Бір дос бар м?рны?нан ?ан кеткенше,
Бір дос бар асты?нан та? кеткенше,
Бір дос бар басы?нан ба? кеткенше,
Бір дос бар ?ора?нан мал кеткенше,
Бір дос бар кеуде?нен жан кеткенше, – деген ?аза? хал?ыны? б?гінгі заманда?ы достарыны? бейнесі осыларды? ?айсысынан табылады? Жалпы дос деген не? ?мірде досты?ты? алар орны ?андай? Досы? сені к?рге с?йрей ме, т?рге с?йрей ме? Мені? ?з ортамда сенімді адал досым бар ма? Осы с?ра?тар кез келген адамды мазаламай ?оймайды. Расында осы досты? деген не? Алдымен со?ан то?талайы?.
Біз дос туралы ??ымды мектеп ?абыр?асында ж?ргенде бастауыш сыныптан а??арамыз. Мектепте ?стаздарымыз бізге досты?ты? ??діретін, ?ыр сырларымен таныстырады. Б?л жаста?ы балалар дос деген ??ымды сол ?алпында са?тап, ?мірде шын дос болады деп, ?зі бірге ойын ойнайтын ??рбысын ?зіні? досы деп санайды. ??рбыларымен ?рысып ?ал?анда ??рбысын жа?тап шы?ады. Анасы мектепте ?арны? ашса жейсі? деп с?мкесіне салып берген бір ?зім б?лкесін ??рбысымен б?лісіп жейді. И? б?л жа?дай осыдан 10-15 жыл б?рын осындай еді. Ал ?азіргі заманда 4 сыныпта о?итын бір ?ыз ойын ойнап жат?ан ?асында?ы ??рбысыны? ?стіне ?арап «кетші мен сенімен ойнамаймын, сені? киімі? жаман», – деп к?кірегінен итергенін ?з к?зіммен к?ріп та? ?алдым. Я?ни баланы? санасы жастайынан осындай болып ?алыптасып келеді. Оны? ондай болып ?алыптасуына не себеп? Солар бізді? болаша?ымыз емес пе? Не кін?лі десе?із бірінші орын?а мен отбасын ?ояр едім. Себебі ол жан?ясында не к?рсе к?шеде де соны істейді. Дастархан басында от?анда ата-анасы, а?а-?пкесі бір-бірімен ?лгі боларлы? д?ниелер жайында емес, баларыны? саба?ын с?ра?анда, ?лгерімі жа?сы о?ушылармен дос бол, п?леншемен дос болма ол нашар киім киіп ж?реді, саба?ын да жа?сы о?имайды. И? ол жаман киім киеді, ?лгерімі жа?сы емес, алайда ол балада барлы? адамны? бойынан табыла бермейтін, адамгершілік, дос?а адал болатын ?асиеті жо?ары шы?ар. Неге оны? адамды? ?асиетімен санаспаймыз, адам к?ркі ш?берек деп текке айтпа?ан шы?ар, біра? ш?берек бітер, ал досты? ше, досты? ?айда сонда? Міне баланы? ?мірге деген к?з?арасы осылай ата?-да??ы бар, ?демі киім киетін адамдармен достасу керек, я?ни оны? пайдасы тиеді деген ой ?алыптасады.
Б?гін к?к ?а?аз билеген заманда жастар осылайша ?з ??ндылы?тарымызды сол бір мардымсыз д?ниеге алмастырады. ?мірде а?шадан биік ?асиеттер бар, бар байлы?ы?мен алмастырып ала алмайсы?. Алайда жастайынан а?ша болса болды, а?ша?а барлы?ын сатып аламын деп ойлайды. И? расындада а?шасы к?п адамдарды? айналасында дос сыма?тар к?бейеді, сені? ?аншалы?ты а?ша? к?бейсе, жаулары?да к?бейеді. Б?гінгі шынды?ы шала ?о?амны? бір дертіне айнал?ан. Алайда мен к?пке топыра? шашудан аула?пын. Досты? деген сезім – сені шынайылы??а, адалды??а, Алланы? а? жолынан адаспай ж?руге ?ндейді, бойы?да?ы к?реалмаушылы?, жауызды?, ?астанды? деген сезімдері? с?ніп, оны? орнына имандылы?, мейірімділік, бауырмалды? деген сезімдер пайда болады. ?мір атты т???иы? те?ізде ?мір с?ріп жат?анан кейін ?мірде с?рінетін кездеріміз болады, с?рінгенде бірінші кімге ар?а с?йейсі?, ?рине ол досы?а, алайда сені ?олпаштап ж?рген жандарды? бірін таппайсы? ?асы?нан, барлы?ы са?ан теріс айналып кетеді. Я?ни олар досты? кейпін киген сені? ?ас д?шпандары?. Осылайша досым кім? Д?шпаным кім сонда деп есе?гірейсі?. ?о?амда?ы осындай жа?дай ?абыр?а?ды ?айыстырып, жаны?ды жабыр?атып жібереді. Сонда досты?ты тек ?зіні? ма?сатына жету ?шін ?ана пайдаланылатын ??рал ма сонда? Осы орайда испан жазушысы Б.Грасинні? «Досты?ы? да, д?шпанды?ы?да м??гі болады деп ойлама! Б?гінгі досы?а ерте?гі ?арсыласым деп ?ара, тіпті бітіспес жауы?а айналып кетуі м?мкін; ?мірде м?ндай жа?дайлар бола береді, ал сен соны? алдын ал. Болаша? д?шпаны?ы айналып ?алар деген досы?ны? ?олына ?ару ?статпа, ерте? д?шпан жа?ына кетіп ?алса со??ысы аяусыз болады. Д?шпаны?мен, керісінше, бітімге келер есігі? ?р?ашан ашы? т?рсын, б?л есігі?, е? сенімді жол – а?пейілділігі? болсын. К?бінесе, д?шпанымызды сансыратып кек алса? деген оймен ж?реміз, содан л?ззат аламыз, ал арты уайым?а айналады» – деген астарлы ма?ынасы тере? ?сиетін тілге тиек ете кетейін. Барлы?ымыз арамыз?а досты?ты? д?нін егіп, ол а?ашымыз?а ?арап суландырып т?рса? арадан ?анша уа?ыт ?тседе ол а?ашымыз жай?алып, жапыра?тары ?аулап ?седі. ?мір бол?ан со? бірде м??айамыз, бірде ?уанамыз. Кейде к??ілі? жабыр?ап достары?ды а?са?ан ша?ы?да сол а?ашты? саясына барып, к?ле?кесіне бір демалып ?айтса?, мау?ы? басылып, ?зі?е бір ?лкен тірек тап?андай болып ?айтасы?. Сонды?тан барлы?ымыз арамыз?а досты?ты? д?нін егіп шырмауы?ша шырмалып ?сірейік.
Бір дос бар м?рны?нан ?ан кеткенше,
Бір дос бар асты?нан та? кеткенше,
Бір дос бар басы?нан ба? кеткенше,
Бір дос бар ?ора?нан мал кеткенше,
Бір дос бар кеуде?нен жан кеткенше, – деген ?аза? хал?ыны? б?гінгі заманда?ы достарыны? бейнесі осыларды? ?айсысынан табылады? Жалпы дос деген не? ?мірде досты?ты? алар орны ?андай? Досы? сені к?рге с?йрей ме, т?рге с?йрей ме? Мені? ?з ортамда сенімді адал досым бар ма? Осы с?ра?тар кез келген адамды мазаламай ?оймайды. Расында осы досты? деген не? Алдымен со?ан то?талайы?.
Біз дос туралы ??ымды мектеп ?абыр?асында ж?ргенде бастауыш сыныптан а??арамыз. Мектепте ?стаздарымыз бізге досты?ты? ??діретін, ?ыр сырларымен таныстырады. Б?л жаста?ы балалар дос деген ??ымды сол ?алпында са?тап, ?мірде шын дос болады деп, ?зі бірге ойын ойнайтын ??рбысын ?зіні? досы деп санайды. ??рбыларымен ?рысып ?ал?анда ??рбысын жа?тап шы?ады. Анасы мектепте ?арны? ашса жейсі? деп с?мкесіне салып берген бір ?зім б?лкесін ??рбысымен б?лісіп жейді. И? б?л жа?дай осыдан 10-15 жыл б?рын осындай еді. Ал ?азіргі заманда 4 сыныпта о?итын бір ?ыз ойын ойнап жат?ан ?асында?ы ??рбысыны? ?стіне ?арап «кетші мен сенімен ойнамаймын, сені? киімі? жаман», – деп к?кірегінен итергенін ?з к?зіммен к?ріп та? ?алдым. Я?ни баланы? санасы жастайынан осындай болып ?алыптасып келеді. Оны? ондай болып ?алыптасуына не себеп? Солар бізді? болаша?ымыз емес пе? Не кін?лі десе?із бірінші орын?а мен отбасын ?ояр едім. Себебі ол жан?ясында не к?рсе к?шеде де соны істейді. Дастархан басында от?анда ата-анасы, а?а-?пкесі бір-бірімен ?лгі боларлы? д?ниелер жайында емес, баларыны? саба?ын с?ра?анда, ?лгерімі жа?сы о?ушылармен дос бол, п?леншемен дос болма ол нашар киім киіп ж?реді, саба?ын да жа?сы о?имайды. И? ол жаман киім киеді, ?лгерімі жа?сы емес, алайда ол балада барлы? адамны? бойынан табыла бермейтін, адамгершілік, дос?а адал болатын ?асиеті жо?ары шы?ар. Неге оны? адамды? ?асиетімен санаспаймыз, адам к?ркі ш?берек деп текке айтпа?ан шы?ар, біра? ш?берек бітер, ал досты? ше, досты? ?айда сонда? Міне баланы? ?мірге деген к?з?арасы осылай ата?-да??ы бар, ?демі киім киетін адамдармен достасу керек, я?ни оны? пайдасы тиеді деген ой ?алыптасады.
Б?гін к?к ?а?аз билеген заманда жастар осылайша ?з ??ндылы?тарымызды сол бір мардымсыз д?ниеге алмастырады. ?мірде а?шадан биік ?асиеттер бар, бар байлы?ы?мен алмастырып ала алмайсы?. Алайда жастайынан а?ша болса болды, а?ша?а барлы?ын сатып аламын деп ойлайды. И? расындада а?шасы к?п адамдарды? айналасында дос сыма?тар к?бейеді, сені? ?аншалы?ты а?ша? к?бейсе, жаулары?да к?бейеді. Б?гінгі шынды?ы шала ?о?амны? бір дертіне айнал?ан. Алайда мен к?пке топыра? шашудан аула?пын. Досты? деген сезім – сені шынайылы??а, адалды??а, Алланы? а? жолынан адаспай ж?руге ?ндейді, бойы?да?ы к?реалмаушылы?, жауызды?, ?астанды? деген сезімдері? с?ніп, оны? орнына имандылы?, мейірімділік, бауырмалды? деген сезімдер пайда болады. ?мір атты т???иы? те?ізде ?мір с?ріп жат?анан кейін ?мірде с?рінетін кездеріміз болады, с?рінгенде бірінші кімге ар?а с?йейсі?, ?рине ол досы?а, алайда сені ?олпаштап ж?рген жандарды? бірін таппайсы? ?асы?нан, барлы?ы са?ан теріс айналып кетеді. Я?ни олар досты? кейпін киген сені? ?ас д?шпандары?. Осылайша досым кім? Д?шпаным кім сонда деп есе?гірейсі?. ?о?амда?ы осындай жа?дай ?абыр?а?ды ?айыстырып, жаны?ды жабыр?атып жібереді. Сонда досты?ты тек ?зіні? ма?сатына жету ?шін ?ана пайдаланылатын ??рал ма сонда? Осы орайда испан жазушысы Б.Грасинні? «Досты?ы? да, д?шпанды?ы?да м??гі болады деп ойлама! Б?гінгі досы?а ерте?гі ?арсыласым деп ?ара, тіпті бітіспес жауы?а айналып кетуі м?мкін; ?мірде м?ндай жа?дайлар бола береді, ал сен соны? алдын ал. Болаша? д?шпаны?ы айналып ?алар деген досы?ны? ?олына ?ару ?статпа, ерте? д?шпан жа?ына кетіп ?алса со??ысы аяусыз болады. Д?шпаны?мен, керісінше, бітімге келер есігі? ?р?ашан ашы? т?рсын, б?л есігі?, е? сенімді жол – а?пейілділігі? болсын. К?бінесе, д?шпанымызды сансыратып кек алса? деген оймен ж?реміз, содан л?ззат аламыз, ал арты уайым?а айналады» – деген астарлы ма?ынасы тере? ?сиетін тілге тиек ете кетейін. Барлы?ымыз арамыз?а досты?ты? д?нін егіп, ол а?ашымыз?а ?арап суландырып т?рса? арадан ?анша уа?ыт ?тседе ол а?ашымыз жай?алып, жапыра?тары ?аулап ?седі. ?мір бол?ан со? бірде м??айамыз, бірде ?уанамыз. Кейде к??ілі? жабыр?ап достары?ды а?са?ан ша?ы?да сол а?ашты? саясына барып, к?ле?кесіне бір демалып ?айтса?, мау?ы? басылып, ?зі?е бір ?лкен тірек тап?андай болып ?айтасы?. Сонды?тан барлы?ымыз арамыз?а досты?ты? д?нін егіп шырмауы?ша шырмалып ?сірейік.