– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк. Нинди таныш мо?лы к?й бу? Тукай ?ыры – “Туган тел”. Ист?н бер д? чыкмый торган Халык к?е – “Туган тел”. ??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам. Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з! Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы. Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. ?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр. Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н, Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н. Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына. Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам. Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен. Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата. Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам. Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?. Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел! ?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем – назлы г?лем. Фазлыева Альбина Р?д?с кызы Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе татар теле ??м ?д?бияты укытучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем син туган тел аркылы. ?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул! Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?. Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза: Туган ?ире? – Идел буе ??р телне? бар Туган иле. Туган ?ире? кебек назлы, ?ырдай мо?лы татар теле. яис?: Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел, Т?мле дип: теле? йотма! Туган телне онытма! Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит. Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со?? Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м. Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме? Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара. Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?… Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се. Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер. И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем. Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген. М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый. ??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?. Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар. Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н. Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер. ?ир й?зенд? булган б?тен н?рс? Б?лг?н саен кими, кечер?я. Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?. Татар телен Такташ с?йде, Тукай ?зелеп мактады. Урам теле т?гел диеп, Насыйри да яклады. ??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н. – Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре. Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез. Сии – минем тере тарихым, Син – минем кил?ч?гем, Тик синд?, газиз туган тел, Б?хетк? ?ит?ч?гем. И телем, синд? н?фислек Чишм?се киб?ме со??! Гасырлар си?а тим?де, Д?верл?р тияме со??! Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд? Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга , х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын, Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене ?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?. Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз! Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен. Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул. Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н? Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле. ?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне? матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем. ??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата. Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел – тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба. Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул – Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш? берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з! ??м минем ?йт?сем килг?н фикерем : “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!” Яш?сен туган тел ,и? матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!!! Галиева Лилияна 10 сыйныф
?тк?м – ?нк?мне? теле Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м –?нк?мне? теле….. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле. Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды. Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам. Без – татарлар! Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья, бар халык. Без – татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!! Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен Кич?-кич? килг?н ерактан. (?.Ерик?й) План. I. Ана теле — й?р?к теле. II. Татар теле — бай мираска ия булган тел. 1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле. 2. Кайгыртуга мохта? тел. 3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык. 4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый. III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез. — Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д? К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем. Саклый алса? — м??гелек фатихам. ?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!.. С. С?л?йманова Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел. Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?. ??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый. Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор. 1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты. Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь: Туган телд? ?ырлый чишм?, Туган телд? шаулый таллар. Туган телд? д?шс?м ген?, Туган ?ирем мине а?лар. ?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин. Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Тел ачылгач ?йт? алса?: «?ти!» — дип, — К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас, Туган теле? ?ле бу булмас. Со? минутта ?йт? алса?: «?ни!» — дип, Со? минутта ?йт? алса?: «?ти!» — дип,— К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр, Туган теле? ?н? шул булыр… Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар. Табулары к?йне ?ай озактыр, Югалтулар гына тиз а?а: Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел, Язмышларны, илне боза да! Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле. Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р. Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача. Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли. Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр. Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит. …Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н, Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н. Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?; Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк.
Нинди таныш мо?лы к?й бу?
Тукай ?ыры – “Туган тел”.
Ист?н бер д? чыкмый торган
Халык к?е – “Туган тел”.
??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам.
Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз.
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з!
Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы
И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы.
Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла.
?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр.
Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы
И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н.
Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына.
Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам.
Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен.
Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата.
Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам.
Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?.
Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел!
?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем – назлы г?лем.
Фазлыева Альбина Р?д?с кызы
Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе
татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
И туган тел, и матур тел,
?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
син туган тел аркылы.
?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул!
Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?.
Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза:
Туган ?ире? – Идел буе
??р телне? бар Туган иле.
Туган ?ире? кебек назлы,
?ырдай мо?лы татар теле.
яис?:
Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел,
Т?мле дип: теле? йотма!
Туган телне онытма!
Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит.
Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со??
Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м.
Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме?
Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара.
Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?…
Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се.
Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер.
И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем.
Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген.
М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый.
??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?.
Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар.
Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н.
Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер.
?ир й?зенд? булган б?тен н?рс?
Б?лг?н саен кими, кечер?я.
Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те
Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?.
Татар телен Такташ с?йде,
Тукай ?зелеп мактады.
Урам теле т?гел диеп,
Насыйри да яклады.
??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н.
– Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре.
Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез.
Сии – минем тере тарихым,
Син – минем кил?ч?гем,
Тик синд?, газиз туган тел,
Б?хетк? ?ит?ч?гем.
И телем, синд? н?фислек
Чишм?се киб?ме со??!
Гасырлар си?а тим?де,
Д?верл?р тияме со??!
Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель
Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем – татар теле.
Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т
бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне
ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга ,
х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын,
Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене
?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли
с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?.
Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз!
Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен.
Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул.
Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан
да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н?
Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле.
?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне?
матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем.
??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга
тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата.
Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел –
тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер
кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба.
Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул –
Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш?
берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з!
??м минем ?йт?сем килг?н фикерем :
“ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!”
Яш?сен туган тел ,и? матур тел,
?тк?м – ?нк?мне? теле!!!
Галиева Лилияна
10 сыйныф
?тк?м – ?нк?мне? теле
Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м –?нк?мне? теле…..
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да.
Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле.
Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды.
Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам.
Без – татарлар!
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья, бар халык.
Без – татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!!
Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Газиз телем гасыр ди?гезл?рен
Кич?-кич? килг?н ерактан.
(?.Ерик?й)
План.
I. Ана теле — й?р?к теле.
II. Татар теле — бай мираска ия булган тел.
1. Туган тел — б?йсез д??л?т теле.
2. Кайгыртуга мохта? тел.
3. ?з теле?не белм?? — ма?кортлык.
4. «Мин — татар!» диг?н с?зл?р горур я?гырый.
III. Тел яш?с?, без д? яш?рбез.
— Й?р?к каным бел?н Ил бирдем д?
К?кр?к с?тем бел?н Тел бирдем.
Саклый алса? — м??гелек фатихам.
?уйса?, сатса? — к?кр?к с?тем х?рам!..
С. С?л?йманова
Язмамны м?рх?м? шагыйр?без Са?ид? апа С?л?йманованы? шигъри юллары бел?н башлап ?иб?р?м ?ле. Ил ??м Туган телне ничек сакларга куша ул. Чыннан да, баланы? беренче к?нн?ренн?н ?к туплый башлаган х?зин?се — туган тел.
Ана теле — тою, сиз?, й?р?к теле, рухи тамыр. Дим?к, аннан, рухи тамырдан, акыл, фикер эшч?нлеген?, белем ??м к?некм?л?р туплауга, д?ньяны, кешел?рне танып бел?г? юл кыскарак. Ана с?те бел?н керг?н й?р?к, сиз?, тою теле булганга, аны ана теле, туган тел дип й?рт?л?р д?.
??р милл?т кешесе ?чен и? мо?лы к?й — ?зене? милли к?е, и? матур, и? кадерле тел — ?зене? туган теле. Минем ?чен татар теле — ?н? шундый.
Туган телебез татар теле — борынгы ??м ??рьяклап ?сеш алган т?рки телл?рне? берсе. Ул мул с?злек х?зин?сен? ия. Чал тарихлы ??м даими тулыланып-?сеп баручы бай ??м к?п жанрлы ?д?бияты бар аны?. Бик борынгы чордан ук туган телем илчелек-дипломатия теле вазифаларын да башкарган. Татар теле — ??р тарафтан гаять бай мираска ия булган тел. Белг?небезч?, татар теле — ЮНЕСКО тарафыннан б?тенд?нья халыкара аралашу теле дип саналган унд?рт телне? берсе, ?ир й?зенд?ге х?зерге утыздан артык т?рки телд?н мондый югары б?яг?, к?рк?м д?р???г? ия булганнарыннан берд?нбере. Бу — туган телебез бел?н горурланырлык м??им фактор.
1990 нчы елны? 30 нчы августында туган республикам ?зен? м?ст?кыйльлек алды. Шул к?нн?н башлап, телл?р турында махсус указ ??м карарлар кабул ителде. Туган телебезг? булган караш ?зг?р? т?ште. ? инде 1992 нче елны? 8 нче июленд? Татарстан Республикасы Югары Советы ?зене? X сессиясенд? «Татарстан халыкларыны? телл?ре турындагы Закон» кабул итте. Бу — барыбыз ?чен д? с?енеч ??м куаныч, м??им вакыйга булды. ?леге Закон ??м??риятебезне? Конституциясенд? д? беркетелде. Шулай итеп, татар ??м рус телл?ре д??л?т теле дип игълан ителде, ??м ?леге ике телг? тигез хокуклар бирелде. Шуны? н?ти??сенд? со?гы елларда туган телг?, халыкны? милли м?д?ниятен?, рухи д?ньясына, милли ?за?ы д?р???сен? игътибар к?ч?йде. Балаларга туган к?ненн?н ?к ана теленд? т?рбия бир?г?, ?д?бият бел?н таныштыруга ныклы игътибар ител? башлады. М?кт?пл?рд? д? татар сыйныфларыны? саны артты.
Туган телем!.. Сине? матурлыгы?, сине? газизлеге?, сине? кир?клеге? турында кемн?р ген? нинди матур с?зл?р ?йтм?г?н! С?екле Тукаебызны? «Туган тел»е татарларны? гимнына ?верелде. ?иде миллионлы татар ?ырлый аны. Тел турында кайгырып, хафаланып, к?пме язмалар чыга. Сибгат Х?ким, ?мирхан Еники, М?х?мм?т М??диев, Туфан Ми?нуллин ??м башка ?дипл?ребезне? язмаларын укыганым бар. Уйланырлык фикерл?р к?п аларда. Со?гы чорда «М?д?ни ?омга» газетасы «И Туган тел» диг?н махсус кушымта чыгара. Яратып ??м кызыксынып укыйм мин аны. Шагыйрь Разил В?лиевне? «Туган телд? д?шс?м ген?…» шигырен яттан да ?йр?ндем. Ничек матур итеп ?йт? шагыйрь:
Туган телд? ?ырлый чишм?,
Туган телд? шаулый таллар.
Туган телд? д?шс?м ген?,
Туган ?ирем мине а?лар.
?тиемне? авылдашы, Я?а С?ет егете шагыйрь З?лф?т абыйны? да туган тел турында язган шигырьл?рен кат-кат укыйм мин.
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Тел ачылгач ?йт? алса?:
«?ти!» — дип, —
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас,
Туган теле? ?ле бу булмас.
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ни!» — дип,
Со? минутта ?йт? алса?:
«?ти!» — дип,—
К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр,
Туган теле? ?н? шул булыр…
Якташыбыз Харрас абый ?юпне? «К?й эзл??» поэмасын укып карагыз ?ле. Ул — югала язган телебез ??м мо?ыбыз, к?ебез турында. Безне? ?чен гыйбр?тле юллар бар.
Табулары к?йне ?ай озактыр,
Югалтулар гына тиз а?а:
Бер бозык кыл к?йне ген? т?гел,
Язмышларны, илне боза да!
Тел ??м мо? — к??елебез к?згесе ул. Теле ??м мо?ы бел?н берг? баланы? к??елен д? бозарга, ямьсезл?рг? ярамый. Гомум?н, Харрас абыйны? милл?т язмышы, тел, гореф-гад?тл?рне? яш?еше турында уйланырлык поэма ??м шигырьл?рен яратып укыйм мин. «Тел ачкычы» шигырен с?хн?д? яттан да с?йл?дем ?ле.
Безне? туган телебез — матур-матур романнар и?ат ит?рг? ки? м?мкинлекл?ре булган стилистик яктан бай тел. ?з теле?не белм?? ул — чын м?гън?сенд? ма?кортлык, бай культура мирасын а?лаудан читл?ш?, тормыштан т?шеп калу диг?н с?з. Туган тел туган ?ир кебек кадерле ??м газиз. Ч?нки ул — кеше к??еленд? и? нечк?, м?катд?с хисл?р, и? к?рк?м сыйфатлар т?рбиял??не? и? ку?тле чарасы. Ул — ?би-бабай, ?тк?й-?нк?й теле, д?ньяга к?зе? ачылырга, ?йл?н?-тир?не танып белерг?, чиксез матурлыкларны а?ларга-тоярга ярд?м ит? торган тел. ?з теле?не белм??, аны санламау — ул кимчелек кен? т?гел, зур м?хр?млек т?. К?з алдына китерик: ?зене? туган татар телен белм?г?н кеше б?ек Тукай, герой-шагыйрь Муса ??лил, классик язучы Г. Ибра?имов ?с?рл?рен оригиналда уку б?хетенн?н м?хр?м. ?зг?ртеп кору ?илл?ре ис? башлаганчы, «татар теле авыл башыннан чыкканчы гына кир?к» кебек с?зл?рне ишетеп ?сте бер буын яшьл?р.
Бер уйлаганда, мо?а га??пл?нерлек т? т?гел. Дист?л?г?н, й?зл?г?н елларга сузылган карагру?чыл тел с?яс?те милл?тебезне телд?н аерырга маташты ??м к?пмедер д?р???д? ?з диг?нен? иреште. Байтак кына ул ??м кызларыбыз туган тел, ана теле диг?н олуг нигъм?тт?н м?хр?м калып, «газизлек», «изгелек», «ольшау», «ист?лек» т?шенч?л?рене? н?рс? ик?нлеген белми ?стел?р, авызлары ата-баба ишетм?г?н ямьсез с?зл?р бел?н тулды, й?зл?рд?н нур качты, к?зл?рг? ?лл? нитк?н тонык томан т?ште, ят кешел?рг? ген? т?гел, ата-анага кул к?т?р? гад?ти к?ренеш булып китте. Туган теленн?н, нигезенн?н читл?ш?, туган телне махсус ?йр?нм?? яшьл?рне милли ?за?нан, кешелек горурлыгыннан, туган халкыбызны? ?хлак чишм?л?ренн?н м?хр?м ит?, саф чишм? кебек, ?ырлап-чы?лап торган телебезг? колагын томалый, ту? к??елле тупас ад?м булып ?с?ен? юл ача.
Со?гы чорда ?н? шул хаталарны т?з?т? ?стенд? эшли халкым. ?мма бик авырлык бел?н бара. Ата-бабаларыбызны? дан ??м намус варислары булган яшьл?рд? Туган телг? кимсетеп карауны тиз к?нн?рд? бетер?се иде. Моны? ?чен Татарстан х?к?м?те д? к?ч куя. Бу ?лк?д? кыю адымнар ясала. «Мин — татар!» диг?н горур с?зл?р еш я?гырый. Республикабызда татар м?кт?пл?ре саны, рус м?кт?пл?ренд? татар сыйныфлары саны арта. Ана телен ??м ?д?биятын тир?нтен ?йр?н? м?кт?пл?ре яки сыйныфлары ачыла. Аларны кадрлар бел?н т?эмин ит? ?чен к?п кен? югары уку йортларында татар теле факультетлары, б?лекл?ре, группалары ачыла. Гимназия, лицейлар саны артканнан-арта бара. Аларда ислам дине укытыла, гар?п, латин теле ?йр?тел?, татар милл?тене? тарихын, м?д?ниятен укытуга зур игътибар бирел?. Аларда уку татарча алып барыла. Югарыда саналганнарга нигезл?неп, татар телене? кулланылышы ки??юен к?р?без. Урта м?кт?пне т?мамлаган укучыларны? имтиханнарны югары уку йортларында ?з ана теленд? тапшырулары, иншаларын рус теленд? т?гел, татар теленд? язулары да шул турыда с?йли.
Шушы сочuнeнueмд? минем ?земне борчыган, уйландырган бернич? м?сь?л?г? тукталасым кил?. Туган телне куллану м?сь?л?се к?пл?рне борчыйдыр ул. Борчый: ниг? татарлар татарча с?йл?шс? д?, ниг? телне бозалар? Ниг? теге яки бу с?з с?йл?мд? урынлы кулланылмый? Аралашу чарасы буларак, телне? б?ген тоткан урыны, кил?ч?ге ?чен д? борчылам мин. Тигез хокуклы тел диг?н Законыбыз бар. Ни ?чен радиода туган телг? вакыт аз бирел?? Ике татар с?йл?шеп торганда, бер рус кешесе килс?, с?йл?ш? русчага к?ч?. Ниг?? XI сыйныфта мин рус теле ??м ?д?бияты д?ресл?рен сигез т?рле д?реслек, хрестоматия бел?н ?йр?ндем, ? татар ?д?биятыннан д?реслек уку елыны? икенче яртысында гына булды. Хрестоматия к?рмич?, м?кт?п т?мамладым. Рус ??м чит тел д?ресл?рен сыйныфны т?ркемн?рг? б?леп укыталар, ? туган телне берг?… Кыскасы, мондый сораулар к?п алар. Кайсына ?авап табып булыр, кайсына вакыт ?йтер… И?тимагый шартлар туып, халкым ?з-?зен милл?т буларак та, ил-д??л?т буларак та а?ларга, б?т?нн?р арасында й?зен, урынын т?гаен табарга х?л итк?н ик?н, ул, ?ичшиксез, теле турында да уйланыр, кайгыртыр.
Рус сыйныфында белем алып та, унбер ел уку вакытында туган тел ??м ?д?бият д?ресл?ренд?, сыйныфтан тыш вакытта ?тк?релг?н ?д?би кич?л?рд? телебезне? кагыйд?л?рен ?йр?ндек, ?дипл?ребезне? ?с?рл?рен укыдык. Татар халкыны? ?д?п кагыйд?л?рен, гореф-гад?тл?рен, йолаларын, милли уеннарын ?йр?ндек. М?кт?бебезд? узган ?д?би кич?л?р, милли уеннар, шигырь б?йр?мн?ре, театр к?нн?ре, милли мо?нар б?йр?ме — болар барысы да безне? х?терд? ?уелмаслык булып ист? калды. Кая гына китс?к т?, ?д?би телебезг? якын булган с?йл?мне ?йр?теп ?ск?н, ?д?биятка Харрас ?юп, З?лф?т, Ш?мсия ?и?ангирова кебек талантлы шагыйрьл?рне бирг?н М?слимг?, аны? халкына тап т?шерм?без. Ч?нки безг? ?ти-?нил?ребез, укытучыларыбыз туган телебезд? белем ??м т?рбия бирде. Иншамны с?екле шагыйребез Г. Тукайны? шигъри юллары бел?н т?мамлыйм. Шагыйрьне? «Таян Аллага» диг?н шигырен д? я?а гына укый алдык бит.
…Саф ?ле к??еле? сине?, ?ичбер бозык уй керм?г?н,
Пакь теле? д? ?ич яраусыз с?зл?р ?йтеп к?нм?г?н.
Пакь ?аны? ??м пакь т?не? — барлык в???де? пакь сине?;
Син ф?решт? валчыгысы?, й?зл?ре? ап-ак сине?!..