Ту?ан тілім- тіршілігімні? ай?а?ы,
Тілім барда- айтылар с?з ойда?ы.
?ссе тілім, мен де бірге ?семін,
?шсе тілім, мен де бірге ?шемін.
Олай болса, ана тілін ?мыт?ан адам Отан?а ?ауіпті болмай, не болады?!
?о?амны? адамгершілік жа?ынан деградация?а ?шырады на? осы ана тіліні? та?дырына сал?ырт,нем??райлы ?арауынан басталады.?зін д?ниеге алып келген анасыны? тіліне,оны? аяулы ?йіне жаны ашымайтын ?о?амнан ?андай рухани ?рлеуді,нендей адамгершілікті,?ркениетті к?туге болады?!Мемлекетті? лингвистикалы? то?ырау?а ?шырауы жа?сылы?ты? басы емес.?лтты? тіл жо? жерде ?лт та жо?, ?лтты? мемлекет те жо?.?лтты? барша ?адір-?асиеті –оны? ?асырлар бойы тірнектеп жина?ан рухани т?жірбиесі,а?ыл-ойы мен сана-сезімі,салт-д?ст?рі,тарихы мен д?ниетанымы,бір с?збен айт?анда,б?кіл рухы на? осы тілде жатыр.Дегенмен,?аза?ты ?аза? ?ылып,оны жер шарын мекендеген 3 мы?нан астам ?лттар мен ?лыстардан ерекшелеп т?р?ан е? басты ?асиеттерді атап шы?у?а болады.Біріншіден,?аза? дегеніміз ?лт.Демек,оны? ?лтты? тілі бар,ол б?гіндері т?тынушыларыны? саны жа?ынан д?ние ж?зіндегі ?лгі ?зіміз айт?ан 3 мы?нан астам халы?ты? ішінде жетпісінші орындарды? бірін иеленетін 10 миллион ?стіндегі ж?ртты? к?нделікті ?арым-?атынас ??ралына айнал?аны- ?аза? тілі.Тіл к?ркем ?дебиетті? негізгі ??ралы десек,байыр?ы д?ст?рлер де осы тілде са?тал?ан.Содан да бейнелі суретті тіл туралы,жалпы к?ркем ?дебиеттегі д?ст?р туралы айт?анда оны? тере? тамыры халы?ты? тіршілік еткен мекені мен мезгіліне,одан ту?ан образды? т?сінік,??ымына байланысты екенін мойындауымыз ?ажет.Тіл адамды к?кке к?тереді,тіл ар?ылы ел ба?ыт?а жетеді.Б?л д?уірде ?з тілін,?дебиетін білмеген адам толы? м?нде интеллигент емес деуге болады. ?андай да болсын халы?ты? ?дет-??рпын білгі? келсе,алдымен оны? тілін ?йрен.Ту?ан тіліне жаны ашыма?ан адам-ж?ндік.Егер ерте? ту?ан тілім жо?алар болса,мен б?гін ?луге даярмын.?мірде ай мен к?нні? шынды?ы секілді ешбір д?лелдеуді ?ажет етпейтін аксиомалар бар.Адамны? азаматты?ы мен адамгершілігі оны? ?зіні? ана тіліне деген к?з?арасы мен ?атынасынан к?рінеді деген пікір-сондай аксиомаларды? бірі.
?йткені, Ана тілі мен Отан деген ??ымдар бір-бірінен ажырату?а келмейтін т?сініктер.Бізді? е? ал?аш?ы,?рі е? со??ы Отанымыз осы-ана тілі,оны? аяулы ?ні.Ол бізді д?ние есігінен т???ыш болып ?арсы алып,ба?илы? сапар?а а?ыр?ы болып шы?арып салады.Ендеше К.Паустовский «Ана тілін ?мыт?ан адам Отан?а ?ауіпті» деген аталы пікірі жауапсыз айтыла сал?ан абстракциялы? к?п ?ызыл с?зді? бірі емес,ту?ан елін,?асиетті Отанын перзенттік ж?рекпен с?йе білген жанны? шын тебіренісінен ту?ан а?и?ат.Сол а?и?ат мына?ан ме?зейді ана тіліні? б?гіні мен болаша?ына нем??райлы,сал?ырт ?арама?,сол себепті де кейде оны? ?зіні? жеке басыны? пайдасы ?шін ж?ртшылы??а орта? Отанны? м?ддесін к?п басын ?атырып жатпай-а? сатып жібере салуы бек м?мкін.
Анатоль Франс « Жер мен Тіл» деген ма?аласында ?р халы? тіліні? ту?ан жерге,тіршілік,харекет жайына ты?ыз байланысты екенін айтады. «Ту?ан ана- жер мен адамдарды? с?йлеу тіліні? арасында ??пия сыр,байланыс бар.Адам тілі мен образда да ту?ан : оны? тегі селода; ?ала, б?лкім, о?ан біраз ?демілік берген болар,біра? оны? бар мы?тылы?ы даладан, ту?ан жерден.Біз б?ріміз с?йлейтін -?ткір тіл ,шаруа тілі…я бізді? с?зіміз осы тор?ай ?ніндей дархан далада ту?ан»!
Б??араны? міндеті ?лтты? тілді д?ниеге алып келу,сол д?ниеге келген тілді ?ырнап-мінеу,к?ркемдеу,с?йіп оны м?дениет пен ?ылымны?,?ркениетті? д?ниеж?зілік озы? стандарттарыны? д?режесіне дейін к?теру-интелегенциялы?,ал сол ?ырналып,мінеліп м?дениет ?алыбына т?скен тілді за? к?ші ар?ылы ?лтты? мемлекетті? к?нделікті ?ажетіне айналдыру-?кімет пен ?кімет басшылы?ыны? азаматты? ?ана емес,конституциялы? та борыштары.
?р халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар ?з анатілі бар. ?рбір адам ?з тілінде, анасыны? а? с?тімен дары?ан ту?ан тілінде с?йлеуі тиіс. Сонау заманда?ы ата-бабаларымызды? ?здері де ?аза? тіліні? жойылуына аз ?ал?ан ша?та жан аямай к?ресіп, ?олдарынан келгенше тырысып,бізге, келешек ?рпа??а ?аза? тілін аманат етіп ?алдырды. Осы тілімізді біз ары ?арай дамытып, жетілдіріп, ?рпа?тан-?рпа??а жеткізуіміз керек. ?йткені, ?аза? тілі – ?лтты?, м?дени, рухани асыл м?ра.
«?зге тілді? б?рін біл, ?з тілі?ді ??рметте,»-деп аталарымыз бекер жырлама?ан екен. Біз ?азіргі та?да т?уелсіз, е?сесі биік мемлекетпіз. Осы мемлекетімізді? ?рбір азаматы ?з тілінде с?йлеп, оны ??рметтеуі, жетік ме?геруі – міндет. Біра?, ?азіргі кезде адамдарды? барлы?ы да ту?ан тілінде с?йлей бермейді. ?з анатілін біліп ж?ріп ?зге бір жат елді? тілінде с?йлеп ж?ргендер де аз емес. Осы кезде: «Неге осылар ?аншама ?иыншылы?пен м?ра?а ?алдырыл?ан тілімізде с?йлемейді?»-деп налисы?. Осындай жа?дайларда ?олдан келер шара аз…
Д?ние ж?зі бойынша алты мы? сегіз ж?з тіл болса, соларды? ішінде с?з байлы?ы жа?ынан ?аза? тілі ?шінші орынды иемденіп отыр. Б?кіл ?лемге белгілі Шекспир шы?армашылы? ?мірінде он ?ш мы? с?з ?олдан?ан болса, ал ?зімізді? ?аза? хал?ыны? а?артушысы ?лы М?хтар ?уезов бір ?ана «Абай жолы» романында он алты мы? с?зді керек еткен. Міне, осыдан ?аза? тіліні? ?асиетті де ?астерлі, асыл тіл екенін ??амыз. ?лы а?ын М??а?али Ма?атаев:
«Ал екінші ба?ытым – тілім мені?,
Тас ж?ректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде д?ниеден т??ілсем де,
?асиетті тілімнен т??ілмедім,»-деп жырла?андай, Ма?жан Ж?мабаев та:
«Ерлік, елдік, бірлік, ?айрат, ба?, арды?
Жауыз та?дыр жойды б?рін не барды?…
Алтын к?ннен ба?асыз бір белгі боп,
Н?рлы ж?лдыз, бабам тілі сен ?алды?,»-деп тол?анады, осы екі а?ын да сол кездегі тек тілдеріне ?ана ?міт арт?ан еді. Сол ?мітті? ар жа?ында бізге деген сенім де жатыр. «Анатілі – ж?рек ?ні»деген к?ркем с?зді мен былай т?сінемін: Бізді? ж?регімізді? т?бінен «анатілім» деген ?н шы?ып т?руы тиіс, аны? естілуі керек. «?з тілін сезінбеген бала ана с?тін татпа?ан жетіммен те?,»-деп Бауыржан Момыш?лы ?а?арманымыз айтып кеткендей, ?з тілін ?адірлемеген бала, оны жан ж?регімен сезінбеген адам ана с?тін де ?адірлемеген, оны м?лде татпа?ан жанмен те?. Егер ?зіміз сондай болса?, намысымыз?а тимей ме? ?з намысымызды да, тіл намысын ?ор?ау – бізді? иы?ымыз?а ж?ктелген парыз. Сонды?тан, бабаны? ?мітін а?тап ?алатынымызды, тілімізді биіктен к?рсететінімізді д?лелдеп к?рсететін на?ыз тіл жанашырлары – бізбіз.
Анатілі дегеніміз – сол тілді жаса?ан, жасап келе жат?ан халы?ты? ?ткені, б?гінгісі, болаша?ы.
?аза? тілі ?зіні? даласындай бай. ?аза? с?зі ?ашанда даланы? ?о?ыр желіндей а??ылдап, еркін есіп т?рады. ?аза? тілі ?асиетті ?аза? домбырасыны? ?німен ?ндесіп жатады. Анатілі – б?л ?кені? тілі, ту?ан халы?ты? тілі. Анатілін біз кішкентай кезімізден ?ке-шешемізден, ?жеміз бен атамыздан біле бастаймыз. Ана с?тіндей бойымыз?а біртіндеп сі?еді. Халы?ты? т?уелсіздігіні? е? басты белгісі – оны? анатілі, ?лтты? м?дениеті. ?зіні? анатілі, ?лтты? м?дениеті жо? ел ?з алдына мемлекет болып ?мір с?ре алмайды. Д?ниедегі барлы? халы? т?уелсіздікке ?лтты? ?адыр-?асиетін, м?дениетін, анатілін са?тап ?алу ?шін ?мтылады.
Сонды?тан кез келген мемлекет ?зіні? аума?ында салт-д?ст?рін, анатілін айры?ша ?ор?айды.
Еліміз ?аза?стан Республикасы егемен ел атанды. Анатілімізге мемлекеттік м?ртебе берілді. Тіл туралы за? ?абылданды. Президентімізді? 2003 жыл?ы 15 ?арашада?ы жарлы?ымен ?ырк?йекті? ?шінші жексенбісі ?аза?стан Республикасы халы?тары тілдеріні? к?ні ретінде атап ?тілетін болды. Тіл адамдар арасында?ы ?атынас ??ралы, ?йткені адамдар ?о?амды? ?мірде бір-бірімен тіл ар?ылы с?йлеседі, пікір алмасады, ойын жеткізеді. Тіл ар?ылы біз о?ып, білім аламыз, ?ала?ан маманды?ты игереміз. Тіл ар?ылы даналар с?зін о?ып білеміз, одан ?ибрат аламыз. “?нер алды – ?ызыл тіл” деген осыдан шы??ан болар. Тіл халы?пен бірге жасайды, дамиды, ?ркендейді.
Шы?арма
Ана тілім Асыл ?азынам
Ана тілі – б?рімізді? анамыз, ?йткені ол – ?лтымызды? анасы ?зін-?зі білетін ?р халы? алдымен ?зіні? ту?ан тілін сыйлап, ма?тан т?та білуі керек. ?йткені халы?ты? даналы?ы, жырлары, шежіресі сол халы?ты? тілінде жазылады. Тіл – ?ай ?лтта болса да ?астерлі, ??діретті ??ым. Ол ?р адамны? бойына ана с?тімен бірге еніп, ?алыптасады. Тіл – халы?ты? жан, с?ні, т?тастай кескін-келбеті, болмысы. Адамды м?рат?а жеткізетін – ана тілі. ?р халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар ?з ана тілі бар. Мені? ана тілім – ?асиетті ?аза? тілі. ?аза? тілі – ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі. “Ана тілі – халы? боп жаса?аннан бері жан д?ниемізді? айнасы, ?сіп-?ніп т?рлене беретін, м??гі ??ламайтын б?йтерегі. Ж?ректі? тере? сырларын, басынан кешкен д?уірлерін, ?ыс?асы, жанны? барлы? тол?ынын ?рпа?тан-?рпа??а жеткізіп, са?тап отыратын ?азына”. Жерін, елін с?йген ?рбір азаматты? ана тіліне деген с?йіспеншілігіні? ма?таныш сезімі болуы керек. Бала ?мірге келгеннен бастап, ?з ана тілінде с?йлеп, ана тілінде білім алып, жалпы ?лтты? т?рбие алуы керек деп ойлаймын. Себебі ?з ана тілінде с?йлеу о?ан деген к?з?арас е? зор адамшылы?, м?дениеттілік, т?рбиелілік ?лшемі болып табылады. Тіл – ?лтты? жаны. Ал ?лтты? болаша?ы – оны? ана тілі. Тіл халы?пен бірге ?мір с?ріп дамиды, ?р ?лтты? тілі – оны? ба?ыты мен тірегі. Ана тілі – алтын ?азына, ана тілін ?адірлеу, беделін ны?айту бізді? парызымыз.
Ана тіліні? ?адір-?асиетін біле білген хал?ымыз оны ?лтты? рухына, ?азына байлы?ына балайды. Себебі не?Себебі, тіл – халы?ты? жаны, с?ні, т?тастай кескін-келбеті, ?лтты? болмысы. Адамды м?рат?а жеткізетін – ана тілі мен ата д?ст?рі. Бізді? осындай халы?ты? ?асиетті м?рамыз, ана тіліміз – ?аза? тілі.?р халы?ты? ?зіні? ана тілі бар. Тіл – жеке адам ойлап тап?ан туынды емес, ол барша ?лт?а орта?, соны? т?л перзенті. Сол халы?ты? м?дени ?леуметтік ?мірінде ?зіндік м?ні бар киелі ??ым.Тіл – атадан бала?а мирас болып ?алып отыратын ба?а жетпес м?ра. Тіл – елімізді? іргетасы, «?лтты? ?уаты тілінде».Тілді? адам ?мірі ?шін м?ні айры?ша. Тіл – ?лшеусіз ?азына, ?рісі ке? ?лем». «Тіл – асыл ойды? б?ла?ы». «Тіл –??дірет». «Тіл – т?уелсіздік т??ыры». «Тіл – ?лтты? жан д?ниесі».Тіл ??діреті – ерекше. Оны? бітпесті бітіретін, жетпесті жеткізетін, ?зілгенді жал?айтын м?мкіндігі бар. Бір ауыз с?з опы? жегізіп, ?мір бойы ?зегі?ді ?ртесе, бір ауыз орынды айтыл?ан с?з жадында жатталып, ба?ыт?а жеткізеді.Тіл – ?лтты? жан д?ниесі. Расында ?аза? хал?ыны? басында талай ?иын н?убет, з?лматты?, ?ай?ылы к?ндерді? бол?аны тарихтан белгілі. Сондай ауыр с?ттерде, сын са?аттарда атамекен ?онысын тастап бос?ан халы?ты? ?зімен бірге алып ж?рген байлы?ы – ана с?тімен санасын дары?ан ана тілі ?ана.Хал?ымызды? тілге беріп ж?рген ба?асы б?л ?ана емес, ана тілге деген мейірім, махаббат сезімін білдіретін с?здер к?п-а?. О?ан ж?здеген мысалдар келтіруге болады. Осы сия?ты ой т?жырымдарды? баршасы ел аузына т?спей, ?асырлар ?тсе де ?рпа? жадында са?тал?ан ?анатты с?здер.«Т?рбие басы – тіл» деген осы к?нге дейін м?н-ма?ынасын жо?алтпа?ан ?анатты с?з XI ?асырды? ?лы ойшылдарыны? бірі Ахмет И?гінекиді? есіміне ?атысты.?зілмей келе жат?ан осындай даналы? д?ст?ріні? жал?асын біз б?гінгі ?рпа?тан да к?реміз. Ана тілімізді? айтып жеткізуге болмайтын асыл ?асиеттерін тап басып танып, ?анатты с?здерге айналдыр?ан зиялыларымыз да баршылы?.Б?гінгі ?аза? тіліні? та?дыр мен болаша?ы Елбасын аз тол?андырып ж?рген жо?. Сонды?тан да болар Ел басыны? «?аза?станны? болаша?ы – ?аза? тілінде», «Ана тілі – б?рімізді? анамыз, ?йткені ол – ?лтымызды? анасы» деген с?зі бар. Ал кейінгі 2005 жыл?ы жолдауында айтыл?ан «Біз барша ?аза?станды?тарды біріктіруші басты факторларды? бірі – елімізді? мемлекеттік тілін, барлы? ?аза?тарды? ана тілін одан ?рі дамыту?а бар к?ш-жігерімізді ж?мсауымыз керек» деген у?жінде ?аза? тіліні? ?аза?стан халы?тарыны? басын біріктіруші ?йыт?ы болуын к?здеп отыр.?ай ?о?амда да тіл м?селесі болатыны белгілі. Бізді? ?лтта да тіл ?зекті м?селе болып отыр. ?аза?станда ?аза? тілі –мемлекеттік тіл. Солай бола т?рса да бізде ?азір к?птеген ?аза?тар ?й ішінде, сыртта, ?о?амды? орындарда орысша с?йлеп, ?аза? тіліні? с?йлеу ?рісін тарылтып, ?олданылу аясын ?лсіретеді, тіпті жо?ар?ы жа?та?ы басшыларды? ?здері орыс тілінде с?йлейді, ?аза?ша с?йлегенні? ?зінде ш?барлап с?йлейді. Басты кемшілігіміз – осы.?азір к?птеген жастар ана тілін д?рыс білмейді. Ауылды? жерде жа?сы, ?алалы? жерлерде тіл ??нарлылы?ы с?йыла т?скен.?аза? тіліні? жанашыры бол?ан сатирик а?ын Шона Сымахан?лыны? бір шума? ?ле?інде осындай жа?дайды сипаттайды:?азіргіні? баласы,К?п білем деп к?киді.?кесіні? жаз?анынАудармадан о?иды.
«?лтты? тілі – ?лтты? ділі» демекші, ?андай ?лт пен ?лыс болмасын е? басты байлы?ы – ана тілі. Тілін жо?алт?ан халы?ты? жеке мемлекет болып бас?а елдермен терезесі те? д?режеде т?ра алмайтынды?ы тарихтан белгілі. Сонды?тан сан ?асырлар бойы арман бол?ан т?уелсіздігімізге ?ол жеткізіп, егеменді ел болып жат?ан сындарлы кезе?де мемлекетімізді? нышаны ана тілімізді б?кіл тіршілігімізді? т?п ?ызы?ына айналдыру – ?рбір ?лтжанды азаматты? басты міндеті.Ата-бабамыздан ?ал?ан асыл ?азына тілімізді са?тауды? тиімді жолы – отбасында ана тілінде с?йлеп, айналада?ы д?ние туралы сол тілде айтып, сол тілде ?уаныш реніші?ді б?лісіп, ?зі?ді, ?згені ж?бату болып табылады. Б?л – ана тіліні? ?адір-?асиетін арттыра т?сері даусыз. А?ын Ораза?ын Ас?ар «Т?уелсіздік тартулары» жина?ына енген ?ле?інде:
К?рінесі? к?зге шы??ан с?йелдей,С?ра?тар да шаншу болып тиер кей.??тылмайсы? барлы? тілді білсе? де,?з тілі?ні? к?мегіне с?йенбей…Ана тілінде ата-баба сыры бар,Аудармадан т?пн?с?адай кім ??ар.?се келе ??сты? тілін білсе? де,Ана тілсіз оны? ?андай ??ны бар, – деп ?ле? жолдарында ?з тілі? ?зге тілді ?йренуге басты тірек екенін баянда?ан.«Тілден ас?ан байлы? жо?» тон-тор?а, мал-м?лік, алтын-к?міс байлы?ы т?пкілікті емес. К?ндерді? к?нінде сар?ылады, тозады. Халы?пен бірге м??гі жасайтын тіл байлы?ы екенін ?мытпайы?.
Ту?ан тілім- тіршілігімні? ай?а?ы,
Тілім барда- айтылар с?з ойда?ы.
?ссе тілім, мен де бірге ?семін,
?шсе тілім, мен де бірге ?шемін.
Олай болса, ана тілін ?мыт?ан адам Отан?а ?ауіпті болмай, не болады?!
?о?амны? адамгершілік жа?ынан деградация?а ?шырады на? осы ана тіліні? та?дырына сал?ырт,нем??райлы ?арауынан басталады.?зін д?ниеге алып келген анасыны? тіліне,оны? аяулы ?йіне жаны ашымайтын ?о?амнан ?андай рухани ?рлеуді,нендей адамгершілікті,?ркениетті к?туге болады?!Мемлекетті? лингвистикалы? то?ырау?а ?шырауы жа?сылы?ты? басы емес.?лтты? тіл жо? жерде ?лт та жо?, ?лтты? мемлекет те жо?.?лтты? барша ?адір-?асиеті –оны? ?асырлар бойы тірнектеп жина?ан рухани т?жірбиесі,а?ыл-ойы мен сана-сезімі,салт-д?ст?рі,тарихы мен д?ниетанымы,бір с?збен айт?анда,б?кіл рухы на? осы тілде жатыр.Дегенмен,?аза?ты ?аза? ?ылып,оны жер шарын мекендеген 3 мы?нан астам ?лттар мен ?лыстардан ерекшелеп т?р?ан е? басты ?асиеттерді атап шы?у?а болады.Біріншіден,?аза? дегеніміз ?лт.Демек,оны? ?лтты? тілі бар,ол б?гіндері т?тынушыларыны? саны жа?ынан д?ние ж?зіндегі ?лгі ?зіміз айт?ан 3 мы?нан астам халы?ты? ішінде жетпісінші орындарды? бірін иеленетін 10 миллион ?стіндегі ж?ртты? к?нделікті ?арым-?атынас ??ралына айнал?аны- ?аза? тілі.Тіл к?ркем ?дебиетті? негізгі ??ралы десек,байыр?ы д?ст?рлер де осы тілде са?тал?ан.Содан да бейнелі суретті тіл туралы,жалпы к?ркем ?дебиеттегі д?ст?р туралы айт?анда оны? тере? тамыры халы?ты? тіршілік еткен мекені мен мезгіліне,одан ту?ан образды? т?сінік,??ымына байланысты екенін мойындауымыз ?ажет.Тіл адамды к?кке к?тереді,тіл ар?ылы ел ба?ыт?а жетеді.Б?л д?уірде ?з тілін,?дебиетін білмеген адам толы? м?нде интеллигент емес деуге болады. ?андай да болсын халы?ты? ?дет-??рпын білгі? келсе,алдымен оны? тілін ?йрен.Ту?ан тіліне жаны ашыма?ан адам-ж?ндік.Егер ерте? ту?ан тілім жо?алар болса,мен б?гін ?луге даярмын.?мірде ай мен к?нні? шынды?ы секілді ешбір д?лелдеуді ?ажет етпейтін аксиомалар бар.Адамны? азаматты?ы мен адамгершілігі оны? ?зіні? ана тіліне деген к?з?арасы мен ?атынасынан к?рінеді деген пікір-сондай аксиомаларды? бірі.
?йткені, Ана тілі мен Отан деген ??ымдар бір-бірінен ажырату?а келмейтін т?сініктер.Бізді? е? ал?аш?ы,?рі е? со??ы Отанымыз осы-ана тілі,оны? аяулы ?ні.Ол бізді д?ние есігінен т???ыш болып ?арсы алып,ба?илы? сапар?а а?ыр?ы болып шы?арып салады.Ендеше К.Паустовский «Ана тілін ?мыт?ан адам Отан?а ?ауіпті» деген аталы пікірі жауапсыз айтыла сал?ан абстракциялы? к?п ?ызыл с?зді? бірі емес,ту?ан елін,?асиетті Отанын перзенттік ж?рекпен с?йе білген жанны? шын тебіренісінен ту?ан а?и?ат.Сол а?и?ат мына?ан ме?зейді ана тіліні? б?гіні мен болаша?ына нем??райлы,сал?ырт ?арама?,сол себепті де кейде оны? ?зіні? жеке басыны? пайдасы ?шін ж?ртшылы??а орта? Отанны? м?ддесін к?п басын ?атырып жатпай-а? сатып жібере салуы бек м?мкін.
Анатоль Франс « Жер мен Тіл» деген ма?аласында ?р халы? тіліні? ту?ан жерге,тіршілік,харекет жайына ты?ыз байланысты екенін айтады. «Ту?ан ана- жер мен адамдарды? с?йлеу тіліні? арасында ??пия сыр,байланыс бар.Адам тілі мен образда да ту?ан : оны? тегі селода; ?ала, б?лкім, о?ан біраз ?демілік берген болар,біра? оны? бар мы?тылы?ы даладан, ту?ан жерден.Біз б?ріміз с?йлейтін -?ткір тіл ,шаруа тілі…я бізді? с?зіміз осы тор?ай ?ніндей дархан далада ту?ан»!
Б??араны? міндеті ?лтты? тілді д?ниеге алып келу,сол д?ниеге келген тілді ?ырнап-мінеу,к?ркемдеу,с?йіп оны м?дениет пен ?ылымны?,?ркениетті? д?ниеж?зілік озы? стандарттарыны? д?режесіне дейін к?теру-интелегенциялы?,ал сол ?ырналып,мінеліп м?дениет ?алыбына т?скен тілді за? к?ші ар?ылы ?лтты? мемлекетті? к?нделікті ?ажетіне айналдыру-?кімет пен ?кімет басшылы?ыны? азаматты? ?ана емес,конституциялы? та борыштары.
?р халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар ?з ана тілі бар. ?рбір адам ?з тілінде, анасыны? а? с?тімен дары?ан ту?ан тілінде с?йлеуі тиіс. Сонау заманда?ы ата-бабаларымызды? ?здері де ?аза? тіліні? жойылуына аз ?ал?ан ша?та жан аямай к?ресіп, ?олдарынан келгенше тырысып,бізге, келешек ?рпа??а ?аза? тілін аманат етіп ?алдырды. Осы тілімізді біз ары ?арай дамытып, жетілдіріп, ?рпа?тан-?рпа??а жеткізуіміз керек. ?йткені, ?аза? тілі – ?лтты?, м?дени, рухани асыл м?ра.
«?зге тілді? б?рін біл, ?з тілі?ді ??рметте,»-деп аталарымыз бекер жырлама?ан екен. Біз ?азіргі та?да т?уелсіз, е?сесі биік мемлекетпіз. Осы мемлекетімізді? ?рбір азаматы ?з тілінде с?йлеп, оны ??рметтеуі, жетік ме?геруі – міндет. Біра?, ?азіргі кезде адамдарды? барлы?ы да ту?ан тілінде с?йлей бермейді. ?з ана тілін біліп ж?ріп ?зге бір жат елді? тілінде с?йлеп ж?ргендер де аз емес. Осы кезде: «Неге осылар ?аншама ?иыншылы?пен м?ра?а ?алдырыл?ан тілімізде с?йлемейді?»-деп налисы?. Осындай жа?дайларда ?олдан келер шара аз…
Д?ние ж?зі бойынша алты мы? сегіз ж?з тіл болса, соларды? ішінде с?з байлы?ы жа?ынан ?аза? тілі ?шінші орынды иемденіп отыр. Б?кіл ?лемге белгілі Шекспир шы?армашылы? ?мірінде он ?ш мы? с?з ?олдан?ан болса, ал ?зімізді? ?аза? хал?ыны? а?артушысы ?лы М?хтар ?уезов бір ?ана «Абай жолы» романында он алты мы? с?зді керек еткен. Міне, осыдан ?аза? тіліні? ?асиетті де ?астерлі, асыл тіл екенін ??амыз. ?лы а?ын М??а?али Ма?атаев:
«Ал екінші ба?ытым – тілім мені?,
Тас ж?ректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде д?ниеден т??ілсем де,
?асиетті тілімнен т??ілмедім,»-деп жырла?андай, Ма?жан Ж?мабаев та:
«Ерлік, елдік, бірлік, ?айрат, ба?, арды?
Жауыз та?дыр жойды б?рін не барды?…
Алтын к?ннен ба?асыз бір белгі боп,
Н?рлы ж?лдыз, бабам тілі сен ?алды?,»-деп тол?анады, осы екі а?ын да сол кездегі тек тілдеріне ?ана ?міт арт?ан еді. Сол ?мітті? ар жа?ында бізге деген сенім де жатыр. «Ана тілі – ж?рек ?ні»деген к?ркем с?зді мен былай т?сінемін: Бізді? ж?регімізді? т?бінен «ана тілім» деген ?н шы?ып т?руы тиіс, аны? естілуі керек. «?з тілін сезінбеген бала ана с?тін татпа?ан жетіммен те?,»-деп Бауыржан Момыш?лы ?а?арманымыз айтып кеткендей, ?з тілін ?адірлемеген бала, оны жан ж?регімен сезінбеген адам ана с?тін де ?адірлемеген, оны м?лде татпа?ан жанмен те?. Егер ?зіміз сондай болса?, намысымыз?а тимей ме? ?з намысымызды да, тіл намысын ?ор?ау – бізді? иы?ымыз?а ж?ктелген парыз. Сонды?тан, бабаны? ?мітін а?тап ?алатынымызды, тілімізді биіктен к?рсететінімізді д?лелдеп к?рсететін на?ыз тіл жанашырлары – бізбіз.
Ана тілі дегеніміз – сол тілді жаса?ан, жасап келе жат?ан халы?ты? ?ткені, б?гінгісі, болаша?ы.
?аза? тілі ?зіні? даласындай бай. ?аза? с?зі ?ашанда даланы? ?о?ыр желіндей а??ылдап, еркін есіп т?рады. ?аза? тілі ?асиетті ?аза? домбырасыны? ?німен ?ндесіп жатады. Ана тілі – б?л ?кені? тілі, ту?ан халы?ты? тілі.
Ана тілін біз кішкентай кезімізден ?ке-шешемізден, ?жеміз бен атамыздан біле бастаймыз.
Ана с?тіндей бойымыз?а біртіндеп сі?еді. Халы?ты? т?уелсіздігіні? е? басты белгісі – оны? ана тілі, ?лтты? м?дениеті. ?зіні? ана тілі, ?лтты? м?дениеті жо? ел ?з алдына мемлекет болып ?мір с?ре алмайды. Д?ниедегі барлы? халы? т?уелсіздікке ?лтты? ?адыр-?асиетін, м?дениетін, ана тілін са?тап ?алу ?шін ?мтылады.
Сонды?тан кез келген мемлекет ?зіні? аума?ында салт-д?ст?рін, ана тілін айры?ша ?ор?айды.
Еліміз ?аза?стан Республикасы егемен ел атанды. Ана тілімізге мемлекеттік м?ртебе берілді. Тіл туралы за? ?абылданды. Президентімізді? 2003 жыл?ы 15 ?арашада?ы жарлы?ымен ?ырк?йекті? ?шінші жексенбісі ?аза?стан Республикасы халы?тары тілдеріні? к?ні ретінде атап ?тілетін болды.
Тіл адамдар арасында?ы ?атынас ??ралы, ?йткені адамдар ?о?амды? ?мірде бір-бірімен тіл ар?ылы с?йлеседі, пікір алмасады, ойын жеткізеді.
Тіл ар?ылы біз о?ып, білім аламыз, ?ала?ан маманды?ты игереміз.
Тіл ар?ылы даналар с?зін о?ып білеміз, одан ?ибрат аламыз. “?нер алды – ?ызыл тіл” деген осыдан шы??ан болар. Тіл халы?пен бірге жасайды, дамиды, ?ркендейді.
Шы?арма
Ана тілім Асыл ?азынам
Ана тілі – б?рімізді? анамыз, ?йткені ол – ?лтымызды? анасы ?зін-?зі білетін ?р халы? алдымен ?зіні? ту?ан тілін сыйлап, ма?тан т?та білуі керек. ?йткені халы?ты? даналы?ы, жырлары, шежіресі сол халы?ты? тілінде жазылады. Тіл – ?ай ?лтта болса да ?астерлі, ??діретті ??ым. Ол ?р адамны? бойына ана с?тімен бірге еніп, ?алыптасады. Тіл – халы?ты? жан, с?ні, т?тастай кескін-келбеті, болмысы. Адамды м?рат?а жеткізетін – ана тілі. ?р халы?ты?, ?лтты? ??рмет т?тар ?з ана тілі бар. Мені? ана тілім – ?асиетті ?аза? тілі. ?аза? тілі – ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі. “Ана тілі – халы? боп жаса?аннан бері жан д?ниемізді? айнасы, ?сіп-?ніп т?рлене беретін, м??гі ??ламайтын б?йтерегі. Ж?ректі? тере? сырларын, басынан кешкен д?уірлерін, ?ыс?асы, жанны? барлы? тол?ынын ?рпа?тан-?рпа??а жеткізіп, са?тап отыратын ?азына”. Жерін, елін с?йген ?рбір азаматты? ана тіліне деген с?йіспеншілігіні? ма?таныш сезімі болуы керек. Бала ?мірге келгеннен бастап, ?з ана тілінде с?йлеп, ана тілінде білім алып, жалпы ?лтты? т?рбие алуы керек деп ойлаймын. Себебі ?з ана тілінде с?йлеу о?ан деген к?з?арас е? зор адамшылы?, м?дениеттілік, т?рбиелілік ?лшемі болып табылады. Тіл – ?лтты? жаны. Ал ?лтты? болаша?ы – оны? ана тілі. Тіл халы?пен бірге ?мір с?ріп дамиды, ?р ?лтты? тілі – оны? ба?ыты мен тірегі. Ана тілі – алтын ?азына, ана тілін ?адірлеу, беделін ны?айту бізді? парызымыз.
Ана тіліні? ?адір-?асиетін біле білген хал?ымыз оны ?лтты? рухына, ?азына байлы?ына балайды. Себебі не?Себебі, тіл – халы?ты? жаны, с?ні, т?тастай кескін-келбеті, ?лтты? болмысы. Адамды м?рат?а жеткізетін – ана тілі мен ата д?ст?рі. Бізді? осындай халы?ты? ?асиетті м?рамыз, ана тіліміз – ?аза? тілі.?р халы?ты? ?зіні? ана тілі бар. Тіл – жеке адам ойлап тап?ан туынды емес, ол барша ?лт?а орта?, соны? т?л перзенті. Сол халы?ты? м?дени ?леуметтік ?мірінде ?зіндік м?ні бар киелі ??ым.Тіл – атадан бала?а мирас болып ?алып отыратын ба?а жетпес м?ра. Тіл – елімізді? іргетасы, «?лтты? ?уаты тілінде».Тілді? адам ?мірі ?шін м?ні айры?ша. Тіл – ?лшеусіз ?азына, ?рісі ке? ?лем». «Тіл – асыл ойды? б?ла?ы». «Тіл –??дірет». «Тіл – т?уелсіздік т??ыры». «Тіл – ?лтты? жан д?ниесі».Тіл ??діреті – ерекше. Оны? бітпесті бітіретін, жетпесті жеткізетін, ?зілгенді жал?айтын м?мкіндігі бар. Бір ауыз с?з опы? жегізіп, ?мір бойы ?зегі?ді ?ртесе, бір ауыз орынды айтыл?ан с?з жадында жатталып, ба?ыт?а жеткізеді.Тіл – ?лтты? жан д?ниесі. Расында ?аза? хал?ыны? басында талай ?иын н?убет, з?лматты?, ?ай?ылы к?ндерді? бол?аны тарихтан белгілі. Сондай ауыр с?ттерде, сын са?аттарда атамекен ?онысын тастап бос?ан халы?ты? ?зімен бірге алып ж?рген байлы?ы – ана с?тімен санасын дары?ан ана тілі ?ана.Хал?ымызды? тілге беріп ж?рген ба?асы б?л ?ана емес, ана тілге деген мейірім, махаббат сезімін білдіретін с?здер к?п-а?. О?ан ж?здеген мысалдар келтіруге болады. Осы сия?ты ой т?жырымдарды? баршасы ел аузына т?спей, ?асырлар ?тсе де ?рпа? жадында са?тал?ан ?анатты с?здер.«Т?рбие басы – тіл» деген осы к?нге дейін м?н-ма?ынасын жо?алтпа?ан ?анатты с?з XI ?асырды? ?лы ойшылдарыны? бірі Ахмет И?гінекиді? есіміне ?атысты.?зілмей келе жат?ан осындай даналы? д?ст?ріні? жал?асын біз б?гінгі ?рпа?тан да к?реміз. Ана тілімізді? айтып жеткізуге болмайтын асыл ?асиеттерін тап басып танып, ?анатты с?здерге айналдыр?ан зиялыларымыз да баршылы?.Б?гінгі ?аза? тіліні? та?дыр мен болаша?ы Елбасын аз тол?андырып ж?рген жо?. Сонды?тан да болар Ел басыны? «?аза?станны? болаша?ы – ?аза? тілінде», «Ана тілі – б?рімізді? анамыз, ?йткені ол – ?лтымызды? анасы» деген с?зі бар. Ал кейінгі 2005 жыл?ы жолдауында айтыл?ан «Біз барша ?аза?станды?тарды біріктіруші басты факторларды? бірі – елімізді? мемлекеттік тілін, барлы? ?аза?тарды? ана тілін одан ?рі дамыту?а бар к?ш-жігерімізді ж?мсауымыз керек» деген у?жінде ?аза? тіліні? ?аза?стан халы?тарыны? басын біріктіруші ?йыт?ы болуын к?здеп отыр.?ай ?о?амда да тіл м?селесі болатыны белгілі. Бізді? ?лтта да тіл ?зекті м?селе болып отыр. ?аза?станда ?аза? тілі –мемлекеттік тіл. Солай бола т?рса да бізде ?азір к?птеген ?аза?тар ?й ішінде, сыртта, ?о?амды? орындарда орысша с?йлеп, ?аза? тіліні? с?йлеу ?рісін тарылтып, ?олданылу аясын ?лсіретеді, тіпті жо?ар?ы жа?та?ы басшыларды? ?здері орыс тілінде с?йлейді, ?аза?ша с?йлегенні? ?зінде ш?барлап с?йлейді. Басты кемшілігіміз – осы.?азір к?птеген жастар ана тілін д?рыс білмейді. Ауылды? жерде жа?сы, ?алалы? жерлерде тіл ??нарлылы?ы с?йыла т?скен.?аза? тіліні? жанашыры бол?ан сатирик а?ын Шона Сымахан?лыны? бір шума? ?ле?інде осындай жа?дайды сипаттайды:?азіргіні? баласы,К?п білем деп к?киді.?кесіні? жаз?анынАудармадан о?иды.
«?лтты? тілі – ?лтты? ділі» демекші, ?андай ?лт пен ?лыс болмасын е? басты байлы?ы – ана тілі. Тілін жо?алт?ан халы?ты? жеке мемлекет болып бас?а елдермен терезесі те? д?режеде т?ра алмайтынды?ы тарихтан белгілі. Сонды?тан сан ?асырлар бойы арман бол?ан т?уелсіздігімізге ?ол жеткізіп, егеменді ел болып жат?ан сындарлы кезе?де мемлекетімізді? нышаны ана тілімізді б?кіл тіршілігімізді? т?п ?ызы?ына айналдыру – ?рбір ?лтжанды азаматты? басты міндеті.Ата-бабамыздан ?ал?ан асыл ?азына тілімізді са?тауды? тиімді жолы – отбасында ана тілінде с?йлеп, айналада?ы д?ние туралы сол тілде айтып, сол тілде ?уаныш реніші?ді б?лісіп, ?зі?ді, ?згені ж?бату болып табылады. Б?л – ана тіліні? ?адір-?асиетін арттыра т?сері даусыз. А?ын Ораза?ын Ас?ар «Т?уелсіздік тартулары» жина?ына енген ?ле?інде:
К?рінесі? к?зге шы??ан с?йелдей,С?ра?тар да шаншу болып тиер кей.??тылмайсы? барлы? тілді білсе? де,?з тілі?ні? к?мегіне с?йенбей…Ана тілінде ата-баба сыры бар,Аудармадан т?пн?с?адай кім ??ар.?се келе ??сты? тілін білсе? де,Ана тілсіз оны? ?андай ??ны бар, – деп ?ле? жолдарында ?з тілі? ?зге тілді ?йренуге басты тірек екенін баянда?ан.«Тілден ас?ан байлы? жо?» тон-тор?а, мал-м?лік, алтын-к?міс байлы?ы т?пкілікті емес. К?ндерді? к?нінде сар?ылады, тозады. Халы?пен бірге м??гі жасайтын тіл байлы?ы екенін ?мытпайы?.