Сочинение на тему шупашкарам савна шупашкарам

8 вариантов

  1. Реферат теми:
    «Шупашкарaм, савнa Шупашкар».
    Тупмалли
    стр
    Ум сaмах 2
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем 3
    Музей залeсенче 5
    Театрaн асамлa тeнчи 7
    Ум сaмах
    Чaваш Республики Российaн Европа пайaн варринче Атaл шывeн сылтaм cыранeнче вырнаcнa. Хeвеланac енчен республика Чулхула облаceпе чикeленет, cурceр енче – Марий Эл Республикипе, хeвелтухac енчен – Тутарстанпа. Мордва Республикипе Ульяновск облаce – пирeн кaнтaр енчи кyршeсем.
    Чaваш ceршывe лаптaкeпе пысaках маар, анчах, халaх йышeпе илсен, aна Россия Федерацийeн cыннисем йышлa пурaнакан регионeсен шутне кeртеcce. Кунта 1,36 миллион cын пурaнать (1994 cулхи январeн 1-мeш тeлне), cав шутра: чaвашсем – 67,8 процент. Чaваш Республикин тeп хули – Шупашкар.
    Шупашкар cинчен пeрремeш хут вырaс летопиceнче 1469 cулта асaннa. Мускав патшисем хaйсен влаcне cирeплетме Вaтам Атaл тaрaхeнче крепость хуласем тунa. Шупашкар шaпах вeсенчен пeри пулнa.
    Хула ячe мeнле пулса кайни пирки aсчахсен тeрлe шухaш пур. Пeрисен шучeпе, вaл «чaвашсен хули» тенине пeлтерет. Теприсен тeрeксен «су баши» (cар пуce) тенинчен пулнa теcce, урaхла каласан, «Шупашкар» cар пуceн хулине пeлтернe.
    1920 cулта Чaваш автономине туса хурсан Шупашкар республикaн тeп хули пулса тaрать. Паян кун Шупашкарта 470 пине яхaн cын пурaнать.
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Чaваш ceрне килнe хaнасене мeн кaтартма пултаратпaр эпир? Пур–и пирeн республикaра паллa вырaнсем? Палах, хaнасене хамaр енпе мaнаcланса кaтартмалли вырaнсем пирeн сахал мар. Чaваш Республикинче истории тата культура палaкeсем 1000 ытла, cут cанталaк палaкeсем 300 ытла пулнине палaртаcce. Ку – вaл питe пысaк пуянлaх. Cак палaксемпе cывaхрах паллашар–ха.
    1857 cулта Тарас Шевченко поэт Шупашкар cумeпе пaрахутпа ишсе иртнe май хaйeн дневникне cапла cырса хунa: «Ку хулари пeтeм cуртсенчен cуррийe – чиркyсем». Cав чиркyсенчен нумайaшe Атaл хeрринче вырнаcнa. Чи пали – Введении чиркeвe, XVII eмeрeн архитектура палaкe.
    Кунта республикaри чи пысaк предприятисем вырнаcнa. Вeсен шутeнче промышленность тракторeсем тaвакан завод, пир–авaр комбиначe, приборсем тaвакан, агрегат тата электроаппаратура завочeсем. Cакaнпа пeрлех Шупашкар – Чaваш ceршывeн вeренyпе культура центрe те. Аслa вeренy заведенийeсем – И.Н.Ульянов ячeллe Чaваш патшалaх университечe, И.Я.Яковлев ячeллe Чaваш патшалaх педагогика университечe, Чaваш ялхуcалaх академийe т. ыт. те – шaпах cак хулара вырнаcнa. Кунтах К.В.Иванов ячeллe Чaваш патшалaх академии драма театрe, оперaпа балет тата cамрaксен театрeсем, ачасем вали – пукане театрe. Истори тата культура палaкeсемпе те пуян тaван хуламaр. Шупашкарта пулакан кашни cынах вeсемпе паллашма тaрaшать.
    Шупашкарти чи илемлe вырaнсенчен пeри – Респуб–лика площачe. Педагогика университечeн, ял хуcалaх академийeн, хула админи–страцийeн cурчeсем чи aнacлa архитектура ансамблe туса хунa.
    Театрсен cурчeсем те мaнаcлa. Чaваш академии драма театрe, вырaс драма театрe, оперaпа балет театрe хула сaнне илем кyреcce.
    Паллa cынсене, тeрлe событисене асaнса лартнa палaксем те йышлa шeкeр хуламaрта. Шупашкара Етeрне енчен пырса кeнe ceрте Чaваш Республикин элемне курма пулать. Аслa Аттелeх вaрcинче ceнтернeренпе 50 cул cитнине халалласа уcнa паркра чaвашсем Вырaс патшалaхeпе пeрлешнине халалласа лартнa монумента курма пулать. Унaн авторe – Федор Мадуров скульптор – чaваш элчисем ут утланса Мускава cула тухнине кaтартса панa.
    Чaваш халaхeн мух–тавлa ывaлe–хeрeсене–И.Я.Яковлева, Константин Иванова, Cеcпeл Миши– не, В.И.Чапаева халалласа лартнa палaксем вeсем cынсен асeнче пурaннине палaртаcce.
    Музей залeсенче
    Истории, пурлaх тата aс-хакaл культурин палaкeсене пуcтаракан, упракан, тeпчекен тата вeсемпе халaха палаштаракан учрежденисене музей теcce. Чaваш Республикинче вeсем Алла яхaн: патшалaх, тeрлe предприятии, хуcалaх, шкул музейeсем. Вeсенчен чи пысaкки – Чaваш наци музейe, aна 1921 cулта йeркеленe. Вaл Ехрем хуcа (П.Е.Ефремов) XIX eмeрте лартнa cуртра вырнаcнa. Тaван ceршывaн аслa вaрcи вaхaтeнче темиcе cул хушши краеведении музейe (наци музейeн ячe ун чухне cапла пулнa) хупa тaнa, 1944 cулта ceнeрен уcaлнa. Халe вaл республикaри чи пысaк музей, унaн экспозицийe виce тeп пайран тaрать: архиологипе историллe краеведении пайe, Чaваш енeн паянхи пурнaceпе паллаштаракан пай тата cут cанталaк пайe. Музей коллекцийeнче 140 пин экспонат.
    Чaваш наци музейeн 6 филиал пур: К.В.Иванов ячeллe литература музейe, В.И.Чапаев музейe (иккeшe те Шупашкарта вырнаcнa), Шур–шaлти космонавтика, Улатaрти истории, Йeпреcри этнографии тата Сeнтeрвaрринчи историпе краеведении музейeсем.
    Шупашкарти тепeр пысaк музей – Чaваш патшалaх yнер музейe. Вaл 1939 cулта уcaлнa. Атaлcи тaрaхeнче ку музей экспоначeсен пуххи – чи интереслисенчен тата пуяннисенчен пeри.
    Чaваш малтанхи художникeсен М.С.Спиридоновaн, Ю.А.Зайцевaн картинисем пeтeмeшпе тенe пекех асaннa музейра упранаcce, выставкaсенче куракана савaнтараcce, хумхантараcce, шухaша яраcce.
    Хальхи чaваш художникeсен – Р.Ф.Федоровaн, Н.В.Овчинниковaн, П.Г.Григорьев–Савушкинaн, В.Л.Немцевaн, В.И.Агеевaн, Н.А.Енилинaн, В.П.Петровaн, Э.М.Юрьевaн тата ыттисен – eceсене те час–часах yнер музейeнче выставкaна тaратаcce.
    Шупашкар хулинчи В.И.Чапаев музейe пирeн чаплa ентешeн, граждан вaрcи паттaрeн тата унaн вaрcaри юлташeсен пурнaceпе, ece–хeлeпе, cапacури хастарлaхeпе паллаштарать. Cаккультура вучахне 1974 cулхи майaн 9–мeшeнче уcнa. Комплекса музей cурчe, В.И.Чапаев cуралнa йывac cурт, cак cурт малтан ларнa вырaна хывнa чул, паттaра халалланa палaк, граждан вaрcинче хaюлaх кaтартнa cынсен ячeсене cырнa мемориал стени кeрет. Музей-комплекс Чапаев скверeнче вырнаcнa.
    Василий Иванович юлташeсем, хeрeпе ывaлe – Клавдия Васильевнaпа Александр Васильевич Чапаевсем музея хaйсен архивeнчен хаклa япаласем чылай панa. Залсенче граждан вaрcи вaхaтeнчи тачанкaна, В.И.Чапаев буркине, кавалерии ceлeкне, маузер, наган, «максим» пулемета тата ытти экспонатсене те курма пулать.
    Театрaн асамлa тeнчи
    Театр – искуствaн пeр тeсe, драма хайлавeсене сцена cинче выляса пани. Спектакль лартмалли cурта та театр теcce. Профессиллe театр шайeнче Шупашкарта пилeк театр ecлет: Чaваш патшалaх академии театрe, Вырaс драма театрe, Чaваш cамрaкeсен театрe, оперaпа балет театрe, пукане театрe.
    1918 cулхи январeн 27-мeшeнче Хусанта чaвашла тумланнa каччaсепе хeрсем чaвашла юрласа, чaвашла калаcса А.Островскин «Хaв пурaнас тенe пек ан пурaн» пьесине лартнa. Cамрaксем пьесaри ecсене чaваш ялeнче пулса иртнe пек сaнарласа пани тaван килeсенчен аякра пурaнакан, тeрлe ceрте ecлекен рабочисене, вeренекенсене савaнтарнa, чунeсене тыткaнланa.
    Cак куна Чaваш патшалaх академии драма театрe cуралнa кун тесе шутлаcce. Выcлaхпа вaрca алхаснине те, укcа-тенкe cуккине те пaхман, хaйсемех драматургта, режиссер та, актер та, художник та пулнa cамрaксем. Иоаким Максимов (Кошкинский), Ольга Тихонова (Ырсем), Петр Осипов, Георгий Зайцев (Тал-Мaрса), Михаил Акимов (Аруй) ячeсене халe пурте пeлеcce.
    1920 cулта Чaваш автономии облаcне туса хурсан патшалaх театрне Шупашкарта йeркелеcce, Хусантан чaваш артисчeсен ушкaнне чeнсе илеcce. 1933 cулта cамрaк коллектив академии театрe ятне илме тивec пулать, 1959 cулта театр чaваш литература классикe К.В.Иванов ячeпе хисепленме тытaнать. 1977 cулта ecри cитeнyсемшeн ceршывaмaр пирeн чaваш театрне Ecлeх Хeрлe Ялав орденeпе наградaлать.
    Ceршер хайлава кун cути кaтартнa, куракан патне илсе cитернe сцена ecченeсем. Республикaн культра пурнaceнче паллa йeр хaварнa спектакльсенчен хaшне-пeрне асaнар: «Ялта», «Судра» (Ф.Павлов), «Айтар», «Кушар» (П.Осипов), «Сатурпа Илем», «Тaвaл хыccaн тaвaл» (И.Максимов-Кошкинский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Тутимeр» (Я.Ухсай), «Хура caкaр» (Илпек микулайe), «Ceрпе хeр», «Хумсем cырана cапаcce», «Cиceм хыccaн аслати», «Пушар лаши» (Н.Терентьев), «Cатан карта cинчи хура хaмла cырли» (Б.Чиндыков) тата ыттисем те.
    Театрта тeрлe cулсенче режиссерта ecленe Николай Айзман, Константин Иванов, Леонид Родионов, Валерий Яковлев (1976 cултанпа паянхи кунчченех театр ертycинче вaй хурать) вуншар артиста aсталaха туптама, пултарулaха пур енлeн уcса кaтартма пулaшнa.
    Тeрлe cулсенче чун-чeре хeрyлeхне, мeн пур вaй-халне театршaн, кураканшaн шеллемен артистсене халaх пeлет, хисеплет, юратать. Вера Кузьмина, Алексей Ургалкин, Виктор Родионов, Нина Григорьева, Ефим Никитин, Николай Григорьев, Нина Яковлева тата ытти нумай артист ecне ceршыв тивecлипе пысaк хак панa.
    Вырaс драма театрe куракана В.Шекспир, Ж.Б.Мольер,А.Грибоадов, А.Чехов, М.Горький тата ытти нумай авторaн пьесисемпе савaнтарать.Чaваш драматургeсен eceсене те вырaсла куcарса сцена cине кaларать.
    Cамрaксен театрe 1933 cулта ecлеме пуcланa. Вaрcaччен тата вaрca хыccaн вaл ытларах вырaсла спектакльсем кaтартнa пулсан 1957 cултан пуcласа спектакльсене пурне те чaвашла кaна лартма пуcланa. Cак cулсенчен пуcласа хeрeх cула яхaн cамрaксен театрне халaх пeлтeр, юраттaр тесе Зоя Ярдыковaпа Алексей Васильев режисерсем тaрaшнa. Сакaрвуннaмeш cулсенче Вячеслав Оринов режиссер тарaн шухaшлa, пурнacа анлaн cутатса паракан спектальсем хатeрлеме тытaнчe.
    Чaваш cыравcисем cамрaксен театрeпе тачa cыхaну тытаcce. Юлашки cулсенче Николай Терентьев, Николай Сидоров, Николай Угарин, Арсентий Тарасов cырнa драмaсемпе мыскарасене куракансем кaмaлласа йышaнчec.
    Театр ecченeсем халe мeн пур чaвашaн паллa cыннисем пулса тaчec. Выра Голубева, Раиса Федорова, Валериян Пайгусов, Валерий Иовлев, Валентина музыкантова, Елизавета Шайдукова, Полина Владимирова, Светлана Савельева, Станислав Владимиров, Сергей Павлов тата ытти нумай артиста Чaваш енре те, Тутарстанра та, Пушкaртра та пeлеcce, юратса йышaнаcce.
    1959 cулта Шупашкарта тата тепeр театр – музыка театрe (хальхи ячe оперaпа балет театрe) уcaлнa. Aна йeркелекенe, унaн пeрремeш тeп режиссерe тата илемлeх ертycи Борис Марков пулнa. Вaл ертсе пынипе музыка театрeн артисчeсем халaха опера, опереттaпа балет лартса савaнтарнa. Театрaн пeрремeш ece – Александр Алка поэмине тeпе хурса Федор Васильев cырнa «Шывармань» опера.
    «Оперaпа балет театрeн ecченeсене камсене асaнма пултаратaр?» – тесе ыйтсан тeрлe yсeмри cынсем Геннадий Максимов, Валерий Важоров дерижорсен, Тамара Чумакова, Алевтина Зинкина, Петр Заломнов, Мефодий Денисов, Анатолий Канюка, Зоя Андреева, Валерий Иванов тата ытти юрacсен ячeсене калаcce. Ольга Кожанова, Владимир Трощенко, Елена Лемешевская тата ытти ташa aстисем те куракансене aсталaхeпе тыткaнлаcce.
    Чи cамрaк куракансемшeн ecлекен театр – Чaваш патшалaх пукане театрe. Aна 1945 cулта, Тaван ceршывaн аслa вaрcи чарaннa cул, уcнa. Пукане театрне йeркеленe Сергей Мерзляков хaех режиссер, педагог, драматург, художник пулнa. Сцена cине кaларнa пeрремeш eceн авторe те вaлах пулнa. Премьера ячe – «Три подружки» (Виce хeр тантaш).
    Ултa теcетке cул хушшинче миcе яла, хулана cитсе миcе пин ачана хeпeртеттермен-ши, чeрисене кaлт-кaлт таптарман-ши театр?! Ачалaхaн асамлa саманчeсем пукане театрe килессе чaтaмсaррaн кeтнипе, спектакльти ec-пуc еплерех cаврaнса Пынине сывламасaр сaнанипе, илемлe юрa-ташaпа киленнипе cыхaнаcce.
    Cак cулсенче театрaн ылтaн cyпcи пуянлансах пынa: «Каштанка» (А.Чехов), «Хeрлe Калпак» (Ш.Перро), «Мойдодыр» (К.Чуковский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Сарпике» (Е.Никитин), «Асанне юмахe» (Р.Сарпи) тата ытти спектакльсем сцена cинче кун cути курнa.
    Усa курнa литература:
    Можаров Г.Г., Никитин А.С. Памятные места и достопримечательности города Чебоксары и Чувашской АССР: – Чебоксары: Чуваш. кн.изд-во, 1987.
    Терентьев А.И. Чебоксары и чебоксарцы: Записки краеведа. Изд. 3-е доп.и перераб. – Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2001.
    Чичикин П.А. Город Чебоксары. Социально-экономический очерк. – Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1984.
    Фотоальбом. Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1996.

  2. Урок теми: Шупашкар .
    Сапaрлaх тeллевe: тaван хула илемне туйма, хисеплеме, юратма вeрентесси.
    Пeлy тeллевe: 1. Темaпа ыйтусем пама хaнaхнине тeрeслесси.
    2. Ачасен калаcу чeлхине аталантарасси.
    Аталантару тeллевe: хула симвaлeсемпе паллаштарасси.
    Урок тeсe: хутaш урок.
    Курaмлaх хатeрeсем: компьютер, проектор, магнитофон, маркерпа усa курмалли ушкaнпа ecлемелли ятарлa доска, дидактика материалe _ план тeрев.
    Урок юхaмe.
    1. Урок пуcламaшeнче эпир сирeнпе малтан чeлхесене вылятса илeпeр. Халь пурте кeнекесене 108с. Уcрaмaр,4 ec тупрaмaр.
    _учитель вулать, ун хыccaн ачасем вуласа пыраcce.
    Калaр-ха, тархасшaн, пирeн тaван хула мeн ятлa? (Шупашкар)
    Паянхи урок теми те пирeн Шупашкар ятлa.
    (Экран cине Шупашкар тухать)
    Урок эпиграфe вырaнне эпe cак йeркесене илтeм: «Савнa Шупашкарaм,эп сана юратрaм»
    Cак юлашки предложение пaхaр-ха, кунта урок тeллевe пытаннa? Калaр-ха, тархасшaн, пирeн паян урокра мeн тумалла? Пирeн паян мeнле тeллев? (ачасен хуравeсем)
    Cапла, эпир паян сирeнпе урокра тaван хула cинчен калаcaпaр,ceнe юлташсемпе паллашaпaр, хамaрпа та кaштах паллаштарaпaр.
    Урокра ec нумай,cавaнпа та пурин те питe тaрaшса ecлемелле, урок вeceнче пурин те лайaх паллa илме тaрaшмалла.
    2. Ceнe темaпа паллаштарни.
    1)Хула cинчен чылай юрa-сaвa хывнa. Эпир халь сирeнпе чaваш поэчe Хв.Акивер cырнa «Шурa Шупашкар» сaвaпа паллашaпaр. (93стр.)
    Малтан ceнe сaмахсемпе ecлесе илeпeр. (слайд)
    А)Словарь
    Сaн
    Чарaнмасaр
    Хупланмасaр
    _учитель хыccaн каласси;
    _сaмах cаврaнaшeсемпе предложенисем йeркелесси;
    _Сaвa хыccaн панa сaмахсене пурте пeрле вуласси.
    Ё)сaвва учитель вулать;
    Б) ачасем cурма сасaпа вулаcce;
    В) саспа 3-4 ачана вулаттарасси.
    2) Ыйтусем cине хуравласси
    _Шурa юр мeнле caвать?
    _Шурa юр cунa каc автор хула илемне acта курать?
    _Cуртсем cинчен мeн калать?
    _Автора шурa юр caвакан каcхи хула килeшет. Сана хула ытларах хacан килeшет?
    _Калaр-ха: тархасшaн: Шупашкар cинчен час-часах шурa Шупашкар: шурa-шурa Шупашкар тенине вулама, илтме пулать. Автор та сaвва Шурa Шупашкар ят панa. Мeншeн-ши. (юр cунипе хула шурa курaнать).
    Cуркунне cутcанталaк чeрeлнe чухне те хула шап-шурa курaнать, е тата cакaн пек шухaш та калаcce: eлeк, асфальт cук чухне хулана шурa чул сарнa пулнa. Cавaнтан Шурa Шупашкар пулса кайнa теcce. Тата хулара чиркyсем нумай, вeсене шурa тaспе сaрланa. Чиркyсем аякран шуррaн курaнса ларнa.
    3) Кашни хулан хaйeн симвaлeсем пур. Шурa Шупашкарaн та пур. Мeнсем-ши вeсем? Кам калама пултарать? (герб: гимн: ялав)
    Cапла,эсир тeрeсех каларaр. Халь кaштах вeсем cинче чарaнса тaрар-ха.(слайд)
    Ку хула гербe.
    _Эсир кунта мeн куратaр?
    _Герб мeн тeслe?
    Ачасем: пaхaр-ха: хулан икe герб. Вeсем мeнпе уйрaлса тaраcce? (хaмлапа,Чебоксары-Шупашкар тесе cырнa сaмахсемпе уйрaлса тaраcce).
    Cак символсене эпир Чaваш республикин гербe cинче курма пултаратпaр_ cак симвaлсем Шупашкара Чaваш республикин тeп хули стаусне параcce: (Указывают на правовой статус г.Чебоксары: как столицы ЧР)
    Ку герб вара _ Шупашкар гербe. Кунта эпир 5 кaвакала куратпaр. Пирeн тaрaхра хур-кaвакал нумай пулнине кaтартать. Геральдикaра ку символ ирeклeхе, пуcарулaха. лартнa тeллеве пурнacланине палaртать. Ку орнамент (эреш) _ Атaл юхан-шыва палaртать. Кaвак тeс геральдикaра илемлeх,мaнаcлaх, уcaмлaх (ясность) символe. Ку эреш юман – вaй символe.eмeрлeх, cирeплeх символe. 3 юман хула eлeкхине, хальхине, пулассине палaртать. 3caлтaр девиз вырaнeнче «Пулнa, пур, пулатпaр.» Хула гербне хула депутачeсем 2001 cулта июнь уйaхeнче йышaннa. Герб авторe Чaваш халaх художникe Элли Михайлович Юрьев.
    Ялав. Ялав шурa тeслe,варринче хула гербe. Кашни кун хула ялавне acта курма пултаратпaр?
    (Правительство cурчe умeнче)
    Тепeр символ вaл гимн. Хула гимне 14 июньте 2001 cулта йышaннa. Авторe Анатолий Кипеч –вaл пирeн шкула час-часах килсе cyрет. Кeвви Геннадий Максимовaн. Эпир сирeнпе сaмаххисене вaреннa, айтaр-ха аса илер.
    (пурте пeрле сaмаххисене каласси)
    Гимн итлесси.
    3?Темaна cирeплетни.
    1? Эсир шкула хулари тeрлe кeтесрен cyретeр. Айтaр-ха пeр-пeринчен ыйтса пeлер, мeн килeшет хулара, мeн килeшмест. acтарах пурaнатaр тата ытти те. Пeр-пeринчен интерьвю илер.
    (ачасем парта хушшинче мaшaрaн-мaшaрaн калаcаcce.)
    2?Доска умeнче 2 ачана диалог тутарасси.
    3?Мaшaрaн-мaшaрaн калаcнa хыccaн ачасенчен ыйтса пeлесси
    _Хaш районта пурaнать?
    _Миcе хутлa cуртра пурaнать?
    _Ытларах acта cyреме юратать?
    _Вeсен районeнче мeнле кинотеатр пур?
    4Хамaр тeрлe ситуацисенче мeнле калаcма пултарнине тeрeслесе пaхрaмaр.
    Шупашкар хулине хaнасем чылай килсе cyреcce. Вeсене пурне те хула таса,илемлe пулни, хула илемлe вырaнта вырнаcни килeшет. Ахальтен мар eнтe пирeн хулана «Раccейри чи хaтлa хула» ята панa.(2002c.)
    5.Халь эпир сирeнпе ушкaнсем cине пайланса ecлeпeр (ушкaнсем ecленe вaхaтра хула cинчен слайдсем каяcce)
    1 ушкaн Тур оператор пек пулса ecлемелле. Шупашкар cинчен реклама хатeрлемелле. Чaнах та Шупашкара килсе курас туйaм cуралтaр.
    2 ушкaн Америкaран хaнасем килмелле. Хулапа паллаштармалла.Программа хатeрлемелле. (нации калоритне те туйса илччeр)
    6?Ушкaнсен eceсемпе паллашни.
    4? Хула cинчен пeтeмлетсе «caмха cиппи» кустарасси. (монолог)
    Урока пeтeмлетни
    _Паян урокра мeн ceнни пeлтeмeр ?
    _Хула хитререх, чаплaрах пултaр тесен мeн тумалла?
    Киле ec пани
    Хула лайaхрах пултaр тесен мeн улaштармалла, ceнетмелле _ программа туса килeр?
    Ачасем, чaнах та,эсир паян тaрaшса ecлерeр. Хула пуласлaхe те сирeнтен килет. Эсир каланa шухaшсем тaрaх хула тата тасарах та хётлaрах пуласса шанас килет.
    Юлашкинчен урока cак йeркесемпе вecлeпeр (пурте пeрле вуласси)
    Синквэйн
    Тeп хула
    Ватa та,cамрaк та
    Yсет, чечекленет, тeрекленет
    Эпe cак хулана юрататaп
    Шупашкар
    Урок вecленчe. Сывa пулaр, ачасем. Тухма пултаратaр.

  3. Реферат теми:
    «Шупашкарaм, савнa Шупашкар».
    Тупмалли
    стр
    Ум сaмах 2
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем 3
    Музей залeсенче 5
    Театрaн асамлa тeнчи 7
    Ум сaмах
    Чaваш Республики Российaн Европа пайaн варринче Атaл шывeн сылтaм cыранeнче вырнаcнa. Хeвеланac енчен республика Чулхула облаceпе чикeленет, cурceр енче – Марий Эл Республикипе, хeвелтухac енчен – Тутарстанпа. Мордва Республикипе Ульяновск облаce – пирeн кaнтaр енчи кyршeсем.
    Чaваш ceршывe лаптaкeпе пысaках маар, анчах, халaх йышeпе илсен, aна Россия Федерацийeн cыннисем йышлa пурaнакан регионeсен шутне кeртеcce. Кунта 1,36 миллион cын пурaнать (1994 cулхи январeн 1-мeш тeлне), cав шутра: чaвашсем – 67,8 процент. Чaваш Республикин тeп хули – Шупашкар.
    Шупашкар cинчен пeрремeш хут вырaс летопиceнче 1469 cулта асaннa. Мускав патшисем хaйсен влаcне cирeплетме Вaтам Атaл тaрaхeнче крепость хуласем тунa. Шупашкар шaпах вeсенчен пeри пулнa.
    Хула ячe мeнле пулса кайни пирки aсчахсен тeрлe шухaш пур. Пeрисен шучeпе, вaл «чaвашсен хули» тенине пeлтерет. Теприсен тeрeксен «су баши» (cар пуce) тенинчен пулнa теcce, урaхла каласан, «Шупашкар» cар пуceн хулине пeлтернe.
    1920 cулта Чaваш автономине туса хурсан Шупашкар республикaн тeп хули пулса тaрать. Паян кун Шупашкарта 470 пине яхaн cын пурaнать.
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Чaваш ceрне килнe хaнасене мeн кaтартма пултаратпaр эпир? Пур–и пирeн республикaра паллa вырaнсем? Палах, хaнасене хамaр енпе мaнаcланса кaтартмалли вырaнсем пирeн сахал мар. Чaваш Республикинче истории тата культура палaкeсем 1000 ытла, cут cанталaк палaкeсем 300 ытла пулнине палaртаcce. Ку – вaл питe пысaк пуянлaх. Cак палaксемпе cывaхрах паллашар–ха.
    1Музей залeсенче
    ИТеатрaн асамлa тeнчи
    Театр – искуствaн пeр тeсe, драма хайлавeсене сцена cинче выляса пани. Спектакль лартмалли cурта та театр теcce. Профессиллe театр шайeнче Шупашкарта пилeк театр ecлет: Чaваш патшалaх академии театрe, Вырaс драма театрe, Чaваш cамрaкeсен театрe, оперaпа балет театрe, пукане театрe.
    1918 cулхи январeн 27-мeшeнче Хусанта чaвашла тумланнa каччaсепе хeрсем чaвашла юрласа, чaвашла калаcса А.Островскин «Хaв пурaнас тенe пек ан пурaн» пьесине лартнa. Cамрaксем пьесaри ecсене чaваш ялeнче пулса иртнe пек сaнарласа пани тaван килeсенчен аякра пурaнакан, тeрлe ceрте ecлекен рабочисене, вeренекенсене савaнтарнa, чунeсене тыткaнланa.
    C

  4. Дата17.01.2019?лшемі81 Kb.т?ріРефератНавигация по данной странице:
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Музей залeсенче
    Театрaн асамлa тeнчи
    Реферат теми:
    «Шупашкарaм, савнa Шупашкар».
    Тупмалли
    стр
    Ум сaмах 2
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем 3
    Музей залeсенче 5
    Театрaн асамлa тeнчи 7
    Ум сaмах
    Чaваш Республики Российaн Европа пайaн варринче Атaл шывeн сылтaм cыранeнче вырнаcнa. Хeвеланac енчен республика Чулхула облаceпе чикeленет, cурceр енче – Марий Эл Республикипе, хeвелтухac енчен – Тутарстанпа. Мордва Республикипе Ульяновск облаce – пирeн кaнтaр енчи кyршeсем.
    Чaваш ceршывe лаптaкeпе пысaках маар, анчах, халaх йышeпе илсен, aна Россия Федерацийeн cыннисем йышлa пурaнакан регионeсен шутне кeртеcce. Кунта 1,36 миллион cын пурaнать (1994 cулхи январeн 1-мeш тeлне), cав шутра: чaвашсем – 67,8 процент. Чaваш Республикин тeп хули – Шупашкар.
    Шупашкар cинчен пeрремeш хут вырaс летопиceнче 1469 cулта асaннa. Мускав патшисем хaйсен влаcне cирeплетме Вaтам Атaл тaрaхeнче крепость хуласем тунa. Шупашкар шaпах вeсенчен пeри пулнa.
    Хула ячe мeнле пулса кайни пирки aсчахсен тeрлe шухaш пур. Пeрисен шучeпе, вaл «чaвашсен хули» тенине пeлтерет. Теприсен тeрeксен «су баши» (cар пуce) тенинчен пулнa теcce, урaхла каласан, «Шупашкар» cар пуceн хулине пeлтернe.
    1920 cулта Чaваш автономине туса хурсан Шупашкар республикaн тeп хули пулса тaрать. Паян кун Шупашкарта 470 пине яхaн cын пурaнать.
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Чaваш ceрне килнe хaнасене мeн кaтартма пултаратпaр эпир? Пур–и пирeн республикaра паллa вырaнсем? Палах, хaнасене хамaр енпе мaнаcланса кaтартмалли вырaнсем пирeн сахал мар. Чaваш Республикинче истории тата культура палaкeсем 1000 ытла, cут cанталaк палaкeсем 300 ытла пулнине палaртаcce. Ку – вaл питe пысaк пуянлaх. Cак палaксемпе cывaхрах паллашар–ха.
    1857 cулта Тарас Шевченко поэт Шупашкар cумeпе пaрахутпа ишсе иртнe май хaйeн дневникне cапла cырса хунa: «Ку хулари пeтeм cуртсенчен cуррийe – чиркyсем». Cав чиркyсенчен нумайaшe Атaл хeрринче вырнаcнa. Чи пали – Введении чиркeвe, XVII eмeрeн архитектура палaкe.
    Кунта республикaри чи пысaк предприятисем вырнаcнa. Вeсен шутeнче промышленность тракторeсем тaвакан завод, пир–авaр комбиначe, приборсем тaвакан, агрегат тата электроаппаратура завочeсем. Cакaнпа пeрлех Шупашкар – Чaваш ceршывeн вeренyпе культура центрe те. Аслa вeренy заведенийeсем – И.Н.Ульянов ячeллe Чaваш патшалaх университечe, И.Я.Яковлев ячeллe Чaваш патшалaх педагогика университечe, Чaваш ялхуcалaх академийe т. ыт. те – шaпах cак хулара вырнаcнa. Кунтах К.В.Иванов ячeллe Чaваш патшалaх академии драма театрe, оперaпа балет тата cамрaксен театрeсем, ачасем вали – пукане театрe. Истори тата культура палaкeсемпе те пуян тaван хуламaр. Шупашкарта пулакан кашни cынах вeсемпе паллашма тaрaшать.
    Шупашкарти чи илемлe вырaнсенчен пeри – Респуб–лика площачe. Педагогика университечeн, ял хуcалaх академийeн, хула админи–страцийeн cурчeсем чи aнacлa архитектура ансамблe туса хунa.
    Театрсен cурчeсем те мaнаcлa. Чaваш академии драма театрe, вырaс драма театрe, оперaпа балет театрe хула сaнне илем кyреcce.
    Паллa cынсене, тeрлe событисене асaнса лартнa палaксем те йышлa шeкeр хуламaрта. Шупашкара Етeрне енчен пырса кeнe ceрте Чaваш Республикин элемне курма пулать. Аслa Аттелeх вaрcинче ceнтернeренпе 50 cул cитнине халалласа уcнa паркра чaвашсем Вырaс патшалaхeпе пeрлешнине халалласа лартнa монумента курма пулать. Унaн авторe – Федор Мадуров скульптор – чaваш элчисем ут утланса Мускава cула тухнине кaтартса панa.
    Чaваш халaхeн мух–тавлa ывaлe–хeрeсене–И.Я.Яковлева, Константин Иванова, Cеcпeл Миши– не, В.И.Чапаева халалласа лартнa палaксем вeсем cынсен асeнче пурaннине палaртаcce.
    Музей залeсенче
    Истории, пурлaх тата aс-хакaл культурин палaкeсене пуcтаракан, упракан, тeпчекен тата вeсемпе халaха палаштаракан учрежденисене музей теcce. Чaваш Республикинче вeсем Алла яхaн: патшалaх, тeрлe предприятии, хуcалaх, шкул музейeсем. Вeсенчен чи пысaкки – Чaваш наци музейe, aна 1921 cулта йeркеленe. Вaл Ехрем хуcа (П.Е.Ефремов) XIX eмeрте лартнa cуртра вырнаcнa. Тaван ceршывaн аслa вaрcи вaхaтeнче темиcе cул хушши краеведении музейe (наци музейeн ячe ун чухне cапла пулнa) хупa тaнa, 1944 cулта ceнeрен уcaлнa. Халe вaл республикaри чи пысaк музей, унaн экспозицийe виce тeп пайран тaрать: архиологипе историллe краеведении пайe, Чaваш енeн паянхи пурнaceпе паллаштаракан пай тата cут cанталaк пайe. Музей коллекцийeнче 140 пин экспонат.
    Чaваш наци музейeн 6 филиал пур: К.В.Иванов ячeллe литература музейe, В.И.Чапаев музейe (иккeшe те Шупашкарта вырнаcнa), Шур–шaлти космонавтика, Улатaрти истории, Йeпреcри этнографии тата Сeнтeрвaрринчи историпе краеведении музейeсем.
    Шупашкарти тепeр пысaк музей – Чaваш патшалaх yнер музейe. Вaл 1939 cулта уcaлнa. Атaлcи тaрaхeнче ку музей экспоначeсен пуххи – чи интереслисенчен тата пуяннисенчен пeри.
    Чaваш малтанхи художникeсен М.С.Спиридоновaн, Ю.А.Зайцевaн картинисем пeтeмeшпе тенe пекех асaннa музейра упранаcce, выставкaсенче куракана савaнтараcce, хумхантараcce, шухaша яраcce.
    Хальхи чaваш художникeсен – Р.Ф.Федоровaн, Н.В.Овчинниковaн, П.Г.Григорьев–Савушкинaн, В.Л.Немцевaн, В.И.Агеевaн, Н.А.Енилинaн, В.П.Петровaн, Э.М.Юрьевaн тата ыттисен – eceсене те час–часах yнер музейeнче выставкaна тaратаcce.
    Шупашкар хулинчи В.И.Чапаев музейe пирeн чаплa ентешeн, граждан вaрcи паттaрeн тата унaн вaрcaри юлташeсен пурнaceпе, ece–хeлeпе, cапacури хастарлaхeпе паллаштарать. Cаккультура вучахне 1974 cулхи майaн 9–мeшeнче уcнa. Комплекса музей cурчe, В.И.Чапаев cуралнa йывac cурт, cак cурт малтан ларнa вырaна хывнa чул, паттaра халалланa палaк, граждан вaрcинче хaюлaх кaтартнa cынсен ячeсене cырнa мемориал стени кeрет. Музей-комплекс Чапаев скверeнче вырнаcнa.
    Василий Иванович юлташeсем, хeрeпе ывaлe – Клавдия Васильевнaпа Александр Васильевич Чапаевсем музея хaйсен архивeнчен хаклa япаласем чылай панa. Залсенче граждан вaрcи вaхaтeнчи тачанкaна, В.И.Чапаев буркине, кавалерии ceлeкне, маузер, наган, «максим» пулемета тата ытти экспонатсене те курма пулать.
    Театрaн асамлa тeнчи
    Театр – искуствaн пeр тeсe, драма хайлавeсене сцена cинче выляса пани. Спектакль лартмалли cурта та театр теcce. Профессиллe театр шайeнче Шупашкарта пилeк театр ecлет: Чaваш патшалaх академии театрe, Вырaс драма театрe, Чaваш cамрaкeсен театрe, оперaпа балет театрe, пукане театрe.
    1918 cулхи январeн 27-мeшeнче Хусанта чaвашла тумланнa каччaсепе хeрсем чaвашла юрласа, чaвашла калаcса А.Островскин «Хaв пурaнас тенe пек ан пурaн» пьесине лартнa. Cамрaксем пьесaри ecсене чaваш ялeнче пулса иртнe пек сaнарласа пани тaван килeсенчен аякра пурaнакан, тeрлe ceрте ecлекен рабочисене, вeренекенсене савaнтарнa, чунeсене тыткaнланa.
    Cак куна Чaваш патшалaх академии драма театрe cуралнa кун тесе шутлаcce. Выcлaхпа вaрca алхаснине те, укcа-тенкe cуккине те пaхман, хaйсемех драматургта, режиссер та, актер та, художник та пулнa cамрaксем. Иоаким Максимов (Кошкинский), Ольга Тихонова (Ырсем), Петр Осипов, Георгий Зайцев (Тал-Мaрса), Михаил Акимов (Аруй) ячeсене халe пурте пeлеcce.
    1920 cулта Чaваш автономии облаcне туса хурсан патшалaх театрне Шупашкарта йeркелеcce, Хусантан чaваш артисчeсен ушкaнне чeнсе илеcce. 1933 cулта cамрaк коллектив академии театрe ятне илме тивec пулать, 1959 cулта театр чaваш литература классикe К.В.Иванов ячeпе хисепленме тытaнать. 1977 cулта ecри cитeнyсемшeн ceршывaмaр пирeн чaваш театрне Ecлeх Хeрлe Ялав орденeпе наградaлать.
    Ceршер хайлава кун cути кaтартнa, куракан патне илсе cитернe сцена ecченeсем. Республикaн культра пурнaceнче паллa йeр хaварнa спектакльсенчен хaшне-пeрне асaнар: «Ялта», «Судра» (Ф.Павлов), «Айтар», «Кушар» (П.Осипов), «Сатурпа Илем», «Тaвaл хыccaн тaвaл» (И.Максимов-Кошкинский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Тутимeр» (Я.Ухсай), «Хура caкaр» (Илпек микулайe), «Ceрпе хeр», «Хумсем cырана cапаcce», «Cиceм хыccaн аслати», «Пушар лаши» (Н.Терентьев), «Cатан карта cинчи хура хaмла cырли» (Б.Чиндыков) тата ыттисем те.
    Театрта тeрлe cулсенче режиссерта ecленe Николай Айзман, Константин Иванов, Леонид Родионов, Валерий Яковлев (1976 cултанпа паянхи кунчченех театр ертycинче вaй хурать) вуншар артиста aсталaха туптама, пултарулaха пур енлeн уcса кaтартма пулaшнa.
    Тeрлe cулсенче чун-чeре хeрyлeхне, мeн пур вaй-халне театршaн, кураканшaн шеллемен артистсене халaх пeлет, хисеплет, юратать. Вера Кузьмина, Алексей Ургалкин, Виктор Родионов, Нина Григорьева, Ефим Никитин, Николай Григорьев, Нина Яковлева тата ытти нумай артист ecне ceршыв тивecлипе пысaк хак панa.
    Вырaс драма театрe куракана В.Шекспир, Ж.Б.Мольер,А.Грибоадов, А.Чехов, М.Горький тата ытти нумай авторaн пьесисемпе савaнтарать.Чaваш драматургeсен eceсене те вырaсла куcарса сцена cине кaларать.
    Cамрaксен театрe 1933 cулта ecлеме пуcланa. Вaрcaччен тата вaрca хыccaн вaл ытларах вырaсла спектакльсем кaтартнa пулсан 1957 cултан пуcласа спектакльсене пурне те чaвашла кaна лартма пуcланa. Cак cулсенчен пуcласа хeрeх cула яхaн cамрaксен театрне халaх пeлтeр, юраттaр тесе Зоя Ярдыковaпа Алексей Васильев режисерсем тaрaшнa. Сакaрвуннaмeш cулсенче Вячеслав Оринов режиссер тарaн шухaшлa, пурнacа анлaн cутатса паракан спектальсем хатeрлеме тытaнчe.
    Чaваш cыравcисем cамрaксен театрeпе тачa cыхaну тытаcce. Юлашки cулсенче Николай Терентьев, Николай Сидоров, Николай Угарин, Арсентий Тарасов cырнa драмaсемпе мыскарасене куракансем кaмaлласа йышaнчec.
    Театр ecченeсем халe мeн пур чaвашaн паллa cыннисем пулса тaчec. Выра Голубева, Раиса Федорова, Валериян Пайгусов, Валерий Иовлев, Валентина музыкантова, Елизавета Шайдукова, Полина Владимирова, Светлана Савельева, Станислав Владимиров, Сергей Павлов тата ытти нумай артиста Чaваш енре те, Тутарстанра та, Пушкaртра та пeлеcce, юратса йышaнаcce.
    1959 cулта Шупашкарта тата тепeр театр – музыка театрe (хальхи ячe оперaпа балет театрe) уcaлнa. Aна йeркелекенe, унaн пeрремeш тeп режиссерe тата илемлeх ертycи Борис Марков пулнa. Вaл ертсе пынипе музыка театрeн артисчeсем халaха опера, опереттaпа балет лартса савaнтарнa. Театрaн пeрремeш ece – Александр Алка поэмине тeпе хурса Федор Васильев cырнa «Шывармань» опера.
    «Оперaпа балет театрeн ecченeсене камсене асaнма пултаратaр?» – тесе ыйтсан тeрлe yсeмри cынсем Геннадий Максимов, Валерий Важоров дерижорсен, Тамара Чумакова, Алевтина Зинкина, Петр Заломнов, Мефодий Денисов, Анатолий Канюка, Зоя Андреева, Валерий Иванов тата ытти юрacсен ячeсене калаcce. Ольга Кожанова, Владимир Трощенко, Елена Лемешевская тата ытти ташa aстисем те куракансене aсталaхeпе тыткaнлаcce.
    Чи cамрaк куракансемшeн ecлекен театр – Чaваш патшалaх пукане театрe. Aна 1945 cулта, Тaван ceршывaн аслa вaрcи чарaннa cул, уcнa. Пукане театрне йeркеленe Сергей Мерзляков хaех режиссер, педагог, драматург, художник пулнa. Сцена cине кaларнa пeрремeш eceн авторe те вaлах пулнa. Премьера ячe – «Три подружки» (Виce хeр тантaш).
    Ултa теcетке cул хушшинче миcе яла, хулана cитсе миcе пин ачана хeпeртеттермен-ши, чeрисене кaлт-кaлт таптарман-ши театр?! Ачалaхaн асамлa саманчeсем пукане театрe килессе чaтaмсaррaн кeтнипе, спектакльти ec-пуc еплерех cаврaнса Пынине сывламасaр сaнанипе, илемлe юрa-ташaпа киленнипе cыхaнаcce.
    Cак cулсенче театрaн ылтaн cyпcи пуянлансах пынa: «Каштанка» (А.Чехов), «Хeрлe Калпак» (Ш.Перро), «Мойдодыр» (К.Чуковский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Сарпике» (Е.Никитин), «Асанне юмахe» (Р.Сарпи) тата ытти спектакльсем сцена cинче кун cути курнa.
    Усa курнa литература:
    Можаров Г.Г., Никитин А.С. Памятные места и достопримечательности города Чебоксары и Чувашской АССР: – Чебоксары: Чуваш. кн.изд-во, 1987.
    Терентьев А.И. Чебоксары и чебоксарцы: Записки краеведа. Изд. 3-е доп.и перераб. – Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2001.
    Чичикин П.А. Город Чебоксары. Социально-экономический очерк. – Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1984.
    Фотоальбом. Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1996.

  5. Дата19.07.2016?лшемі81.02 Kb.т?ріРефератБ?л бет ?шін навигация:
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Музей залeсенче
    Театрaн асамлa тeнчи
    Реферат теми:
    «Шупашкарaм, савнa Шупашкар».
    Тупмалли
    стр
    Ум сaмах 2
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем 3
    Музей залeсенче 5
    Театрaн асамлa тeнчи 7
    Ум сaмах
    Чaваш Республики Российaн Европа пайaн варринче Атaл шывeн сылтaм cыранeнче вырнаcнa. Хeвеланac енчен республика Чулхула облаceпе чикeленет, cурceр енче – Марий Эл Республикипе, хeвелтухac енчен – Тутарстанпа. Мордва Республикипе Ульяновск облаce – пирeн кaнтaр енчи кyршeсем.
    Чaваш ceршывe лаптaкeпе пысaках маар, анчах, халaх йышeпе илсен, aна Россия Федерацийeн cыннисем йышлa пурaнакан регионeсен шутне кeртеcce. Кунта 1,36 миллион cын пурaнать (1994 cулхи январeн 1-мeш тeлне), cав шутра: чaвашсем – 67,8 процент. Чaваш Республикин тeп хули – Шупашкар.
    Шупашкар cинчен пeрремeш хут вырaс летопиceнче 1469 cулта асaннa. Мускав патшисем хaйсен влаcне cирeплетме Вaтам Атaл тaрaхeнче крепость хуласем тунa. Шупашкар шaпах вeсенчен пeри пулнa.
    Хула ячe мeнле пулса кайни пирки aсчахсен тeрлe шухaш пур. Пeрисен шучeпе, вaл «чaвашсен хули» тенине пeлтерет. Теприсен тeрeксен «су баши» (cар пуce) тенинчен пулнa теcce, урaхла каласан, «Шупашкар» cар пуceн хулине пeлтернe.
    1920 cулта Чaваш автономине туса хурсан Шупашкар республикaн тeп хули пулса тaрать. Паян кун Шупашкарта 470 пине яхaн cын пурaнать.
    Шупашкар хулин паллa вырaнeсем
    Чaваш ceрне килнe хaнасене мeн кaтартма пултаратпaр эпир? Пур–и пирeн республикaра паллa вырaнсем? Палах, хaнасене хамaр енпе мaнаcланса кaтартмалли вырaнсем пирeн сахал мар. Чaваш Республикинче истории тата культура палaкeсем 1000 ытла, cут cанталaк палaкeсем 300 ытла пулнине палaртаcce. Ку – вaл питe пысaк пуянлaх. Cак палaксемпе cывaхрах паллашар–ха.
    1857 cулта Тарас Шевченко поэт Шупашкар cумeпе пaрахутпа ишсе иртнe май хaйeн дневникне cапла cырса хунa: «Ку хулари пeтeм cуртсенчен cуррийe – чиркyсем». Cав чиркyсенчен нумайaшe Атaл хeрринче вырнаcнa. Чи пали – Введении чиркeвe, XVII eмeрeн архитектура палaкe.
    Кунта республикaри чи пысaк предприятисем вырнаcнa. Вeсен шутeнче промышленность тракторeсем тaвакан завод, пир–авaр комбиначe, приборсем тaвакан, агрегат тата электроаппаратура завочeсем. Cакaнпа пeрлех Шупашкар – Чaваш ceршывeн вeренyпе культура центрe те. Аслa вeренy заведенийeсем – И.Н.Ульянов ячeллe Чaваш патшалaх университечe, И.Я.Яковлев ячeллe Чaваш патшалaх педагогика университечe, Чaваш ялхуcалaх академийe т. ыт. те – шaпах cак хулара вырнаcнa. Кунтах К.В.Иванов ячeллe Чaваш патшалaх академии драма театрe, оперaпа балет тата cамрaксен театрeсем, ачасем вали – пукане театрe. Истори тата культура палaкeсемпе те пуян тaван хуламaр. Шупашкарта пулакан кашни cынах вeсемпе паллашма тaрaшать.
    Шупашкарти чи илемлe вырaнсенчен пeри – Респуб–лика площачe. Педагогика университечeн, ял хуcалaх академийeн, хула админи–страцийeн cурчeсем чи aнacлa архитектура ансамблe туса хунa.
    Театрсен cурчeсем те мaнаcлa. Чaваш академии драма театрe, вырaс драма театрe, оперaпа балет театрe хула сaнне илем кyреcce.
    Паллa cынсене, тeрлe событисене асaнса лартнa палaксем те йышлa шeкeр хуламaрта. Шупашкара Етeрне енчен пырса кeнe ceрте Чaваш Республикин элемне курма пулать. Аслa Аттелeх вaрcинче ceнтернeренпе 50 cул cитнине халалласа уcнa паркра чaвашсем Вырaс патшалaхeпе пeрлешнине халалласа лартнa монумента курма пулать. Унaн авторe – Федор Мадуров скульптор – чaваш элчисем ут утланса Мускава cула тухнине кaтартса панa.
    Чaваш халaхeн мух–тавлa ывaлe–хeрeсене–И.Я.Яковлева, Константин Иванова, Cеcпeл Миши– не, В.И.Чапаева халалласа лартнa палaксем вeсем cынсен асeнче пурaннине палaртаcce.
    Музей залeсенче
    Истории, пурлaх тата aс-хакaл культурин палaкeсене пуcтаракан, упракан, тeпчекен тата вeсемпе халaха палаштаракан учрежденисене музей теcce. Чaваш Республикинче вeсем Алла яхaн: патшалaх, тeрлe предприятии, хуcалaх, шкул музейeсем. Вeсенчен чи пысaкки – Чaваш наци музейe, aна 1921 cулта йeркеленe. Вaл Ехрем хуcа (П.Е.Ефремов) XIX eмeрте лартнa cуртра вырнаcнa. Тaван ceршывaн аслa вaрcи вaхaтeнче темиcе cул хушши краеведении музейe (наци музейeн ячe ун чухне cапла пулнa) хупa тaнa, 1944 cулта ceнeрен уcaлнa. Халe вaл республикaри чи пысaк музей, унaн экспозицийe виce тeп пайран тaрать: архиологипе историллe краеведении пайe, Чaваш енeн паянхи пурнaceпе паллаштаракан пай тата cут cанталaк пайe. Музей коллекцийeнче 140 пин экспонат.
    Чaваш наци музейeн 6 филиал пур: К.В.Иванов ячeллe литература музейe, В.И.Чапаев музейe (иккeшe те Шупашкарта вырнаcнa), Шур–шaлти космонавтика, Улатaрти истории, Йeпреcри этнографии тата Сeнтeрвaрринчи историпе краеведении музейeсем.
    Шупашкарти тепeр пысaк музей – Чaваш патшалaх yнер музейe. Вaл 1939 cулта уcaлнa. Атaлcи тaрaхeнче ку музей экспоначeсен пуххи – чи интереслисенчен тата пуяннисенчен пeри.
    Чaваш малтанхи художникeсен М.С.Спиридоновaн, Ю.А.Зайцевaн картинисем пeтeмeшпе тенe пекех асaннa музейра упранаcce, выставкaсенче куракана савaнтараcce, хумхантараcce, шухaша яраcce.
    Хальхи чaваш художникeсен – Р.Ф.Федоровaн, Н.В.Овчинниковaн, П.Г.Григорьев–Савушкинaн, В.Л.Немцевaн, В.И.Агеевaн, Н.А.Енилинaн, В.П.Петровaн, Э.М.Юрьевaн тата ыттисен – eceсене те час–часах yнер музейeнче выставкaна тaратаcce.
    Шупашкар хулинчи В.И.Чапаев музейe пирeн чаплa ентешeн, граждан вaрcи паттaрeн тата унaн вaрcaри юлташeсен пурнaceпе, ece–хeлeпе, cапacури хастарлaхeпе паллаштарать. Cаккультура вучахне 1974 cулхи майaн 9–мeшeнче уcнa. Комплекса музей cурчe, В.И.Чапаев cуралнa йывac cурт, cак cурт малтан ларнa вырaна хывнa чул, паттaра халалланa палaк, граждан вaрcинче хaюлaх кaтартнa cынсен ячeсене cырнa мемориал стени кeрет. Музей-комплекс Чапаев скверeнче вырнаcнa.
    Василий Иванович юлташeсем, хeрeпе ывaлe – Клавдия Васильевнaпа Александр Васильевич Чапаевсем музея хaйсен архивeнчен хаклa япаласем чылай панa. Залсенче граждан вaрcи вaхaтeнчи тачанкaна, В.И.Чапаев буркине, кавалерии ceлeкне, маузер, наган, «максим» пулемета тата ытти экспонатсене те курма пулать.
    Театрaн асамлa тeнчи
    Театр – искуствaн пeр тeсe, драма хайлавeсене сцена cинче выляса пани. Спектакль лартмалли cурта та театр теcce. Профессиллe театр шайeнче Шупашкарта пилeк театр ecлет: Чaваш патшалaх академии театрe, Вырaс драма театрe, Чaваш cамрaкeсен театрe, оперaпа балет театрe, пукане театрe.
    1918 cулхи январeн 27-мeшeнче Хусанта чaвашла тумланнa каччaсепе хeрсем чaвашла юрласа, чaвашла калаcса А.Островскин «Хaв пурaнас тенe пек ан пурaн» пьесине лартнa. Cамрaксем пьесaри ecсене чaваш ялeнче пулса иртнe пек сaнарласа пани тaван килeсенчен аякра пурaнакан, тeрлe ceрте ecлекен рабочисене, вeренекенсене савaнтарнa, чунeсене тыткaнланa.
    Cак куна Чaваш патшалaх академии драма театрe cуралнa кун тесе шутлаcce. Выcлaхпа вaрca алхаснине те, укcа-тенкe cуккине те пaхман, хaйсемех драматургта, режиссер та, актер та, художник та пулнa cамрaксем. Иоаким Максимов (Кошкинский), Ольга Тихонова (Ырсем), Петр Осипов, Георгий Зайцев (Тал-Мaрса), Михаил Акимов (Аруй) ячeсене халe пурте пeлеcce.
    1920 cулта Чaваш автономии облаcне туса хурсан патшалaх театрне Шупашкарта йeркелеcce, Хусантан чaваш артисчeсен ушкaнне чeнсе илеcce. 1933 cулта cамрaк коллектив академии театрe ятне илме тивec пулать, 1959 cулта театр чaваш литература классикe К.В.Иванов ячeпе хисепленме тытaнать. 1977 cулта ecри cитeнyсемшeн ceршывaмaр пирeн чaваш театрне Ecлeх Хeрлe Ялав орденeпе наградaлать.
    Ceршер хайлава кун cути кaтартнa, куракан патне илсе cитернe сцена ecченeсем. Республикaн культра пурнaceнче паллa йeр хaварнa спектакльсенчен хaшне-пeрне асaнар: «Ялта», «Судра» (Ф.Павлов), «Айтар», «Кушар» (П.Осипов), «Сатурпа Илем», «Тaвaл хыccaн тaвaл» (И.Максимов-Кошкинский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Тутимeр» (Я.Ухсай), «Хура caкaр» (Илпек микулайe), «Ceрпе хeр», «Хумсем cырана cапаcce», «Cиceм хыccaн аслати», «Пушар лаши» (Н.Терентьев), «Cатан карта cинчи хура хaмла cырли» (Б.Чиндыков) тата ыттисем те.
    Театрта тeрлe cулсенче режиссерта ecленe Николай Айзман, Константин Иванов, Леонид Родионов, Валерий Яковлев (1976 cултанпа паянхи кунчченех театр ертycинче вaй хурать) вуншар артиста aсталaха туптама, пултарулaха пур енлeн уcса кaтартма пулaшнa.
    Тeрлe cулсенче чун-чeре хeрyлeхне, мeн пур вaй-халне театршaн, кураканшaн шеллемен артистсене халaх пeлет, хисеплет, юратать. Вера Кузьмина, Алексей Ургалкин, Виктор Родионов, Нина Григорьева, Ефим Никитин, Николай Григорьев, Нина Яковлева тата ытти нумай артист ecне ceршыв тивecлипе пысaк хак панa.
    Вырaс драма театрe куракана В.Шекспир, Ж.Б.Мольер,А.Грибоадов, А.Чехов, М.Горький тата ытти нумай авторaн пьесисемпе савaнтарать.Чaваш драматургeсен eceсене те вырaсла куcарса сцена cине кaларать.
    Cамрaксен театрe 1933 cулта ecлеме пуcланa. Вaрcaччен тата вaрca хыccaн вaл ытларах вырaсла спектакльсем кaтартнa пулсан 1957 cултан пуcласа спектакльсене пурне те чaвашла кaна лартма пуcланa. Cак cулсенчен пуcласа хeрeх cула яхaн cамрaксен театрне халaх пeлтeр, юраттaр тесе Зоя Ярдыковaпа Алексей Васильев режисерсем тaрaшнa. Сакaрвуннaмeш cулсенче Вячеслав Оринов режиссер тарaн шухaшлa, пурнacа анлaн cутатса паракан спектальсем хатeрлеме тытaнчe.
    Чaваш cыравcисем cамрaксен театрeпе тачa cыхaну тытаcce. Юлашки cулсенче Николай Терентьев, Николай Сидоров, Николай Угарин, Арсентий Тарасов cырнa драмaсемпе мыскарасене куракансем кaмaлласа йышaнчec.
    Театр ecченeсем халe мeн пур чaвашaн паллa cыннисем пулса тaчec. Выра Голубева, Раиса Федорова, Валериян Пайгусов, Валерий Иовлев, Валентина музыкантова, Елизавета Шайдукова, Полина Владимирова, Светлана Савельева, Станислав Владимиров, Сергей Павлов тата ытти нумай артиста Чaваш енре те, Тутарстанра та, Пушкaртра та пeлеcce, юратса йышaнаcce.
    1959 cулта Шупашкарта тата тепeр театр – музыка театрe (хальхи ячe оперaпа балет театрe) уcaлнa. Aна йeркелекенe, унaн пeрремeш тeп режиссерe тата илемлeх ертycи Борис Марков пулнa. Вaл ертсе пынипе музыка театрeн артисчeсем халaха опера, опереттaпа балет лартса савaнтарнa. Театрaн пeрремeш ece – Александр Алка поэмине тeпе хурса Федор Васильев cырнa «Шывармань» опера.
    «Оперaпа балет театрeн ecченeсене камсене асaнма пултаратaр?» – тесе ыйтсан тeрлe yсeмри cынсем Геннадий Максимов, Валерий Важоров дерижорсен, Тамара Чумакова, Алевтина Зинкина, Петр Заломнов, Мефодий Денисов, Анатолий Канюка, Зоя Андреева, Валерий Иванов тата ытти юрacсен ячeсене калаcce. Ольга Кожанова, Владимир Трощенко, Елена Лемешевская тата ытти ташa aстисем те куракансене aсталaхeпе тыткaнлаcce.
    Чи cамрaк куракансемшeн ecлекен театр – Чaваш патшалaх пукане театрe. Aна 1945 cулта, Тaван ceршывaн аслa вaрcи чарaннa cул, уcнa. Пукане театрне йeркеленe Сергей Мерзляков хaех режиссер, педагог, драматург, художник пулнa. Сцена cине кaларнa пeрремeш eceн авторe те вaлах пулнa. Премьера ячe – «Три подружки» (Виce хeр тантaш).
    Ултa теcетке cул хушшинче миcе яла, хулана cитсе миcе пин ачана хeпeртеттермен-ши, чeрисене кaлт-кaлт таптарман-ши театр?! Ачалaхaн асамлa саманчeсем пукане театрe килессе чaтaмсaррaн кeтнипе, спектакльти ec-пуc еплерех cаврaнса Пынине сывламасaр сaнанипе, илемлe юрa-ташaпа киленнипе cыхaнаcce.
    Cак cулсенче театрaн ылтaн cyпcи пуянлансах пынa: «Каштанка» (А.Чехов), «Хeрлe Калпак» (Ш.Перро), «Мойдодыр» (К.Чуковский), «Кай, кай Ивана» (Н.Айзман), «Сарпике» (Е.Никитин), «Асанне юмахe» (Р.Сарпи) тата ытти спектакльсем сцена cинче кун cути курнa.
    Усa курнa литература:
    Можаров Г.Г., Никитин А.С. Памятные места и достопримечательности города Чебоксары и Чувашской АССР: – Чебоксары: Чуваш. кн.изд-во, 1987.
    Терентьев А.И. Чебоксары и чебоксарцы: Записки краеведа. Изд. 3-е доп.и перераб. – Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2001.
    Чичикин П.А. Город Чебоксары. Социально-экономический очерк. – Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1984.
    Фотоальбом. Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1996.

  6. 1
    Шупашкар. Аль-Балауи Диана, 9В.
    2
    Манaн тaван хула- Шупашкар. Вaл- пирeн тeп хула, Атaл хeрринче вырна?нa. Aна 1469 ?улта никeсленe. Шупашкарта тeрлe халaх ?ыннисем пурaна??e: чaвашсем, вырaссем, тутарсем, мордвасем т. ыт. те. Манaн тaван хула- Шупашкар. Вaл- пирeн тeп хула, Атaл хeрринче вырна?нa. Aна 1469 ?улта никeсленe. Шупашкарта тeрлe халaх ?ыннисем пурaна??e: чaвашсем, вырaссем, тутарсем, мордвасем т. ыт. те. Шупашкар- илемлe те таса хула. Манaн хулара ?yллe ?уртсем, парксем, фабрикaсем т. ыт. те. Шкулта ачасем вaтам пeлy иле??e. Шупашкар- илемлe те таса хула. Манaн хулара ?yллe ?уртсем, парксем, фабрикaсем т. ыт. те. Шкулта ачасем вaтам пeлy иле??e.
    3
    Театрта. Пушa вaхaтра эпир ?емьипе театрсене ?yреме юрататпaр. Ытларах Чaваш драма театрeнче пулатпaр. Чaваш драма театрe илемлe вырaнта- залив хeрринче- вырна?нa. Кунта чaваш спектаклeсене курма пулать. Театрта питe илемлe те хaтлa. Партерта пысaк тата пeчeк люстрaсем ?акaнса тaра??e, сцена ?инче- чаршав. Вaл питe хитре, унта чaваш эрешeсем пур.
    4
    Заливра. Пирeн хулара хитре вырaн сахал мар. Вeсенчен пeри- залив. Залив тавра питe илемлe. Эрешлe кeперсем залива илем кyре??e. Cулла кунта тeрлe чечек yсет, фонтансем e?ле??e, шурa акaшсем тата кaвакалсем ишсе ?yре??e. Пирeн хулара хитре вырaн сахал мар. Вeсенчен пeри- залив. Залив тавра питe илемлe. Эрешлe кeперсем залива илем кyре??e. Cулла кунта тeрлe чечек yсет, фонтансем e?ле??e, шурa акaшсем тата кaвакалсем ишсе ?yре??e.

  7. М-ц

    Период
    Тема
    Программное содержание
    Словарь
    Методы и приемы
    Сентябрь
    1
    2
    неделя
    Телпулу.
    Показать детям красоту звучания чувашской речи.
    Дать представление о чувашском  языке как средстве  общения. Вызвать интерес к изучению чувашского языка.
    Сыва-и,
    сывах,
    сыва пулар,
    Шупашкар
    1.Приход воспитателя в национальной одежде. Приветствие на чувашском языке.
    2. Рассматривание костюма.
    3. Рассказ воспитателя о Чувашской Республике, г. Чебоксары. (Шупашкар) с использованием иллюстраций.
    4. Игра «Тренеры и спортсмены» (на русском языке)
    5. Слушание песни на чувашском языке «Савна Шупашкарам» – савви Г.Ефимован, кевви Г. Хирбюн.
    Сентябрь
    2
    4 неделя
    Пирен патра Илемпи.
    Познакомить с новыми лексическими единицами: чаваш, вырас, ача (сем), лар (ар), тар (ар).сик(ер),вес(ер), вырт(ар).Понимать и выполнять соответствующие действияна чувашском языке.
    Развить у детей интерес, положительное отношение к изучению чувашского языка.
    Закрепить слова: сыва-и? сывах, сыва пулар, Шупашкар. Формирование произносительных умений и навыков произношения гласных.
    Чаваш, вырас,
    ача (сем),
    лар (ар),
    тар(ар)
    сик(ер),
    вес(ер), вырт(ар)..
    1. Упражнение на формирование произносительльных умений и навыков – произношения изолированных гласных (а, и, у, е, ), в слогах: ми.ма,му, и т.д.
    2. Диалог воспитателя с детьми.
    3. Приход двух кукол, одетых в чувашский и русский  костюмы.
    4. Рассматривание кукол с выяснением национальной принадлежности: костюм, язык, имя.
    4. Игра «Тренер и спортсмены» (команды дают воспитатель, куклы)
    5. Чтение стихотворения Н.Васильева «Илемпи».
    Октябрь
    3
    2 неделя
    Илемпипе
    телпулни
    Пополнить словарь детей новыми лексическими единицами: тавтапус, самах, тархасшан, ку. Закрепить слова: вырас, ача (сем), лар (ар), тар (ар)., сик(ер), вес(ер),вырт(ар). Упражнять в правильном произношении гласных звуков звуков (изолированно, в словах). Воспитывать устойчивый интерес к изучению чувашского языка.
    Тавтапус,
    тархасшан,
    самах,
    ку.
    1.. Упражнение на формирование произносительльных умений и навыков – произношения изолированных гласных (а, и, у, е, ), в слогах.
    2. Приход Илемпи. Закрепление пройденногоматериала.
    3. Физкультминутка. «Тренер и спортсмены» (команды дает Илемпи на чувашском языке)
    4. Рассказ воспитателя об Илемпи.(Ку. Илемпи. Илемпи – чаваш).
    5.  Чтение стихотворения.
    6. Игра с Илемпи
    Октябрь
    4
    4 неделя
    Прогулка в лес.
    Варманта сурени.
    Ввести новые слова: лайaх; учить использовать их при построении аопросительных и повествовательных предложений. Закрепить умение определять и называть величину предметов: пысaк, пeчeк. Упражнять в составлении ситуативных высказываний из 3-4 предложений об игрушке. Добиваться от детей звонкого произношения шумного согласного «т» между сонорными согласными и гласными в словах: кунта, унта и др.
    упа
    пакша
    мулкач
    черчунсем
    1. Закрепление звука  изолированно, в словах.
    2. Прогулка в  лес.  Знаомство с животными.
    3. Физкультминутка (унта, кунта чупaр, вeceр…).
    4. Работа в парах ( с картинками животных). Диалоги.
    5. Вaйa «Ят пeлмелле».
    6. Хороводная игра «Мулкач питне caвать».
    Ноябрь
    5
    2 неделя
    Семья
    Познакомить с новыми лексическими единицами: анне, атте, аппа, пичче, cемье; с изолированным звуком «а». Упражнять в умении строить конструкции из различных частей речи (Ку кам? Ку анне. Эсe мeн ятлa? Эпе …ятлa). Учить воспринимать небольшое по объему стихотворение А. Тускиля  «Пукане», ноходить в тексте знакомые слова, называть их и понимать смысл произведения с помощью вопросов воспитателя. Формировать умение правильного произношения долгих шумных согласных (анне, атте и др). Закрепить лексику по теме «Приветствие».
    анне
    атте
    аппа
    пичче
    cемье
    1. Знакомство с чувашским звуком «а», сказка о веселом языке, артикуляция
    2. Приход куклы Илемпи с предложением посмотреть ее семейный альбом.
    3. Рассматривание фотографий.
    4. Стихотворение А. Тускиля «Пукане».
    5. Игра «Эсe мeн ятлa?».
    Ноябрь
    6
    5 неделя
    Семья
    Познакомить детей с новыми лексическими единицами: манaн, санaн, камaн, с личными местоимениями во множественнм числе: эпир, эсир.
    Учить правильно составлять предложения для описания ситуации (Ку манан анне. Ку пукане санaн. и т.д.). Упражнять в произношении звука «а». Закрепить лексику предыдущего занятия.
    манaн
    санaн
    камaн
    эпир
    эсир
    1.Вспомнить сказку о веселом язычке; артикуляция звука «а» изолированно, в слогах: ма,па, са  и т.д.
    2.Рассматривание фотографии семьи Илемпи, закрепление лексики предыдущего занятия.
    3.Знакомство с семьей воспитателя по фотографиям. Введение слов: манaн, камaн, эпир, эсир.
    4.Физкультминутка «Ларaр-тaрaр»
    5.Показ фотографии детей. Активизация слов: манaн, санaн, камaн, эпир, эсир. Составление предложений.
    6.Повторное чтение стихотворения «Пукане» А. Тускиля.
    7.Закрпепление звука «а» в заударных словах, лексики занятия.
    После занятия оформляется выставка на тему «Моя семья»
    Декабрь
    7
    2 неделя
    Помогаем гостям
    Ввести в словарь лексические единицы: алa, ура, пуc, алaсем, урасем. Закрепит лексику предыдущей темы; умение внимательно слушать стихотворении и в правильной последовательности воспроизводить его содержание с помощью вопросов воспитателя. Упражнять в четком произношении изолированного звука «y».
    алa (сем)
    ура (сем)
    пуc, май. хул
    1. Фонетическое упражнение: артикуляция и произношение звука «с».Игра в слова «Вы начинаете, я продолжу»
    2. Игра «Ку япала камaн?» (работа в парах).
    3.Приход Илемпи и медведя. Игровая мотивация «Поможем гостям вылечится», медвежонок остается в больнице
    4.Рассматривание частей тела куклы, медведя.
    5.Физкультминутка «Будьте внимательны».
    6. Танец
    Декабрь
    8
    4 неделя
    Умоемся
    Ввести новые слова: хaлха, сaмса, тута, куc. Учить детей правильно строить предложения из знакомых конструкций с новыми лексическими единицами. Упражнять в четком и правильном произношении звуков «c», в слогах и словах, используя шутки-чистоговорки. Закрепить слова предыдущего занятия.
    Продолжать учить пользоваться интонационными различиями для целей общения (вопрос: санaн…пур-и?).
    хaлха
    сaмса
    тута
    куc
    1. Работа по звукопроизношении.(«c»)
    2. Рассматривание частей тела куклы.
    3. Умоем куклу.
    4. Физкультминутка «Будьте внимательны».
    5. Чтение «Тяп-тяп утма». П. Эйзин.
    6. Работа по содержанию.
    7. Заучивание стихотвоения.
    Январь
    9
    2 неделя
    Больница
    Ввести в словарь глаголы: ыратать, итлет. Закрепить правильное произношение слов, обозначающих имена существительные в единственном и во множественном числах; лексику предыдущего занятия. Упражнять в правильном произношении звука «a», в различных на слух и назывании слов с этим звуком.
    ыратать итлет
    вырт(ать)
    1. Игра «Один-много». (с таблицей).
    2. Работа по звуковой культуре речи).
    3. Игровой прием: поездка в больницу.
    4. С/р игра «Больница», осмотр больного, закрепление названий частей тела.
    5. Вопросы к детям. Диалог между врачом и детьми.
    6. Чтение стихотворения «Тяп-Тяп утма» П. Эйзине.
    7. Рисование «Чего не хватает?»
    Февраль
    10
    2 неделя
    Ача саче.
    Учить отчетливо произносить новые слова: ача сачe, хeр ача, арcын ача; правильно строить конструкции: ку ача сачe, ку пирeн ача сачe и т.д. Закрепить слова с предыдущих тем: хула, Шупашкар, пукане, кам?, мeн?, вaл, вeсем, пирeн, сирeн, урам, хeлле. Упражнять в правильном произношеии и узнавании звука «e» в словах.
    ача сачe
    хeр ача арcын ача
    1. Д/и «Угадай звук».-развитие слухового внимания, речевого слуха.
    2. Экскурсия вокруг здания детского сада. Наблюдение за играми детей.
    3. Работа в парах, ведение диалога.
    4. Игра «Мeн тaвать?»
    5. Хороводная игра по желанию детей.
    Февраль
    11
    4 неделя
    Ача саченче.
    Познакомить с новыми словами: юрла (ть), ташла (ть).
    Выработать умение образовывать форму повелительного наклонения глаголов по образцу воспитателя. Упражнять в употреблении в речи вопросительных предложений со словами: кам?, мeн?, мeн тaвать?, вaл мeн тaвать? Закрепить слова6 вaйa, сaвa, ташa, пысaк, пeчeк и другие. Упражнять в узнавании звука «a» в словах.
    юрла (ть)
    ташла (ть)
    1. Работа по звуковой культуре речи (звук «a»)»Найди правильно» с картинками.
    2. Игровая мотивация: Научим Илемпи петь песни «Пирeн параппан», музыка И. Степанова, слова М. Юрьева. (юрла-юрлать).
    4. Исполнение танца.
    5. Фонетическое упражнение.
    6. Дидактическая игра «Мeн тaвать?»
    (с картинками).
    Март
    12
    2 неделя
    Моя семья
    Познакомить с новыми словами по теме «Семья». Учить составлять предложения с вновь введенными словами
    упражнять в праильном и четком произношении звука «а». Упражнять в умении правильного произношения долгих шумных согласных.
    асатте
    асанне
    хана
    ханара
    1. Упражнение на закреплении правильного произношения звука «а»: шутки чистоговорки (ан,ан, ан –манан; ан,ан,ан- санан и др)
    2. Приход Илемпи  (хана, ханара)
    3. Рассказы детей о своих семьях- выставка (введение слов: асанее, асатте)
    4. Игровое упражнение с пальчиками «Ку асанне». Книга «Пeрле выляр-ха», стр. 34.
    5. Игра «Эхо» закрепление новых слов, звука «а».
    Март
    13
    4 неделя
    Наш дом
    Развивать умения и навыки слушания и говорения на основе имитации и автоматизации определенных речевых образцов в игровых ситуациях по теме: «Моя  комната». Ввести новые слова: пyлeм, алaк, чyрече, сeтел, пукан. Закрепить новые слова: ача сачe, пысaк, хaна, лар, тaр, acта? Упражнять в правильном произношении звука «y» в словах.
    пyлeм
    алaк
    чyрече
    сeтел
    пукан
    1. Приход лисицы.игровая мотивация: «Поможем построить лисице дом».
    2. Рссматривание фотографии и рассказывание по теме: «Детский сад».
    3. Знакомство с групповой комнатой.
    4. Фонетическое упражнение на звук «y», угадай правильно
    5. Д/игра «Назови правильно».
    6. Физкультминутка.
    7. Рисование детьми домика для лисы.
    Апрель
    14
    2 неделя
    Весна
    Познакомить с новыми словами: cуркунне, хeвел, кайaк. Учить составлять ситуативные высказывания по содержанию картины из 3-4 предложений. Упражнять в правильном произношении звука «c» в словах.  Закрепить слово: хeлле.
    cуркунне
    хeвел
    кайaк
    1. Сюрпризный момент. (Письмо от Весны).
    2. Загадывание загадок.
    3. Рассматривание картинок.
    4. Фонетическое упражнение.
    5. Художественное слово: потешка «Хeвел тух, хeвел тух».
    6. Дидактическая игра «Когда это бывает?» (с картинками).
    7. Ситуативные высказывания по картинке.
    Апрель
    15
    4 неделя
    Птицы
    Познакомить с новым словом: курак. Закрепить слова хeвел, cуркунне, кайaк. Продолжить учить говорить на основе образца, понимать чувашскую устную речь. Упражнять в правильном произношении звука «e» в словах и в потоке речи.
    Курак
    1. Приход олшебницы.
    2. Рссматривание кртины с изображением грача.
    3. Физкультминутка «Прилет птиц».
    4. Художественное слово: «Хeвел тух, хeвел тух», «Курак, курак» (потешки).
    5. Ситуативные высказыания о весне.
    Май
    16
    2 неделя
    Прогулка в лес.
    Варманта сурени.
    Ввести новые слова: лайaх; учить использовать их при построении аопросительных и повествовательных предложений. Закрепить умение определять и называть величину предметов: пысaк, пeчeк. Упражнять в составлении ситуативных высказываний из 3-4 предложений об игрушке. Добиваться от детей звонкого произношения шумного согласного «т» между сонорными согласными и гласными в словах: кунта, унта и др.
    упа
    пакша
    мулкач
    черчунсем
    1. Закрепление звука  изолированно, в словах.
    2. Прогулка в  лес.  Знаомство с животными.
    3. Физкультминутка (унта, кунта чупaр, вeceр…).
    4. Работа в парах ( с картинками животных). Диалоги.
    5. Вaйa «Ят пeлмелле».
    6. Хороводная игра «Мулкач питне caвать».
    Май
    17
    4 неделя
    Прогулка в лес.
    Варманта сурени.
    Ввести в словарь лекические единицы: тилe, кашкaр, мулкач. Учит составлять предложения из известных конструкций с использованием новой лексики. Формировать навыки произношения звуков «a», «e» в слогах, словах шутках-чистоговорках. Закрепить слова по лексической теме «Игрушки».
    тилe
    кашкaр
    1 Работа по звуковой культуре речи шутки-чистоговорки.
    2. Игра «Теттесем acта?»
    3.. Прогулка в лес
    4.Игра «Волшебное окно» (цвет, животных)
    4. Рисование (моделирование из кругов и оволов животных и закрашивание их соответствующим цветом)
    5. Игра «Мен утать?» ( по движению отгадать «Кто это?)
    М-ц

    Период
    Тема
    Программное содержание
    Словарь
    Методы и приемы
    Сентябрь
    1
    2
    неделя
    Диалог с Илемпи.
    Дать детям новое правило речевого  этикета: Ыра кун пултар!  Познакомить с новыми словами: кун, калас, терес. Закрепить  ранее приобретенные навыки аудирования и говорения  по теме «Приветствие» (средняя группа),правильное произношение  чувашского звука «с» в словах.
    кун
    калас
    терес
    1. Игровой прием «Приход Илемпи».
    2. Диалог между Илемпи и детьми.
    3. Игра «Телефон»;
    4. Игра «то в домике живет?»
    5. Чтение знакомых стиохотворений.
    Сентябрь
    2
    4 неделя
    Много-мало.
    Познакомить детей с новыми лексическими  единицами: нумай, сахал, катарт; с союзом «е».
    Продолжить учить составлять простые и сложные предложения из знакомых конструкций, используя ранее пройденну. Лексику и вновь введенные слова. Закрепить слова: кун, калас, терес; словосочетание: ыра кун пултар; звонкое произношение шумного согласного «х» между двумя гласными звуками в слове «сахал»; правильное произношекние звука «е» в словах.
    нумай
    сахал
    катарт
    1.Игра «Телефон» (работа в парах).
    2. Диалог «Нумай –сахал»
    3. Игра «Манн пата кил» (Выполнение движений»
    4. Игра «Узнай звук «е» в ловах – звуковая культура речи;
    5. Ситуативные высказывания об игрушках.
    6. Игра «Черчунсен ячесене пел, весем менле кашкарнине кала».
    Октябрь
    3
    2 неделя
    Что нам осень принесла.
    Познакомить с лексическими единицами: пахча, йaран, купaста, хaяр, кaшман.
    Учить давать развернутое описание овоша, указывая цвет, размер.
    Закрепить лексику по теме «Детский сад» (по средней группе): cарaк, тутлa, сарa, хeрлe, симeс, yсет.
    Продолжать работу по составлению повествовательных и вопросительных предложений с союзом е, тата.
    Упражнять в четком произношении звука «a» в словах.
    пахча
    йaран
    хaяр
    купaста
    кaшман
    1. Игровой прием. В гостях у огородного чучела. Знакомство с огородом, овощами.
    2. Волшебное превращение детей в овощи.
    3. Фонематическое упражнение «Доскажи слово».
    4. Дидактическая игра «Волшебный мешочек».
    5. Дидактическая игра « Найди пару».
    6. Описание овощей.
    7. Дидактическая игра «Тутлa-тутлa мар».
    Октябрь
    4
    4 неделя
    В деревне у бабушки.
    Познакомить детей с новыми лексическими единицами: картиш, вaкaр, сурaх, сысна, чeрчун.
    Учить преобразовывать слова, отвечая на вопрос «acта?» – (картишeнче, картишне).
    Упражнять в употреблении существительных в единственном и множественном числах, в количественном счете.
    Совершенствовать умение описывать животных, указывая наиболее существенные признаки.
    Закрепить слова: кукамай, кукаcи, ял, хaна, eне, йытa, кушак, автан, качака; навыки правильного произношения звуков «a», «e».
    вaкaр
    сурaх
    сысна
    чeрчун
    1. Поездка в деревню к бабушке.
    2. Диалог с детьми о домашних животных.
    3. Звуковая культура речи «a» в словах.
    4. Описание игрушек.
    5. игра «Правильно пойдешь – животное найдешь».
    6. Чтение стихотворений Н. Васильева «Автан тус», П. Ялгира «Качака».
    Ноябрь
    5
    2 неделя
    Подарок для бабушки.
    Обогатить словарный запас детей новыми словами: сапун, ч aлха, тумтир.
    Совершенствовать умение понимать и употреблять в речи форму повелительного наклонения.
    Различать послелог «валли» и использовать его при построении предложений.
    Упражнять в умении различать на слух звук «a» в словах и составлении предложений с этими словами.
    Закрепить слова: кeпе, калпак, алсиш, тутaр, кeрeк, парне.
    саппун
    чaлха
    тумтир
    1. Игра «Цепочка», выделить звук «a» в словах.
    2. Игровой прием: купить одежду в подарок ко дню рождения бабушки.
    3. Дидактическая игра «Магазин – одежда». Описание одежды из 3-4 предложений.
    4. физкультминутка: игра «Бери платок». («Пeрле выляр-ха», 124 стр.).
    5. Игра «Что лишнее?» с картинками (предметы одежды).
    Ноябрь
    6
    5 неделя
    Моя семья.
    Познакомить с новыми словами: кукаcи, кукамай, кукaль, пыл, юрат (ать), сaн yкерчeк.
    Продолжать учить рассказывать о себе, о своей семье.
    Активизировать в речи слова: астте, асанне, анне, атте, пичче, аппа, cемье, ял, хула.
    Упражнять в правильном произношении звука «c» в слогах, словах.
    кукаcи
    кукамай
    кукaль
    пыл
    юрат (ать)
    сaн yкерчeк
    1. Дидактическая игра «Кам? Мeн?»
    2. Игровой прием. Приход Илемпи семейным альбомом, гостинцами.
    3. Рассматривание альбома.
    4. Физкультминутка «Ир-каc».
    5. Слушание песни «Кукаcипе Куками».
    6. Игра с пальчиками.
    7. Задание на дом: принести фотоальбом своей семьи.
    Декабрь
    7
    2 неделя
    Зима.
    Ввести  слова: cулталaк, cулла, cу, хeл, cур.
    Формировать умения, навыки слушания, понимания и говорения по теме «Зима».
    Закрепить лексические единицы: хeлле, кeркунне, cуркунне, сивe, кeрeк, алсиш, калпак, caматa, тутaр.
    Упражнять в произношении звука «c» с разной силой голоса.
    cулталaк
    cу (лето)
    cулла
    хeл
    cур
    1. Игра «Скажи наоборот».
    2. Приход Анюк и Ванюк в зимней одежде.
    3. Показ картин: «Зима», «Весна», «Лето», «Осень».
    4. Фонетическое упражнение на звук «c» (с разной силой голоса).
    5. Дидактическая игра «Тeрeс кала» (с картинками).
    6. Художественное слово. (загадки о временах года)
    Декабрь
    8
    4 неделя
    Новый год.
    Познакомить детей с новыми лексическими единицами: уяв, Ceнe cул.
    Учить использовать «валли» при составлении повествовательных и вопросительных предложений.
    Упражнять в составлении описательных рассказов об игрушках, указывая характерные признаки: цвет, размер, величину и т.п., и свои  действия.
    Закрепить лексику предыдущего занятия: тунката, уcланкa, кecех.
    Развивать фонематический слух.
    уяв
    Ceнe cул
    1. Краткая беседа по картине «В зимнем лесу». Закрепление слов: илемлетет, тункаьа, уcланкa.
    2. приход Анюк и Ванюк. Просят украсить елку.
    3. Диалог, введение новых слов.
    4. Нахождение слов со звуком «e» в предложении.
    5. Украшение детьми елки. Описание игрушек.
    6. Пение песни «Атьaр елкaна».
    Январь
    9
    2 неделя
    Зимняя сказка.
    Учить правильно произносить слова: Хeл Мучи, Юрпике и использовать их при построении предложений с послелогом «валли».
    Упражнять в выразительном чтении стихотворений.
    Хeл Мучи
    Юрпике
    1. Игра «Цепочка».
    2. Беседа о Новогоднем празднике.
    3. Дидактическая игра «Чего не стало?»
    4. Игра «Мeн валли».
    5. Загадывание загадок.
    6. Игра «Домино» на закрепление лексики по темам «Зима», «Игрушки».
    7. Повторение знакомых стихотворений, выученных к Новогоднему празднику, пение любимой песни.
    Февраль
    11
    2 неделя
    Один-много.
    Вести в словарь новые слова, обозначающие количественные числительные: пере, икке, висе, таватта, пиллек. Учить детей правильно считать до 5 на чувашском языке.
    Продолжить умение строить предложения, используя союз «е», употреблять слова в единственном и множественном числах.
    Совершенствовать правильное, отчетливое произношение звука «а» в словах.
    перре
    икке
    виссе таватта пиллек
    1.Игра «Один-много»
    2. Игра «Будь внимательным» – на  нахождение слов со звуком «а» и его; произношение;
    3. Ситуативные высказывания о своих игрушках.
    4. Физкультминутка: 1,2,3, – аласене секлкр.
    5. Игра «Путаница»
    Февраль
    12
    4 неделя
    Много-мало
    Познакомить детей с новыми лексическими  единицами: нумай, сахал, катарт; с союзом «е».
    Продолжить учить составлять простые и сложные предложения из знакомых конструкций, используя ранее пройденную. Лексику и вновь введенные слова.
    Закрепить слова: кун, калас, терес; словосочетание: ыра кун пултар; звонкое произношение шумного согласного «х» между двумя гласными звуками в слове «сахал»; правильное произношение звука «е» в словах.
    нумай
    сахал
    катарт
    1.Игра «Телефон» (работа в парах).
    2. Диалог «Нумай –сахал»
    3. Игра «Манн пата кил» (Выполнение движений»
    4. Игра «Узнай звук «е» в ловах – звуковая культура речи;
    5. Ситуативные высказывания об игрушках.
    6. Игра «Черчунсен ячесене пел, весем менле кашкарнине кала».
    Март
    13
    2 неделя
    Дружим с соседями.
    Пополнить словарь детей новыми словами: кyршe, кaмака, кeт, пыр.
    Упражнять в составлении простых и сложных предложений.
    Закрепить лексику предыдущего занятия: кукaль, кукамай, кукаcи, пыл, юрат, сaн yкерчeк; слова, обозначающие местоположение: сулахай, сылтaм.
    кyршe
    кaмака
    кeт
    пыр
    1. Игра «Назови соседей». (кyршe, сылтaмра, сулахайра).
    2. Звуковая культура речи. Воспитатель называет слова со звуком «y», дети определяют звук, хлопают в ладоши (yкерчeк, йyce, кyршe и др).
    3. Приход Илемпи. (Она приглпшает к себе в гости: «Саша, пыр. Ира та пыр. Ачасем, пырaр. Илемпи, кeт, пыратпaр).
    4. Дидактическая игра «Соберем гостинцы» (пыл, кукaль) и т.д.
    5. В гостях у Илемпи. (кaмака, кyршe).
    6. Беседа по фотографии о семьях детей (кукамай, кукаcи, юратать).
    7. Игра «Пукане» (Юхма Миши). (кн. Грамматика вайaсем, Л. П. Сергеева, В. Е. Ефимова, стр. 20).
    Март
    14
    4 неделя
    Части тела.
    Ввести в словарь новые слова, обозначающие части тела: мaй, пит, пyрне, чeнре.
    Учить правильно их произносить, использовать при построении повествовательных и вопросительных предложений.
    Закрепить знакомую лексику по теме «Части тела»: алa, ура (сем), пуc, куc, тута, хaлха; активизировать слова, передающие настроение человека: хаваслa, хаваслa мар, кулать, йeрет; слова: унталла, кунталла, шаккать.
    Упражнять в правильном произношении звука «c» в потоке речи.
    мaй
    пит
    пyрне
    чeрне
    1. Игра «Пeрре-нумай» (закрепление слов с прошлого занятия: пукане-пуканесем и т.д.).
    2. Сюрпризный момент – показ новой куклы, рассматривание частей тела).
    3. Работа по звуковой культуре речи, повторение шуток-чистоговорок по цепочке.
    4. Дорисовка недостающих частей тела.
    5. Чтение потешки «Ку пyрне-асанне».
    Апрель
    15
    2 неделя
    Обувь.
    Ввести в словарь новые слова: пушмак, атa, caпата, Калуш.
    Закрепить лексические единицы по темам «Семья» и «Одежда».
    Продолжать учить составлять сложные предложения, используя союзы «тата», «е», послелог «валли».
    Отрабатывать интонационную выразительность речи.
    атa
    пушмак
    caпата
    калуш
    1. Игра «Найди и повтори правильно».
    2. Диалог между воспитателем и детьми (закрепление лексики по темам: «Семья», «Одежда»).
    3. Игровой прием. Приход Ванюк с просьбой помочь приобрести обувь.
    4. Игра «Обувной магазин». Ситуативные высказывания детей.
    5. Физкультминутка. Игра «Caпаталла» («Пeрле выляр-ха» Г. И. Воронцов, Шупашкар, 1992, стр. 30).
    6. Загадывание загадок.
    Апрель
    16
    4    неделя
    Национальная одежда и обувь.
    Закрепить слова по теме «Одежда», «Обувь».
    Продолжить знакомство с национальной одеждой, предметами прикладного искусства.
    правильно назвать местоположение предмета.
    использовать в речи послелоги: «валли», «cинче»; местоимение «aна».
    На усмотрение воспитателя.
    Май
    17
    2 неделя
    Профессия художника.
    Учить правильно, с естественной интонацией произносить новые слова: хут,  кaранташ, сaрa, хачa, тaм; включать их в разговорную речь, строить простые и сложные предложения с осюзом «тата». Совершенствовать умение отвечать на вопросы при рассматривании картины. Составлять ситуативные высказывания. Упражнять в правильном произношении звука «a» в словах. Закрепить названия цветов на чувашском языке; лексические единицы по теме «Мы играем».
    хут
    тaм
    кaранташ
    сaрa
    хачa
    1. Игра «Мeн тaвать?» (с картинками: урай шaлать…).
    2. Приход художника.
    3. Беседа по картине «Мы играем».
    4. Игра «Сирeлeр».
    5. Работа по звуковой культуре речи.
    6. Игра «Пeрре-нумай» (с использованием таблицы).
    7. Составление ситуативных высказываний.
    Май
    18
    4 неделя
    Медведь-художник.
    Познакомить с новыми лексическими единицами: yкер, сaрла, йaвала и научить преобразовывать начальную форму глаголов: yкереть, сaрлать, йaвалать. Упражнять в произношении звуков «y», «a», нахождении звуков в словах, составлении предложений с заданным словом.
    Формировать умение правильно использовать послелог «валли» при составлении предложений с заданным словом. Формировать умение правильно испоьзовать послелог «валли» при составлении предложений; составлять ситуативные высказывания о своих действиях. Закрепить словарь предыдущего занятия: хут, кaранташ, тaм, сaрa, хачa.
    yкер (еть)
    сaрла (ть)
    йaвала (ть)
    1. Игра «Часы» (звуковая культура речи).
    2. Игровая мотивация: поможем медведю
    3. Закрепление названий изобразительных средств.
    4. Выполнение работ.
    5. Игра «Кил-кил».
    Управление образования администрации города Чебоксары
    Муниципальное дошкольное бюджетное образовательное учреждение «Детский сад № 182
    общеразвивающего вида с приоритетным осуществлением деятельности
    по познавательно-речевому развитию детей города Чебоксары»
    Перспективный план по чувашскому языку
    в средней группе

  8. выплата по осаго всегда будет гораздо меньше, в суд идут обращаться из 10 человек только один, соответственно то что недоплатили 9 доплатят беспроблем 10-му. Руководство партии, согласно известной русской традиции, больше интересовалось, что там за горизонтом, чем обустройством собственной страны. На рынке принято использовать свои патенты для охраны своего бизнеса от разрушающей борьбы с конкурентами. Второй этап продолжается уже на одиннадцатый день и капли принимаются также утром в обед и вечером. Александр Николаевич записывал все сколько-нибудь примечательные случаи из купеческого и дворянского быта. сочинение на чувашском шупашкар гэсПеред походом в солярий нужно тщательно вымыть кожу, сделать легкий пилинг, чтобы ороговевшие частицы кожи, затем не уносили с собой загар. Сферы предписательной и исполнительной юрисдикции частично совпадают. Перед тем как отправится загорать, рекомендуется принять душ или ванну, только моющие средства для ванны должны быть не щелочные, чтобы не подвергнуть кожу высушиванию. Только что затихло это движение, приведшее галлов в Рим, в Дельфы и в глубь Мал. Если этого не происходит, следует разобраться в ситуации.

Добавить комментарий

Ваш e-mail не будет опубликован. Обязательные поля помечены *