялт-йолт” журналлары. Ямбакты м?др?с?сенд? Габдулла халык и?аты бел?н мавыгып кит?, ?ыр, табышмак, м?каль h?м такмакларны бер д?фт?рг? язып бара. ?д?бият бел?н мавыгуы аны? кил?ч?кт? язучы булып кит?ен? с?б?пче була. Егерменче еллар ахырында ул яшьл?р ?чен чыга торган басмаларга язып тора, 1933 елдан башлап журналист булып кит?. А.Алиш республикада пионерлар х?р?к?тен ?стер?г? аеруча зур игътибар бир?, ?зе д? б?тен эшл?рд? актив катнаша. Балалар ?чен к?п яза ??м тиз арада популярлык казана. ?ле б?ген д? аны? ?с?рл?ре ?зене? актуальлеген югалтмаган, ??р ?с?ре яшь укучыларны яхшыны яманнан аерырга, т?ртипле, ?д?пле булырга ?йр?т?. “Нечк?бил”, “Ялкаулык – хурлык, тырышлык – зурлык”, “Аерылганны аю ашар, б?ленг?нне б?ре ашар”, “Чуар тавык”, “Каз бел?н аккош”, “Сертотмас ?рд?к” ?с?рл?рен кем ген? укымаган да, кем ген? сокланмаган! Абдулла Алишны? Б?ек Ватан сугышына кад?рге и?аты ч?ч?к аткан чорына туры кил?. 1941 елда Абдулла Алиш cугышка кит?. А?арга ?сирлек газапларын к?п татырга туры кил?. Абдулла Алишны? ?стенд? иске шинель, башында олырак пилотка, аркасында поход капчыгы. Кара каш астындагы к?зл?ре эчк? баткан, уйчан, ?итди карыйлар. Й?зен куе кара сакал-мыек баскан. Сабыр, ?итди с?йл?ш?е, авыр минутларда юата бел?е h?м файдалы ки??шл?ре ?чен аны башка ?сирл?р да яраткан. Муса ??лил бел?н и?г?-и? торып, фашизмга каршы аяусыз к?р?ш алып барган унбер кеше арасында Абдулла Алиш аерым урын бил?п тора. Аны ??лилчел?р “Мусаны? у? канаты” дип й?ртк?нн?р, Мусаны? к?пт?нге дусты, ышанычлы, нык ихтыярлы кеше буларак та ихтирам итк?нн?р. ??лилчел?р легион, х?рби ?сирл?р лагерьлары бел?н тыгыз элемт? тотканнар. Берлинга к?чл?п куып китерелг?н кешел?р арасында листовкалар таратканнар, легионда кораллы восстание к?т?рерг? ?зерлек эше алып барганнар. Яшерен оешмачылар артыннан к?з?т? к?ч?я. Тизд?н аларны кулга алалар. Кызганыч, якташыбыз Алишны? гомере кыска була – 36 яшь т? тулып ?итм?г?н : Муса ??лил ??м башка к?р?шт?шл?ре бел?н берг? аны? башын кис?л?р. “Татарлар елмаеп, батырларча ?лдел?р”, – дип иск? алалар ис?н калган ?сирл?р.
    “?йтс?л?р д?: алтын сарайда тор син,
    Л?кин иле? ирексез калсын, дип,
    ?йтер идем: мине зинданга сал,
    Ф?кать илем ирекле булсын, дип”
    (“?зем турында ?ыр”.А.Алиш.)
    Алишны? ?сирлект? 2-3 блокнотында ?киятл?ре h?м башка язмалары булган. “Сагынам илемне” , “Акчарлак”, “Ирк?м хаты”, “Ябык тавык” диг?н хик?ял?ре, “Сандугач” исемле н?сере”, “Керпе бел?н елан” дип аталган ?киятл?ре, “Кечкен? тоткын” пьесасы, “Ана ?киятл?ре” лагерьда язылган. Алишны? т?рм?д? язылган 15 л?п шигыре ?зе ?лг?нн?н со? безг? кайтты. Алар туган илебезг? м?х?бб?т хисе бел?н сугарылган. Инде к?п еллар ?тс? д?, халкыбыз язучы турында онытмый ??р ел саен аны? туган к?нен? берг? ?ыелып шигырьл?рен укыйлар, и?аты турында с?йл?ш?л?р, ?зен сагынып иск? алалар. Алиш ?зе кайтып, ?ыелган кунакларга, туганнарына, якташларына карап с?енеп торган кебек була. Мин д? с?ен?м сине? ?чен, ?киятче бабай! ?с?рл?ре?не буыннан-буынга таратырга, батырлыгы? турында с?йл?рг? в?гъд? ит?м.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *