Туган телем Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан. Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Сочинение. Туган телем – ирк? г?лем! Эшне ?т?де: 86нчы “?мет” интернат- м?кт?бене? 7нче а сыйныф укучысы Ф?рдиев Р?мис Эшне тикшерде: татар теле укытучысы Г?р?ева Л.М. 2016нчы уку елы Туган тел, Синд? – шатлык ?и?еллеге, Кайгылар авырлыгы. Ата – бабам батырлыгы, Аналар сабырлыгы. (З. Насыйбуллин) Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. “Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р – ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н суз таныш тугел. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. И туган тел! Синд? булган и? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам! Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? галимн?р, язучылар ??м шагыйрьл?р туган телг? зур игьтибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? бел?м алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турында аксакал язучыбыз Г.Б?широва бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. ”Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, – дип яза Г.Б?широва, – ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннардан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р! Минем туган телем – татар теле. Шагыйрь Кави Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Равил Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, Аяз Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый. Татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип игълан ителде. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??ерг? тиеш. Ул инде х?зер – кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел булырга тиеш. Тарихым ист?леге син, Болгарым ист?леге, Гасырлар аша ?телг?н Юлларым ист?леге, – дип яза Х?с?н Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул – ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин: Чукындырган чагында да Чукынмады?, татар теле, – ди Кави Н??ми. Муса ??лил, Абдулла Алишларны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Равил Ф?йзуллин: Т?зем тел ул Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда атылса да, асылса да, ?и?? рухын жуймаган ул. Гильотина ?сл?ренд? Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! – дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?. Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу – татар ?дипл?рене? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып та?лыйм. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф?нзаман Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел кяферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” – дип яза ??м, – А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, – ди. Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?: Ул булганда адашмабыз – Юлым туры, нурлы к?нем. К?з карасы кебек саклыйм Анам телен – Татар телен.
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк. Нинди таныш мо?лы к?й бу? Тукай ?ыры – “Туган тел”. Ист?н бер д? чыкмый торган Халык к?е – “Туган тел”. ??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам. Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з! Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы. Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. ?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр. Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н, Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н. Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына. Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам. Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен. Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата. Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам. Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?. Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел! ?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м. Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме? Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара. Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?… Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Туган телем – назлы г?лем. Фазлыева Альбина Р?д?с кызы Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе татар теле ??м ?д?бияты укытучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем син туган тел аркылы. ?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул! Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?. Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза: Туган ?ире? – Идел буе ??р телне? бар Туган иле. Туган ?ире? кебек назлы, ?ырдай мо?лы татар теле. яис?: Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел, Т?мле дип: теле? йотма! Туган телне онытма! Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит. Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со?? Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м, ?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем Син туган тел аркылы. Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?. Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым. К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд? Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга , х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын, Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене ?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?. Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз! Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен. Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул. Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н? Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле. ?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне? матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем. ??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата. Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел – тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба. Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул – Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш? берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з! ??м минем ?йт?сем килг?н фикерем : “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!” Яш?сен туган тел ,и? матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!!! Галиева Лилияна 10 сыйныф
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул ? кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. “Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р ? ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н с?з таныш т?гел. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. И туган тел! Синд? булган И? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м ?тк?м-?нк?мне, Ходам! Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? белем алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турыда аксакал язучыбыз Г. Б?широв бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. “Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, ? дип яза Г. Б?широв, ? ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннар куырудан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р! Минем туган телем ? татар теле. Шагыйрь Н. Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Р. Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, И. Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый. Б?ген татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип беркетелг?н. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??я. Ул инде х?зер ? кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел. Тарихым ист?леге син, Болгарым ист?леге, Гасырлар аша ?телг?н Юлларым ист?леге, ? дип яза Х. Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул ? ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин: Чукындырган чагында да Чукынмады?, татар теле, ? ди К. Н??ми. М. ??лил, А. Алиш, Х. М???йл?рне? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин: Т?зем тел ул Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда атылса да, асылса да, ?и?? рухын ?уймаган ул. Гильотина ?сл?ренд? Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! ? дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?. Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу ? милл?тебезне? тел осталарыны? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” ?з теленд? я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып ты?лыйм. Айрат Арсланов с?йл?г?нд?, Туган тел ила?и кодр?т ала, ?зене? й?р?кл?р, иманнар х?киме ик?нен тоя, ??р татарны ?з кочагына алып ?лгер?. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф. Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел к?ферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” ? дип яза ??м, ? А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, ? ди. Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?: Ул булганда адашмабыз ? Юлым туры, нурлы к?нем. К?з карасы кебек саклыйм Анам телен ? Татар телен. ⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒ Дата добавления: 2016-12-29; просмотров: 1387 | Нарушение авторских прав Рекомендуемый контект: Похожая информация: B. –документ, издаваемый единолично руководителем предприятия, в целях разрешения организационных и производственных задач I ступень — «Смелые и ловкие» — для мальчиков и девочек 10?11 и 12?13 лет III ступень — «Сила и мужество» — для юношей и девушек 16?18 лет III. Учтите и оцените результаты непрямой РИФ с сывороткой обследуемого и антигеном боррелий – возбудителем Лайм-боррелиоза. Q]3:1:Основателем консерватизма как идейно–политического направления является Q]3:1:Основателем либерализма как идейно–политического направления является V ступень — «Бодрость и здоровье» — для мужчин 40?60 лет и женщин 35?55 лет V.Читання казки вчителем вгодос. Акмулла ? чич?н шагыйрь Алтын Урда чоры ? татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры Антенно-фидерный тракт с усилителем Асфальтосмесительная установка со смесителем периодического действия ДС-168 Поиск на сайте: © 2015-2019 lektsii.org – Контакты – Последнее добавление
МБОУ «Большекульгинская ООШ» Рыбно Слободского муниципального района РТ «Туган телем-ирк? г?лем» 5-8 сыйныфлар ?чен сыйныфтан тыш чара Х?снетдинова Г?лназ ?гъм?летдин кызы Олы Кульга т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы 2014 ел Тема: “Туган телем-ирк? г?лем”. Максат: туган телебезг? карата балаларда кызыксыну ??м м?х?бб?т т?рбиял??; татар халык авыз и?аты ?с?рл?рен бел? к?некм?л?рен тикшер?; б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?. ?и?азлау: аудиоязмалар, табышмаклар язылган карточкалар, м?кальне ?ыю ?чен х?рефл?р язылган карточкалар, тест ?тк?р? ?чен ноутбуклар. Х?ерле к?н х?рм?тле кунаклар,укытучыларыбыз, укучылар! Без б?генге кич?безне “Туган телем –ирк? г?лем” дип атадык. “Теле юкны? – иле юк”,- ди халык. ? безне? г?рл?п ч?ч?к аткан Ватаныбыз,б?тен д?ньяга билгеле булган татар телебез бар.Б?ген сезне? каршыда т?рле с?л?тк? ия булган укучыларыбыз татар теленд? Ватаныбызны ,горур халкыбызны зурлыйлар,туган телебезг? ,?ск?н ?иребезг? м?дхия ?ырлыйлар. -Ис?нмесез ,кадерле кунаклар! Сезне ?зебезне? б?йр?мч? биз?лг?н сыйныфыбызда с?ламл?рг? р?хс?т итегез.Сезг? корычтай нык с?лам?тлек юлдаш булсын.Тормыш к?гегезне? ??рвакыт чиста, тыныч булуын телибез. Укытучы М. Гафурины? “Ана теле” шигырен укый. Укытучы: ?з ана телем – минем ?чен матур, и? т?мле тел, ?з телем- ?з ?йберем булган ?чен ярата к??ел. Шул ана телем бел?н мин максудымны а?латам. Шул анам теле бел?н “бала” дил?р анам-атам. Шул тел аркылы гыйлем, уку-язуны ?йр?н?м, Шул тел аркылы укып, белеп, булырмын чын ад?м. Мин бала чактук “?ти-?ни” дидем шул тел бел?н. ??м д? ?нк?м д? ми?а “б?бк?м диг?н шул тел бел?н. ?ле д? шул тел бел?н укыйм, язам ??м с?йл?ш?м, Шул татар теле бел?н к?йлим бер?р к?й к?йл?с?м. ??рвакыт шул тел бел?н язган матур китап укыйм, ??рвакыт шул тел бел?н тарих укыйм, хисап укыйм. Без – татарлар, туган телебез-татар теле. Татар теле… тугач та, и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, Каюм Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион халык с?йл?шк?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, б?генге к?нд? ?итлекк?н, камилл?шк?н, тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган, и?-и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган-сыгылмаган, баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз. Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган?Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй-хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н? “Туган телем” шигырен ты?лагыз. ?з телемд? шигырь укыйм, ?з телемд? с?йли алам. Туган ?ирем, туган илем, Мин бит синн?н ил?ам алам. Х?тта кошны? да туган теле бар, Теле булганны? гына иле бар. Бабаларымны? и? зур мирасы, Чиксез гал?мне? г?я мо?ы син. Яш? м??гег? И, туган телем, Былбыл мо?ыдай. И, матур телем. 2 нче алып баручы: Б?йр?мн?рд?н б?йр?мн?рг? к?чеп ?ырлыйк ?ле, дуслар,?ырлыйк, ?ай Эшебез д? б?йр?м кебек булсын ??р к?небез булсын алсу май. ? х?зер, берг?л?п, шагыйрьл?ребез и?ат итк?н шигырьл?рне ты?лап ?тик. 1 бала : Тел кешене дус ит?, Бер-берсен? беркет?. Бел ,балам син рус телен ??м онытма ?з теле?. 2 бала: Татарча да яхшы бел, Русча да яхшы бел. Икесе д? безне? ?чен И? кир?кле, затлы тел. 3 бала: Без бит руслар- Сезне? якын дуслар. ?йр?н?без татар телен, Яратабыз татар халкын. Беренче укучы. Кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып, со?гы сулышына кад?р, тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Безне? туган телебез – татар теле, зур тарихлы, бай, ?ырлы, мо?лы тел ул. Икенче укучы. Г. Гыйльманов “Мин татар малае” Чатнатып с?йл?ш?м ?з ана телемд?. Оялмыйм, курыкмыйм, Мин бит ?з илемд?! Башымда – чиг?ле, Каюлы т?б?т?й. Догалар укырга ?йр?т? д?? ?т?й Т??фыйклы булырга Кир?ген бел?м мин. Чын татар малае Й?р?гем бел?н мин. ?ченче укучы. Рафис Корбанов “Туган ил” “?тк?м”, “?нк?м” с?зе бел?н Ачылган телем минем. Син бирде? ми?а ышаныч Кичк?нд? белем илен. Ата-бабамнар ?тк?нен Белдем мин сине? аша. Башка телл?ре? эчен? Кердем мин сине? аша. Д?ртенче укучы. Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел? Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында гаять зур урын тота. Ул тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?. Бишенче укучы. Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек, изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз, и? якын кешесе – ?нисе ?йр?т?, шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый, ирк?ли, юата. Алтынчы укучы.Туган тел ??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?, туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне, тапкыр, ?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне, мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без. ?иденче укучы. “Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел. Т?мле дип, теле? йотма, Туган телне онытма!” – дип язган халык шагыйре Ш??к?т абый Галиев. Дим?к, туган телебезне тырышып ?йр?нерг? кир?к. Сигезенче укучы. Равил Ф?йзуллин “Туган тел турында” И кард?шем! Бер ха??тсез кайчак Телне шундый бозып с?лисе?! Ил колагын хурлап, халкы?ны? Рухын р?н?ет?мен димисе?. Мескенл?нм?, бакый гомер килг?н Тел байлыгын итм? кадерсез. Бер уйласа?, ила?и бит, изге – Кеше ?йтк?н аваз, ??рбер с?з! Иренм? син, туган, туган телне? Асыл байлыкларын ачарга. Без ваемсыз булсак, чит-ят с?зл?р Х?зин??не ?зер басарга! К?п телл?рне бел? – яхшы ш?гыль, Туган теле? ?ги калмаса. ?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен Сине? аша бала? а?ласа. Кил?ч?кне? башы – б?генгед?. Нинди шатлык картлык к?не?д?, Оныклары? си?а р?хм?т ?йтс?, Матур итеп туган теленд?. Г.Тукайны? “Кызыклы ш?керт” шигырен с?хн?л?штереп к?рс?т?. Без –татарлар! Татар исемен без Горур й?рт? торган бер халык. Без-татарлар! Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья илл?ре, Без-татарлар! Батыр халык диг?н Зур даныбыз ?ле с?нм?де. Без- татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. Без-татарлар! Яшибез без ?ирд? Бар халыклар бел?н г?рл?шеп. Без татарлар: Болгар татарлары, Себер татарлары, Нугай татарлары, Типт?р татарлары, Нократ татарлары, Кер?шен татарлары… Тагын бик к?п,бик к?п татарлар. Т?рле исем й?ртс?к т? без, Т?рле-т?рле ?ирд? яш?с?к т?, Тик бер ген? Туган телебез, Тик бер ген? Туган илебез. “Туган тел” ?ыры бел?н кич? т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се. Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер. И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем. Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген. М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый. ??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?. Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар. Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н. Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер. ?ир й?зенд? булган б?тен н?рс? Б?лг?н саен кими, кечер?я. Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?. Татар телен Такташ с?йде, Тукай ?зелеп мактады. Урам теле т?гел диеп, Насыйри да яклады. ??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н. – Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре. Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез. Сии – минем тере тарихым, Син – минем кил?ч?гем, Тик синд?, газиз туган тел, Б?хетк? ?ит?ч?гем. И телем, синд? н?фислек Чишм?се киб?ме со??! Гасырлар си?а тим?де, Д?верл?р тияме со??! Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем- татар теле. Максат: балаларда Туган илг? , татар телен? , ?з халкына м?х?бб?т т?рбиял??; ?и?азлау: ? . Плакатлар : И туган тел ,и матур тел, ?тк?м- ?нк?мне? теле. Г. Тукай 2) Яш?сен халык ?д?бияты! Яш?сен туган тел. Г. Тукай 3) Тел- халыкны? рухы ул. Телд? аны? табигате,к??еле ??м тормышы ,к?нк?реше чагыла. ??. Татар к?йл?рене? магнитофон язмалары. ???. Туган тел турында м?кальл?р. ?д?би кич?не? барышы : Укытучы :Без – татарлар , туган телебез – татар теле. Татар теле… Тугач та и? газиз кешене? ишет? башлаган , к?п гасырлык тарихы булган , Каюм Насыйрилар , Тукайлар нигез салган , 7 миллион халык с?йл?шк?н , д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н ,чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган , б?генге к?нд? ?итлекк?н , камилл?шк?н ,тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган , Моабитне? таш диварлары эченд? д? тынмыйча , аны? калын стеналарын тишеп чыгып , б?тен д?ньяга я?гыраган , утларга – суларга салсалар да ,чукындырсалар да , ассалар – кисс?л?р д? ис?н калган ,и? – и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган – сыгылмаган ,баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз. Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган ? Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй- хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н ? 1 нче бала:И минем ?андай кадерлем, И ?ылы , т?ре телем! Кайгылар теле т?гел син, Шатлыгым теле б?ген. Тик сине? ярд?ме? бел?н мин , Тик сине? с?зл?ре? бел?н Уйлары? й?р?кк?емне? Д?ньяга ?йт? бел?м. Укытучы : Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан ,туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек , изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз , и? якын кешесе – анасы ?йр?т? , шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый , ирк?ли , юата. Шу?а к?р? аны халык ана теле дип атый. “Туган тел” ?ыры ( Г . Тукай с?зл?ре , халык к?е ) башкарыла. Укытучы : ?йе , м?ш??р шагыйребез Габдулла Тукай ?зене? туган телен? булган ихтирамын ?н? шулай итеп бирг?н. Б?ек ?дип Тукай телне ярата белеп яраткан. Телне ул тышкы ямь бир? чарасы , матур с?зл?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган , аны и? элек аралашу , а?лашу , т?рбия коралы итеп т? караган. Шу?а к?р? д? телне халыкча итеп , “туган тел” , “матур тел” , “ ?тк?м- ?нк?мне? теле” дип атаган. 2 нче бала : Без татарлар Без – татарлар! Татар исемен без Горур й?рт? торган халык. Без – татарлар. Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья илл?ре. Без – татарлар! Батыр халык диг?н Зур даныбыз ?ле с?нм?де. Без – татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. “ Ак каен” ?ыры ( З. Ярм?ки с?зл?ре , халык к?е) башкарыла. Укытучы : Туган тел. ??ркем ?чен д? газиз с?з бу. Ч?нки и? кадерле , берн?рс? бел?н д? алыштырылмый торган “?ни” , “?ти” , “?би” , “бабай” с?зл?рен башлап туган телд? ?йт?без. Туган- ?ск?н ил – ?ирне? якынлыгын , Ватанны? газизлеген бер ??в?л туган тел ярд?менд? тойганбыз , Милл?тебез с?нгать иял?рене? матур – матур шигырьл?рен ятлап ?ле д? куанабыз , рухланабыз. 3 нче бала : Н. Ис?нб?т “ ?ч матур с?з”. 4 нче бала : Д?ньяда и?–и? матур ил – Ул минем туган илем. Д?ньяда и?–и? матур тел – Ул минем туган телем “ Балам”, – диеп туган телд? Энд?ш? ми?а ?тк?м. “ ?нк?ем”, – дип ?нием? Мин туган телд? д?ш?м. 5 нче бала : Туган телемд? с?йл?шеп Яшим мин туган илд?. “ Туган ил” диг?н с?зне д? ?йт?м мин туган телд?. И? изге хисл?ремне мин Туган телд? а?латам. Шу?а к?р? туган телне Х?рм?тлим мин, яратам. 6 нчы бала : Г. Гыйлманов “ Мин татар малае” Чатнашып с?йл?ш?м ?з ана телемд?. Оялмыйм , курыкмыйм , – Мин бит ?з илемд?! Башымда – чиг?ле , Каюлы т?б?т?й. Догалар укырга ?йр?т? д?? ?т?й. Т??фыйклы булырга Кир?ген бел?м мин. Чын татар малае Й?р?гем бел?н мин! 7 нче бала : Ш. Галиев “ Туган тел” шигыре 8 нче бала : Ф.Яруллин “ Анам теле” шигыре. 9 нчы бала : Диб??? Каюмова “ И телем” И телем ! Нич? гасырлар Ирек даулаган телем. Д?нья теле булмаса? да , ?и?г?нн?р теле б?ген. И безне? санлы телебез. И безне? данлы юлдаш. Нур сиб?се? , ?ан ?р?се?. Син безне? якты кояш. 10 нчы бала : Рафис Корбанов “ Туган ил” “ ?тк?м” , “ ?нк?м” с?зе бел?н Ачылган телем минем! Син бирде? ми?а ышаныч Кичк?нд? белем илен. Ата- бабамнар ?тк?нен Белдем мин сине? аша. Башка телл?ре? эчен? Кердем мин сине? аша. 11 нче бала : Г?лзада ?хт?мова “ Туган телем” Татар теле – туган телем Гасырларны кичк?н тел ул , Давылларда ?зелмич? , Т?нбоектай ?ск?н тел ул. Татар теле мирас булып Борынгыдан калган тел ул. Байлыгына , муллыгына Сокландыра алган тел ул . Татар теле ?ырлар аша Уйлар чынга ашкан тел ул С?ю тулы й?р?кл?рне ?ан дусларга ачкан тел ул. Татар теле – д?нья теле , Шундый камил, шундый матур. ?ирд? ?ле бик к?пл?рне? К??елл?рен ?зен? тартыр. Татар халык биюе. Укытучы : ? х?зер мин сезне кечкен? Марат бел?н таныштырасым кил?. Игътибар итегез ?ле , ул ничек матур итеп ана теленд? с?йл?ш? , х?тта ?нисен д? ?йр?т?. С?хн?л?штер? : ?нисе : ?йд? инде, улым, тизр?к, садикка со?га калабыз. Марат : Х?зер ?нием. ?нисе : Тагын ни булды? Марат : Син д?рес ?йтмисе? , ?нием. Без бит садикка т?гел , бакчага со?га калабыз. Д?рес ?йт , ?нием. ?нисе : ?йд?, балам, ?йд?, ?ск?нем, бакчага со?га калабыз. Укытучы : Укучылар , Марат ?нисе бел?н ник килешм?г?н? Балалар : Ч?нки ?нисе рус с?зе катнаштырып с?йл?шк?н. Укытучы : ?йе, укучылар, без кечкен?д?н ?к ?з телебезне, саф татар теленд? с?йл?шерг? тиешбез. Моны ист?н чыгармагыз. ?ыр “ Кояш гомере”. Укытучы : Укучылар , б?ген без сезне ??нлекл?рне? д? ?з ана теленд? с?йл?ш?л?ре турында шигырь бел?н танышырбыз Ш. Галиев “ Рус казлары – га га га” Русларда да бар казлар Татарда да бар казлар. Рус казлары : га- га- га , ди Татар казы : кыйгак , ди. Русларда да бар ?рд?к, Татарда да бар ?рд?к. Русныкылар : кря – кря , ди , Татарныкы : бак – бак , ди. Русларда да бар ?т?ч, Татарда да бар ?т?ч. Русларныкы : кукареку! Татарныкы : кикрик?к! Русларда да бар маэмай , Татарда да бар маэмай. Рустагысы : гав , гав , ди. Татарныкы : ?ау , ?ау , ди. Гав ,гавларга юлыксам мин , Русча гына энд?ш?м. ?ау, ?ауларны к?рг?н чакта , Гел татарча с?йл?ш?м. Укытучы : Татарча да яхшы бел, Русча да яхшы бел. Икесе д? безне? ?чен И? кир?кле кыймм?т тел. Укучылар туган тел ??м с?з турында м?кальл?р с?йлил?р. Ананы? балага бирг?н и? матур б?л?ге – тел. И? татлы тел – туган тел , анам с?йл?п торган тел. Тел- белемне? ачкычы , акылны? баскычы. Телл?р белг?н – илл?р белг?н. Теле чиб?рне? ?зе чиб?р. ?дип башы – тел. Туган телен кадерл?г?н халык кадерле булыр. С?зе яхшы булса , нурлана й?зе. Минд? авыз бар диеп, Бертуктаусыз с?йл?шм?. ?ыр Г. Афзал “ Туган ?ире?н?н китм?”. Укытучы : ??р халыкны? туган теле – аны? м?д?нияты, тарихы , к?згесе. Шу?а да телебез сафлыгы, матурлыгы, а?е?лелеге ?чен барыбызга да армый– талмый к?р?шерг?, эшл?рг? кир?к. ?д?би кич?не мондый шигъри юллар бел?н т?мамлыйсым кил? Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ни!” – дип, Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ти!” – дип, К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас , Туган теле? ?ле бу булмас. Со? минутта ?йт? алса? “ ?ни!” – дип, Со? минутта ?йт? алса? “?ти!” – дип, К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр, Туган теле? ?н? шул булыр.
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен Кич?-кич? килг?н ерактан. (?.Ерик?й) План. I. Ана теле — й?р?к теле. II. Татар теле — бай мираска ия булган тел. 1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле. 2. Кайгыртуга мохта? тел. 3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык. 4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый. III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез. — Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д? К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем. Саклый алса? — м??гелек фатихам. ?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!.. С. С?л?йманова Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел. Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?. ??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый. Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор. 1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты. Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь: Туган телд? ?ырлый чишм?, Туган телд? шаулый таллар. Туган телд? д?шс?м ген?, Туган ?ирем мине а?лар. ?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин. Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ти!» — дип, — К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас, Туган теле? ?ле бу булмас. Со? минутта ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Со? минутта ?йт? алса?: «?ти!» — дип,— К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр, Туган теле? ?н? шул булыр… Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар. Табулары к?йне ?ай озактыр, Югалтулар гына тиз а?а: Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел, Язмышларны, илне боза да! Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле. Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р. Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача. Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли. Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр. Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит. …Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н, Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н. Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?; Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..
Туган телем
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан.
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к.
Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
Сочинение.
Туган телем – ирк? г?лем!
Эшне ?т?де: 86нчы “?мет” интернат-
м?кт?бене? 7нче а сыйныф
укучысы Ф?рдиев Р?мис
Эшне тикшерде: татар теле
укытучысы Г?р?ева Л.М.
2016нчы уку елы
Туган тел,
Синд? – шатлык ?и?еллеге,
Кайгылар авырлыгы.
Ата – бабам батырлыгы,
Аналар сабырлыгы.
(З. Насыйбуллин)
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
“Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р – ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н суз таныш тугел.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
И туган тел! Синд? булган и? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? галимн?р, язучылар ??м шагыйрьл?р туган телг? зур игьтибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? бел?м алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турында аксакал язучыбыз Г.Б?широва бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. ”Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, – дип яза Г.Б?широва, – ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннардан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р!
Минем туган телем – татар теле. Шагыйрь Кави Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Равил Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, Аяз Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый.
Татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип игълан ителде. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??ерг? тиеш. Ул инде х?зер – кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел булырга тиеш.
Тарихым ист?леге син,
Болгарым ист?леге,
Гасырлар аша ?телг?н
Юлларым ист?леге, –
дип яза Х?с?н Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул – ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин:
Чукындырган чагында да
Чукынмады?, татар теле, –
ди Кави Н??ми.
Муса ??лил, Абдулла Алишларны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Равил Ф?йзуллин:
Т?зем тел ул
Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
атылса да, асылса да,
?и?? рухын жуймаган ул.
Гильотина ?сл?ренд?
Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! –
дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?.
Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу – татар ?дипл?рене? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып та?лыйм. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф?нзаман Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел кяферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” – дип яза ??м, – А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, – ди.
Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
Ул булганда адашмабыз –
Юлым туры, нурлы к?нем.
К?з карасы кебек саклыйм
Анам телен – Татар телен.
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк.
Нинди таныш мо?лы к?й бу?
Тукай ?ыры – “Туган тел”.
Ист?н бер д? чыкмый торган
Халык к?е – “Туган тел”.
??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам.
Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз.
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з!
Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы
И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы.
Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла.
?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр.
Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы
И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н.
Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына.
Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам.
Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен.
Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата.
Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам.
Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?.
Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел!
?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м.
Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме?
Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара.
Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?…
Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Туган телем – назлы г?лем.
Фазлыева Альбина Р?д?с кызы
Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе
татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
И туган тел, и матур тел,
?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
син туган тел аркылы.
?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул!
Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?.
Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза:
Туган ?ире? – Идел буе
??р телне? бар Туган иле.
Туган ?ире? кебек назлы,
?ырдай мо?лы татар теле.
яис?:
Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел,
Т?мле дип: теле? йотма!
Туган телне онытма!
Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит.
Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со??
Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Туган тел дип ?йт?г?, Г. Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м, ?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
Син туган тел аркылы.
Минем туган татар телем чынлап та бик матур. Ул минем ?чен ?тк?м-?нк?м кебек ?к якын. Туган телен югалткан милл?тне? кил?ч?ге юк дип уйлыйм мин. ?з телен яхшы белг?н кеше ген? милл?те бел?н горурлана, аны? кадерен бел?.
Мин Свердловск ш???ренд? тудым. Ул вакытта минем ?ти-?нием анда эшл?г?нн?р. Мин рус м?кт?бенд? укыдым.
К?пт?н т?гел без Казанга ?йл?неп кайттык. Без гаил?д? гел татарча с?йл?ш?без, ч?нки барыбыз да татар балалары. Свердловскида вакытта татарча ?йд? ген? с?йл?шеп була иде. Казанга кайткач, мин урамда да, транспортта да татарча с?йл?шеп й?рг?н кешел?рне к?реп шатландым. К??елем р?х?тл?неп китте. Ничектер алар ми?а бик якын булып, туган кебек тоелдылар. ? м?кт?пт? татар теле д?ресл?ре буласын белг?ч, мин бигр?к т? с?ендем. Татар телен ?йр?н? безг? рус ??м инглиз телл?рен ?йр?нерг? ?ич т? комачауламый. Авылга кайткач, ?бием, башымны сыйпап: “Б?бк?м, беркайчан да ?з теле?не онытма, туган теле?не балалары?а да ?йр?терсе?!” ? ди. Мин, ?лб?тт?, гомер буе ?земне? туган телемне саклармын!
Туган телем – татар теле.
Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т
бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне
ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга ,
х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын,
Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене
?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли
с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?.
Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз!
Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен.
Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул.
Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан
да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н?
Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле.
?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне?
матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем.
??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга
тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата.
Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел –
тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер
кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба.
Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул –
Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш?
берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з!
??м минем ?йт?сем килг?н фикерем :
“ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!”
Яш?сен туган тел ,и? матур тел,
?тк?м – ?нк?мне? теле!!!
Галиева Лилияна
10 сыйныф
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул ? кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
“Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р ? ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н с?з таныш т?гел.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
И туган тел! Синд? булган
И? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м
?тк?м-?нк?мне, Ходам!
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? белем алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турыда аксакал язучыбыз Г. Б?широв бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. “Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, ? дип яза Г. Б?широв, ? ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннар куырудан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р!
Минем туган телем ? татар теле. Шагыйрь Н. Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Р. Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, И. Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый.
Б?ген татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип беркетелг?н. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??я. Ул инде х?зер ? кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел.
Тарихым ист?леге син,
Болгарым ист?леге,
Гасырлар аша ?телг?н
Юлларым ист?леге, ?
дип яза Х. Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул ? ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин:
Чукындырган чагында да
Чукынмады?, татар теле, ?
ди К. Н??ми.
М. ??лил, А. Алиш, Х. М???йл?рне? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Р. Ф?йзуллин:
Т?зем тел ул
Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
атылса да, асылса да,
?и?? рухын ?уймаган ул.
Гильотина ?сл?ренд?
Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! ?
дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?.
Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу ? милл?тебезне? тел осталарыны? ?с?рл?рен б?тен “д?ньяга” ?з теленд? я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып ты?лыйм. Айрат Арсланов с?йл?г?нд?, Туган тел ила?и кодр?т ала, ?зене? й?р?кл?р, иманнар х?киме ик?нен тоя, ??р татарны ?з кочагына алып ?лгер?. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф. Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел к?ферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” ? дип яза ??м, ? А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, ? ди.
Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
Ул булганда адашмабыз ?
Юлым туры, нурлы к?нем.
К?з карасы кебек саклыйм
Анам телен ? Татар телен.
⇐ Предыдущая17181920212223242526Следующая ⇒
Дата добавления: 2016-12-29; просмотров: 1387 | Нарушение авторских прав
Рекомендуемый контект:
Похожая информация:
B. –документ, издаваемый единолично руководителем предприятия, в целях разрешения организационных и производственных задач
I ступень — «Смелые и ловкие» — для мальчиков и девочек 10?11 и 12?13 лет
III ступень — «Сила и мужество» — для юношей и девушек 16?18 лет
III. Учтите и оцените результаты непрямой РИФ с сывороткой обследуемого и антигеном боррелий – возбудителем Лайм-боррелиоза.
Q]3:1:Основателем консерватизма как идейно–политического направления является
Q]3:1:Основателем либерализма как идейно–политического направления является
V ступень — «Бодрость и здоровье» — для мужчин 40?60 лет и женщин 35?55 лет
V.Читання казки вчителем вгодос.
Акмулла ? чич?н шагыйрь
Алтын Урда чоры ? татар ?д?биятыны? Я?арыш чоры
Антенно-фидерный тракт с усилителем
Асфальтосмесительная установка со смесителем периодического действия ДС-168
Поиск на сайте:
© 2015-2019 lektsii.org – Контакты – Последнее добавление
МБОУ «Большекульгинская ООШ» Рыбно Слободского муниципального района РТ
«Туган телем-ирк? г?лем»
5-8 сыйныфлар ?чен сыйныфтан тыш чара
Х?снетдинова Г?лназ ?гъм?летдин кызы Олы Кульга т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
2014 ел
Тема: “Туган телем-ирк? г?лем”.
Максат: туган телебезг? карата балаларда кызыксыну ??м м?х?бб?т т?рбиял??; татар халык авыз и?аты ?с?рл?рен бел? к?некм?л?рен тикшер?; б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?.
?и?азлау: аудиоязмалар, табышмаклар язылган карточкалар, м?кальне ?ыю ?чен х?рефл?р язылган карточкалар, тест ?тк?р? ?чен ноутбуклар.
Х?ерле к?н х?рм?тле кунаклар,укытучыларыбыз, укучылар! Без б?генге кич?безне “Туган телем –ирк? г?лем” дип атадык. “Теле юкны? – иле юк”,- ди халык. ? безне? г?рл?п ч?ч?к аткан Ватаныбыз,б?тен д?ньяга билгеле булган татар телебез бар.Б?ген сезне? каршыда т?рле с?л?тк? ия булган укучыларыбыз татар теленд? Ватаныбызны ,горур халкыбызны зурлыйлар,туган телебезг? ,?ск?н ?иребезг? м?дхия ?ырлыйлар.
-Ис?нмесез ,кадерле кунаклар!
Сезне ?зебезне? б?йр?мч? биз?лг?н сыйныфыбызда с?ламл?рг? р?хс?т итегез.Сезг? корычтай нык с?лам?тлек юлдаш булсын.Тормыш к?гегезне? ??рвакыт чиста, тыныч булуын телибез.
Укытучы М. Гафурины? “Ана теле” шигырен укый.
Укытучы:
?з ана телем – минем ?чен матур, и? т?мле тел,
?з телем- ?з ?йберем булган ?чен ярата к??ел.
Шул ана телем бел?н мин максудымны а?латам.
Шул анам теле бел?н “бала” дил?р анам-атам.
Шул тел аркылы гыйлем, уку-язуны ?йр?н?м,
Шул тел аркылы укып, белеп, булырмын чын ад?м.
Мин бала чактук “?ти-?ни” дидем шул тел бел?н.
??м д? ?нк?м д? ми?а “б?бк?м диг?н шул тел бел?н.
?ле д? шул тел бел?н укыйм, язам ??м с?йл?ш?м,
Шул татар теле бел?н к?йлим бер?р к?й к?йл?с?м.
??рвакыт шул тел бел?н язган матур китап укыйм,
??рвакыт шул тел бел?н тарих укыйм, хисап укыйм.
Без – татарлар, туган телебез-татар теле. Татар теле… тугач та, и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, Каюм Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион халык с?йл?шк?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, б?генге к?нд? ?итлекк?н, камилл?шк?н, тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган, и?-и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган-сыгылмаган, баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз.
Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган?Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй-хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н?
“Туган телем” шигырен ты?лагыз.
?з телемд? шигырь укыйм,
?з телемд? с?йли алам.
Туган ?ирем, туган илем,
Мин бит синн?н ил?ам алам.
Х?тта кошны? да туган теле бар,
Теле булганны? гына иле бар.
Бабаларымны? и? зур мирасы,
Чиксез гал?мне? г?я мо?ы син.
Яш? м??гег?
И, туган телем,
Былбыл мо?ыдай.
И, матур телем.
2 нче алып баручы:
Б?йр?мн?рд?н б?йр?мн?рг? к?чеп
?ырлыйк ?ле, дуслар,?ырлыйк, ?ай
Эшебез д? б?йр?м кебек булсын
??р к?небез булсын алсу май.
? х?зер, берг?л?п, шагыйрьл?ребез и?ат итк?н шигырьл?рне ты?лап ?тик.
1 бала : Тел кешене дус ит?,
Бер-берсен? беркет?.
Бел ,балам син рус телен
??м онытма ?з теле?.
2 бала: Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе д? безне? ?чен
И? кир?кле, затлы тел.
3 бала: Без бит руслар-
Сезне? якын дуслар.
?йр?н?без татар телен,
Яратабыз татар халкын.
Беренче укучы. Кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып, со?гы сулышына кад?р, тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Безне? туган телебез – татар теле, зур тарихлы, бай, ?ырлы, мо?лы тел ул.
Икенче укучы. Г. Гыйльманов “Мин татар малае”
Чатнатып с?йл?ш?м
?з ана телемд?.
Оялмыйм, курыкмыйм,
Мин бит ?з илемд?!
Башымда – чиг?ле,
Каюлы т?б?т?й.
Догалар укырга
?йр?т? д?? ?т?й
Т??фыйклы булырга
Кир?ген бел?м мин.
Чын татар малае
Й?р?гем бел?н мин.
?ченче укучы. Рафис Корбанов “Туган ил”
“?тк?м”, “?нк?м” с?зе бел?н
Ачылган телем минем.
Син бирде? ми?а ышаныч
Кичк?нд? белем илен.
Ата-бабамнар ?тк?нен
Белдем мин сине? аша.
Башка телл?ре? эчен?
Кердем мин сине? аша.
Д?ртенче укучы. Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел? Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында гаять зур урын тота. Ул тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?.
Бишенче укучы. Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек, изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз, и? якын кешесе – ?нисе ?йр?т?, шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый, ирк?ли, юата.
Алтынчы укучы.Туган тел ??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?, туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне, тапкыр, ?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне, мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без.
?иденче укучы. “Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел.
Т?мле дип, теле? йотма,
Туган телне онытма!” – дип язган
халык шагыйре Ш??к?т абый Галиев. Дим?к, туган телебезне тырышып ?йр?нерг? кир?к.
Сигезенче укучы. Равил Ф?йзуллин “Туган тел турында”
И кард?шем! Бер ха??тсез кайчак
Телне шундый бозып с?лисе?!
Ил колагын хурлап, халкы?ны?
Рухын р?н?ет?мен димисе?.
Мескенл?нм?, бакый гомер килг?н
Тел байлыгын итм? кадерсез.
Бер уйласа?, ила?и бит, изге –
Кеше ?йтк?н аваз, ??рбер с?з!
Иренм? син, туган, туган телне?
Асыл байлыкларын ачарга.
Без ваемсыз булсак, чит-ят с?зл?р
Х?зин??не ?зер басарга!
К?п телл?рне бел? – яхшы ш?гыль,
Туган теле? ?ги калмаса.
?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен
Сине? аша бала? а?ласа.
Кил?ч?кне? башы – б?генгед?.
Нинди шатлык картлык к?не?д?,
Оныклары? си?а р?хм?т ?йтс?,
Матур итеп туган теленд?.
Г.Тукайны? “Кызыклы ш?керт” шигырен с?хн?л?штереп к?рс?т?.
Без –татарлар!
Татар исемен без
Горур й?рт? торган бер халык.
Без-татарлар!
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья илл?ре,
Без-татарлар!
Батыр халык диг?н
Зур даныбыз ?ле с?нм?де.
Без- татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
Без-татарлар!
Яшибез без ?ирд?
Бар халыклар бел?н г?рл?шеп.
Без татарлар:
Болгар татарлары,
Себер татарлары,
Нугай татарлары,
Типт?р татарлары,
Нократ татарлары,
Кер?шен татарлары…
Тагын бик к?п,бик к?п татарлар.
Т?рле исем й?ртс?к т? без,
Т?рле-т?рле ?ирд? яш?с?к т?,
Тик бер ген? Туган телебез,
Тик бер ген? Туган илебез.
“Туган тел” ?ыры бел?н кич? т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се.
Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер.
И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем.
Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген.
М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый.
??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?.
Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар.
Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н.
Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер.
?ир й?зенд? булган б?тен н?рс?
Б?лг?н саен кими, кечер?я.
Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те
Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?.
Татар телен Такташ с?йде,
Тукай ?зелеп мактады.
Урам теле т?гел диеп,
Насыйри да яклады.
??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н.
– Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре.
Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез.
Сии – минем тере тарихым,
Син – минем кил?ч?гем,
Тик синд?, газиз туган тел,
Б?хетк? ?ит?ч?гем.
И телем, синд? н?фислек
Чишм?се киб?ме со??!
Гасырлар си?а тим?де,
Д?верл?р тияме со??!
Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель
Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем- татар теле.
Максат: балаларда Туган илг? , татар телен? , ?з халкына м?х?бб?т т?рбиял??;
?и?азлау: ? . Плакатлар :
И туган тел ,и матур тел, ?тк?м- ?нк?мне? теле.
Г. Тукай
2) Яш?сен халык ?д?бияты! Яш?сен туган тел.
Г. Тукай
3) Тел- халыкны? рухы ул. Телд? аны? табигате,к??еле ??м тормышы ,к?нк?реше чагыла.
??. Татар к?йл?рене? магнитофон язмалары.
???. Туган тел турында м?кальл?р.
?д?би кич?не? барышы :
Укытучы :Без – татарлар , туган телебез – татар теле.
Татар теле… Тугач та и? газиз кешене? ишет? башлаган , к?п гасырлык тарихы булган , Каюм Насыйрилар , Тукайлар нигез салган , 7 миллион халык с?йл?шк?н , д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н ,чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган , б?генге к?нд? ?итлекк?н , камилл?шк?н ,тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган , Моабитне? таш диварлары эченд? д? тынмыйча , аны? калын стеналарын тишеп чыгып , б?тен д?ньяга я?гыраган , утларга – суларга салсалар да ,чукындырсалар да , ассалар – кисс?л?р д? ис?н калган ,и? – и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган – сыгылмаган ,баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз.
Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган ? Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй- хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н ?
1 нче бала:И минем ?андай кадерлем,
И ?ылы , т?ре телем!
Кайгылар теле т?гел син,
Шатлыгым теле б?ген.
Тик сине? ярд?ме? бел?н мин ,
Тик сине? с?зл?ре? бел?н
Уйлары? й?р?кк?емне?
Д?ньяга ?йт? бел?м.
Укытучы : Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан ,туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек , изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз , и? якын кешесе – анасы ?йр?т? , шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый , ирк?ли , юата. Шу?а к?р? аны халык ана теле дип атый.
“Туган тел” ?ыры ( Г . Тукай с?зл?ре , халык к?е ) башкарыла.
Укытучы : ?йе , м?ш??р шагыйребез Габдулла Тукай ?зене? туган телен? булган ихтирамын ?н? шулай итеп бирг?н.
Б?ек ?дип Тукай телне ярата белеп яраткан. Телне ул тышкы ямь бир? чарасы , матур с?зл?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган , аны и? элек аралашу , а?лашу , т?рбия коралы итеп т? караган. Шу?а к?р? д? телне халыкча итеп , “туган тел” , “матур тел” , “ ?тк?м- ?нк?мне? теле” дип атаган.
2 нче бала : Без татарлар
Без – татарлар!
Татар исемен без
Горур й?рт? торган халык.
Без – татарлар.
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья илл?ре.
Без – татарлар!
Батыр халык диг?н
Зур даныбыз ?ле с?нм?де.
Без – татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
“ Ак каен” ?ыры ( З. Ярм?ки с?зл?ре , халык к?е) башкарыла.
Укытучы : Туган тел. ??ркем ?чен д? газиз с?з бу. Ч?нки и? кадерле , берн?рс? бел?н д? алыштырылмый торган “?ни” , “?ти” , “?би” , “бабай” с?зл?рен башлап туган телд? ?йт?без. Туган- ?ск?н ил – ?ирне? якынлыгын , Ватанны? газизлеген бер ??в?л туган тел ярд?менд? тойганбыз , Милл?тебез с?нгать иял?рене? матур – матур шигырьл?рен ятлап ?ле д? куанабыз , рухланабыз.
3 нче бала : Н. Ис?нб?т “ ?ч матур с?з”.
4 нче бала : Д?ньяда и?–и? матур ил –
Ул минем туган илем.
Д?ньяда и?–и? матур тел –
Ул минем туган телем
“ Балам”, – диеп туган телд?
Энд?ш? ми?а ?тк?м.
“ ?нк?ем”, – дип ?нием?
Мин туган телд? д?ш?м.
5 нче бала : Туган телемд? с?йл?шеп
Яшим мин туган илд?.
“ Туган ил” диг?н с?зне д?
?йт?м мин туган телд?.
И? изге хисл?ремне мин
Туган телд? а?латам.
Шу?а к?р? туган телне
Х?рм?тлим мин, яратам.
6 нчы бала : Г. Гыйлманов “ Мин татар малае”
Чатнашып с?йл?ш?м
?з ана телемд?.
Оялмыйм , курыкмыйм , –
Мин бит ?з илемд?!
Башымда – чиг?ле ,
Каюлы т?б?т?й.
Догалар укырга
?йр?т? д?? ?т?й.
Т??фыйклы булырга
Кир?ген бел?м мин.
Чын татар малае
Й?р?гем бел?н мин!
7 нче бала : Ш. Галиев “ Туган тел” шигыре
8 нче бала : Ф.Яруллин “ Анам теле” шигыре.
9 нчы бала : Диб??? Каюмова “ И телем”
И телем ! Нич? гасырлар
Ирек даулаган телем.
Д?нья теле булмаса? да ,
?и?г?нн?р теле б?ген.
И безне? санлы телебез.
И безне? данлы юлдаш.
Нур сиб?се? , ?ан ?р?се?.
Син безне? якты кояш.
10 нчы бала : Рафис Корбанов “ Туган ил”
“ ?тк?м” , “ ?нк?м” с?зе бел?н
Ачылган телем минем!
Син бирде? ми?а ышаныч
Кичк?нд? белем илен.
Ата- бабамнар ?тк?нен
Белдем мин сине? аша.
Башка телл?ре? эчен?
Кердем мин сине? аша.
11 нче бала : Г?лзада ?хт?мова “ Туган телем”
Татар теле – туган телем
Гасырларны кичк?н тел ул ,
Давылларда ?зелмич? ,
Т?нбоектай ?ск?н тел ул.
Татар теле мирас булып
Борынгыдан калган тел ул.
Байлыгына , муллыгына
Сокландыра алган тел ул .
Татар теле ?ырлар аша
Уйлар чынга ашкан тел ул
С?ю тулы й?р?кл?рне
?ан дусларга ачкан тел ул.
Татар теле – д?нья теле ,
Шундый камил, шундый матур.
?ирд? ?ле бик к?пл?рне?
К??елл?рен ?зен? тартыр.
Татар халык биюе.
Укытучы : ? х?зер мин сезне кечкен? Марат бел?н таныштырасым кил?. Игътибар итегез ?ле , ул ничек матур итеп ана теленд? с?йл?ш? , х?тта ?нисен д? ?йр?т?.
С?хн?л?штер? :
?нисе : ?йд? инде, улым, тизр?к, садикка со?га калабыз.
Марат : Х?зер ?нием.
?нисе : Тагын ни булды?
Марат : Син д?рес ?йтмисе? , ?нием. Без бит садикка т?гел , бакчага со?га калабыз. Д?рес ?йт , ?нием.
?нисе : ?йд?, балам, ?йд?, ?ск?нем, бакчага со?га калабыз.
Укытучы : Укучылар , Марат ?нисе бел?н ник килешм?г?н?
Балалар : Ч?нки ?нисе рус с?зе катнаштырып с?йл?шк?н.
Укытучы : ?йе, укучылар, без кечкен?д?н ?к ?з телебезне, саф татар теленд? с?йл?шерг? тиешбез. Моны ист?н чыгармагыз.
?ыр “ Кояш гомере”.
Укытучы : Укучылар , б?ген без сезне ??нлекл?рне? д? ?з ана теленд? с?йл?ш?л?ре турында шигырь бел?н танышырбыз
Ш. Галиев “ Рус казлары – га га га”
Русларда да бар казлар
Татарда да бар казлар.
Рус казлары : га- га- га , ди
Татар казы : кыйгак , ди.
Русларда да бар ?рд?к,
Татарда да бар ?рд?к.
Русныкылар : кря – кря , ди ,
Татарныкы : бак – бак , ди.
Русларда да бар ?т?ч,
Татарда да бар ?т?ч.
Русларныкы : кукареку!
Татарныкы : кикрик?к!
Русларда да бар маэмай ,
Татарда да бар маэмай.
Рустагысы : гав , гав , ди.
Татарныкы : ?ау , ?ау , ди.
Гав ,гавларга юлыксам мин ,
Русча гына энд?ш?м.
?ау, ?ауларны к?рг?н чакта ,
Гел татарча с?йл?ш?м.
Укытучы : Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе д? безне? ?чен
И? кир?кле кыймм?т тел.
Укучылар туган тел ??м с?з турында м?кальл?р с?йлил?р.
Ананы? балага бирг?н и? матур б?л?ге – тел.
И? татлы тел – туган тел , анам с?йл?п торган тел.
Тел- белемне? ачкычы , акылны? баскычы.
Телл?р белг?н – илл?р белг?н.
Теле чиб?рне? ?зе чиб?р.
?дип башы – тел.
Туган телен кадерл?г?н халык кадерле булыр.
С?зе яхшы булса , нурлана й?зе.
Минд? авыз бар диеп,
Бертуктаусыз с?йл?шм?.
?ыр Г. Афзал “ Туган ?ире?н?н китм?”.
Укытучы : ??р халыкны? туган теле – аны? м?д?нияты, тарихы , к?згесе. Шу?а да телебез сафлыгы, матурлыгы, а?е?лелеге ?чен барыбызга да армый– талмый к?р?шерг?, эшл?рг? кир?к.
?д?би кич?не мондый шигъри юллар бел?н т?мамлыйсым кил?
Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ни!” – дип,
Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ти!” – дип,
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас ,
Туган теле? ?ле бу булмас.
Со? минутта ?йт? алса? “ ?ни!” – дип,
Со? минутта ?йт? алса? “?ти!” – дип,
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр,
Туган теле? ?н? шул булыр.
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен
Кич?-кич? килг?н ерактан.
(?.Ерик?й)
План.
I. Ана теле — й?р?к теле.
II. Татар теле — бай мираска ия булган тел.
1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле.
2. Кайгыртуга мохта? тел.
3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык.
4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый.
III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез.
— Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д?
К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем.
Саклый алса? — м??гелек фатихам.
?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!..
С. С?л?йманова
Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел.
Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?.
??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый.
Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор.
1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты.
Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь:
Туган телд? ?ырлый чишм?,
Туган телд? шаулый таллар.
Туган телд? д?шс?м ген?,
Туган ?ирем мине а?лар.
?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин.
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ти!» — дип, —
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас,
Туган теле? ?ле бу булмас.
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ти!» — дип,—
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр,
Туган теле? ?н? шул булыр…
Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар.
Табулары к?йне ?ай озактыр,
Югалтулар гына тиз а?а:
Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел,
Язмышларны, илне боза да!
Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле.
Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р.
Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача.
Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли.
Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр.
Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит.
…Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н,
Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н.
Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?;
Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..