Сочинение по чувашскому языку на тему манан йыта

0 вариантов

  1. Тавтапуc
    сана, педагогaм! 18:24
    26.01.2010
    “Ял
    пурнace”
    З.
    Михайлова
    Ceр
    cинче cын алли тeкeнмен ec cук та пулe.
    Кашни ecех юратса, чунтан парaнса
    пурнacласан пирeн пурнac аталанса cеc
    пымалла. Ахальтен мар чaвашсем: “Ec
    — пурнac илемe”, — теcce. Пурнac чaннипех
    те чаплa пултaр тесессeн пур cыннaн та
    хaйне килeшекен пeр-пeр ecе суйласа
    илмелле. Суйласа илни cеc cителeксeр —
    cав ecре кaмaлтан тaрaшмалла, cитeнyсем
    тумалла, хaв телейне тупмалла.
    “Ec
    пурнac тытать, ec телей кyрет”, — тенe
    ваттисем. Паллах, кашни cыннaн хaйeн
    ece-хeлe, хaйeн савaнace, хaйeн телейe.
    Хaшe-пeрисем ашшe-амaшeн ecнех малалла
    туртаcce, теприсем тaванeсем сeннипе
    пeр-пeр ecе кeрешеcce, виcceмeшeсем cут
    cанталaк панине — таланта тeпе хураcce.
    Хaв юратнa ecе пeр кун хушшинче суйласа
    илме те май cук. Cапах пeр-пeр ecе
    кaмaлласси пeчeкренех палaрать вaл.
    Ceр
    cинчи мeн пур ecе cыннaн aста аллипе
    cивeч aс-хакaлe тaвать. Cав ecсене
    ceклекен cынсен профессийeсене шутласа
    кaларма та cук: агроном, летчик, caкaр
    пecерекен, eне сaвакан, юрa cыракан, ceр
    сухалакан, сутуca, сaвaca, пулaca,
    строитель…
    Паллах,
    пур професси те лайaх, пур професси те
    кирлe. Анчах та Турa пур cынна та пeр
    пек пултарулaх памасть cав. Пурне те
    артист пулма пyрмен, yнерce-художник
    пулма та… Йывacран каскаласа тeрлe
    илемлe эрешсем тума та, хитре кeпесем
    ceлеме те пурте пултараймаcce. Cавaнпа
    та cыннaн чун-чeринче хaш туртaм-сисeм
    ытларах вaй илет, cыннaн кaмaлe хaш ec
    патне ытларах сулaнать — cавна суйласа
    илет те.
    Учитель
    ece вара пархатарлa та сaваплa. Ача
    cуралсанах унaн пeрремeш вeрентекенe
    амaшe пулса тaрать. Хaй пепкине вaл
    утма, калаcма вeрентет, ecе хaнaхтарать,
    cут cанталaк пулaмeсемпе паллаштарать.
    Амaшe пурнac тaршшeпех ывaл-хeрне eмeре
    чыслa пурaнса ирттерме вeрентет. Шкулти
    вeрентекене вара — иккeмeш анне теcce.
    Мeншeн ун пек хаклаcce-ха aна? Кашни
    ачан aс-тaн yсeмeнче, тавра курaм
    аталанaвeнче, пултарулaхпа aсталaх
    туптавeнче вeрентекенeн тyпи питe
    пысaк. Пeчeк ачаран, вулама-cырма
    пeлменскертен, пулас инженер е врач,
    пуcлaх е aсчах cитeнтересси caмaл мар.
    Хeр ачасемпе ывaл ачасем пурнac cулe
    cине тухмалли aс-тaнпа aсталaха шкулта
    кaна илме пултараcce.
    Вeрентекенeн
    еплерех пулмалла-ши? Мeнлерех куратпaр-ха
    эпир aна? Унaн хaйне ашшe-амaшe шанса
    панa ачаран чaн-чaн cын тумалла вeт-ха.
    Cакна пултарма вара вeрентекенeн хaйeн
    чaн-чaн cын пулмалла: ырa кaмaллa,
    сaпайлa, таса чунлa, пуcаруллa, cивeч,
    aслa, талантлa, культурaллa. Ачапа пeр
    чeлхе тупма пeлни — пысaк aсталaх.
    Ашшe-амaшне воспитани мелe-aслайeсемпе
    паллаштарса витeм кyме пултарни те
    cакaнтах кeрет.
    Вeрентекен
    пуринчен те ырa, пултаруллa, хисеплe,
    чуна cывaх, кирек кама та aнланма тата
    темeнле йывaр ыйтaва та тивecлe татса
    пама пултаракан cын вaл. Ачана тaван
    амaшe мeнле туйaмпа юратать, учитель
    те cавaн пекех савса кaмaллать. Амaшe
    хaй тeпренчeкне ырa сунать — учитель
    те ыррине cеc сунать. Амaшe хaй ачине
    ырa-сывa, тeрeс-тeкел, aслa-тaнлa та
    сапaрлa cын тaвасшaн — учитель те
    cавaншaнах cунать. Учителeн ачана
    вeрентyпе воспитани парас ecри чун-чeре
    туртaмe, таса eмeчe ашшe-амaшeнни
    евeрлех. Cут cанталaк хaй aна ырa енсене
    cеc панa тейeн. Унсaрaн вaл вeрентекен
    пулаймe, ашшe-амaшe те хaйсен ачисене
    шанса памe. Учитель вaл ашшe-амaшeшeн
    те, ачасемшeн те Турa вырaнeнче тaнa
    пек туйaнать. Ceр cинче мeн ырри пур —
    йaлтах вeрентекенрен тухать: пурне те
    асaрхать, йaнaш тусан — тeрeс cул cине
    тaратать, aнланмасан — айaплама та
    пултарать, анчах ытларах чухне —
    каcарать. Cапла туса вaл ача чунeнчи
    ырa туйaмсене вaратать, ыррипе усаллине
    уйaрса илме вeрентет. Вара ун пек
    ачасенчен усал cын пулмe: вaрлакан-cаратакан
    та, вeлерекен-пусмaрлакан та… Ашшe-амaшeн
    чысне яракан cын мар, Тaван ceр-шывшaн
    усaллa ec тaвакан патриот пулe унран.
    Тепeр чухне вeрентекен ачасенчен
    cирeпрех ыйтни те, вeсене хыттaнрах
    калани те пулать. Паян cирeп ыйтмасан
    — ыранхи куна тивecтерекен пeлyпе
    кaмaл-сипет шайe пулмe ачасен. Вeрентекен
    никама та усал сунмасть, пурне те чипер
    ача тaвасшaн cунать. Хaйeн чун пуянлaхeпе
    cамрaксене те cынсене юратса хисеплеме,
    ecчен те йeркеллe cын пулма вeрентет.
    Кашни
    вeрентекенех хaйeн вeренекенeсем сапaр
    та хастар чун-чeреллe cынсем пулччaр
    тесе тaрaшать, ырa шухaш-eмeтпе пурaнать.
    Вaл ceр cинчи ceршер професси валли
    тyрe чунлa cынсем вeрентсе хатeрлет.
    Тyрe чунлa cынсем — саккунлaхпа йeркелeхе
    пaхaнакансем. Ку вара — ceр cинчи, хамaр
    хушaри тaнacлaх никeсe. Cакaнта мар-и
    учителeн пархатарлa ece?
    Мeнле
    хисеплемeн-ха вeрентекене? Вaл кашни
    ачан пурнaceпе, савaнace-хуйхипе,
    терт-нушипе пурaнать. Кашни вeренекене
    хaй ачине юратнa пек юратать, йывaр
    вaхaтра пулaшать, унпа пeрле савaнать
    те, кулянать те. Педагог вaл пeр вaхaтрах
    чун инженерe те. Ачан чунне вeрентекен
    пек тата кам aнланма пултарать-ши? Тата
    кам унран ытла ача чунне витeр курать,
    aна сaваплa витeм кyрсе ceр-шыва,
    ашшe-амaшне, тaванeсене, юлташeсене
    юрaхлa та тивecлe cын yстерме хевте
    cитерет?
    Учитель
    ece питe яваплa ec. Пурне те пeлесшeн
    cунакан таса чунлa шaпaрлансемпе пeлyлeх
    тeнчинче cyрени, мeн пeлнине пeлменнисемпе
    тавcaрайманнисем патне cитерме тaрaшни
    мaнаcлантарать, хавхалантарать, чунра
    савaнac вaратать. Чaнах, хaвaн aс-тaнна,
    пултарулaхна ыттисене парнелесси —
    сaваплa ec. Кашни вeрентекен хaйeн
    пурнacне пархатарлa ecпе ирттерет.
    Пур
    cыннaн та хaйeн юратнa вeрентекенe пур.
    Пeрисем пeрремeш учителе асра тытаcce,
    теприсем пeр-пeр предмета вeрентекен
    учителе ырaпа асaнаcce. Вeрентекен вaл
    — пур ачана та, пур cынна та кирлe cын.
    Аслa Вeрентекенeмeре, Иван Яковлевич
    Яковлева, чaваш халaхe ырaпа асaнса
    пурaнать. Мeн чухлe cын Геннадий
    Никандрович Волков педагог-aсчах
    кeнекисене вуласа хaйeн aс-хакaлне
    cивeчлетет, тавра курaмне анлaлатать,
    тeнче курaмне тарaнлатать… Тaван
    республикaмaрaн тава тивecлe вeрентекенeсем
    сахал мар. Вeсем чaннипех те мухтава
    та, хисепе те тивecлe.
    2010
    cула Вeрентекен cулe тесе йышaнни вaл
    учительсене хисепленине пeлтерет.
    Учитель ece caмaл маррине пурте aнланаcce.
    Cавaнпа та ашшe-амaшeсем те мeн май пур
    таран шкула пулaшма тaрaшаcce: классене
    тирпей-илем кeртме те, вeрентyпе воспитани
    ecне лайaхлатма та, шкулaн пурлaх никeсне
    пуянлатма та. Ашшe-амaшeсем вeрентекенсене
    aнланса, пулaшса пырсан ecлеме те
    кaмaллa, чунра та ырa. Учительсене cынсем
    eненни-шанни те савaнтарать. Акa, 2009
    cулхи раштав уйaхeн вeceнче ыйтaм
    ирттерсе Пeтeм Раccейри халaх шухaш-кaмaлне
    тишкерекен центр cакaн пек пeтeмлетy
    тунa: Раccейре халaх ытларах учительсене
    тата чиркy cыннисене eненет-шанать.
    Чaннипех те, шкулсенче ответлa та,
    шанчaклa та, чaтaмлa та ырa шухaш-кaмaллa
    cынсем ecлеcce. Вeсен ырми-канми ece-хeлe
    олимпиада-конкурс ceнтерycисен
    cитeнeвeсенче, Президент стипендиачeсенче,
    медальпе вeренсе тухакансенче, пултаруллa
    та талантлa ачасенче курaнать.
    Педагогсем
    — кашни ача шaпинче ырa йeр хaваракансем,
    кашни ачан aс-тaнeпе характерне
    cирeплетсе, aсталaхне аталантарса
    пурнac cулe cине кaларакансем. Тайма
    пуc сире, учительсем.
    Эпe
    кaмaллакан ec

    Учител?н
    ???
    пит йыв?р:
    Атте те, анне
    те пулан.
    Анне—т?к
    — выртса эс ан ?ыв?р,
    Атте—т?к
    — ларса эс ан кан.
    Валентин
    Урташ.
    ??р
    ?инче
    ?ын
    алли т?к?нмен
    ??
    ?ук
    та пул?.
    Кашни ??ех
    юратса, чунтан пар?нса
    пурн??ласан
    пир?н
    пурн??
    аталанса к?на
    пыр?.
    Ахальтен мар ч?вашсем:,
    “Ё?
    — пурн??
    илем?”,
    — те???.
    Пурн??
    ч?ннипех
    чапл?
    пулт?р
    тесесс?н,
    пур ?ынн?н
    та х?йне
    кил?шекен
    п?р—п?р
    ??е суйласа
    илмелле. Суйласа илни ?е?
    ?ител?кс?р
    — ?ав
    ??ре
    к?м?лтан
    т?р?шмалла,
    ?ит?н?сем
    тумалла, х?в
    телейне тупмалла. “Ё?
    пурн??
    тытать, ??
    телей к?рет”,
    — тен?
    ваттисем. Паллах, кашни ?ынн?н
    х?й?н
    ???—х?л?,
    х?й?н
    сав?н???,
    х?й?н
    телей?.
    Х?ш?—п?рисем
    ашш?—ам?ш?н
    ??нех
    малалла турта???,
    теприсем т?ван?сем
    с?ннипе
    п?р—п?р
    ??е
    к?р?ше???,
    ви???м?шсем
    ?ут
    ?антал?к
    панине — таланта т?пе
    хура???.
    Х?в
    юратн?
    ??е
    п?р
    кун хушшинче суйласа илме те май ?ук.
    ?апах
    п?р—п?р
    ??е
    к?м?лласси
    п?ч?кренех
    пал?рать
    в?л.
    С?в?ра
    калан?
    пек:
    Ыйтр?м
    эп?
    Толь?ран:
    “?ссен
    эс?
    кам пулан?”
    Толя тухт?р
    пулап тет,
    ?ынсене
    сыват?п
    тет.
    ??р
    ?инчи
    м?н
    пур ??е
    ?ынн?и
    ?ста
    аллипе ?ив?ч
    ?с—хак?л?
    т?вать.
    ?ав
    ??сене
    ??клекен
    ?ынсен
    профессий?сене
    шутласа к?ларма
    та ?ук:
    агроном, летчик, ??к?р
    п??ерекен,
    ?не
    с?вакан,
    юр?
    ?ыракан,
    ??р
    сухалакан, суту??,
    с?в???,
    пул???,
    строитель…
    Эп?
    вара — в?рентекен
    пуласш?н.
    Мана учитель ???
    к?м?ла
    каять. Тур?
    пур ?ынна
    та п?р
    пек пултарул?х
    памасть ?ав.
    Пурне те артист пулма п?рмен,
    ?нер??—художник
    пулма та… Йыв??ран
    каскаласа т?рл?
    илемл?
    эрешсем тума та, хитре к?песем
    ??леме
    те пурте пултарайма???.
    ?ав?нпа
    та ?ынн?н
    чун—ч?ринче
    х?ш
    турт?м—
    сис?м
    ытларах в?й
    илет, ?ынн?н
    к?м?л?
    х?ш
    ??
    патне ытларах сул?нать
    — ?авна
    суйласа илет те.
    Учитель ???
    мана м?н
    п?ч?кренех
    кил?шет.
    В?сен
    ???—х?л?
    — ялан ман ку?
    ум?нче,
    асра, чунра. Ача ?уралсанах
    ун?н
    п?ррем?ш
    в?рентекен?
    ам?ш?
    пулса т?рать.
    Х?й
    пепкине в?л
    утма, кала?ма
    в?рентет,
    ??е
    х?н?хтарать,
    ?ут
    ?антал?к
    пул?м?семпе
    паллаштарать. Ам?ш?
    пурн??
    т?ршш?пех
    ыв?л—х?рне
    ?м?ре
    чысл?
    пур?нса
    ирттерме в?рентет.
    Шкулти в?рентекене
    вара — икк?м?ш
    анне те???.
    М?нш?н
    ун пек хакла???—ха
    ?на?
    Кашни ачан ?с—т?н
    ?с?м?нче,
    тавра кур?м
    аталан?в?нче,
    пултарул?хпа
    ?стал?х
    туптав?нче
    в?рентекен?н
    т?пи
    пит?
    пыс?к.
    П?ч?к
    ачаран, вулама—?ырма
    п?лменскертен,
    пулас инженер е врач, пу?л?х
    е ?счах
    ?ит?нтересси
    ??м?л
    мар. Х?р
    ачасемпе ыв?л
    ачасем пурн??
    ?ул?
    ?ине
    тухмалли ?с—т?нпа
    ?стал?ха
    шкулта к?на
    илме пултара???.
    В?рентекен?н
    еплерех пулмалла—ши? М?нлерех
    куратп?р—ха
    эпир ?на?
    Ун?н
    х?йне
    ашш?—ам?ш?
    шанса пан?
    ачаран ч?н—ч?н
    ?ын
    тумалла в?т—ха.
    ?акна
    пултарма вара в?рентекен?н
    х?й?н
    ч?н—ч?н
    ?ын
    пулмалла, ыр?
    к?м?лл?,
    с?пайл?,
    таса чунл?,
    пу?арулл?,
    ?ив?ч
    ?сл?,
    талантл?,
    культур?лл?
    пулмалла. Ачапа п?р
    ч?лхе
    тупма п?лни
    — пыс?к
    ?стал?х.
    Ашш?—ам?шне
    воспитани мел?—?слай?семпе
    паллаштарса вит?м
    к?ме
    пултарни те ?ак?нтах
    к?рет.
    В?рентекен
    ??р
    ?инчи
    чи пултарулл?,
    чи ?сл?,
    чи хисепл?
    ?ын
    пек туй?нать
    мана. ?ав
    в?х?трах
    — пуринчен те ыр?,
    чуна ?ыв?х,
    кирек кама та ?нланма
    тата тем?нле
    йыв?р
    ыйт?ва
    та тив??л?
    татса пама пултаракан ?ын
    в?л.
    Ман шутпа, ачана т?ван
    ам?ш?
    м?нле
    туйймпа юратать, учитель те ?ав?н
    пекех савса к?м?ллать.
    Ам?ш?
    х?й
    т?пренч?кне
    ыр?
    сунать — учитель те ыррине ?е?
    сунать. Ам?ш?
    х?й
    ачине ыр?—сыв?,
    т?р?с—т?кел,
    ?сл?—т?нл?
    та сап?рл?
    ?ын
    т?васш?н
    — учитель те ?ав?нш?н
    ?унатъ.
    Учител?н
    ачана в?рент?пе
    воспитани парас ??ри
    чун—ч?ре
    турт?м?,
    таса ?м?ч?
    ашш?—ам?ш?нни
    ев?рлех.
    ?ут
    ?антал?к
    х?й
    ?на
    ыр?
    енсене ?е?
    пан?
    тей?н.
    Унс?р?н
    в?л
    в?рентекен
    пулайм?,
    ашш?—ам?ш?
    те х?йсен
    ачисене шанса пам?.
    Учитель в?л
    ашш?—ам?ш?ш?н
    те, ачасемш?н
    те Тур?
    выр?н?нче
    т?н?
    пек туй?нать.
    ??р
    ?инче
    м?н
    ырри пур — й?лтах
    в?рентекенрен
    тухатъ: пурне те ас?рхать,
    й?н?ш
    тусан — т?р?с
    ?ул
    ?ине
    т?ратать,
    ?нланмасан
    — ай?плама
    та пултарать, анчах ытларах чухне
    — ка?арать.
    ?апла
    туса в?л
    ача чун?нчи
    ыр?
    туй?мсене
    в?ратать,
    ыррипе усаллине уй?рса
    илме в?рентет.
    Вара ун пек ачасенчен усал ?ын
    пулм?:
    в?рлакан—?аратакан
    та, в?лерекен—пусм?рлакан
    та… Ашш?—ам?ш?н
    чысне яракан ?ын
    мар, Т?ван
    ??р—шывш?н
    ус?лл?
    ??
    т?вакан
    патриот пул?
    унран.
    Теп?р
    чухне в?рентекен
    ачасенчен ?ир?прех
    ыйтни те, в?сене
    хытт?нрах
    калани те пулать. Эпир вара, ?нланмас?р,
    к?штах
    к?ренетп?р
    те. Паян ?ир?п
    ыйтмасан — ыранхи куна тив??терекен
    п?л?пе
    к?м?л—сипет
    шай?
    пулм?
    пир?н.
    В?рентекен
    никама та усал сунмасть, пурне те чипер
    ача т?васш?н
    ?унать.
    Х?й?н
    чун ырат?в?пе
    пире те ?ынсене
    юратса хисеплеме, ??чен
    те й?ркелл?
    ?ын
    пулма в?рентет.
    Кашни
    в?рентекенех
    х?й?н
    в?ренекен?сем
    сап?р
    та хастар чун—ч?релл?
    ?ынсем
    пулчч?р
    тесе т?р?шать,
    ыр?
    шух?ш
    —?м?тпе
    пур?нать.
    В?л
    ??р
    ?инчи
    ??ршер
    професси валли т?р?
    чунл?
    ?ынсем
    в?рентсе
    хат?рлет.
    Т?р?
    чунл?
    ?ынсем
    — саккунл?хпа
    й?ркел?хе
    п?х?накансем.
    Ку вара — ??р
    ?инчи,
    хам?р
    хуш?ри
    т?н??л?х
    ник?с?.
    ?ак?нта
    мар—и учител?н
    пархатарл?
    ????
    М?нле
    хисеплем?н—ха
    в?рентекене?
    В?л
    кашни ачан пурн???пе,
    сав?н???—хуйхипе,
    терт—нушипе пур?нать.
    Кашни в?ренекене
    х?й
    ачине юратн?
    пек юратать, йыв?р
    в?х?тра
    пул?шать,
    унпа п?рле
    сав?нать
    те, кулянать те. Педагог в?л
    п?р
    в?х?трах
    чун инженер?
    те. Ачан чунне в?рентекен
    пек тата кам ?нланма
    пултарать—ши? Тата кам унран ытла ача
    чунне вит?р
    курать, ?на
    с?вапл?
    вит?м
    к?рсе
    ??р—шыва,
    ашш?—ам?шне,
    т?ван?сене,
    юлташ?сене
    юр?хл?
    та тив??л?
    ?ын
    ?стерме
    хевте ?итерет?
    Учитель
    ???
    явапл?
    пулин те, в?л
    — ман?н
    юратн?
    професси. Хамран п?ч?крех
    ачасемпе кала?ас—кулас,
    юрлас—ташлас килет. Пурне те п?лесш?н
    ?унакан
    таса чунл?
    ш?п?рлансемпе
    п?л?л?х
    т?нчине
    тухас к?м?л
    пыс?к.
    Хам м?н
    п?лнине
    п?лменнисемпе
    тав??райманнисем
    патне ?итересси
    мана Тур?
    ум?нче
    ыр?
    ??
    тун?
    пекех туй?нать,
    м?на?лантарать,
    хавхалантарать, чунра сав?н??
    в?ратать.
    Ч?нах,
    х?в?н
    ?с—т?нна,
    пултарул?хна
    ыттисене парне— лесси — с?вапл?
    ??.
    Ман?н
    та хам?н
    пурн??а
    пархатарл?
    ??пе
    ирттерес килет.
    Пур ?ынн?н
    та х?й?н
    юратн?
    в?рентекен?
    пур. П?рисем
    п?ррем?ш
    учителе асра тыта???,
    теприсем п?р—п?р
    предмета в?рентекене
    ыр?па
    ас?на???.
    Учитель в?л,
    ман шутпа, чи кирл?
    ?ын.
    “В?рентекен
    пур чух в?ренсе
    юл,”— тен?
    ваттисем. Асл?
    В?рентекен?м?ре,
    Иван Яковлевич Яковлева, ч?ваш
    хал?х?
    ыр?па
    ас?нса
    пур?нать.
    М?н
    чухл?
    ?ын
    Геннадий Никандрович Волков педагог—?ечах
    к?некисене
    вуласа х?й?н
    ?с—хак?лне
    ?ив?члетет,
    тавра кур?мне
    анл?латать,
    т?нче
    кур?мне
    тар?нлатать…
    Т?ван
    республик?м?р?н
    тава тив??л?
    в?рентекен?сем
    сахал мар. В?сем
    ч?ннипех
    те мухтава та, хисепе те тив??л?.
    Эп?
    хам?н
    юратн?
    в?рентекен?м?рсем
    ?ине
    п?хат?п
    та — пулас ???м
    ?инчен
    шух?ша
    путат?п.
    “Ём?р
    пур?н,
    ?м?р
    в?рен”,
    – те???
    хал?хра.
    Ман?н
    та пурн??
    т?ршш?пех
    в?ренес
    те в?рентес
    килет, пурне те ус?лл?
    ?ын
    пулас килет, хам?н
    юратн?
    профессипе м?на?ланса
    пур?нас
    килет.
    В?ренекенсене
    манар мар. Уявсемпе юбилейсенче салам
    с?мах?
    ярар, ?ш?
    с?махпа
    чун?сене
    й?патар.
    М?нш?н
    тесен, Вениамин Тимаков поэт калашле:
    В?л
    к?тартр?
    Ч?н
    с?мах?н
    х?ватне,
    Ыр?
    ?нт?лу
    ?уратр?
    Ч?ремре
    ача чухне.
    Тавтапу?,
    в?рентекен?м,
    Халиччен
    ??ршер
    ?ынна
    Эс ?унат
    парса ??клен?
    Пир?нтен
    хисеп сана.
    Атте-анне
    пурри – телей

    Атте—аннерен
    хакли ?ук.
    Ваттисен
    с?мах?.
    М?н
    ?л?к—авалтанах,
    ??р
    ?инче
    пурн??
    пу?ланса
    кайн?ранпах
    м?н
    пур ч?р
    чун, ?сен-т?ран
    п?р—п?ринпе
    ?ыв?хланса
    х?йсен
    выр?нне
    ??н?
    ?ру
    х?варн?.
    «Ача—п?ча
    п?рт
    тултарать», «Ача —п?ча
    чун й?патать»,
    — тет ч?ваш
    ?ынни.
    Ват?сем
    те туйра ?апла
    пилле???:
    «?м?рт
    кай?к
    ев?р
    м?ш?рл?
    пул?р.
    Ш?шк?
    пек хунавл?
    пул?р…»
    Ача ?уралнине
    ?л?кхи
    ч?ваш
    тур?
    парни выр?нне
    хурса йыш?нн?.
    Пепке ?уралн?ш?н
    пит?
    х?п?ртен?
    в?л,
    п?т?м
    й?х—?рупа
    пу?тар?нса
    ача ч?к?ч?
    ?ини
    й?ла
    туса ирттерн?.
    Ял—йыш та ача ?уралнине
    п?лсен
    ?апла
    кала?н?:
    — ?авсен
    «??н?
    кай?к»
    тупса килн?!
    — Ылт?н—и,
    к?м?л—и?
    — Ылт?н!
    — тен?
    ар?ын
    ача пулсан.
    — К?м?л!
    — тесе п?лтерн?
    х?р
    ача пулсан.
    Ашш?
    – ам?ш?
    «??н?
    кай?кра»
    малашне х?йсене
    ху?ал?хра,
    кулленхи ??ре
    пул?шакана,
    ?ру
    нес?лл?хне
    т?сакана
    тата х?йсене
    ватл?хра
    п?хса
    упракана, вилме выртсан юлашки ?ула
    тив??л?
    ?сатакана
    курн?.
    Ман?н
    та, ытти ачасенни пекех, аттепе анне
    пур. В?сем
    п?р—п?рне
    ку?па
    с?наса,
    чун —ч?репе
    савса п?рлешн?.
    ?ав
    юрат?в?н
    т?пренч?к?
    — эп?
    ?урални.
    Анне мана ?ут
    т?нчене
    киличчен х?й
    вар?нче
    т?х?р
    уй?х
    й?тса
    ??рен?,
    ыр?—сыв?
    ?уратас
    тесе упраса—сыхласа пур?нн?.
    ?уралсасс?н
    атте пире больниц?ран
    киле илсе кайн?,
    й?ркелл?
    ?уралн?ш?н
    пит?
    х?п?ртен?
    в?л.
    Кашни кун юратса анне х?й
    к?к?р?н
    сипетл?
    те ?ш?
    с?ч?пе
    мана т?рек
    пан?,
    атте вара к?м?лл?
    та ?ш?
    ку??пе
    ачашш?н
    ?уп?рлан?,
    й?вашш?н-?еп????н
    пуплесе й?патн?…
    Ми?е
    ??р—ка?
    ?ыв?рман-ши
    тата в?сем!
    Эп?
    к?шт
    ?е?
    н?йк?шма
    пу?ласанах
    в?сем
    ман пата чупса пын?,
    юр?
    юрласа, с?пка
    сиктерсе л?плантарн?,
    ?итерн?,
    тасатн?,
    ?ун?…
    ?ултал?ка
    ?ит
    — сен ура ?ине
    т?ратса,
    вылятм?ш—такмак
    ?еммисем
    каласа п?ррем?ш
    ут?мсем
    тума пул?шн?.
    Кала?ма
    в?х?т
    ?итсен
    ч?ке?
    ч?лхи
    пиллен?.
    Ача пахчине ??реме
    пу?ласан
    ман?н
    кашни ?с?мш?н
    —пултарул?хш?н
    чунтан сав?нн?,
    мана татах та ?сл?рах
    та илемл?рех
    т?васш?н
    ?унн?
    в?сем.
    Хитре к?пе—тумтир,
    кап?р
    тетте—пукане, ?сл?
    к?неке
    илсе парса сав?нтарн?.
    Кунсерен, ка?
    к?л?м,
    аттепе анне мана ача пахчине илме пыни
    хал?
    те асрах. Аттене е аннене курсанах эп?
    ун патне ытк?натт?м,
    в?л
    х?й
    чун т?пренч?кне
    ыталаса ?уп?рлатч?,
    пит ??мартинчен
    чуп т?ватч?,
    ?ур?мран
    л?пкатч?,
    пу?ран
    ачашлатч?…
    Теп?р
    чух ??ле—??ле
    ??клетч?
    те п?ч?к
    чун?м
    темле шанч?кл?
    туй?мпа
    х?партланса
    каятч?.
    М?н
    хакл?раххи
    пур—ши ачаш?н
    т?нчере
    ашш?пе
    ам?ш?
    ?на
    ик?
    енчен п?ч?к
    те черчен аллисенчен ?ав?тса
    пырсан?
    Шкул ?улне
    ?итсен
    ?сл?—т?нл?
    ?ын
    пулма в?рент?р
    тесе п?т?м
    в?й—халне
    парать пире атте —анне. Килте е
    урамра м?нле
    те пулин ыйту, татса парайман шух?ш—т?ллев
    ?уралсанах
    в?сем
    патне чупса пыратп?р,
    канаш—с?н?
    ыйтатп?р.
    Аттепе анне х?йсен
    пурн??
    кур?м?н
    ?слай?пе
    пире т?р?с
    хурав шыраса тупма пул?ша???.
    ?апла
    майпа пиртен ?ын
    тума т?р?ша???.
    Анчах та х?ш—п?р
    чухне /пулкалан?
    та пул?
    ?емьере
    хир???сем/
    атте—анне каланине итлесш?н
    мар эпир, ?амр?ксем.
    Ваттисем пур?нса
    ирттерн?
    пурн??
    ?сл?л?хне—в?рент?вне
    шута хурасш?н
    мар, «хам?рла»
    пур?насш?н.
    Ашш?—ам?ш?
    х?й?н
    ыв?л
    — х?рне
    них??ан
    та усал сунмасть ?нт?.
    В?л
    ?на
    ??р—шыва
    юр?хл?,
    ?сл?
    та пултарулл?,
    таса чунл?,
    ыр?
    к?м?лл?
    т?васш?н
    пикенет. ?ав
    в?х?трах
    х?йсенчен
    телейл?рех,
    сав?н??л?рах,
    пуянрах /тул?храх/
    пур?нтарасш?н
    т?р?шать.
    Ашш?—ам?ш?н
    пехил?нчен
    тухакан ?ынн?н
    пархатар?
    ?ук
    тесе ахальтен каламан. ?ав?нпа
    эп?
    те атте—анне с?махне
    куллен ?ша
    илме т?р?шат?п,
    анне пек с?пайл?,
    вашават, ??чен
    тата атте пек х?юлл?,
    харс?р,
    т?р?
    к?м?лл?
    пулма ?м?тленет?п.
    Атте—анне
    пурри — телей. Атте—анне пурри —
    ?раскал.
    Хама ?уратса
    ?стерн?
    атте-аннерен пахи никам та ?ук.
    Чун пан?,
    ?са
    в?рентн?,
    ??е
    х?н?хтарн?,
    пурн??
    ?ул?
    ?ине
    т?ратн?
    хакл?
    ?ынсем
    ум?нче
    пу??ма
    таят?п.
    Хам?н
    пурн???мри
    чи ?ыв?х
    ?ынн?мсеНе
    них??ан
    та ч?ререн
    к?лармаст?п.
    Тата ?акна
    хушса калам. Тус?м,
    тант?ш?м!
    А?упа
    анн?не
    хисепле! В?семш?н
    эс?
    яланл?хах
    ача—п?ча
    — п?ч?к
    чухне те, ?ссе
    ?ит?нсен
    те, в?там
    ?улсене
    ?итсен
    те. Сан?н
    кашни ут?му,
    кашни ???
    — а?упа
    анн?
    ку??
    ум?нче.
    Т?р?с
    те лай?х
    ут?мусем
    в?сене
    сав?н??
    к?р??,
    т?р?с
    мар ут?м
    туни вара — хурл?х.
    ?ав?нпа
    та а?упа
    анн?не
    сав?нтарма
    к?на
    т?р?ш,
    в?сене
    них??ан
    та ан кулянтар. Яланл?хах
    ас ту: пурн??
    малалла ш?вать,
    эс?
    ?ит?нет?н,
    а?у—анн?
    ват?лать.
    В?сене
    пурн??ра
    куллен пул?шса
    пыр. П?ч?к
    чухне, ача чухне пан?
    чун ?шшине
    а?упа
    анн?не
    тав?рса
    пар. Эпир в?сем
    ум?нче
    пыс?к
    пар?мра.
    Канacсaр чунлa
    пулнa cав Cеcпeл Мишши

    Пeлес килет,
    кам эсe – Cын,
    Пурнac Турри
    е Чун чури?
    Эп – Канac
    шыраса тупма
    Пeлмен
    Этемсенчен Пeри.
    Светлана
    Асамат,
    Cеcпeл Мишши
    ячeллe
    преми
    лауреачe
    Канacсaр
    чунлa пулнa cав Cеcпeл Мишши. Ачаранах
    канac мeнне пeлмен вaл. 11 cултах ашшeсeр
    тaрса юлнaскерeн ачалaхe те пулман.
    Вeреннe те, ecленe те, чирe те асаплантарнa.
    Ашшeне тeрмене хупнa хыccaн ялтан
    кaларса ярассипе те хaратнa. Ача чухнех
    тем те тyснe, чaтнa. Cапах таса чунлa,
    cирeп кaмaллa, хастар юлнa. Ман шутпа,
    Мишша aнланман япала пулман та пулe.
    Кирек мeнле ыйту cине те тивecлe хурав
    пулнa унaн. Ача чухнех пурнac тути-масине
    лайaх пeлнe, каярах вaл хaйeн капланса
    тулнa шухaшeсене шурa хут cине куcарнa.
    Шухaшeсем вара унaн тарaн, сaмахeсем
    cивeч, емeчeсем cутa.
    Светлана
    Асамат юрac-сaвac сaмахeсем мана та
    шухaша ячec. Кам пулнa-ши Cеcпeл Мишши?
    Пурнac Турри е Чун чури? Тyрех калама
    та йывaр. Эпe шутланa тaрaх, хaйeн чунeн
    чури cеc пулман вaл – айван та мeскeн
    мар. Вaл cивeч aслa, вeри чунлa, кaвар
    чeреллe. Нихacан та хaйшeн cеc cунман
    вaл. Тaван чeлхе, тaван халaх, тaван
    ceршыв шaпи канac паман aна. Киввине
    ceннипе, усаллине ыррипе улaштарас
    килнe унaн. Хaй cиес caкaр татaкне те
    cынна пама хатeр пулнa вaл. Ман шутпа,
    aна Пурнac Турри теме пулать. Эпe aнланнa
    тaрaх, Турa вaл пурне те телей сунакан
    ырa вaй. Cеcпeл Мишши пурнacра ырришeн
    cеc cуннa: чaваш ачине те, чaваш арaмне
    те, чaваш cыннине те шеллет, чaваш чeлхи
    пeтессинчен те хaрать, халaх чухaн
    пурaннaшaн та кулянать. Ырришeн Cеcпeл
    Мишши тем тума та хатeр. «Cырaттaм,
    yкерeттeм – чaваш наци культуришeн ыр
    ec туса хaварaттaм…» – тенe вaл. Cавaн
    пек пуриншeн те cунакан канacсaр Cын
    пулнa пирeн Cеcпeл.
    «Унaн пурте
    пулнa: aс-тaн, вeри чeре, малашлaха cирeп
    шанни. Вaл – поэзи шанчaкe, Тeрeслeхпе
    Тасалaх йыхравcи, чaваш чунeн тeслeхe»,
    – тесе cырнa Украина писателe С. Репьях.
    «Cеcпeл Мишши – чaваш чунeн тeслeхe»
    тени мана питe килeшрe. Пирeн юратнa
    сaвac cинчен cакaн пек cырни, чaваш
    cыннин ырa енeсене ытти халaх cыннисем
    те пeлни вaл питe паха. Чaннипех те
    Cеcпeл Мишшине ашшe-амaшe чaвашaн пур
    ырa енне те парнеленe: aсe-тaнe,
    тавcaрулaхe, чaтaмлaхe, пултарулaхe,
    кaмaл-сипечe, ecченлeхe, чун вeрилeхe,
    cынлaхe. Унaн чунeнче пурте пулнa –
    eмeрe cеc кeске килнe. Ытла та cамрaкла
    уйрaлса кайнa вaл cутa тeнчерен. Халaх
    асeнче вaл яланах cамрaк: тeреклe,
    мaнаcлa, хeрy, лара-тaра пeлмен, тyрe
    кaмaллa, таса чунлa.
    Cеcпeл
    Мишшин сaн-сaпачe чaваш халaхeн
    кун-cулeнче малашне те cутa caлтaр пек
    ялкaшса тaрe. Cулaмлa сaмахсемпе
    хeмленекен сaввисем чaн чaвашла уccaн
    янaрec. Унaн ячe чaваш чeринчен нихacан
    та тухмe.
    Эпe – Cеcпeл
    чeннe чaваш ачи, сассaма паратaп, унaн
    сaввисене янраттарса вулатaп, хам та
    сaвaсем cыратaп.
    Cеcпeл пиччем!
    Яту сан
    чaннипех те чаплa,
    Ecy те сумлa
    та хaватлa.
    Пуласчe ман
    та чaваш чунлa,
    Таса вaй-халлa,
    пултаруллa.
    Кaвар
    чeреллe Cеcпeлeн ячe – пирeн чeрере
    Cеcпeл Мишши
    пирeн чeрере те, шухaшра та хитре чечек
    ячeпе пурaнать. Cеcпeл чечекe тесенех
    поэт сaнарe куc умне тухать. Вaл питe
    хастар та таса чунлa пулнa. Унaн сaввисем
    те «чунлa», тарaн шухaшлa. Хaш-пeр сaввине
    темиcе хут вуласан та aнланма йывaр.
    Хaй пурaннa вaхaта вaл тeпe-йeрeпе
    caнласа панa. Мeнле cавaн пек лайaх
    aнланнa-ха вaл пурнacа? Cамрaк пулнa
    вeт-ха вaл. Кашни сaввинчех камaн мeнле
    пулмаллине, мeн тумаллине aнлантарса
    парать, вeрентсе калать. Учитель-сaвac
    тесе калас килет ман aна. Хaш-пeр сaввинчи
    йeркесене илсех парас килет.
    Ватa аслаcу
    пyртне
    Йaвантарса
    яр,
    Eмeрлeх никeс
    cине
    Ceнe cурт
    лартар!
    (Иртнe
    самана)
    Чи юлашки
    таса вaрcа –
    Чaн cутaшaн,
    таса тeнчешeн!
    Cав тaххaрмeш
    хума ватар!
    Васкар телей
    ceрне cитмешкeн!
    (Хeрлe
    тинeсре)
    Пусмaрти
    халaхсем,
    Пeр ceре
    пухaнар.
    Улпута йeрлесе
    тыткaнлар!
    Пурaннa
    тарaхса,
    Cапacар
    савaнса,
    Малалла,
    малалла cул хывар!
    (Атaл юрри)
    Фронта мeнпурe
    пулaшар-и –
    Арcын, хeрарaм,
    cамрaксем!
    Ecе хастаррaн
    хутшaнар-и?
    Фронта
    хaюллaн, салтаксем!
    (Тaвансене
    пулaшар)
    Eмeр чура
    пулма cитe,
    Чура пулма
    намaс!..
    Ирeклe кун-cул
    тумашкaн
    Тaрaр пурте
    харaс!..
    Ачaрсене
    вeрентме те
    Эсeр ан
    yркенeр:
    Чaваш ceрне
    юратмашкaн
    Вeсене
    вeрентeр.
    Ачaрсем чaваш
    чeлхишeн
    Тaма хатeр
    пулччaр,
    Ют халaхсем
    eлeкхин пек
    Чaвашран ан
    кулччaр.
    Cитe! Шaпaр
    шaтaкeнчен
    Cут тeнчене
    тухaр!
    Этем чунне
    – выльaх чунe
    Вырaнне ан
    хурaр.
    (Чaваш
    арaмне)
    Юрaсемпе
    эсeр мухтaр
    Сaвacсен
    ятне,
    Хытa сасaсемпе
    юрлaр
    Вeсен сaввине.
    (Эпe вилсен)
    Эй, ваттисем!
    Эй, ват cынсем!
    Авал чaваш
    асаплa пулнине
    Cамрaксене
    каласа парaр:
    Тaван ceршывaн
    капaр чeлхине
    Ялан савма
    хушса хaварaр.
    (Чaн чeрeлнe!)
    Тaван чaваш
    хaюллине,
    Вaл вaйлине
    курасчe ман.
    Чaваш! Ceклен
    те cунатлан!
    Куcна тeлле
    хeвел cине.
    (Чaваш!
    Чaваш!)
    Ачасене те,
    cамрaксене те, хeрарaмсене те, ватa
    cынсене те – пурне те вeрентсе, хушса,
    ыйтса, чeнсе калать вaл. Унaн чун-чeринче
    пурин валли те кирлe сaмах туллиех. Хaй
    шухaшне ахаль cеc каламасть вaл,
    сaвaласа-шaрcаласа калать. Мeнле хaюллa
    та aслa пулнa вaл. Унaн сaввисенче мeн
    чухлe aслa шухaш: савaнтараканни,
    хурлантараканни, тарaхтараканни,
    хумхантараканни. Унaн сaввисенче –
    чaваш халaхeн иртнипе пуласси, иртнине
    аса илни, пулассине eмeтленни курaнать.
    Cеcпeл
    Мишшине тата манaн художник-сaвac тесе
    калас килет. Вaл сaмахсемпе сaнарлa
    yкерчeксем тaвать.
    Кaвак cутaран
    шaратнa акапуc,
    Туртийe
    хушшинче хeвел ташлать,
    Ceн Кун –
    шевле сарриллe ылтaн пуc –
    Чaваш уйне
    ака тума тухать.
    (Ceн Кун
    аки)
    Инcе cинcе
    уйра уяр
    Карталанса
    чaлтaртатать,
    Енчен енне
    cупса чупать…
    (Инcе cинcе
    уйра уяр)
    Чипер юлсам,
    хeвел ceршывe!
    Чечек ceршывe,
    сывa юл!
    Эс те, сaнчaр
    пeлмен стихия –
    Хaватлa
    тинeс, сывa пул!
    (Экспромт)
    Сaввисене
    вуланa хыccaн Cеcпeл Мишшине оратор-сaвac
    тесе калама та май пур. Вaл сaввисене
    ахаль, туйaмсaр-мeнсeр вулама cырман,
    пурте вулаччaр, пeлччeр, илтчeр, aнланччaр
    тесе cырнa. Янраттарса вулама, кашни
    сaмахне чунпа туйма cырнa.
    Ceн Сывлaш,
    вeр!
    Ceн Сывлaш,
    вeр!
    Чaваш ceрне
    тeреклeх кeрт!
    Ceн Сывлaш,
    вeр! Ceнe вaй пар,
    Чaваш чeри
    пултaр кaвар.
    (Инcе cинcе
    уйра уяр)
    Ceн тeнче!
    Эй, ceнe кунaм,
    Каялла ан
    кай, ан чак!
    (Тинeсе)
    Чaннипех
    те чаплa поэт вaл пирeн. Ахальтен мар
    eнтe унaн сaввисене нумай чeлхене
    куcарнa. Aна ырлама, мухтама сaмах та
    cитмест. Шкулта вeреннe е халь вeренекен
    кашни ача унaн пeр сaввине те пулсан
    пaхмасaр калама пeлет. Эпe те Cеcпeл
    Мишши сaввисене килeштеретeп. Шкулта
    Cеcпeл Мишшин cуралнa кунне халалласа
    ун сaввисене илемлe вулакансен конкурсe
    пулать. Эпe те конкурса хутшaнма пeр
    сaввине пaхмасaр калама вeренетeп. Унaн
    сaввине вeренесси маншaн, чaваш ачишeн,
    пысaк чыс та телей. Кашниех Cеcпeл Мишши
    cинчен ытларах пeлме тaрaшсан, сaввисене
    илемлe вулама вeренсен, паллах, ун ячe
    пирeн чeререн нихcан та тухас cук. «Ыр
    cын вилет – ят юлать», – тенe ваттисем.
    Cеcпeл Мишшин ырa та сумлa ячe яланлaхах
    халaх асeнче пулать. Чaваш пурaнать
    пулсан – Cеcпeл Мишши те пурaнать. Хамaр
    халaх историне пуянлатакансене пирeн
    манма юрамасть.
    Cеcпeл Мишши –
    пирeн чeрере
    Cеcпeл Мишши
    cуралнaранпа 110 cул cитет. Пeр eмeр
    каялла пурaннa мухтавлa поэтaмaр,
    талантлa та пултаруллa cыннaмaр. Eмeр
    ытла иртнe пулсан та Cеcпeл Мишши паян
    та асрах, паян та халaх чeринче. Aна
    манма май cук – вaл Cеcпeл! Ун пек cын
    100 cулта пeрре cеc килет ceр cине: cынна
    тeлeнтерме, eмeрлeхе ят хaварма. Пушкин
    пек, Бичурин пек, Яковлев пек…
    Анчах та
    мана кулянтараканни те шухaшлаттараканни
    вaл – Cеcпeл Мишши cамрaклах ceре кeни.
    Ыла та шел вeт-ха. Cеcпeл чечекe пекех.
    Юр кайсанах шaппaн та сaпайлaн шaтса
    тухать те хeвел хeртсе пaхма пуcласанах
    куcран cухалать. Cеcпeл Мишши те cавах.
    Ман шутпа, вaл «хыпаланса пурaннa»: 9
    уйaхра утма пуcланa, cулталaкра калаcма
    вeреннe, пиллeкре вулама тытaннa,
    саккaрта шкула кайнa, вун иккeре вулaс
    кантурeн cыруcинче вaй хунa, вун саккaрта
    учительсен семинарине вeренме кeнe,
    вун тaххaрта Мускавра пулса Ленина
    курнa, cирeм пeррере юстици пайeн
    пуcлaхeнче ecленe, cирeм иккeре Хура
    тинeс хeрринче сывлaхне сипленe, cирeм
    виcceре пурнacран уйрaлнa. Кусемсeр
    пуcне Мишша тeрлеме те, юрлама та, yкерме
    те питe aста пулнa. Ашшeне тeрмене хупсан
    амaшне ака-суха eceнче те нумай пулaшнa.
    Тискер чунлa cынсене пула тeрмере те
    ларма тивнe унaн. Салтак шaпи те лекнe
    aна. Чи хaватли, чуна тыткaнлаканни, чи
    асамли вара унaн – чун-чeререн шaранса
    тухнa хайлавeсем: 40 ытла сaвa, 6 прозaлла
    хайлав, «Упик» драма, Анастасия Червякова
    патне cырнa 98 cыру, тус-юлташeсем патне
    янa cырусем. 23 cулта cакaн чухлe ec тума
    eлкeрнe вaл, таланчe те нумай енлe пулнa
    унaн: вулавca, cыруca, ал aсти, художник,
    поэт, педагог, пропагандист, агитатор,
    патшалaх ecченe, aста юрист. Паллах,
    шухaшлатaн та тeлeнетeн. Тата самани
    те ачашламан aна, шaпи те питe йывaр
    пулнa унaн. Пурне те acтан чaттaр eнтe
    cын чeри?!

  2. Антонова Дарья Витальевна (7 класс)
    МБОУ «Урмарская средняя общеобразовательная школа  им.Г.Е.Егорова» Урмарского района Чувашской Республики.
    Сочинени.
    Манaн юратнa кeнеке.
    „Кeнеке нихcан та йaлaхтармасть, вуланacемeн вулаттарать”,- тесе каланa ваттисем. Cак ваттисен сaмахe эпe вуланa калава та пырса тивет. Питe юратса вуласа тухрaм эпe чaваш халaх писателe Денис Гордеев cырнa „Макумба ташши” повеcпе калавсен пуххинчи „Макумба ташши” калава. Кeнеке 2012 cулта пичетленсе тухнa. Калавра тeп сaнар – Леша Голубев – вунa – вун пeр cулсенчи ача cинчен cырса панa. Амaшe aна пaрахса кайнa, ача интернатра cитeнет, унaн хaлхи начар илтет. Пeррехинче Шупашкара халaх артисчe Махмуд Эсамбаев килет тенине илтсен ача интернатран концерта каяс eмeтпе тухса каять. Воспитатель Лешaна пeр ача Макумба ташшине курнa хыccaн хытa пaлханнипе илтекен пулни cинчен каласа панa. Халe eнтe вaл та илтекен пуласса шанать. Cав тери пaлханса курса ларать Леша Макумба ташшине. Вaл ырa вaйсене eненет. Макумба – индеецсен усал вaйсемпе кeрешекен  ырa турa. Вaл шыв пулса та вут пулса та усал вaйсене тeп тунa.
    Леша ача aсeпе caлaнac кyрекен ырaсем cинчен eмeтленсе шутлать. Сочири концерт залeнче пурне те тeлeнтерсе „илтетeп, илтетeп!” тесе кaшкaрнa ачана aмсанать, амaшлaх мeнне маннa амaшне, cавaн пекех хaй cинчен cеc шутлама хaнaхнa ашшeне aшра вaрcать.
    Cак концерт хыccaн Леша интерната мар, кукамaшe патне яла каять.
    Халe Лешaн ашшeпе амaшe те пур  eнтe, aна хaлхасaр пулсан та усрава илнe.  Ашшe-амaшe тaрaшнипе Леша илтекен пулнa (унaн хaлха шaтaкeсенче  ют yт yссе ларнa  иккен).
    Cапла вара, журналистпа тепeр тeл пулнa чухне Леша хaй Макумба ташшине ташлать. Халe вaл cемьере yсет. Ашшeпе амaшe aна юратаcce.  Тинех ашшe-амaш юратaвне туйса, ача чухне йывaр та нушаллa пурнacне манса телейлe yсe Леша. „Кирек хaш вaхaтра та ачашaн ачалaх кирлe, вaхaт cитмесeр унран никама та уйaрмалла мар. Ачалaхра вaрaм пурнac cулe валли пуянлaх пухатпaр – чун пуянлaхe,- тет Денис Гордеев.  Эпe cакaнпа килeшетeп. Леша ача чухнех мaн cын пек шухaшлать, чиртен сываласса шанса кeтет. Шанса кeтекенeн eмeчe пурнacланать. Cакa, ман шутпа,  калавaн тeп шухaшe  пулса тaрать. Пултаруллa cыравca хайланa калав мана хам ума лартнa тeллеве кирек мeнле пулсан та  пурнacламаллине, алла усмалла маррине вeрентрe.

  3. 1
    Юман cирeп, пысaк, cyллe йывac. Вaл нумай cул yсет, пин cул таран пурaнать. Eлeк пирeн тaрaхра юман йышлa yснe, халe сахал. Юман cирeп, анчах ачаш йывac:сивeрен хaрать. Юманлaхра лантaш лайaх yсет. Юманaн вaрри – йeкел. Йeкелсене хыр сысни питe юратать. Юманран сeтел-пукан, пичке aсталаcce. Юман
    2
    Хыр Хыр cулла та хeлле те симeс тeслe. Вaл питe илемлe, сывлaхшaн усaллa йывac. Cавaнпа хырлaхра санаторисем тaваcce. Хыр йeкелне чeр чунсемпе кайaксем юратаcce. Cамрaк хыр айeнче cуркунне кaтра кaмпа, cулла хитре сарa хыр кaмпи cитeнет. Хыр вутти лайaх, хыр хaми паха. Хыр лaссинче С витамин нумай.
    3
    Caка Caка яштака, cyллe, cын кaмaлне хаваслaх кyрекен йывac. Caка cу уйaхeнче чечеке ларать. Caка пылe чи пахи шутланать. Cу варринче йывac айeнче шур кaмпа yсет. Caка хуппинчен eлeк кaшкар, пeрне, caпата тунa. Хальхи вaхaтра та aстаcaсем кашaк-чашaк, ывaс aсталаcce. Caкана халe хула урамeсемпе паркeсенче лартаcce.
    4
    Вeрене хутaш вaрманта yсет. Унaн сарлака cулcисем аякранах курaнаcce. Уйрaмах кeркунне ылтaн, хeрлe cулcaсем тавралaха илем кyреcce. Вeренерен сeтел-пукан, музыка инструмечeсем тaваcce. Вeрене
    5
    Хурaн ceр cинчи чи хитре йывac. Вaл cулcaллa йывac, cулcи вeтe те илемлe. Хурaнлaхра хурaн кaмпи, шур кaмпа, ceр cырли yсеcce. Хурaн милeкe cемcе те усaллa. Хурaнран сeтел-пукан, фанера, паркет тaваcce. Хурaн вутaра та лайaх. Aна ытларах хитришeн лартаcce. Хурaн

  4. Кам тaшмана парaнмасть, aна халах манмасть…
    Ваттисен самахе
    Вaрca… Тaван ceршывaн Аслa вaрcи… 1418 талaк хушши кeрлене cак харушa вaрca. Пирeн чечекленекен тaван ceршыв cине 1941 cулхи июнeн 22-мeшeнче нимec фашисчeсен эшкерeсем систермесeр тапaннa, лaпкa хуласене, ялсене аркатнa, сирпeтне, cунтара-cунтара янa.  Совет халaхe пeр cын пек пулса Тaван ceршыва хутелеме ceкленне.
    Вaрcaра пехотинецсем те, летчиксем те, моряксем те, разведчиксем те, партизансем те фашистсене хирec кeрешнe.
    Вeсен хушшинче пирeн ял cыннисем те пулнa. Хашe-пeри паттaррaн cапacса яланлaхах вaрca хирeнче юлнa. Таврaннисем вара cамрaк aрaва телей сунса: «Эпир курнине сирeн нихcан та курмалла ан пултарччe,» – тенe.
    Иртнe вaрca 27 миллион cын пурнacне илсе кайна. Вaрcа пирeн ceршыва пeтeмпе 679 миллиард тенкeлeх cухату кунe. Миce шкул, больница, музей ceрпе танлашман-ши?! Cавaн пек йывaр та хaрушa тапхaрта пeтeм халaх пeр cиреп чaмaра пуcтарaннa. 130 ытла чeлхепе калаcакан халaх пeр eмeтпе, пeр тeллевпе кeрешнe. Cавaнпа ceнтерне те eнтe cав ирсeр тaшмана совет халaхе…
    Шел пулин те, вaрca ветеранесен шучe cулсерен чакса пырать. Пирeн вeсене хамaран вaй-хал cитнe таран пулaшмалла. Тепeр чухне ырaпа чeнсе калаcни те вeсен кaмлне ceклет, вaрca суранeсем cинчен манма пулaшать.
    Пиртен инcех мар Гордеев Алексей Николаевич пурaнать. Вaл Хулаcырми ялeнчи вaрcа ветеранeсенчен пeртен-пeр сывa юлнa cын.
    Вaрca пуcланнa хыпара Элекcей тете Хусан хулинче илтнe. Cак тапхaрта вaл ремесла училищинче вeреннe. Часах Элекcей тaван яла таврaнать. Ашшeне вaрса илсе каяccе. Амaшe вара тaвaтa ачипе пeччен тaрса юлать. Элекcей тете окоп та чавать, колхозра та ecлет. Часах вaл бригадир пулса тaрать. Бригадирта 2 cул ecлет.
    1943 cулта вaл вaрcа каять. Элекcей тетене,ытти cамрaксемпе пeрле, Украинaна илсе каяcce. Cул cинчех вeсем, мeскeнсем, тaшман атаки айне лекеcce. Cак каc вара 60 cухрaм cуран утаcce вeсем, мeншен тесен эшелонне нимeccем cунтарса яна. Урамра вара «шатaртаттрать декабрь». Cул cинче Элекcей тетен чи cывaх тусe Юманов Петр вилсе каять. Вал хамaр ял cынниех пулнa…
    Элекcей тете нихacан та хайне хушнa ecрен пaрaнман. Командир пана ecе вaхaтлa пурнacлама тaрaшнa. Ахальтен мар вaл «Хeрле cалтар» ордена тивec пулнa.
    Аслa Ceнтерeве вaл Берлин хулинче кeтсе илет. Ceнтеру cинчен калаcма пуcласан Элекcей тетен куceсем шывланаcce.
    Чaваш йекечeпе пeрле вырaссем, украинецсем, белоруссем, хаккассем, узбексем, якутсем, эрменсем савaнаcce. Пурте вeсем – ентeшсем, тaвансем. Анчах пурин те пeр шухaш: «Халaхсен юнe мeн чухлe тaкaннa cак Ceнтерушeн?» Cамрaк каччaн хaвaртрах тaван килне тавранасси килет. Ахальтен мар ваттисем: «Тaван ceршыв – анне, ют cершыв – атте,» – тенe.
    Халe 83-ри Элекcей тете  манукeсемпе савaнса пурaнать. Вeсене: « Телейлe те вaрaм eмeрле пулaр», – тесе пиллет. Ватaсен пилe вара пуянлaхран та хаклa.
    Вуланa хайлавсем тaрaх эпир cакна пeлетпeр: ceнтеру кунe хaвaртрах cывхартас тесе аслисемпе юнашар тaрса ачасем те кeрешнe.  Вeсем фронтра та, тылра та пeтeм йывaрлaха туссе ирттерсе тaшмана cапса аркатма тaрaшнa. Пирeн, cамрaксен, ирeк пурнacа сыхласа  хaварассишен паттaрла cапcaма хатeр пулмалла. Cак хаяр вaрca cинчен самантлaха та манмалла мар.
    Вaрca вучe ceр cинче паянхи кун та сyнмен-ха. Чечня вaрcи те хай cинчен мантармасть: террористсем алхасаcce, мирлe шaплaха пaсаcce.
    Телейлe пурaнма пире мирлe пурнaс кирлe. Cавaнпа та эпир яланах cапла калатпaр: «Пултaр мир eмерех!»

  5. Климат в Боливии тропический и субэкваториальный на равнинах и резко-континентальный в горных районах. Самый суровый климат наблюдается на плато Альтиплано, ведь это плато отгорожено со всех сторон высокими горными хребтами. В пределах Альтиплано в основных городах в период с октября по февраль дневные температуры достигают 18..20 градусов тепла, а ночные – 10..12 градусов тепла. В зимнее время (май-август) днём воздух прогревается до +15..+17 градусов, ночью же температура воздуха опускается до +2…+4 градусов, а в районах, которые расположены выше 4000 м, нередки и заморозки. На восточных равнинах климат более жаркий. Здесь в летнее время дневные температуры воздуха достигают 32…34 градусов тепла, ночные – 23..25 градусов тепла. Зимой на востоке страны днём отмечается около +20..+22 градусов, а ночью – +15..+17 градусов.
    Количество выпадающих осадков в Боливии увеличивается в направлении с юго-запада на северо-восток. Так в западной и юго-западной части Альтиплано выпадает до 150 мм осадков в год, а в восточной и северной его частях – до 600 мм. На восточных склонах Кордильера-Реаль выпадает до 1500 мм осадков, а в Орьенте – до 2000 мм осадков. Максимум осадков в Боливии приходится на тёплое время года с декабря по февраль.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *