Туган телем Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?. Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н. Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан. Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк. Нинди таныш мо?лы к?й бу? Тукай ?ыры – “Туган тел”. Ист?н бер д? чыкмый торган Халык к?е – “Туган тел”. ??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам. Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з! Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы. Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. ?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр. Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н, Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н. Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына. Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам. Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен. Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата. Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам. Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?. Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел! ?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем – татар теле. Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд? Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга , х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын, Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене ?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?. Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз! Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен. Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул. Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н? Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле. ?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне? матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем. ??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата. Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел – тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба. Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул – Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш? берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з! ??м минем ?йт?сем килг?н фикерем : “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!” Яш?сен туган тел ,и? матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!!! Галиева Лилияна 10 сыйныф
Туган телем – назлы г?лем. Фазлыева Альбина Р?д?с кызы Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе татар теле ??м ?д?бияты укытучысы И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем син туган тел аркылы. ?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул! Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?. Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза: Туган ?ире? – Идел буе ??р телне? бар Туган иле. Туган ?ире? кебек назлы, ?ырдай мо?лы татар теле. яис?: Туган тел – и? татлы тел, Туган тел – и? т?мле тел, Т?мле дип: теле? йотма! Туган телне онытма! Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит. Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со?? Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м. Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме? Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара. Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?… Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
“И туган тел, и матур тел”- диг?н Г.Тукай ??м шунда матурлыгын сиздереп “?тк?м-?нк?мне? теле”, – дип ?ст?г?н. Бу с?зл?рд? к??ел назы, б?тен ?аны?-т?не? бел?н ярату, ?зелеп ?йтк?н тойгылар ?анлана. ?мма б?генге к?нд? безне? халыкка милли ?за? ?итешми ?ле. Татарны? горурлыгы – б?генге к?нн?рг? кад?р сакланып килеп ?итк?н мо?ыбыз, ?ырыбыз, уртак эчке тойгы – кичерешл?ребез, кимсет?л?рг? т?зеп, яраланып та яш?п калган газиз телебез бар. Л?кин ул кискен х?лд?. Милл?тне? шактый ?леше шул телд?н м?хр?м яки аны начар бел?. Д?ньяда и? популяр 14 тел арасына кертелг?н татар теле икенче рольд? кала бир?. Туган ил ??м туган ?ир бер?? ген? булган кебек, туган тел д? бер ген?. Башка бер тел ана теле бел?н ти?л?шми, аннан югары була алмый . Шул н??б?тт?н, телебезне югалтмау,саклап калу максатыннан, бернич? ел элек “Мин татарча с?йл?ш?м!” б?йге-акциясе старт алган иде. Аны? инициаторлары – татар галимн?ре ??м зыялылары оештырган “?зебез” креатив я?а буын х?р?к?те. “Мин татарча с?йл?ш?м!” акциясене? максаты – татар телене? кулланылыш даир?се тарайган шартларда яшьл?рне татар теленд? аралашырга чакыру. М?кт?бебезд? “Мин татарча с?йл?ш?м!” б?йге-акциясе бу елны да 21 февраль – туган телне саклау к?ненд? башланып китте. Безне? укучыларыбыз татар шагыйрьл?ре, язучыларны? ?с?рл?рен ген? т?гел, тамашачыларга ?зл?ре язган шигъри т?лг?шл?рен д? б?л?к иттел?р. Ч?нки Клара апа М??летовна ?ит?кл?г?н “Чулпан” т?г?р?ге ана телебезне югалтмаска, аны сакларга, ?з теле?д? матур чыгышлар ясарга зур м?мкинлек бир?. Укучылар шул т?г?р?кк? й?реп, кал?м тибр?т?л?р ??м, чыннан да, аларны? и?атлары, шигыйрьл?ре безнекенн?н бер д? калышмый диярлек. Китапхан?че Н?биуллина Р.М. тамашачыларны ?зене? шигъри и?аты бел?н таныштырды. Тел б?йр?ме к?п кен? чараларга бай булды. Алар ??рберсе ?зенч?лекле ??м бай эчт?лекле иде. М?с?л?н, М??летбаева Илмира С?гыйт кызыны? ?зе ?ит?кл?г?н сыйныф бел?н к?рс?тк?н “Син татарча бел?се?ме яки ?биемд? кунакта” исемле б?йр?м-кич?се залда утырган барлык кешене д? с?ендерде, тарихыбызны? ?тк?нен, б?генгесен ??м кил?ч?ген к?з алдына китерде. С?хн?. ?й к?ренеше. Т?рд? – сандык. Дивар янында ?ст?л. Аны? ?стенд? – милли ризыклар. Яндарак ?нил?р ??м ?бил?рне? кул эшл?ре к?рен?. Балалар бу эшк? шундый ?итти караганнар. С?хн?д? татар халкы тарихын, гореф-гад?тл?рен, йолаларын к?рс?тк?н ?сбаплар, ?и?азлар, милли киемн?р ?н? шуны раслый. Айг?лне? ?бисе сандыгында кадерл?п саклаган эн?еле калфаклар, чигелг?н т?б?т?йл?р, аллы-г?лле алъяпкычлар, Ак ?би х?теренд? саклаган, кызыклы х?лл?рне онытылып ты?лау бел?н ген? чикл?нм?де укучылар, татар халкы авыз и?атын оста башкарып, борынгылар уйнаган уеннарны я?артып ?бине куандырдылар. Башлангыч сыйныф укытучысы Солтанова Мин?з? М?сг?т кызы ?зене? сыйныф укучылары бел?н берлект? “Кечкен? ярд?мчел?р” диг?н темага сыйныф с?гате к?рс?тте. Балалар бик тел?п ??м кызыксынып катнаштылар, татарча матур итеп с?йли бел?л?рен к?рс?ттел?р. “Бу чарага тотынганда татар халык авыз и?атын кулланып, балаларны? с?йл?м телен баету, хезм?т аша балаларга ?хлак т?рбиясе бир? максатын куйган идек, ниятебезг? ?крен ген? иреш?без”,-дип ?йтеп ?тте укытучы. Милли т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары Ч?чк? Гимаделисламовна ?ит?кчелегенд? “Тел – халыкны? к?згесе” дип исемл?нг?н ?д?би – музыкаль кич? ?тк?релде. Бу кич? ике телд?, рус ??м татар теленд? алып барылды, анда укучылар ике телне? д? бай, камил булуына тагын да инандылар. Тел атналыгы декадасында уздырылган чараларны? тагы берсен ?йтеп ?тмич? м?мкин т?гел. Ул – ш???ребезне? к?ренекле язучысы ??м драматург Роза апа Солтанова бел?н очрашу. Кич?д? шагыйр?не? и?аты, аны? татар поэзиясе ??м драматургиясенд? тоткан урыны билгел?неп ?тте. Балалар Роза апаны? шигырьл?рен яттан с?йл?дел?р, ? 6”В”, 10”Б” сыйныфы укучылары бер пьесасын с?хн?л?штереп к?рс?ттел?р. Пьеса балаларны? к??елен? хуш килде. Тел атналыгы, тулаем алганда, у?ышлы ??м н?ти??ле булды дип уйлыйбыз. Ч?нки монда т?рле кич?л?р, чаралар бел?н берг? р?сем, матур язу конкурслары ?тк?релде, ?ти-?нил?р, дус-ишл?рне татарча котлау открыткалары укылды. Тел б?йр?ме бик к??елле узды! ?ст?п шуны да ?йт?се кил?: кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып со?гы сулышына кад?р тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Ч?нки кечкен?д?н ?йр?телг?н тел халык й?ген шигърият бел?н ген? сугарып калмый, аны? к??еленд? милли горурлык хисл?ре д? уята, ата-бабаларыбыз теленн?н рухи л?зз?т алу м?мкинлеге бир?.
?тк?м – ?нк?мне? теле Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?: И туган тел, и матур тел, ?тк?м –?нк?мне? теле….. Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле. Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды. Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам. Без – татарлар! Шулай диеп бел? Безне б?тен д?нья, бар халык. Без – татарлар! Шушы исем бел?н ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет. Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!! Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Х?ерле к?н укучылар, укытучылар ??м килг?н кунаклар! “Халыкара туган тел” к?нен? багышланган ?д?би кич?безне башлыйбыз. Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы (БМО) карары буенча 21 нче февраль Халыкара туган тел к?не буларак билгел?п ?тел?. 1999 нчы елны? ноябренд?, Бангладеш д??л?те т?къдиме бел?н, ЮНЕСКО Генераль конференциясе, ЮНЕСКОга керг?н илл?р ??м Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы 21 февраль к?нен Туган тел к?не дип игълан итте. Беренче м?рт?б? ул 2000 нче елны? 21 февраленд? Парижда ЮНЕСКО штаб-квартирасында тантаналы р?вешт? билгел?п ?телде. Ни ?чен Халыкара туган тел к?не итеп 21 февраль билгел?нг?н сон? Эш шунда: 1952 нче елны? 21 февраленд? Пакыстанда банглы телен? д??л?т теле статусы тал?п итеп к?р?шк?н 5 студент ?терелг?н була. Билгеле булганча, Пакыстанны? к?нчыгыш ?леше со?рак Бангладеш б?йсез д??л?тен? ?йл?н?. ЮНЕСКО Халыкара Туган тел к?нен билгел?п ?т?не хуплап чыга. Ч?нки бу оешма д?нья халыкларыны? матди булмаган мирасын саклау ?чен к?р?ш?, традицион яис? халык музыкасын, биюл?рен, гореф-гад?т ??м йолаларны, авыз и?атын ??м ?ирле халыкларны? туган телл?рен саклап калу буенча зур эшч?нлек алып бара. ?ир й?зенд? б?генге к?нд? 6000 тел бар дип ис?пл?н?. Шулардан и? к?п санлы кешел?р тарафыннан кулланыла торганы — кытай теле, бу телд? 1,2 млрд. кеше с?йл?ш?, инглиз теленд? — 478 млн, хинди теленд? — 437 млн, испанда — 392 млн, рус теленд? — 284 млн, гар?пт? — 225 млн, португалда — 184 млн, француз теленд? 125 млн кеше с?йл?ш?. Таралыш тыгызлыгы ягыннан мондый саннарны китерерг? м?мкин: 6000 телне? яртысы Азия-Тын Океан регионында кулланыла. Я?а Гвинея т?б?генн?н ис? 1000 тел чыккан дип санала. Белгечл?р якындагы й?зьеллыкта барлык телл?рне? 95% ы яш??д?н туктар дип фараз ит?. М?с?л?н, бер ел эченд? 10 тел юкка чыга диг?н фикер бар. Татар теле… Тугач та и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, ?итлекк?н, камилл?шк?н горур татар теле! Ушинский: «Халыкны? теле-аны? б?тен рухи тормышыны? и? яхшы, беркайчан да ши?ми, м??ге яш?реп тора торган и? матур ч?ч?ге.Телд? б?тен халык ??м аны? Ватаны ?анлы р?вешт? г??д?л?н?, телд? халыкны? б?тен рухи тормышыны? тарихы чагыла»,-диг?н. ??р халыкны? буыннан-буынга к?чеп милл?тне милл?т итеп яш?тк?н гореф-гад?тл?р, ?хлак кагыйд?л?ре булган, ??р буын шуларны сакларга,камилл?штерерг? тиеш. Б?генге кич?безг? без Балалар шагыйр?се, журналист, Татарстан М?д?ният министрлыгыны? А.Алиш исеменд?ге ?д?би б?л?ге иясе “Сабантуй” г?зитене? б?лек м?дире, Татарстанны? с?нгать эшлеклесе – Йолдыз ?дип кызы Ш?р?пованы да чакырдык. М?кт?пт? укыган елларыннан ук балалар ?чен шигырьл?р, м?кал?л?р яза башлаган Йолдыз ?дип кызы ?зене? и?ади эшч?нлеген балалар ?д?биятен? багышлый. Шагыйр?не? балалар психологиясен тоеп, бала а?ындагы ?зенч?лел?рне ?з к??еле аша уздырып язылган шигырьл?рен барыбыз да бел?без. ?йд?гез ?ле балалар, кайберл?рен с?йл?п китик ?ле.(Балалар ?йр?нг?н шигырьл?рен с?йлил?р) ?йд?гез ?ле балалар, Йолдыз апа бел?н якыннанрак танышу ?чен с?зне а?а бирик. (балалар бел?н шагыйр? арасында ??г?м?.) Балалар бирг?н сораулар: ?ни буларак сез балаларыгызга нинди т?рбия бир?сез? Балаларыгыз турында с?йл?п ?тм?ссезме? Гаил?д? сез татарча с?йл?ш?сезме? Кызыклы х?лл?р тормышта булмый калмый, и? кызыклысын с?йл?п ?тм?сезме? “Сабантуй” газетасында эшл?? сезг? кайсы ягы бел?н кызыклы? ?.б. Шигырь язу- к?пл?ребез не? тел?ге. Укучыларыбыз арасында да кал?м тибр?т?чел?р бар. К??елд?ге якты хисл?рне шигырь юлларына тез?- ?зе бер ?авплылык, шул ук вакытта бер горурлык та. ?йд?гез ?ле балалар, яраткан газетабыз “Сабантуй” газетасында басылган ??м басылачак шигъри т?лг?шл?рне т?гъдим итик ?ле. (Укучылар ?зл?ре язган шигырьл?рне с?йлил?р) Кадерле балалар, укытучылар, килг?н кунаклар! Халыкара туган тел к?нен? багышланган кич?без ахырына якынлашты. Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к. К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”. Татар теле – и? матур тел, и? нечк?, ягымлы, йомшак, татлы ??м туган тел! Яратыйк аны, пычратмыйк! Безне? буыннар да саф, чиста, б?ек татар теленд? горурланып с?йл?шсенн?р иде! Кич? “Туган тел” ?ыры бел?н т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се. Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер. И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем. Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген. М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый. ??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?. Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар. Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н. Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер. ?ир й?зенд? булган б?тен н?рс? Б?лг?н саен кими, кечер?я. Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?. Татар телен Такташ с?йде, Тукай ?зелеп мактады. Урам теле т?гел диеп, Насыйри да яклады. ??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н. – Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре. Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез. Сии – минем тере тарихым, Син – минем кил?ч?гем, Тик синд?, газиз туган тел, Б?хетк? ?ит?ч?гем. И телем, синд? н?фислек Чишм?се киб?ме со??! Гасырлар си?а тим?де, Д?верл?р тияме со??! Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе
Туган телем
Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
Кеше д?ньяга беренче аваз салуга аны, аны тудырган ана ?зене? сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти-?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, ала рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
Тел турында я?адан–я?а китаплар чыгып тора, радиодан, телевидениед?н тел турында кызыклы тапшырулар алып барыла. Болар барысы да халыкта телне? тарих, ?сеше, яш?еше, т?зелеше ??м башкалар турында к?п санлы сораулар тууга с?б?п була. Шушы сорауларга ?авап эзл??чел?р татар телене? нинди бай булуына т?шен?л?р, халкыбызны? тарихын ?йр?н?л?р. Ч?нки татар халкыны? ме? елларга сузылган тормыш т??риб?се, уйлары, гад?тл?ре, йолалары, кешене ш?хес ит?че сыйфатлары аны? теленд?, образлы с?йл?мн?ренд?, м?каль-?йтемн?ренд?, ?ыр ??м ?киятл?ренд? чагылыш тапкан.
Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? алар к??еленн?н т?рле шигырьл?р, ?ырлар, язмалар чыккан. Шу?а к?р? д? безне? ш?хесл?ребез, галимн?ребез, язучы ??м шагыйрьл?ребез туган телг? зур игътибар бир?л?р. Туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к.
Татар теле ?зене? ?сеш д?веренд? т?рле кыенлыкларны, кирт?л?рне ?тте. Халык к?пме изелс? д?, ана телен саклап калды. ? милл?тне? саклануы турыдан-туры телг? б?йле. Ч?нки гыйлем алу, а?ны ?стер?, д?ньяны танып бел? ??м аралашу туган тел аша тормышка ашырыла. Тел бетс?, милл?т бет?, халык бет?.
– ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк.
Нинди таныш мо?лы к?й бу?
Тукай ?ыры – “Туган тел”.
Ист?н бер д? чыкмый торган
Халык к?е – “Туган тел”.
??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам.
Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз.
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з!
Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы
И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы.
Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла.
?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр.
Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы
И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н.
Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына.
Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам.
Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен.
Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата.
Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам.
Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?.
Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел!
?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы
Туган телем – татар теле.
Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
Туган телне ярату, туган илг? булган м?х?бб?т
бел?н ?релеп кил?. Шу?а к?р? да туган телне
ярату ватанга тугрылыкка , ата – анага яратуга ,
х?рм?т ит?г? ти? . Туган ?ск?н илне? якынлыгын,
Ватанны? газизлеген тоярга да безг? туган тел ярд?м ит?. Туган тел хезм?т бел?н берг? кешене
?стер? , а?а Ватанны? тарихын белерг? ,милли
с?нгатен а?ларга , яратырга ярд?м ит?.
Туган тел ! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле , газиз!
Минем туган телем – татар теле. Тугач та ?нием-не? назлы итеп “ балам “ диг?н с?зен туган телен-д? ишетк?нмен.
Минем туган теленн?н д? матур тел юктыр ул.
Бу минем с?зл?р ген? т?гел.Туган тел ! Анардан
да к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел бармы ик?н?
Минем туган телем – ?ырдай мо?лы татар теле.
?биемне? бишек ?ырларыннан туган телемне?
матурлыгын , кыймм?тен а?лап ?стем.
??р кеше ?з туган телен с?ярг? , яратырга
тиеш . ?г?р кеше туган телен с?йм?с? ул туганнарын да яратмас. Туган телем нурлы кояш сыман б?тен д?ньяга яктылык , ?ылылык тарата.
Туган тел ! ??ркем ?чен газиз бу. Ч?нки тел –
тормыш чыганагы , белем чишм?се. Тел ул зур бер
кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса таба.
Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын, уйларын белерг? ярд?м ит?. Ул –
Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н ян?ш?
берг? торган б?ек , изге ??м кадерле с?з!
??м минем ?йт?сем килг?н фикерем :
“ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг? с?еп карагыз!”
Яш?сен туган тел ,и? матур тел,
?тк?м – ?нк?мне? теле!!!
Галиева Лилияна
10 сыйныф
Туган телем – назлы г?лем.
Фазлыева Альбина Р?д?с кызы
Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе
татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
И туган тел, и матур тел,
?тк?м-?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
син туган тел аркылы.
?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул!
Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?.
Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза:
Туган ?ире? – Идел буе
??р телне? бар Туган иле.
Туган ?ире? кебек назлы,
?ырдай мо?лы татар теле.
яис?:
Туган тел – и? татлы тел,
Туган тел – и? т?мле тел,
Т?мле дип: теле? йотма!
Туган телне онытма!
Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит.
Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со??
Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.
Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м.
Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме?
Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел – и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара.
Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?…
Б?ек ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!
“И туган тел, и матур тел”- диг?н Г.Тукай ??м шунда матурлыгын сиздереп “?тк?м-?нк?мне? теле”, – дип ?ст?г?н. Бу с?зл?рд? к??ел назы, б?тен ?аны?-т?не? бел?н ярату, ?зелеп ?йтк?н тойгылар ?анлана. ?мма б?генге к?нд? безне? халыкка милли ?за? ?итешми ?ле. Татарны? горурлыгы – б?генге к?нн?рг? кад?р сакланып килеп ?итк?н мо?ыбыз, ?ырыбыз, уртак эчке тойгы – кичерешл?ребез, кимсет?л?рг? т?зеп, яраланып та яш?п калган газиз телебез бар. Л?кин ул кискен х?лд?. Милл?тне? шактый ?леше шул телд?н м?хр?м яки аны начар бел?. Д?ньяда и? популяр 14 тел арасына кертелг?н татар теле икенче рольд? кала бир?. Туган ил ??м туган ?ир бер?? ген? булган кебек, туган тел д? бер ген?. Башка бер тел ана теле бел?н ти?л?шми, аннан югары була алмый .
Шул н??б?тт?н, телебезне югалтмау,саклап калу максатыннан, бернич? ел элек “Мин татарча с?йл?ш?м!” б?йге-акциясе старт алган иде. Аны? инициаторлары – татар галимн?ре ??м зыялылары оештырган “?зебез” креатив я?а буын х?р?к?те. “Мин татарча с?йл?ш?м!” акциясене? максаты – татар телене? кулланылыш даир?се тарайган шартларда яшьл?рне татар теленд? аралашырга чакыру.
М?кт?бебезд? “Мин татарча с?йл?ш?м!” б?йге-акциясе бу елны да 21 февраль – туган телне саклау к?ненд? башланып китте.
Безне? укучыларыбыз татар шагыйрьл?ре, язучыларны? ?с?рл?рен ген? т?гел, тамашачыларга ?зл?ре язган шигъри т?лг?шл?рен д? б?л?к иттел?р. Ч?нки Клара апа М??летовна ?ит?кл?г?н “Чулпан” т?г?р?ге ана телебезне югалтмаска, аны сакларга, ?з теле?д? матур чыгышлар ясарга зур м?мкинлек бир?. Укучылар шул т?г?р?кк? й?реп, кал?м тибр?т?л?р ??м, чыннан да, аларны? и?атлары, шигыйрьл?ре безнекенн?н бер д? калышмый диярлек.
Китапхан?че Н?биуллина Р.М. тамашачыларны ?зене? шигъри и?аты бел?н таныштырды.
Тел б?йр?ме к?п кен? чараларга бай булды. Алар ??рберсе ?зенч?лекле ??м бай эчт?лекле иде. М?с?л?н, М??летбаева Илмира С?гыйт кызыны? ?зе ?ит?кл?г?н сыйныф бел?н к?рс?тк?н “Син татарча бел?се?ме яки ?биемд? кунакта” исемле б?йр?м-кич?се залда утырган барлык кешене д? с?ендерде, тарихыбызны? ?тк?нен, б?генгесен ??м кил?ч?ген к?з алдына китерде.
С?хн?. ?й к?ренеше. Т?рд? – сандык. Дивар янында ?ст?л. Аны? ?стенд? – милли ризыклар. Яндарак ?нил?р ??м ?бил?рне? кул эшл?ре к?рен?. Балалар бу эшк? шундый ?итти караганнар. С?хн?д? татар халкы тарихын, гореф-гад?тл?рен, йолаларын к?рс?тк?н ?сбаплар, ?и?азлар, милли киемн?р ?н? шуны раслый. Айг?лне? ?бисе сандыгында кадерл?п саклаган эн?еле калфаклар, чигелг?н т?б?т?йл?р, аллы-г?лле алъяпкычлар, Ак ?би х?теренд? саклаган, кызыклы х?лл?рне онытылып ты?лау бел?н ген? чикл?нм?де укучылар, татар халкы авыз и?атын оста башкарып, борынгылар уйнаган уеннарны я?артып ?бине куандырдылар.
Башлангыч сыйныф укытучысы Солтанова Мин?з? М?сг?т кызы ?зене? сыйныф укучылары бел?н берлект? “Кечкен? ярд?мчел?р” диг?н темага сыйныф с?гате к?рс?тте. Балалар бик тел?п ??м кызыксынып катнаштылар, татарча матур итеп с?йли бел?л?рен к?рс?ттел?р. “Бу чарага тотынганда татар халык авыз и?атын кулланып, балаларны? с?йл?м телен баету, хезм?т аша балаларга ?хлак т?рбиясе бир? максатын куйган идек, ниятебезг? ?крен ген? иреш?без”,-дип ?йтеп ?тте укытучы.
Милли т?рбия эшл?ре буенча директор урынбасары Ч?чк? Гимаделисламовна ?ит?кчелегенд? “Тел – халыкны? к?згесе” дип исемл?нг?н ?д?би – музыкаль кич? ?тк?релде. Бу кич? ике телд?, рус ??м татар теленд? алып барылды, анда укучылар ике телне? д? бай, камил булуына тагын да инандылар.
Тел атналыгы декадасында уздырылган чараларны? тагы берсен ?йтеп ?тмич? м?мкин т?гел. Ул – ш???ребезне? к?ренекле язучысы ??м драматург Роза апа Солтанова бел?н очрашу. Кич?д? шагыйр?не? и?аты, аны? татар поэзиясе ??м драматургиясенд? тоткан урыны билгел?неп ?тте. Балалар Роза апаны? шигырьл?рен яттан с?йл?дел?р, ? 6”В”, 10”Б” сыйныфы укучылары бер пьесасын с?хн?л?штереп к?рс?ттел?р. Пьеса балаларны? к??елен? хуш килде.
Тел атналыгы, тулаем алганда, у?ышлы ??м н?ти??ле булды дип уйлыйбыз. Ч?нки монда т?рле кич?л?р, чаралар бел?н берг? р?сем, матур язу конкурслары ?тк?релде, ?ти-?нил?р, дус-ишл?рне татарча котлау открыткалары укылды. Тел б?йр?ме бик к??елле узды!
?ст?п шуны да ?йт?се кил?: кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып со?гы сулышына кад?р тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Ч?нки кечкен?д?н ?йр?телг?н тел халык й?ген шигърият бел?н ген? сугарып калмый, аны? к??еленд? милли горурлык хисл?ре д? уята, ата-бабаларыбыз теленн?н рухи л?зз?т алу м?мкинлеге бир?.
?тк?м – ?нк?мне? теле
Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
И туган тел, и матур тел,
?тк?м –?нк?мне? теле…..
Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз!Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?,шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да.
Минем туган телем – газизл?рд?н – газиз Анам телем –татар теле.
Тугач та ?ниемне? назлы итеп “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни” ??м “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне? гаил?д? гел татарча с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне? ми?а бирг?н и? зур б?л?кл?ре минем исемем ??м телем булды.
Мин яратам туган татар телемне!!! Ана теле д?ресл?рен? яратып й?рим.Татар ?ырларын бик яратып ты?лыйм ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар теленд?ге китапланы ?з телемд? укый алуыма , анам теленд? с?йл?ш? бел?ем? мин бик шатмын. “ Мин – татар! – дип горурланып ?йт? алам. Мин ?х?т Гаффарны? “Без – татарлар” диг?н шигырен яратам.
Без – татарлар!
Шулай диеп бел?
Безне б?тен д?нья, бар халык.
Без – татарлар!
Шушы исем бел?н
?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле. М??ге яш?,туган телем!!!
Г?р?ев Булат 4 сыйныф
Х?ерле к?н укучылар, укытучылар ??м килг?н кунаклар!
“Халыкара туган тел” к?нен? багышланган ?д?би кич?безне башлыйбыз.
Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы (БМО) карары буенча 21 нче февраль Халыкара туган тел к?не буларак билгел?п ?тел?.
1999 нчы елны? ноябренд?, Бангладеш д??л?те т?къдиме бел?н, ЮНЕСКО Генераль конференциясе, ЮНЕСКОга керг?н илл?р ??м Берл?шк?н Милл?тл?р оешмасы 21 февраль к?нен Туган тел к?не дип игълан итте. Беренче м?рт?б? ул 2000 нче елны? 21 февраленд? Парижда ЮНЕСКО штаб-квартирасында тантаналы р?вешт? билгел?п ?телде.
Ни ?чен Халыкара туган тел к?не итеп 21 февраль билгел?нг?н сон? Эш шунда: 1952 нче елны? 21 февраленд? Пакыстанда банглы телен? д??л?т теле статусы тал?п итеп к?р?шк?н 5 студент ?терелг?н була. Билгеле булганча, Пакыстанны? к?нчыгыш ?леше со?рак Бангладеш б?йсез д??л?тен? ?йл?н?.
ЮНЕСКО Халыкара Туган тел к?нен билгел?п ?т?не хуплап чыга. Ч?нки бу оешма д?нья халыкларыны? матди булмаган мирасын саклау ?чен к?р?ш?, традицион яис? халык музыкасын, биюл?рен, гореф-гад?т ??м йолаларны, авыз и?атын ??м ?ирле халыкларны? туган телл?рен саклап калу буенча зур эшч?нлек алып бара.
?ир й?зенд? б?генге к?нд? 6000 тел бар дип ис?пл?н?. Шулардан и? к?п санлы кешел?р тарафыннан кулланыла торганы — кытай теле, бу телд? 1,2 млрд. кеше с?йл?ш?, инглиз теленд? — 478 млн, хинди теленд? — 437 млн, испанда — 392 млн, рус теленд? — 284 млн, гар?пт? — 225 млн, португалда — 184 млн, француз теленд? 125 млн кеше с?йл?ш?.
Таралыш тыгызлыгы ягыннан мондый саннарны китерерг? м?мкин: 6000 телне? яртысы Азия-Тын Океан регионында кулланыла. Я?а Гвинея т?б?генн?н ис? 1000 тел чыккан дип санала.
Белгечл?р якындагы й?зьеллыкта барлык телл?рне? 95% ы яш??д?н туктар дип фараз ит?. М?с?л?н, бер ел эченд? 10 тел юкка чыга диг?н фикер бар.
Татар теле… Тугач та и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык
тарихы булган, д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н, чит илл?рд?
д? ?йр?нел? торган, ?итлекк?н, камилл?шк?н горур татар теле!
Ушинский: «Халыкны? теле-аны? б?тен рухи тормышыны? и? яхшы,
беркайчан да ши?ми, м??ге яш?реп тора торган и? матур ч?ч?ге.Телд? б?тен халык ??м аны? Ватаны ?анлы р?вешт? г??д?л?н?, телд? халыкны? б?тен рухи тормышыны? тарихы чагыла»,-диг?н.
??р халыкны? буыннан-буынга к?чеп милл?тне милл?т итеп яш?тк?н гореф-гад?тл?р, ?хлак кагыйд?л?ре булган, ??р буын шуларны сакларга,камилл?штерерг? тиеш.
Б?генге кич?безг? без Балалар шагыйр?се, журналист, Татарстан М?д?ният министрлыгыны? А.Алиш исеменд?ге ?д?би б?л?ге иясе “Сабантуй” г?зитене? б?лек м?дире, Татарстанны? с?нгать эшлеклесе – Йолдыз ?дип кызы Ш?р?пованы да чакырдык.
М?кт?пт? укыган елларыннан ук балалар ?чен шигырьл?р, м?кал?л?р яза башлаган Йолдыз ?дип кызы ?зене? и?ади эшч?нлеген балалар ?д?биятен? багышлый. Шагыйр?не? балалар психологиясен тоеп, бала а?ындагы ?зенч?лел?рне ?з к??еле аша уздырып язылган шигырьл?рен барыбыз да бел?без. ?йд?гез ?ле балалар, кайберл?рен с?йл?п китик ?ле.(Балалар ?йр?нг?н шигырьл?рен с?йлил?р)
?йд?гез ?ле балалар, Йолдыз апа бел?н якыннанрак танышу ?чен с?зне а?а бирик.
(балалар бел?н шагыйр? арасында ??г?м?.)
Балалар бирг?н сораулар:
?ни буларак сез балаларыгызга нинди т?рбия бир?сез?
Балаларыгыз турында с?йл?п ?тм?ссезме?
Гаил?д? сез татарча с?йл?ш?сезме?
Кызыклы х?лл?р тормышта булмый калмый, и? кызыклысын с?йл?п ?тм?сезме?
“Сабантуй” газетасында эшл?? сезг? кайсы ягы бел?н кызыклы? ?.б.
Шигырь язу- к?пл?ребез не? тел?ге. Укучыларыбыз арасында да кал?м тибр?т?чел?р бар. К??елд?ге якты хисл?рне шигырь юлларына тез?- ?зе бер ?авплылык, шул ук вакытта бер горурлык та. ?йд?гез ?ле балалар, яраткан газетабыз “Сабантуй” газетасында басылган ??м басылачак шигъри т?лг?шл?рне т?гъдим итик ?ле. (Укучылар ?зл?ре язган шигырьл?рне с?йлил?р)
Кадерле балалар, укытучылар, килг?н кунаклар! Халыкара туган тел к?нен? багышланган кич?без ахырына якынлашты.
Телне? нечк?лекл?рен бел? ?чен, аны ??рвакыт куллану кир?к.
К??ел байлыгы ?анга телебез аша туплана. ?г?р син ?з теле?не белмисе? ик?н, ?з халкы?ны? м?д?ниятен, аны? рухи байлыгын ?зл?штер? алмыйсы?. К?п акыл иял?ре, галимн?р, язучылар тел турында т?рле фикерл?р ?йтеп калдырганнар. Рус язучысы К.Г. Паустовский болай диг?н: “?з иле?? булган м?х?бб?тне ?з телен? булган м?х?бб?тт?н башка к?з алдына китереп булмый. Туган телен? битараф кеше кыргый. Ул ?зене? табигате бел?н ?к зыянлы. Ч?нки аны? телг? карата битарафлыгы ?з халкыны? ?тк?нен?, б?генгесен? ??м кил?ч?ген? битараф булуын бел?н а?латыла”.
Татар теле – и? матур тел, и? нечк?, ягымлы, йомшак, татлы ??м туган тел! Яратыйк аны, пычратмыйк! Безне? буыннар да саф, чиста, б?ек татар теленд? горурланып с?йл?шсенн?р иде!
Кич? “Туган тел” ?ыры бел?н т?мамлана.
Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се.
Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер.
И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем.
Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген.
М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый.
??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?.
Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар.
Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н.
Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер.
?ир й?зенд? булган б?тен н?рс?
Б?лг?н саен кими, кечер?я.
Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те
Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да, авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге турында ?йтеп калдырган матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?.
Татар телен Такташ с?йде,
Тукай ?зелеп мактады.
Урам теле т?гел диеп,
Насыйри да яклады.
??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н.
– Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре.
Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез.
Сии – минем тере тарихым,
Син – минем кил?ч?гем,
Тик синд?, газиз туган тел,
Б?хетк? ?ит?ч?гем.
И телем, синд? н?фислек
Чишм?се киб?ме со??!
Гасырлар си?а тим?де,
Д?верл?р тияме со??!
Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын! Шарафутдинова Айгель
Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе