Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала. Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле. К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?. К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар. ? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.
Туган ягыма алтын к?з килде. ?ле кич? ген? ??йне к?теп алган идек. Матур, кызу, к??елле к?нн?ре бел?н ??йне? ?теп китк?нен сизми д? калдык. ? б?ген инде к?з! Бакчадагы тулып бешк?н ?имешл?ре, кырдагы мул у?ышлы игенн?ре бел?н кешел?рне с?ендереп, ?ирг? алтын к?з аяк басты. Минемч?, к?зне сары т?се ?чен ген? т?гел, ? к?зге байлык, муллык ?чен д? алтын к?з дип атыйлар. К?з ?итк?ч, к?нн?р кыскара, т?нн?р озыная башлый. Укучылар белем алырга дип м?кт?пл?рг? юл тоталар. Табигать ?зенч? матурая башлый. Тир?-яктагы яшеллек, к?зг? к?ренеп, т?сен сарыга ?зг?рт?. Бакчаларга к?з салса?, кып-кызыл, алсу, сары алмаларны, кызарып пешк?н мил?ш, баланнарны к?реп х?йран каласы?. Иген кырларына караса?, ?йтерсе? аларны алтын т?сен? буяп куйганнар, сап-сары булып, кояшта к?зл?рне камаштырып утыралар. Нинди матурлык ??м байлык! К?з ?итк?ч, к?к й?зе д? ?зг?р?. ?ле ген? кояш балкыган булса, к?п т? ?тми болытлар барлыкка кил?, я?гыр ява башлый. Я?гырсыз к?нн?рд? к?ндезл?рен бик салкын булмаган ?ава торышы к?з?тел?, ? кичл?рен суыта. Ирт?н тышка чыкса?, ?ирд?ге ?л?нн?рг? матур итеп чык т?шк?н була. ? ?бил?р чуагы дип аталган к?нн?рд? бигр?к т? ?ылы ?ава торышы саклана. Минем ?чен бу к?нн?р ямьле ??й айлары бел?н саубуллашу к?нн?ре. К?зге урман ?зене? чиста, саф ?авасы бел?н ?зен? тартып тора. Урманга килеп керс??, матурлык та, мо?сулык та тоясы?. Монда инде ??й к?не кебек матур итеп кошлар сайрамый, т?рле т?ст?ге к?б?л?кл?р очып уйнамый. ?зл?рене? хуш исл?ре бел?н башны ?йл?ндерг?н аллы-г?лле урман ч?ч?кл?ре со?гы та?ларын коеп утыралар. Агачларга к?з салса?, сары, яшел, кызыл, алтынсу т?сл?рне к?р?се?. Каен агачлары ?зл?рен? бер т?рле матур. Ап-ак каеннар сап-сары ш?л ябынганнар. Ара-тир? матур, куе яшел т?сл?ре бел?н ??йне х?терл?теп, озын нарат агачлары к?рен?. Урманда да к?зге у?ыш бик к?п була. Г?мб?, чикл?век, балан, алма, мил?шл?рне кышка ?ит?рлек итеп ?ыярга була. К?з к?не ??йге яллар т?мамланса да, мин к?зне яратам. Ч?нки к?з ?итк?ч, без ??й буена к?рм?г?н сыйныфташлар бел?н очрашабыз. Озак к?решми торгач, инде сагынырга да ?лгерг?н дуслар бел?н т?рле х?лл?р турында с?йл?ш?без, серл?ш?без. Шулай ук мин к?з к?не ?авада кыр казларыны?, торналарны? ?ылы якка очып китк?нн?рен к?з?терг? яратам. Шундый матур, тигез итеп тезелеп очалар алар, ?йтерсе?, бер-берсен? ?еп бел?н б?йл?п куйганнар. Табигатт? бар да бик тиз ?зг?р?ч?н шул. К?п т? ?тм?с, бераз вакыт ?тк?ч, агачлардан яфраклар коелып бет?р, иген басулары буш булып калыр, бертуктаусыз я?гырлар ява башлар. Кояш сир?к кен? безг? якты нурлларын б?л?к ит?р. Беренче кар да явып ?т?р. Елга-к?лл?р ялтырап торган, матур боз бел?н капланыр. ?ир ?зене? ап-ак, йомшак юрганын ябынып, татлы йокыга кит?р.
Казан ш???ре Совет районы 175 нче гомуми урта белем м?кт?бене? 5А сыйныфы укучысы Ахтямова Адил? Инша. Алтын к?з. Быел туган ягыма к?з бик ирт? килде. Инде августта ук ул ?зене? ?илл?ре-я?гырлары, салкыннары бел?н зур-зур адымнар атлап, к?з килеп т? ?итте. Мин авылымдагы к?з турында язасым кил?. Ш???рд? д? алтын к?з матур. Л?кин авылдагысы, тагын да матуррак. ??р ялдагыча-без авылда.Яктырып кояш елмайды да, “?бил?р чуагы” ик?нен белдереп, битне п?р?вез ?епл?ре ирк?л?де. Бакча эшл?рен тиз ген? т?г?лл?п, урманга юл тотам. З??г?р к?кт? зур ак пароходлар кебек болытлар, узыша-узыша каядыр чабалар. ?крен ген? тир?н тынлыкны ты?лап, урман т?рен? ?т?м. ?ирг? т?ш?лг?н йомшак алтын яфраклар, ?йтерсе?, т?рек кел?мн?рен х?терл?т?. ? агачлар!? Берсен-берсе уздыра-уздыра ??йге киемн?рен к?згег? алмаштырганнар. ??рберсе к?з явын алырлык. Урталыктагы мил?ш агачыны? кып-кызыл ?имешл?ре, ялкындай яфракларына соклану м?мкин т?гел. Зифа каеннар, н?зек усаклар купшы алтынсу ш?л ябынып, ба?адир им?н агачын кунакка к?т?л?рдер кебек. Ара-тир? чыпчык, карга тавышлары тир?н тынлыкка ?ан ?рг?нд?й була. Т?з нарат агачлары гына, башларын югары к?т?реп, яшеллекк? к?мелеп басып торалар кебек.”-Безг? к?з куркыныч т?гел”- ди алар. Ч?! Кин?т к?н д? бозыла бугай. ?ил битне чеметеп-чеметеп алды. Шул арада куркыныч болытлар да хасил булды. Мин тизр?к ?йг? ашыктым. Кайтып ?иттем диг?нд? ген?, болытлар каядыр юкка чыктылар. Тир?н итеп ?ава сулыйм. К?з ?авасы-нинди дымлы да, салкын да син! К?з- бик матур ел фасылы. Л?кин аны? матурлыгын к?р? белерг? ген? кир?к.
К?з. Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. К?нн?р салкынайтты. Мил?шл?р кып-кызыл булып балкыйлар. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: \”Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз\”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры. Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
Ах, бу к?з! К?з килг?н, к?з килг?н, К?з быел бик тиз килг?н. Каеннар, тир?кл?р, таллар Сарыдан к?лм?к киг?н. Ах, бу к?з! Килеп т? ?ит?, б?тен д?ньяны сары т?ск? буяп та куя. Кояшлы к?нн?рд? бакчалар, урманнар алтынга манчылгандай була. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиналар и?ат ителг?н. Ачык к?к й?зенд? ??р яфракны? ?з т?се ялт итеп к?ренеп тора! Бар ик?н чуарлык, бар ик?н хозурлык! Табигатьне? шушы матур мизгелен к?реп, тоеп, к??ел т?рен? салып куярга кир?к. Ах, бу к?з! Ул т?се бел?н д?, холкы бел?н д? ми?а х?йл?к?р т?лкене х?терл?т?. Гел безне алдалап тора. Мен? к?к й?зен авыр болытлар каплап алды, я?гыр сиб?л?рг? тотынды. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гыланды. Тир? – як ?лл? нинди ямьсез, шыксыз булып к?рен?, к??елд? сагыш. ? ирт?н, берн?рс? д? булмагандай, ялт итеп кояш чыкты. К?к й?зе шундый з??г?р, шундый саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып, ап – ак томан сузылып ятты. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? эн?д?й нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Зур кызыл т?г?р?к булып, ак томаннар арасыннан кояш к?т?рел?. Ах, бу к?з! Кояш балкый, л?кин салкын. Шундый х?йл?к?р инде ул к?з. Агачлар, яфракларын коя – коя, ?ир ?стен? сары юрган т?шил?р. Бу сары юрган астында нил?р ген? юк ик?н! Шулай бервакыт к?зем ?зебезне? бакчада алмагач т?бенд?ге яфрак ?емен? т?ште. Эченд? н?рс?дер кыштырдаган да кебек. Якынрак бардым, к?з?теп торам. Кызык булып тоелды: ике яфрак селкен?. ?лл? керпе инде яфрак астында? Тукта, таяк алыйм ?ле. Белеп булмый, б?лки анда елан ятадыр. Таяк алып шул селкенг?н ике яфрак арасына т?ртк?н идем… ничек кычкырганымны, сикерг?немне сизми д? калдым. Яфрак арасыннан йоннарын кабартып, койрыгын тырпайтып ?зебезне? сары песиебез атылып чыкмасмы! Песи минн?н батыррак булып чыкты бит. Ул курыкса да тычканын ычкындырмады. ? мин таяк кулдан т?шеп китк?нен сизми д? калдым. Ах, бу к?з! Кызык итте? бит син мине. Сорап та тормыйча безне? бакчага барып керг?нсе?. Мин ?крен ген? бакча буйлап атлыйм… Мен? учактай янып балкып балан куагы тора. Ян?ш?сенд? куе кызыл челт?р ш?л б?рк?нг?н кебек себер карлыганы ??елг?н, к?л?г?д? р?ш?тк? буенда кызыл карлыган т?лг?шл?ре н?къ мен? алкалар сыман талгын ?ил иск?н саен селкенеп чы?лаган сыман. ? алмагачны? саргылт – яшел яфраклары арасындагы кып – кызыл зур алмалар ерактан туплар кебек к?рен?. Слива агачлары мо?суланып торган шикелле, аларны? х?ле мактанырлык т?гел шул. Б?тен ?имешл?рен ?ыеп бетердек инде. ? мен? санберри горур басып тора аны? ?имешл?ре д? к?п, яфраклары да ямь – яшел, ?итм?с? ч?ч?к т? атып утыра. Ботаклары ?ирг? кад?р сыгылып т?шк?н. ?зе гаепле, ?ил?ге т?мле булса болай азапланып тормас иде. Мин ашамасам да чыпчыклар булса да чукып бетерг?н булыр иде инде. ? мен? бу почмактан ??й ?ле д? китм?г?н шикелле. Монда ч?ч?кл?р патшалыгы, т?сл?р ярминк?се. Игътибар бел?н караса?…Юк шул, юк. Ах, бу к?з! Монда да ?зене? сары борынын тыккан ик?н. Ч?ч?кл?рне? яфраклары саргая башлаган, ч?ч?кл?рне? д? к?бесе сары т?ст?. Сары т?с – к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышлы шул ул к?з. Торна тавышларын ишетк?ч тагын да мо?су булып кит?. Ах, бу к?з! Татарстан Республикасы ?тн? муниципаль районы “Т?б?н К?ек урта гомуми белем бир? м?кт?бе” муниципаль бюджет белем учреждениесе Тема: “Ах, бу к?з!” Язды: 8сыйныф укучысы Хафизова ?мин? Гом?р кызы ?аваплы : Гали?хм?това Г?лшат Наил кызы,1кв.кат. татар теле укытучысы 2013 ел
Сочинение. К?з. Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры. Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
5 сыйныф ,татар теле. Тема: Инша язарга ?зерл?н?.Алтын к?з. Максат: К?зге табигатьт?ге ?зг?решл?р турында балаларны? белемн?рен ки??йт?; укычыларны туган ?ирен шагыйрь к?зл?ре бел?н к?р? белерг?, туган ягына к??ел багларга, к?зге хезм?т ??м табигатьне ярата белерг? ?йр?т?; б?йл?нешле с?йл?м телен ??м и?ади эшч?нлекне ?стер?. Д?рес т?ре: Б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?. Материал:мультимедия,презентация,с?злекл?р,к?з р?семн?ре. Д?рес барышы. Укучыларны д?реск? оештыру. Бер р?ссам б?тен д?ньяны Алтын т?ск? буяган, Х?тта к?чле я?гырлар да Бу буяуны юмаган. -Укучылар, бу р?ссамны бе л?сезме? Укучылар. Бу алтын к?з. -Д?рес, укучылар, бу к?з .Дим?к, без б?ген к?з турында с?з алып барырбыз ??м инша язарга ?йр?нербез. – Сез ничек уйлыйсыз, К?з кем?ме ик?н ул, ?лл? н?рс??ме ик?н ул? ?йд?гез, шул турыда уйлашыйк ?ле.Б?лки безг? бу сорауга ?авап бирерг? к?з турында язылган шигырьл?р булышыр? 1 слайд. К??елл?рг? якты нур ?л?шеп, Шатлык ?ст?п ??рбер й?р?кк?, ?з муллыгы бел?н к?зл?р кил? Йомгак ясап ??йге хезм?тк?. 2 слайд. ?ирг? т?ш? сары, ал яфраклар К?з ?итк?нен алар белдер?. Алтын к?зе? сине?, туган ягым, К??елем? якын, бер ген?. 3 слайд. Мен? алтын башак т?сле Килеп ?итте серле к?з. Аны? мондый т?сл?ренн?н Чагыладыр безне? к?з. 4 слайд. К?зге урманнарга кушылып, Минем ?аным сагышлана. Т?лг?ш-т?лг?ш мил?шл?рд? Сагышларым д?рл?п яна… Илс?яр Иксанова 4 слайд. Яфрак койган к?зге урман аша Китеп барам, г?я, ут ярып… Л?йс?н Кашфи. К?з –ул агачлар,?ава,яфраклар,к?к т?.Алар барысы да н?рс? соравына ?авап бир?л?р.шулай ук к?зне кыз бел?н д? чагыштырып була ,ул вакытта без ана кем дип ?йт? алабыз. Х?зер сезг? бирелг?н с?зл?рг? эпитетлар табарга кир?к булачак. Н?рс? со? ул эпитет? Эпитет- к?ренеш ??м предметны? сыйфатын, аерым билгел?рен белдер?че сур?т. 8слайд. К?з-алтын,мог?изалы яфраклар –сары,кызыл 9 слайд. Нишли? к?з елый,кил?,идар? ит? яфраклар биюд? ?йл?н?л?р, коелалар агачлар матур киенг?нн?р,сокланалар к?н мо?сулана ?ава салкыная к?к елый , мо?сулана 10 слайд. Чагыштырулар. Инша язганда кулланырга м?мкин К?зге яфрак кешене? эшт? арган кулларына охшаган. Мил?ш агачлары,яшь кызлар кебек киенеп, бакча сукмагына басканнар. Яфраклар алтын я?гыр кебек ?ирг? коелалар. Урман ?кият шикелле. К?з мог?изалар кыры т?сле. Бирем.??рбер р?семг? ??мл? т?зеп карагыз. План т?з?. 1.К?з килде. 2.К?зге ?кият 3.К?з матур мы? Сынамышлар. К?з озын килс?, яз со? килер. К?зне? ахырларында т?г?р?к-т?г?р?к вак боз яуса, кыш суык булыр. Сентябрь аяз – кыш салкын. К?з к?не тычкан-к?се к?п булса, кыш ?ылы килер. ?й эше.”Алтын к?з”исемле инша язып килерг?.
Сагындыков Рамиль Радикович 7А класс Учитель: Давлетшина Гульфия Раисовна Сочинение на татарском языке Алтын к?з. Сары, кызыл т?ск? керде Агачларда яфраклар. Бакчаларда хезм?т халкы У?ыш ?ыеп алалар. К?н саен я?гырлар ява, Салкын ?илл?р д? ис?. К??елл?рне мо?ландырып, Кошлар да тизд?н кит?. Ел фасыллары саен табигать ?зг?р?. Шул ел фасыллары арасында и? матуры – к?з. К?зне? беренче к?ненд? укучылар, ??й буе ял итеп, ч?ч?к б?йл?ме тотып, м?кт?пк? кил?л?р.Алар сыйныфташлары, дуслары, яраткан укытучылары бел?н очрашалар. Б?тенесене? к??елен шатлык хисе бил?п ала. Агачлар ?зл?рене? яшел к?лм?кл?рен сарыга алыштыра башлыйлар. Урмандагы матурлыкка ис кит?рлек, ул ?кият шикелле, нинди ген? т?ст?ге яфраклар юк анда: яшел, кызыл, сары…Мил?ш агачы – табигатьне? биз?ге. Ул яшь кызлар кебек киенеп басып тора. Яфраклар алтын я?гыр кебек ?ирг? коелалар. ?ир ?стен? ?йтерсе? л? т?рле т?сл?рд?н торган палас ??елг?н. Мин к?з к?не шушы яфракларны ?авага очыртып уйнарга, алар ?стенн?н кыштыр-кыштыр й?рерг? яратам. Табигатьне? и? бай чагы да – к?з. Кырлардан, бакчалардан у?ыш ?ыеп алына, т?рле ?ил?к-?имешл?р ?лгер?, кышка ?зерл?н? башлана. Кырларда комбайн, трактор тавышы ишетел?. Арыш, бодай ?ыеп алына. Кешел?р ген? т?гел хайваннар, ??нлекл?р д?, салкынны сизеп, кышка ?зерл?н?л?р. Тиен г?мб?л?р ?ыя, аю ?зен? оя ясый, куян ?зене? соры тунын акка алыштыра. К?з к?не к?нн?р кыскара, т?нн?р озыная. Шушы матур озын кичл?рд? мин табигатьне? бу фасылына карап сокланырга, хозурланырга яратам. К?з к?не кошлар да ?ылы якларга очып кит?л?р. Алар т?ркемл?п, бер ?епк? тезелг?нд?й тигез итеп очалар. Мин аларга ??рвакыт“Х?ерле, юл!” дип, яз к?не тагын кил?л?рен тел?п калам. Табигатне? и? я?гырлы вакыты да – к?з. Бу чорда еш кына я?гырлар ява. К?кт? болытлар ?еме барлыкка кил?, кояш азрак яктырта. ?йтерсе? л? к?зне? кит?се килми, ул алтын яфракларын, к?з яшьл?рен коя-коя китеп бара. Шулай булса да, к?зне? т?рле т?ст?ге буяулары, салкын я?гырлы ?авасы т?нг? ?зен? к?р? бер р?х?тлек бир?. К?з мог?изалар кыры т?сле матур. Мен? шуны? ?чен мин алтын к?зне яратам.
Мария Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда? ! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры. Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.Ак к?зТабигатьт? ?зг?решл?р бер?злексез булып тора. Мен? беренче кар да яуды. Ул бик матур иде. Кар агачларга ак тун кидерде. Кар ?ле ирт?р?к яуган. Агачларда нинди ген? т?с юк: яшел, сары, кызыл, к?р?н ??м ак. Алар ак кар арасыннан тагын да матур к?рен?л?р. ?ир ?сте ап-ак. ?лл? инде кыш та ?иттеме? Юк, бу ? ак к?з. Карлы к?з. Бу кардан ?ле ча?гыда да шуып булмый. ?мма кар йомарлап атышып уйнап була. Бик тел?с??, кар бабай да ясап була. Чын кышка ераграк ?ле. Борынгылар чын кышны, беренче кар яугач 40 к?нн?н со? гына кил?, дил?р. Килсен ген?, к?т?рбез. Ноябрьд? урманда да бик матур. Агачлар кышкы йокыга ?зерл?н?. Аларны? ботакларына кар ш?лл?ре ябылган. Урман ??нлекл?ре д? кышка ?зл?ренч? ?айлашалар, туннарын алмаштыралар, азык эзли башлыйлар. Урман эченд?ге сазлыкларга, чишм?л?рг? сукмаклар сузыла, кайбер ??нлекл?р анда су эч?рг? т?ш?л?р. Ул сукмаклар т?рле яктан килеп бер ноктада кисеш?л?р. Андагы симметрия га??пл?ндер? мине. Табигать мог?изалар тудырырга с?л?тле. Яратам мин елны? шушы фасылын. Источник: http://www.insha.ru/text/410
“Алтын к?з” б?йр?ме А.б.: Ис?нмесез кадерле балалар. Х?ерле ирт? х?рм?тле ?ти- ?нил?р, килг?н кунаклар ??м бакчабыз хезм?тк?рл?ре. К?з к?нн?ре килеп ?итте Хушланабыз ??й бел?н Б?тен ?ирг? яфраклардан Алтын кел?м ??елг?н. 1б.: ?ылы якларга кошлар да кит? К?з агачларны сап-сары ит?. Алар коела ?ил иск?н саен ?илферди ?илд? сап-сары каен. 2б.:К?рмич? д? калдык ??йне ?теп китк?н ни ара. Баш ?стенн?н ?ылы якка Торналар очып бара. 3б.: Каеннар бишек шикелле К?рен? туган якта. Сары чыбылдык эченд? К?зге мо? йоклап ята. 4б.: Баш очыннан ?ылы якка Кыр казлары ?чалар. Ка?гылдашып, к?зге мо?ны Уятыр т?сле лар. 5б.: Китте ??й безне? яклардан Ди?гез, таулар артына. К?з алтын к?лм?к кидерде Агачларны? барсына. ?ылытмый инде кояш та К?нн?р кыскара бара, ?бил?р чуачы бел?н К?з алдый безне бары. Сиб?ли салкын я?гырлар Кургаш болытлар й?з?. ?ирд? хакимлек ит?рг? Тапшырган Ходай к?зг?. А.б.: ?йд?гез ?ле балалар к?зне зурлап “Алтын к?з” диг?н ?ырыбызны башкарыйк. А.б.: К?з, ?итте д? к?з ?итте дибез. ? к?з ?зе кайда йори ик?н со?. Шунда к?зге букет арасыннан хат табып ала А.б.: Ниндидер хат бар балалар. Кадерле н?ни дусларым! Т?бриклим б?йр?м бел?н. Озакламый мин д? сене? Б?йр?мегезг? кил?м. Бу хатны укуга Кул чабыгыз ч?р килеп Ишетеп шуны б?йр?мг? ?ит?рмен мин д? килеп ?йд?гез балалар ч?рл?теп кул чабыйк ?ле. К?з курен? К?з: Сез мине чакырдыгызмы Сез мине к?ттегезме? Мен? килдем. Ис?нмесез Мин д? сагындым сезне Мин башлым б?йр?мегезне! ?йд?, ясап т?г?р?к ?ырлыйк, биик, шигырь К??ел ачыйк берг?л?п. А.б.: ?йд? к?з р??им ит. Болыт кашын ?ыерса Я?гыр бел?н куркытса. Без аннан тиз качабыз Кулчатырны ачабыз. Уен зонтик бел?н К?з: Салкын ?илл?р ис? Т?р?з?г? чилрт? Сап-сары яфраклар с?йлик ?ирг? очып т?ш? “Яфраклар бел?н бию” А.б.: К?з к?не басулардан ?ыеп алынган иген, бакчалардан ?ыелган яшелч?, ?ил?к- ?имеш ул. ? аларны? берсен ?чен файдасы зур. Безне? б?йр?мг? к?зне? байлыклары узл?ре д? килде. ?йд?гез, х?зер аларны ты?лыйк. Борчак : Мин- бочак, мине кешел?р Кырга ч?чеп устер? ?ыеп алгач к?зен, минн?н Т?мле ботка пешер?л?р. Ч?гендер : Мин- ч?гендер, мин д? кир?к Кешел?рг? ашар ?чен Борщ пешерер ?чен ??м Венегрет ясар ?чен. Кабак : Таныйсыздыр инде мине ?йе, ?йе, мин кабак Минем т?мне белэм дис?? Б?лешелене ашат бак. Суган: Аш т?мл?ткеч ясар ?чен Суган та бик кир?к Кышын мине дус к?рс?л?р Чирл??чел?р бик сир?к Кишер: К?чле, ?итез булыйм дис?? Кишер ашап кара син Кишер- саулык чыганачы Кишерд? к?п витамин. Б?р?нге: Мин-б?р?нге. Пешерс?? мин-т?мле булам бик т? Мине й?рт?л?р х?тт? Икенче икм?к дип т?. К?бест?: ? мин булам к?бест? Мин бик т?мле б?лешт? Минн?н щи пешер?л?р Й? голубцы т?р?л?р. А.б.: Барлык яшелч?л?рне д? ?ыеп машинага т?яр вакыт ?итте. ?йд?гез ?ле балалар ?ырны-уеныбызны “Урожай собирай” исемле кунакларга т?кдим итик. К?з: Балалар мин сезг? табышмак алып килдем: Утыралар урманда Ап-ак ?шл?п? киеп Киптер? д?, кыздыра да Кешел?р аларны ?ыеп. ??р кем а?лагандыр инде, ни турында с?з барганын. Ул ?лб?тт? инде минем урманымда ?с?че г?мб?л?р. А.б.: ?йе, шул к?з кызы г?мб?не яратмаган кеше юктыр. Без д? балалар бел?н “Гриб, гриб, появись” дип аталган ?ыр бел?без. Р??им итеп ты?лагыз. 1бала: Ну- ка мой грибной отряд Выходи и стройся в ряд Начинаем танцевать, веселей Не отставать! А.б.: Малайлар башкаруында “Г?мб?л?р биюе” К?з: Бик к??елле булды б?йр?мегез. Инде ми?а кит?рг? вакыт. Мен? бу к?чт?н?чл?рем сезне? ?чен. Т?ркемегезд? ч?й эч?рсезтсаубулыгыз (кит?) А.б.: Балалар к?з кызы китс? д?, урамда табигатьт? ?ле к?з хакимлек ит?. Килг?н кунакларыбызга “Осень постучалась к нам” дип аталган ?ырыбызны бул?к итик. А.б.: Шуны? бел?н б?йр?м ирт?се т?мам. Сезг? саулык, муллык, гаил? б?хете телим, саубуллашабыз.
Нурмухаметова Алия Сирень кызы 1нче категорияле т?рбияче 36нчы номерлы «Алтын ачкыч» балалар бакчасы, Яр Чаллы ш?h?ре. Уртанчылар т?ркеменд? « Алтын к?з» темасына тир?-юнь бел?н таныштыру ??м с?йл?м ?стер? ш?гыле. Программа эчт?леге: К?з турында булган белемн?рне системалаштыру; балаларны сорауларга тулы ?авап бирерг? ?йр?т?не д?вам ит?. Балаларнын х?тер с?л?тен ?стер?. Туган як табигатен? матурлык хисл?ре т?рбиял??. Алдан уздырылган эш: К?з турында матур ?д?бият китаплары уку « И? матур с?з. Уку китабы»К.В. Закирова-191нче, 192нче бит. «Г?лбакча» Ф.Ю. Юсупов…-28нче, 34нче,63нче бит.). Тир?-як табигатен к?з?т?. Балалар бел?н к?з турында ??г?м? уздыру. С?злек ?стенд? эш: фигыльл?р: очып кит?л?р, ?зерл?н?л?р, ява; к?зге яфраклар, алтын к?з, каен , ?р??ге, юк?, им?н, мил?ш. ?иhазлар: К?з турында иллюстрациял?р; презентация; яфраклар; туп. Ш?гыль барышы. Т?рбияче: Балалар, без сезне? бел?н узган ш?гыльд? к?з турында с?йл?шк?н идек. Б?ген д? к?з турында с?йл?ш?не д?вам ит?рбез. Х?зер, ?йд?гез, ?ыр ты?лап алыйк. Игътибар бел?н ты?лагыз ??м ?йтегез: бу ?ыр нинди ел фасылы турында? (?ыр: «Алтын к?з» З.Нури с?з., А.Батыршин к?е). Балалар: К?з турында . Т?рбияче: ?йе. Х?зер нинди ел фасылы? Балалар: К?з. Т?рбияче: Балалар, кемдер кил? бугай. К?зсылу: Сез минем турында с?йл?ш?сезме? Мен? мин ул – К?зсылу Ис?нмесез,балалар. Мин сезг? кунакка килдем Сезне? бел?н дуслашасым кил?. Сез к?з турында нил?р бел?сез, Шуны бел?сем кил?. Т?рбияче: ?йд?гез, балалар, К?зсылуга к?з билгел?рен ?йтик. Мин сезг? экранда к?рс?т?м, ? сез ?йтерсез (презентация) . Балалар: К?з к?не агачлардан яфраклар коела. Кошлар ?ылы якка очып кит?. Урамда салкын, шуны? ?чен кешел?р ?ылы киен?. Хайваннар кышка ?зерл?н?. Еш кына салкын я?гырлар ява ??м к?чле ?ил ис?. Т?рбияче: Балалар, нинди к?з айларын бел?сез сез? Балалар: Сентябрь, октябрь,ноябрь. К?з-сылу: Минем турында шигырьл?р бел?сезме со?? Т?рбияче: ?йе, бел?без. ?йд?гез кемне? с?йлисе кил?? 1нче бала: К?з килде. ?л?нн?р Саргайды, ши?де Сап-сары яфраклар ?ирг? сибелде…. 2нче бала: ?тте-китте матур ??йл?р, К?зл?р килеп ?иттел?р. Ак каенны? яфраклары Саргаешып киптел?р.(К. Н??ми). Т?рбияче: Мен? нинди матур ул к?з к?не! ?йд?гез, экранда туган ягыбызда к?з к?ренешл?рен карыйк. (презентация, т?рбияче с?йл?п бара). Т?рбияче: К?зсылу, безне? М?лик? Габдулла Тукуайны? к?зг? багышланган табышмагын да бел?. ?йд?гез, берг?л?п ты?лап алыйк ?ле. М?лик?: Кырлар буш кала, Я?гырлар ява, ?ирл?р дымлана- Бу кайчак була?(Г.Тукай). Т?рбияче: Кайчак була бу, балалар? Балалар: К?з к?не була. Т?рбияче: ?йе, к?з к?не була. Балалар,?йтк?негезч? к?з к?не ?ил ис?, мен? б?ген д? ул ирт?д?н бирле ис?, балалар бакчасына барганда мин аны очраттым ??м ул безг? тылсымлы туп б?л?к итте. Бу к?зге тылсымлы туп, Сезне? кулларга сикерер. ??мл?не? башын ?йтер, Калганын ?йтеп бетер. Д?рес ?авапка К?зсылу яфраклар б?л?к ит?р. К?з к?не яфраклар нишли? (К?з к?не яфраклар коела…) К?з к?не я?гыр нишли? (К?з к?не я?гыр еш ява…) К?з к?не кошлар нишли? (К?з к?не кошлар ?ылы якка очалар…) К?з к?не агачлар нишли? (К?з к?не агачлар яфракларын коялар…) Хайваннар к?з к?не нишли? (Хайваннар к?з к?не кышка ?зерл?н?…) Уен «К?зге яфраклар». Т?рбияче: ?йд?гез, балалар, бу к?зге яфраклар бел?н уйнап алыйк. ?ил к?ч?я,?ил ис?, (баш очында яфракларны селкет?л?р) Яфракларны селкет?. Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р) Сары- матур яфраклар Качтым яфрак астына, (ч?г?л?п, яфрак бел?н битл?рен каплыйлар) Карап алдым чак кына. (карап алалар) Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р) Сары- матур яфраклар (карап алалар) Яфракларны бирмибез (яфракларны артка яшер?л?р) Кир?к булырлар дибез. Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р) Сары- матур яфраклар. Т?рбияче: ?йд?гез,балалар, бармак уенын уйнап алабыз. Бармаклар уены. Бер,ике,?ч,д?рт,биш. Алтын сары яфракларны Кулга ?ыябыз. Бу- каен яфрагы, Бу- им?н яфрагы, Бу- ?р?нге яфрагы, Бу- юк? яфрагы, Бу- мил?ш яфрагы. Яфракларны ?ыябыз К?рзинн?рг? салабыз. К?зсылу: Бик к?п бел?сез ик?н минем турында. Мин сезг? ?зем бел?н к?чт?н?ч т? алы килдем. (К?зсылу балаларга р?семн?р тарата). Т?рбияче: ??р бала ?з р?семе буенча ??мл? ?йтер ??м безне? бик матур к?зге китап булыр. Балалар: К?з ?итте. Агачлар яфракларын коялар. Еш кына салкын я?гырлар ява. Кошлар ?ылы якка кит?л?р. Балалар м?кт?пк? бара. Хайваннар кышка ?зерл?н?. Т?рбияче: Мен? безне? нинди матур китап килеп чыкты. ?йд?гез, балалар, К?зсылуга ?зебезне? яраткан ?ырыбызны б?л?к итик. (?ыр «К?з» ). К?зсылу: Сезне? бел?н бик к??елле булды ми?а. Л?кин ми?а кит?рг? кир?к. Сау булыгыз, балалар. Т?рбияче ??м балалар: Сау булыгыз К?зсылу. Т?рбияче: Балалар, сез к?з турында бик к?п ?ырлар, шигырьл?р бел?сез. К?з билгел?ре турында матур итеп ??мл?л?р т?зедегез, уйнадыгыз. Булдырдыгыз, р?хм?т сезг?.
Табигать ??рвакыт ?зг?реп тора. Ел фасыллары алмашынган саен табигать т? я?а киемн?рен кия. Мен? х?зерге вакытта да, узене? алтын яфраклары бел?н, к?з килеп ?итте. Бу ел фасылы, башкаларыннан аеруча матур, урманнар, болыннар ?зл?рен? ген? хас бер т?ск? кер?л?р. Каеннар и? беренче булып яфракларын коя башлыйлар, ? инде аннан со? калган агачлар да, киемн?рен алыштыралар.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш,бодай ?ирл?ре бушап кала. Комбайнчылар басуларда к?нн?р буена,ялны белмич? эшлил?р.Ч?нки бер эш к?не ел буена туендырачак. Тизд?н кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошларда ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. Тизд?н алар да ?ылы якларга китеп, кыш бетк?нен к?т?ч?кл?р. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар саубуллашып, ерак юлга кузгала.
Бакчаларда да к?пт?нн?н инде эшл?р башланды, ??мм?се д? ,салкын к?нн?р башланганчы тырышып-тырмашып у?ышларын ?ыялар. Б?р??гел?рне, суганнарны ,кишерл?рне алып бетерг?нн?н со?, бакчаларга тракторлар кереп, б?тен ?ирл?рне с?реп чыгалар. Бу ?ле авылларда эшл?р бетк?нне а?латмый, ч?нки бер эш к?не ел буена тукландырырга с?л?тле.
К?з, аеруча мо?су ел фасылы. К?бесенч? , ул мо?сулыкны, табигатьк? т?сл?р ?сти. Кызыл, алтынсу – бу т?сл?р к?зне? аеруча бер ?зенч?леге булып торалар. Урманнарда агачлар, болыннарда ?л?нн?р ?зл?рен? хас булган бер т?с алалар. Тизд?н салкын к?нн?р башланып, я?гырлар яварга тотыначак. ? инде аннан со?, урманнарда, каенлыкларда г?мб?л?р баш калкытачаклар, кешел?рг? тагын бер эш ?ст?л?ч?к кен?.
К?з турында бик к?п шигырьл?р, ?ырлар язылган. Бу ел фасылы шагыйрьл?рг? ил?ам ?ст?п тора. Минем фикеремч?, к?з к?не, барлык н?рс? д?: кешел?р д?, тереклек т?, кошлар да ?анланалар. Кешел?р бакчаларда эшл?с?л?р, тереклек-??нлекл?р кышка ?зерл?н?л?р, ?зл?рен? азыклар табып, аларны яшереп куялар. ?ле к?з килг?нн?н со? да, салкын к?нн?р булмаячак, ч?нки тизд?н ?бил?р чуагы башлана. Мен? шул вакытта инде кешел?р ?ылы к?нн?р бел?н р?х?тл?неп кала алачаклар.
? болай, к?з бик матур ел фасылы, ?ле кайчан без шундый матурлык к?р? алыр идек? Д?нья шундый т?сл?рг? к?мелг?н чакта,елмаймыйча булмый. Алтынсу т?сл?р ??рвакыт к??елл?рне ген? к?т?реп тора.
Туган ягыма алтын к?з килде.
?ле кич? ген? ??йне к?теп алган идек. Матур, кызу, к??елле к?нн?ре бел?н ??йне? ?теп китк?нен сизми д? калдык. ? б?ген инде к?з! Бакчадагы тулып бешк?н ?имешл?ре, кырдагы мул у?ышлы игенн?ре бел?н кешел?рне с?ендереп, ?ирг? алтын к?з аяк басты. Минемч?, к?зне сары т?се ?чен ген? т?гел, ? к?зге байлык, муллык ?чен д? алтын к?з дип атыйлар. К?з ?итк?ч, к?нн?р кыскара, т?нн?р озыная башлый. Укучылар белем алырга дип м?кт?пл?рг? юл тоталар.
Табигать ?зенч? матурая башлый. Тир?-яктагы яшеллек, к?зг? к?ренеп, т?сен сарыга ?зг?рт?. Бакчаларга к?з салса?, кып-кызыл, алсу, сары алмаларны, кызарып пешк?н мил?ш, баланнарны к?реп х?йран каласы?. Иген кырларына караса?, ?йтерсе? аларны алтын т?сен? буяп куйганнар, сап-сары булып, кояшта к?зл?рне камаштырып утыралар. Нинди матурлык ??м байлык!
К?з ?итк?ч, к?к й?зе д? ?зг?р?. ?ле ген? кояш балкыган булса, к?п т? ?тми болытлар барлыкка кил?, я?гыр ява башлый. Я?гырсыз к?нн?рд? к?ндезл?рен бик салкын булмаган ?ава торышы к?з?тел?, ? кичл?рен суыта. Ирт?н тышка чыкса?, ?ирд?ге ?л?нн?рг? матур итеп чык т?шк?н була. ? ?бил?р чуагы дип аталган к?нн?рд? бигр?к т? ?ылы ?ава торышы саклана. Минем ?чен бу к?нн?р ямьле ??й айлары бел?н саубуллашу к?нн?ре.
К?зге урман ?зене? чиста, саф ?авасы бел?н ?зен? тартып тора. Урманга килеп керс??, матурлык та, мо?сулык та тоясы?. Монда инде ??й к?не кебек матур итеп кошлар сайрамый, т?рле т?ст?ге к?б?л?кл?р очып уйнамый. ?зл?рене? хуш исл?ре бел?н башны ?йл?ндерг?н аллы-г?лле урман ч?ч?кл?ре со?гы та?ларын коеп утыралар. Агачларга к?з салса?, сары, яшел, кызыл, алтынсу т?сл?рне к?р?се?. Каен агачлары ?зл?рен? бер т?рле матур. Ап-ак каеннар сап-сары ш?л ябынганнар. Ара-тир? матур, куе яшел т?сл?ре бел?н ??йне х?терл?теп, озын нарат агачлары к?рен?. Урманда да к?зге у?ыш бик к?п була. Г?мб?, чикл?век, балан, алма, мил?шл?рне кышка ?ит?рлек итеп ?ыярга була.
К?з к?не ??йге яллар т?мамланса да, мин к?зне яратам. Ч?нки к?з ?итк?ч, без ??й буена к?рм?г?н сыйныфташлар бел?н очрашабыз. Озак к?решми торгач, инде сагынырга да ?лгерг?н дуслар бел?н т?рле х?лл?р турында с?йл?ш?без, серл?ш?без.
Шулай ук мин к?з к?не ?авада кыр казларыны?, торналарны? ?ылы якка очып китк?нн?рен к?з?терг? яратам. Шундый матур, тигез итеп тезелеп очалар алар, ?йтерсе?, бер-берсен? ?еп бел?н б?йл?п куйганнар.
Табигатт? бар да бик тиз ?зг?р?ч?н шул. К?п т? ?тм?с, бераз вакыт ?тк?ч, агачлардан яфраклар коелып бет?р, иген басулары буш булып калыр, бертуктаусыз я?гырлар ява башлар. Кояш сир?к кен? безг? якты нурлларын б?л?к ит?р. Беренче кар да явып ?т?р. Елга-к?лл?р ялтырап торган, матур боз бел?н капланыр. ?ир ?зене? ап-ак, йомшак юрганын ябынып, татлы йокыга кит?р.
Казан ш???ре Совет районы 175 нче гомуми урта белем м?кт?бене? 5А
сыйныфы укучысы Ахтямова Адил?
Инша.
Алтын к?з.
Быел туган ягыма к?з бик ирт? килде. Инде августта ук ул ?зене? ?илл?ре-я?гырлары, салкыннары бел?н зур-зур адымнар атлап, к?з килеп т? ?итте.
Мин авылымдагы к?з турында язасым кил?. Ш???рд? д? алтын к?з матур. Л?кин авылдагысы, тагын да матуррак.
??р ялдагыча-без авылда.Яктырып кояш елмайды да, “?бил?р чуагы” ик?нен белдереп, битне п?р?вез ?епл?ре ирк?л?де. Бакча эшл?рен тиз ген? т?г?лл?п, урманга юл тотам. З??г?р к?кт? зур ак пароходлар кебек болытлар, узыша-узыша каядыр чабалар. ?крен ген? тир?н тынлыкны ты?лап, урман т?рен? ?т?м. ?ирг? т?ш?лг?н йомшак алтын яфраклар, ?йтерсе?, т?рек кел?мн?рен х?терл?т?. ? агачлар!? Берсен-берсе уздыра-уздыра ??йге киемн?рен к?згег? алмаштырганнар. ??рберсе к?з явын алырлык. Урталыктагы мил?ш агачыны? кып-кызыл ?имешл?ре, ялкындай яфракларына соклану м?мкин т?гел. Зифа каеннар, н?зек усаклар купшы алтынсу ш?л ябынып, ба?адир им?н агачын кунакка к?т?л?рдер кебек.
Ара-тир? чыпчык, карга тавышлары тир?н тынлыкка ?ан ?рг?нд?й була. Т?з нарат агачлары гына, башларын югары к?т?реп, яшеллекк? к?мелеп басып торалар кебек.”-Безг? к?з куркыныч т?гел”- ди алар.
Ч?! Кин?т к?н д? бозыла бугай. ?ил битне чеметеп-чеметеп алды. Шул арада куркыныч болытлар да хасил булды. Мин тизр?к ?йг? ашыктым. Кайтып ?иттем диг?нд? ген?, болытлар каядыр юкка чыктылар. Тир?н итеп ?ава сулыйм. К?з ?авасы-нинди дымлы да, салкын да син! К?з- бик матур ел фасылы. Л?кин аны? матурлыгын к?р? белерг? ген? кир?к.
К?з. Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. К?нн?р салкынайтты. Мил?шл?р кып-кызыл булып балкыйлар.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар.
Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: \”Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз\”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры.
Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
Ах, бу к?з!
К?з килг?н, к?з килг?н,
К?з быел бик тиз килг?н.
Каеннар, тир?кл?р, таллар
Сарыдан к?лм?к киг?н.
Ах, бу к?з! Килеп т? ?ит?, б?тен д?ньяны сары т?ск? буяп та куя. Кояшлы к?нн?рд? бакчалар, урманнар алтынга манчылгандай була. Алтын к?зг? багышлап к?пме шигырьл?р, ?ырлар, картиналар и?ат ителг?н.
Ачык к?к й?зенд? ??р яфракны? ?з т?се ялт итеп к?ренеп тора! Бар ик?н чуарлык, бар ик?н хозурлык! Табигатьне? шушы матур мизгелен к?реп, тоеп, к??ел т?рен? салып куярга кир?к.
Ах, бу к?з! Ул т?се бел?н д?, холкы бел?н д? ми?а х?йл?к?р т?лкене х?терл?т?. Гел безне алдалап тора.
Мен? к?к й?зен авыр болытлар каплап алды, я?гыр сиб?л?рг? тотынды. Салкын ?ил ис?, к?н кара?гыланды. Тир? – як ?лл? нинди ямьсез, шыксыз булып к?рен?, к??елд? сагыш.
? ирт?н, берн?рс? д? булмагандай, ялт итеп кояш чыкты. К?к й?зе шундый з??г?р, шундый саф! ?ир ?стен?, ак ??йм?д?й булып, ап – ак томан сузылып ятты. ??йге т?сен ?уйган ?л?нн?рд? эн?д?й нечк? боз кис?кл?ре к?рен?. Зур кызыл т?г?р?к булып, ак томаннар арасыннан кояш к?т?рел?. Ах, бу к?з! Кояш балкый, л?кин салкын. Шундый х?йл?к?р инде ул к?з.
Агачлар, яфракларын коя – коя, ?ир ?стен? сары юрган т?шил?р. Бу сары юрган астында нил?р ген? юк ик?н!
Шулай бервакыт к?зем ?зебезне? бакчада алмагач т?бенд?ге яфрак ?емен? т?ште. Эченд? н?рс?дер кыштырдаган да кебек. Якынрак бардым, к?з?теп торам. Кызык булып тоелды: ике яфрак селкен?. ?лл? керпе инде яфрак астында? Тукта, таяк алыйм ?ле. Белеп булмый, б?лки анда елан ятадыр. Таяк алып шул селкенг?н ике яфрак арасына т?ртк?н идем… ничек кычкырганымны, сикерг?немне сизми д? калдым. Яфрак арасыннан йоннарын кабартып, койрыгын тырпайтып ?зебезне? сары песиебез атылып чыкмасмы!
Песи минн?н батыррак булып чыкты бит. Ул курыкса да тычканын ычкындырмады. ? мин таяк кулдан т?шеп китк?нен сизми д? калдым.
Ах, бу к?з! Кызык итте? бит син мине. Сорап та тормыйча безне? бакчага барып керг?нсе?.
Мин ?крен ген? бакча буйлап атлыйм… Мен? учактай янып балкып балан куагы тора. Ян?ш?сенд? куе кызыл челт?р ш?л б?рк?нг?н кебек себер карлыганы ??елг?н, к?л?г?д? р?ш?тк? буенда кызыл карлыган т?лг?шл?ре н?къ мен? алкалар сыман талгын ?ил иск?н саен селкенеп чы?лаган сыман. ? алмагачны? саргылт – яшел яфраклары арасындагы кып – кызыл зур алмалар ерактан туплар кебек к?рен?. Слива агачлары мо?суланып торган шикелле, аларны? х?ле мактанырлык т?гел шул. Б?тен ?имешл?рен ?ыеп бетердек инде. ? мен? санберри горур басып тора аны? ?имешл?ре д? к?п, яфраклары да ямь – яшел, ?итм?с? ч?ч?к т? атып утыра. Ботаклары ?ирг? кад?р сыгылып т?шк?н. ?зе гаепле, ?ил?ге т?мле булса болай азапланып тормас иде. Мин ашамасам да чыпчыклар булса да чукып бетерг?н булыр иде инде.
? мен? бу почмактан ??й ?ле д? китм?г?н шикелле. Монда ч?ч?кл?р патшалыгы, т?сл?р ярминк?се. Игътибар бел?н караса?…Юк шул, юк. Ах, бу к?з! Монда да ?зене? сары борынын тыккан ик?н. Ч?ч?кл?рне? яфраклары саргая башлаган, ч?ч?кл?рне? д? к?бесе сары т?ст?.
Сары т?с – к?з т?се. Сары т?с – сагыш т?се, дил?р. Сагышлы шул ул к?з. Торна тавышларын ишетк?ч тагын да мо?су булып кит?.
Ах, бу к?з!
Татарстан Республикасы ?тн? муниципаль районы
“Т?б?н К?ек урта гомуми белем бир? м?кт?бе” муниципаль бюджет белем учреждениесе
Тема: “Ах, бу к?з!”
Язды: 8сыйныф укучысы Хафизова ?мин? Гом?р кызы
?аваплы : Гали?хм?това Г?лшат Наил кызы,1кв.кат. татар теле укытучысы
2013 ел
Сочинение.
К?з.
Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда?! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р.
Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар.
Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры.
Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.
5 сыйныф ,татар теле.
Тема: Инша язарга ?зерл?н?.Алтын к?з.
Максат: К?зге табигатьт?ге ?зг?решл?р турында балаларны? белемн?рен ки??йт?; укычыларны туган ?ирен шагыйрь к?зл?ре бел?н к?р? белерг?, туган ягына к??ел багларга, к?зге хезм?т ??м табигатьне ярата белерг? ?йр?т?; б?йл?нешле с?йл?м телен ??м и?ади эшч?нлекне ?стер?.
Д?рес т?ре: Б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?.
Материал:мультимедия,презентация,с?злекл?р,к?з р?семн?ре.
Д?рес барышы.
Укучыларны д?реск? оештыру.
Бер р?ссам б?тен д?ньяны
Алтын т?ск? буяган,
Х?тта к?чле я?гырлар да
Бу буяуны юмаган.
-Укучылар, бу р?ссамны бе л?сезме?
Укучылар. Бу алтын к?з.
-Д?рес, укучылар, бу к?з .Дим?к, без б?ген к?з турында с?з алып барырбыз ??м инша язарга ?йр?нербез.
– Сез ничек уйлыйсыз, К?з кем?ме ик?н ул, ?лл? н?рс??ме ик?н ул? ?йд?гез, шул турыда уйлашыйк ?ле.Б?лки безг? бу сорауга ?авап бирерг? к?з турында язылган шигырьл?р булышыр?
1 слайд.
К??елл?рг? якты нур ?л?шеп,
Шатлык ?ст?п ??рбер й?р?кк?,
?з муллыгы бел?н к?зл?р кил?
Йомгак ясап ??йге хезм?тк?.
2 слайд.
?ирг? т?ш? сары, ал яфраклар
К?з ?итк?нен алар белдер?.
Алтын к?зе? сине?, туган ягым,
К??елем? якын, бер ген?.
3 слайд.
Мен? алтын башак т?сле
Килеп ?итте серле к?з.
Аны? мондый т?сл?ренн?н
Чагыладыр безне? к?з.
4 слайд.
К?зге урманнарга кушылып,
Минем ?аным сагышлана.
Т?лг?ш-т?лг?ш мил?шл?рд?
Сагышларым д?рл?п яна…
Илс?яр Иксанова
4 слайд.
Яфрак койган к?зге урман аша Китеп барам, г?я, ут ярып…
Л?йс?н Кашфи.
К?з –ул агачлар,?ава,яфраклар,к?к т?.Алар барысы да н?рс? соравына ?авап бир?л?р.шулай ук к?зне кыз бел?н д? чагыштырып була ,ул вакытта без ана кем дип ?йт? алабыз.
Х?зер сезг? бирелг?н с?зл?рг? эпитетлар табарга кир?к булачак.
Н?рс? со? ул эпитет?
Эпитет- к?ренеш ??м предметны? сыйфатын, аерым билгел?рен белдер?че сур?т.
8слайд. К?з-алтын,мог?изалы
яфраклар –сары,кызыл
9 слайд. Нишли?
к?з елый,кил?,идар? ит?
яфраклар биюд? ?йл?н?л?р, коелалар
агачлар матур киенг?нн?р,сокланалар
к?н мо?сулана
?ава салкыная
к?к елый , мо?сулана
10 слайд. Чагыштырулар.
Инша язганда кулланырга м?мкин
К?зге яфрак кешене? эшт? арган кулларына охшаган.
Мил?ш агачлары,яшь кызлар кебек киенеп,
бакча сукмагына басканнар.
Яфраклар алтын я?гыр кебек ?ирг? коелалар.
Урман ?кият шикелле.
К?з мог?изалар кыры т?сле.
Бирем.??рбер р?семг? ??мл? т?зеп карагыз.
План т?з?.
1.К?з килде.
2.К?зге ?кият
3.К?з матур мы?
Сынамышлар.
К?з озын килс?, яз со? килер.
К?зне? ахырларында т?г?р?к-т?г?р?к вак боз яуса, кыш суык булыр.
Сентябрь аяз – кыш салкын.
К?з к?не тычкан-к?се к?п булса, кыш ?ылы килер.
?й эше.”Алтын к?з”исемле инша язып килерг?.
Сагындыков Рамиль Радикович
7А класс
Учитель: Давлетшина Гульфия Раисовна
Сочинение на татарском языке
Алтын к?з.
Сары, кызыл т?ск? керде
Агачларда яфраклар.
Бакчаларда хезм?т халкы
У?ыш ?ыеп алалар.
К?н саен я?гырлар ява,
Салкын ?илл?р д? ис?.
К??елл?рне мо?ландырып,
Кошлар да тизд?н кит?.
Ел фасыллары саен табигать ?зг?р?. Шул ел фасыллары арасында и? матуры – к?з. К?зне? беренче к?ненд? укучылар, ??й буе ял итеп, ч?ч?к б?йл?ме тотып, м?кт?пк? кил?л?р.Алар сыйныфташлары, дуслары, яраткан укытучылары бел?н очрашалар. Б?тенесене? к??елен шатлык хисе бил?п ала.
Агачлар ?зл?рене? яшел к?лм?кл?рен сарыга алыштыра башлыйлар. Урмандагы матурлыкка ис кит?рлек, ул ?кият шикелле, нинди ген? т?ст?ге яфраклар юк анда: яшел, кызыл, сары…Мил?ш агачы – табигатьне? биз?ге. Ул яшь кызлар кебек киенеп басып тора. Яфраклар алтын я?гыр кебек ?ирг? коелалар. ?ир ?стен? ?йтерсе? л? т?рле т?сл?рд?н торган палас ??елг?н. Мин к?з к?не шушы яфракларны ?авага очыртып уйнарга, алар ?стенн?н кыштыр-кыштыр й?рерг? яратам.
Табигатьне? и? бай чагы да – к?з. Кырлардан, бакчалардан у?ыш ?ыеп алына, т?рле ?ил?к-?имешл?р ?лгер?, кышка ?зерл?н? башлана. Кырларда комбайн, трактор тавышы ишетел?. Арыш, бодай ?ыеп алына. Кешел?р ген? т?гел хайваннар, ??нлекл?р д?, салкынны сизеп, кышка ?зерл?н?л?р. Тиен г?мб?л?р ?ыя, аю ?зен? оя ясый, куян ?зене? соры тунын акка алыштыра. К?з к?не к?нн?р кыскара, т?нн?р озыная. Шушы матур озын кичл?рд? мин табигатьне? бу фасылына карап сокланырга, хозурланырга яратам.
К?з к?не кошлар да ?ылы якларга очып кит?л?р. Алар т?ркемл?п, бер ?епк? тезелг?нд?й тигез итеп очалар. Мин аларга ??рвакыт“Х?ерле, юл!” дип, яз к?не тагын кил?л?рен тел?п калам.
Табигатне? и? я?гырлы вакыты да – к?з. Бу чорда еш кына я?гырлар ява. К?кт? болытлар ?еме барлыкка кил?, кояш азрак яктырта. ?йтерсе? л? к?зне? кит?се килми, ул алтын яфракларын, к?з яшьл?рен коя-коя китеп бара. Шулай булса да, к?зне? т?рле т?ст?ге буяулары, салкын я?гырлы ?авасы т?нг? ?зен? к?р? бер р?х?тлек бир?. К?з мог?изалар кыры т?сле матур. Мен? шуны? ?чен мин алтын к?зне яратам.
Мария
Табигать ??рвакыт ?зг?решт?. Шуларны? и? зурысы ? ел фасыллары алмашыну. К?з?тк?негез бармы ик?н? Шулар арасында к?з ? и? матуры. Бу айларда урманнар бик матур. Нинди ген? т?сл?р юк анда? ! К?з билгел?ре август ахырында ук сизел? башлый инде. Кайбер ч?ч?кл?рне? ??й уртасындагы матурлыгы югала, алар инде кил?се ел ?чен орлык бир?. Агачлар яфракларын коя, ?ир ?стен? сары юрган т?ш?л?. ??йге киемн?рен беренчел?рд?н булып каеннар сала. Им?нн?рд? яфраклар озаграк саклана. ? мен? чиял?р кар ныклап ятар алдыннан гына яфрак коеп бетер?л?р. Кырларда комбайннар г?релтесе ишетел?. Арыш, бодай ?ирл?ре бушап кала. Ул кырларны кара каргалар яулап ала. Аларны? ерак юлга кит?р ?чен х?л ?ыясы, тукланасы бар. Алар шунда коелып калган б?ртекл?рне р?х?тл?неп ч?плил?р, аннары, канатларын ныгытыр ?чен, т?ркем-т?ркем булып очып алалар. Башка кошлар да ??й аендагыча сайрамый. Алар ашыгыч ыгы-зыгыда. ? сентябрь аенда кырлар ??м бакчаларда б?р??ге алалар. Машиналар тыз да быз чабып тора: б?р??ге ташыйлар. З?п-з??г?р к?кт? ?епк? тезелеп кыр ?рд?кл?ре, торналар, саубуллашып, ерак юлга кузгала. Иелеп б?р??ге ч?пл?г?н ?ире?н?н тураеп, аларга кул болгыйсы?: “Х?ерле юл сезг?! Ис?н-сау ?йл?неп кайтыгыз”. Аларны ерак юллар к?т?, туган ?ир бел?н вакытлыча аерылышу сагышы бил?п ала. Аларны? бер ?епк? тезелг?н кебек очулары кешел?рд? мо?сулык уята. Мине и? дулкындырганы ? к?зне? мен? шул чоры. Мо?су да, шул ук вакытта шатлыклы да ул к?з башы. ??й т?мамлану мо?сулык тудырса, мул у?ыш шатлык китер?.Ак к?зТабигатьт? ?зг?решл?р бер?злексез булып тора. Мен? беренче кар да яуды. Ул бик матур иде. Кар агачларга ак тун кидерде. Кар ?ле ирт?р?к яуган. Агачларда нинди ген? т?с юк: яшел, сары, кызыл, к?р?н ??м ак. Алар ак кар арасыннан тагын да матур к?рен?л?р. ?ир ?сте ап-ак. ?лл? инде кыш та ?иттеме? Юк, бу ? ак к?з. Карлы к?з. Бу кардан ?ле ча?гыда да шуып булмый. ?мма кар йомарлап атышып уйнап була. Бик тел?с??, кар бабай да ясап була. Чын кышка ераграк ?ле. Борынгылар чын кышны, беренче кар яугач 40 к?нн?н со? гына кил?, дил?р. Килсен ген?, к?т?рбез. Ноябрьд? урманда да бик матур. Агачлар кышкы йокыга ?зерл?н?. Аларны? ботакларына кар ш?лл?ре ябылган. Урман ??нлекл?ре д? кышка ?зл?ренч? ?айлашалар, туннарын алмаштыралар, азык эзли башлыйлар. Урман эченд?ге сазлыкларга, чишм?л?рг? сукмаклар сузыла, кайбер ??нлекл?р анда су эч?рг? т?ш?л?р. Ул сукмаклар т?рле яктан килеп бер ноктада кисеш?л?р. Андагы симметрия га??пл?ндер? мине. Табигать мог?изалар тудырырга с?л?тле. Яратам мин елны? шушы фасылын.
Источник: http://www.insha.ru/text/410
“Алтын к?з” б?йр?ме
А.б.: Ис?нмесез кадерле балалар. Х?ерле ирт? х?рм?тле ?ти- ?нил?р, килг?н кунаклар ??м бакчабыз хезм?тк?рл?ре.
К?з к?нн?ре килеп ?итте
Хушланабыз ??й бел?н
Б?тен ?ирг? яфраклардан
Алтын кел?м ??елг?н.
1б.: ?ылы якларга кошлар да кит?
К?з агачларны сап-сары ит?.
Алар коела ?ил иск?н саен
?илферди ?илд? сап-сары каен.
2б.:К?рмич? д? калдык ??йне
?теп китк?н ни ара.
Баш ?стенн?н ?ылы якка
Торналар очып бара.
3б.: Каеннар бишек шикелле
К?рен? туган якта.
Сары чыбылдык эченд?
К?зге мо? йоклап ята.
4б.: Баш очыннан ?ылы якка
Кыр казлары ?чалар.
Ка?гылдашып, к?зге мо?ны
Уятыр т?сле лар.
5б.: Китте ??й безне? яклардан
Ди?гез, таулар артына.
К?з алтын к?лм?к кидерде
Агачларны? барсына.
?ылытмый инде кояш та
К?нн?р кыскара бара,
?бил?р чуачы бел?н
К?з алдый безне бары.
Сиб?ли салкын я?гырлар
Кургаш болытлар й?з?.
?ирд? хакимлек ит?рг?
Тапшырган Ходай к?зг?.
А.б.: ?йд?гез ?ле балалар к?зне зурлап “Алтын к?з” диг?н ?ырыбызны башкарыйк.
А.б.: К?з, ?итте д? к?з ?итте дибез. ? к?з ?зе кайда йори ик?н со?.
Шунда к?зге букет арасыннан хат табып ала
А.б.: Ниндидер хат бар балалар.
Кадерле н?ни дусларым!
Т?бриклим б?йр?м бел?н.
Озакламый мин д? сене?
Б?йр?мегезг? кил?м.
Бу хатны укуга
Кул чабыгыз ч?р килеп
Ишетеп шуны б?йр?мг?
?ит?рмен мин д? килеп
?йд?гез балалар ч?рл?теп кул чабыйк ?ле.
К?з курен?
К?з: Сез мине чакырдыгызмы
Сез мине к?ттегезме?
Мен? килдем. Ис?нмесез
Мин д? сагындым сезне
Мин башлым б?йр?мегезне!
?йд?, ясап т?г?р?к
?ырлыйк, биик, шигырь
К??ел ачыйк берг?л?п.
А.б.: ?йд? к?з р??им ит.
Болыт кашын ?ыерса
Я?гыр бел?н куркытса.
Без аннан тиз качабыз
Кулчатырны ачабыз.
Уен зонтик бел?н
К?з: Салкын ?илл?р ис?
Т?р?з?г? чилрт?
Сап-сары яфраклар с?йлик
?ирг? очып т?ш?
“Яфраклар бел?н бию”
А.б.: К?з к?не басулардан ?ыеп алынган иген, бакчалардан ?ыелган яшелч?, ?ил?к- ?имеш ул. ? аларны? берсен ?чен файдасы зур. Безне? б?йр?мг? к?зне? байлыклары узл?ре д? килде. ?йд?гез, х?зер аларны ты?лыйк.
Борчак : Мин- бочак, мине кешел?р
Кырга ч?чеп устер?
?ыеп алгач к?зен, минн?н
Т?мле ботка пешер?л?р.
Ч?гендер : Мин- ч?гендер, мин д? кир?к
Кешел?рг? ашар ?чен
Борщ пешерер ?чен ??м
Венегрет ясар ?чен.
Кабак : Таныйсыздыр инде мине
?йе, ?йе, мин кабак
Минем т?мне белэм дис??
Б?лешелене ашат бак.
Суган: Аш т?мл?ткеч ясар ?чен
Суган та бик кир?к
Кышын мине дус к?рс?л?р
Чирл??чел?р бик сир?к
Кишер: К?чле, ?итез булыйм дис??
Кишер ашап кара син
Кишер- саулык чыганачы
Кишерд? к?п витамин.
Б?р?нге: Мин-б?р?нге.
Пешерс?? мин-т?мле булам бик т?
Мине й?рт?л?р х?тт?
Икенче икм?к дип т?.
К?бест?: ? мин булам к?бест?
Мин бик т?мле б?лешт?
Минн?н щи пешер?л?р
Й? голубцы т?р?л?р.
А.б.: Барлык яшелч?л?рне д? ?ыеп машинага т?яр вакыт ?итте. ?йд?гез ?ле балалар ?ырны-уеныбызны “Урожай собирай” исемле кунакларга т?кдим итик.
К?з: Балалар мин сезг? табышмак алып килдем:
Утыралар урманда
Ап-ак ?шл?п? киеп
Киптер? д?, кыздыра да
Кешел?р аларны ?ыеп.
??р кем а?лагандыр инде, ни турында с?з барганын. Ул ?лб?тт? инде минем урманымда ?с?че г?мб?л?р.
А.б.: ?йе, шул к?з кызы г?мб?не яратмаган кеше юктыр. Без д? балалар бел?н “Гриб, гриб, появись” дип аталган ?ыр бел?без. Р??им итеп ты?лагыз.
1бала: Ну- ка мой грибной отряд
Выходи и стройся в ряд
Начинаем танцевать, веселей
Не отставать!
А.б.: Малайлар башкаруында “Г?мб?л?р биюе”
К?з: Бик к??елле булды б?йр?мегез. Инде ми?а кит?рг? вакыт. Мен? бу к?чт?н?чл?рем сезне? ?чен. Т?ркемегезд? ч?й эч?рсезтсаубулыгыз
(кит?)
А.б.: Балалар к?з кызы китс? д?, урамда табигатьт? ?ле к?з хакимлек ит?. Килг?н кунакларыбызга “Осень постучалась к нам” дип аталган ?ырыбызны бул?к итик.
А.б.: Шуны? бел?н б?йр?м ирт?се т?мам. Сезг? саулык, муллык, гаил? б?хете телим, саубуллашабыз.
Нурмухаметова Алия Сирень кызы 1нче категорияле т?рбияче
36нчы номерлы «Алтын ачкыч» балалар бакчасы, Яр Чаллы ш?h?ре.
Уртанчылар т?ркеменд? « Алтын к?з» темасына тир?-юнь бел?н таныштыру ??м с?йл?м ?стер? ш?гыле.
Программа эчт?леге:
К?з турында булган белемн?рне системалаштыру; балаларны сорауларга тулы ?авап бирерг? ?йр?т?не д?вам ит?.
Балаларнын х?тер с?л?тен ?стер?.
Туган як табигатен? матурлык хисл?ре т?рбиял??.
Алдан уздырылган эш:
К?з турында матур ?д?бият китаплары уку « И? матур с?з. Уку китабы»К.В. Закирова-191нче, 192нче бит. «Г?лбакча» Ф.Ю. Юсупов…-28нче, 34нче,63нче бит.).
Тир?-як табигатен к?з?т?.
Балалар бел?н к?з турында ??г?м? уздыру.
С?злек ?стенд? эш: фигыльл?р: очып кит?л?р, ?зерл?н?л?р, ява; к?зге яфраклар, алтын к?з, каен , ?р??ге, юк?, им?н, мил?ш.
?иhазлар:
К?з турында иллюстрациял?р; презентация; яфраклар; туп.
Ш?гыль барышы.
Т?рбияче: Балалар, без сезне? бел?н узган ш?гыльд? к?з турында с?йл?шк?н идек. Б?ген д? к?з турында с?йл?ш?не д?вам ит?рбез. Х?зер, ?йд?гез, ?ыр ты?лап алыйк. Игътибар бел?н ты?лагыз ??м ?йтегез: бу ?ыр нинди ел фасылы турында? (?ыр: «Алтын к?з» З.Нури с?з., А.Батыршин к?е).
Балалар: К?з турында .
Т?рбияче: ?йе. Х?зер нинди ел фасылы?
Балалар: К?з.
Т?рбияче: Балалар, кемдер кил? бугай.
К?зсылу:
Сез минем турында с?йл?ш?сезме?
Мен? мин ул – К?зсылу
Ис?нмесез,балалар.
Мин сезг? кунакка килдем
Сезне? бел?н дуслашасым кил?.
Сез к?з турында нил?р бел?сез,
Шуны бел?сем кил?.
Т?рбияче: ?йд?гез, балалар, К?зсылуга к?з билгел?рен ?йтик. Мин сезг? экранда к?рс?т?м, ? сез ?йтерсез (презентация) .
Балалар: К?з к?не агачлардан яфраклар коела. Кошлар ?ылы якка очып кит?. Урамда салкын, шуны? ?чен кешел?р ?ылы киен?. Хайваннар кышка ?зерл?н?. Еш кына салкын я?гырлар ява ??м к?чле ?ил ис?.
Т?рбияче: Балалар, нинди к?з айларын бел?сез сез?
Балалар: Сентябрь, октябрь,ноябрь.
К?з-сылу: Минем турында шигырьл?р бел?сезме со??
Т?рбияче: ?йе, бел?без. ?йд?гез кемне? с?йлисе кил??
1нче бала:
К?з килде. ?л?нн?р
Саргайды, ши?де
Сап-сары яфраклар
?ирг? сибелде….
2нче бала:
?тте-китте матур ??йл?р,
К?зл?р килеп ?иттел?р.
Ак каенны? яфраклары
Саргаешып киптел?р.(К. Н??ми).
Т?рбияче: Мен? нинди матур ул к?з к?не! ?йд?гез, экранда туган ягыбызда к?з к?ренешл?рен карыйк. (презентация, т?рбияче с?йл?п бара).
Т?рбияче: К?зсылу, безне? М?лик? Габдулла Тукуайны? к?зг? багышланган табышмагын да бел?. ?йд?гез, берг?л?п ты?лап алыйк ?ле.
М?лик?:
Кырлар буш кала,
Я?гырлар ява,
?ирл?р дымлана-
Бу кайчак була?(Г.Тукай).
Т?рбияче: Кайчак була бу, балалар?
Балалар: К?з к?не була.
Т?рбияче: ?йе, к?з к?не була. Балалар,?йтк?негезч? к?з к?не ?ил ис?, мен? б?ген д? ул ирт?д?н бирле ис?, балалар бакчасына барганда мин аны очраттым ??м ул безг? тылсымлы туп б?л?к итте.
Бу к?зге тылсымлы туп,
Сезне? кулларга сикерер.
??мл?не? башын ?йтер,
Калганын ?йтеп бетер.
Д?рес ?авапка К?зсылу яфраклар б?л?к ит?р.
К?з к?не яфраклар нишли? (К?з к?не яфраклар коела…)
К?з к?не я?гыр нишли? (К?з к?не я?гыр еш ява…)
К?з к?не кошлар нишли? (К?з к?не кошлар ?ылы якка очалар…)
К?з к?не агачлар нишли? (К?з к?не агачлар яфракларын коялар…)
Хайваннар к?з к?не нишли? (Хайваннар к?з к?не кышка ?зерл?н?…)
Уен «К?зге яфраклар».
Т?рбияче: ?йд?гез, балалар, бу к?зге яфраклар бел?н уйнап алыйк.
?ил к?ч?я,?ил ис?, (баш очында яфракларны селкет?л?р)
Яфракларны селкет?.
Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р)
Сары- матур яфраклар
Качтым яфрак астына, (ч?г?л?п, яфрак бел?н битл?рен каплыйлар)
Карап алдым чак кына. (карап алалар)
Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р)
Сары- матур яфраклар (карап алалар)
Яфракларны бирмибез (яфракларны артка яшер?л?р)
Кир?к булырлар дибез.
Яфраклар-яфраклар (яфраклар бел?н ?йл?н?л?р)
Сары- матур яфраклар.
Т?рбияче: ?йд?гез,балалар, бармак уенын уйнап алабыз.
Бармаклар уены.
Бер,ике,?ч,д?рт,биш.
Алтын сары яфракларны
Кулга ?ыябыз.
Бу- каен яфрагы,
Бу- им?н яфрагы,
Бу- ?р?нге яфрагы,
Бу- юк? яфрагы,
Бу- мил?ш яфрагы.
Яфракларны ?ыябыз
К?рзинн?рг? салабыз.
К?зсылу: Бик к?п бел?сез ик?н минем турында. Мин сезг? ?зем бел?н к?чт?н?ч т? алы килдем. (К?зсылу балаларга р?семн?р тарата).
Т?рбияче: ??р бала ?з р?семе буенча ??мл? ?йтер ??м безне? бик матур к?зге китап булыр.
Балалар: К?з ?итте. Агачлар яфракларын коялар. Еш кына салкын я?гырлар ява. Кошлар ?ылы якка кит?л?р. Балалар м?кт?пк? бара. Хайваннар кышка ?зерл?н?.
Т?рбияче: Мен? безне? нинди матур китап килеп чыкты. ?йд?гез, балалар, К?зсылуга ?зебезне? яраткан ?ырыбызны б?л?к итик. (?ыр «К?з» ).
К?зсылу:
Сезне? бел?н бик к??елле булды ми?а.
Л?кин ми?а кит?рг? кир?к.
Сау булыгыз, балалар.
Т?рбияче ??м балалар: Сау булыгыз К?зсылу.
Т?рбияче: Балалар, сез к?з турында бик к?п ?ырлар, шигырьл?р бел?сез. К?з билгел?ре турында матур итеп ??мл?л?р т?зедегез, уйнадыгыз. Булдырдыгыз, р?хм?т сезг?.