Ту?анжер – адам ?мірінде киелі орын алады. На?ты осы жер оны елімен, ?ткенмен ж?не болаша?пен байланыстырады. Міне, сонды?тан да тіпті балалы? ша?тан бастап-а? адамда отан?а деген махаббат сезімі оянады. ?рбіріміз ?шін Отан оша? басынан басталады: ту?анжер, ту?ан к?ше, ту?ан ?ала немесе мен ?шін ту?ан кент. Мені? Отаным кішкентай болса да, мен ?шін аса ?ымбат жер Бест?бе кентінен басталады. Д?л осы жерде мені? к??ілді де, шатты?ты, уайымсыз балалалы? ша?ым ?тті. ?йді? ма?ында?ы аулада ойна?аным ж?не бала-ба?ша?а бар?ан к?ше ?лі есімде. Сол кезде ол ма?ан ?те ?зын болып к?рінетін. М?нда к?лік сирек ж?ретін, біра? серуендеп ж?ретін адамдар к?п болатын. И?… Ту?анжер ?за??а ?иып жібермейтін. Сен ?р?ашан ?зі? бармаса? да, оймен ?иялдап ту?ан к?шені, есікті? алдын, «?ызым, ?йге кір…»деген ананы? с?здерін еске т?сіресі?. Ж?ректі? ?лсізд?рсілі естіледі. ?азір бойжеттім, біра? та ?мір бойы мен ?шін балалы? ша?та?ы ту?ан аула мен к?ше – мені? кішкентай Отаным. Сонымен бірге мен елімні? бір б?лшегімін, оны? б?гіні мен болаша?ымын.
Бізді? ?аза?стан – к?п ?лтты мемлекет. Бейбітшілік пен достасты?та, татулы?та бірге ж?мыла отырып, ?ызметті? ?р т?рлі саласында ?аза?тар мен орыстар, татарлар мен немістер, украиндер мен к?рістер…е?бектенуде. Мен со??ы ж?з жылда ?аза?стан жеріне ?р т?рлі халы?тар ?оныс тепкеніне жиі ойланамын. Бізді? еліміз сия?ты мені? а?айыным да к?п ?лтты. Бірлік, ?лтаралы? келісім ж?не саяси т?ра?тылы? – ?аза?станды?тарды? ?алауы. Мен оны білемін. Онда татарлар да, орыстар да, ?аза?тар да бар. Оларды? та?дырын, ?мір тарихын ты?да?анда мені? елім одан сайын ма?ан жа?ындай т?седі, оны жа?сыра? т?сіне бастаймын. Бізді? отбасы тарихымыз мы?да?ан бас?а отбасыларды? тарихына ??сас. ?мірді? ?иын кездерінде, ауыр ж?мыстарда, ?тіп жат?ан к?ндер мен мерекелерде ?р т?рлі ?лт ?кілдеріні? пікірі ?алыптасты. Адамзат баласыны? татулы?ына ?мтылу ?р халы?ты? ?анында бар, ?сіресе ол ?аза?станды?тарда ерекше дамы?ан. Б?л ?аза? жеріні? жомартты?ынан, осы ?лкелерге та?дыр алып келген барлы?ына ??ша?ын ке? жайып, пейілін ке?ге салатын ?аза? хал?ыны? мінезінен жарал?ан.Осында т?рушыларды? барлы?ы ?аза? хал?ыны? тілін, тарихы мен салт-д?ст?рін білуі келек. ?аза?станда т?ратын барлы? халы?ты? татулы?ы мен бірлігіні? м?ні осында. Ол байыр?ык?ркем ?аза?стан жерінде бейбітшілікті са?тау?а к?мектеседі. Ал татулы? – болаша?та г?лденуді? ма?ызды талабы.
Атамекен жан?а жайлы сая бау,
Ар алдында к?н? болар таби?атты аямау.
?анымыз?а сі?ген екен а? с?тімен ананы?,
Ту?ан жерді? таби?атын аялау.
Ту?ан ?лкемізді? ма?тан етерлігі — оны? жер к?лемі. Осы жерді бізді? ата-бабаларымыз ?асы? ?аны ?ал?анша ?ор?а?ан. Ата-бабамыз к?зді? ?арашы?ындай ?ор?ап, бізге м?ра?а ?алдыр?ан ?аза? жеріні? асты-?сті т?н?ан байлы?.
Ата-бабаларымыз ?здеріні? ?негелі ?сиеттері мен тере? даналы? ой-пікірлері асыл ?асиеттері ар?ылы таби?атты аялап, ба?ып ?немі ?ам?орлы? жасап, к?ркейтіп отыр?ан.
?азіргі кезде барлы? адамзат алдында т?р?ан к?рделі міндеттерді? бірі — таби?атты ?ор?ау, оны? сан алуан байлы?тарын ??ыпты пайдалану, я?ни экологиялы? ?атерден са?тау.
Б?рімізді ?атты ала?датып отыр?ан жа?дай — таби?атымызды? тікелей адамны? іс-?рекетінен ластанып б?зылуы.
Орман-то?айларды есепсіз ?иып, пайдалану жерді? ??р?а?шылы?ын арттырып, топыра?ты? су режимін б?зуда.
А?дарды, ??старды аяусыз ату, аулаудан оларды? саны азайып кетті. Жасыл ?сімдіктер — а?аштар, б?талар аяусыз кесіліп, отын ретінде пайдалануда. ?сімдіктер сар?ылмайтын ?азына емес. Оларды орынды пайдаланып, ?ор?ай білуді? ма?ызы зор. ?йткені адам баласы ?зіне ?ажет ?орек, ауа, киім, баспана, к?нделікті ?мірде к?десіне жарайтын н?рселерді? к?бін ?сімдіктерден алады. Сонды?тан б?гінгі та?да адамзат алдында е? к?рделі м?селе ?зімізді ?орша?ан тіршілік ортасын ?ор?ау, б?лдірмей, ластамай, к?ркейтіп, г?лдендіру керек.
«Таби?аттан н?р ал?ан ?ой жанымыз
Жер бетіні? ажары ол – с?німіз.
Ту?ан ?лке таби?атын аялап,
?сынайы? ж?рек н?рын б?ріміз»,
деп бала ж?рек жырла?андай, мен ?з ?лкемді жан-ж?регіммен с?йемін. ?йткені ?аза?стан – мені? атамекенім. Атамекен деген – ту?ан тіл, ата салт- д?ст?р, елі?ні? тарихы, байлы?ы, мектебі?, ?йі?, б?рі-б?рі сонда. Ал б?ларсыз ?мір с?ру м?мкін емес. Бізді? ?аза?стан ?те бай, таби?аты ?р т?рлі болса да ?демі. Мысалы, бізде к?л, ?зен, биік таулар, орман-то?ай, а?-??с ?те к?п.
Т?уелсіз ел болды?. Біз т?уелсіз елді? балаларымыз. Алда?ы жылдарда еліміз е? мы?ты елу елді? ?атарына ?осылма?. Ол кезде біз де ержетіп, ?лкейеміз. Сонда біздер де а?алар мен аталарды? жа?сы істерін жал?астыруымыз керек. Елімізді? экологиясын сауы?тыру жолдарын табуымыз керек.
Экология проблемаларын тере? зерттеу ?ылымдар ж?йесінде е? беделді орын алатынына к?м?н келтіруге болмайды. Б?л проблемалар адамзат?а ?зін ?орша?ан ортамен ода?тасып таби?атты? сырын, ?зіндік ара ?атынасын зерттеп, оны? жан д?ниедегі бол?ан ?серін сезіп бай?ап, м?мкін болатын экологиялы? зардаптарды? м?лшерін, тарал?ан аума?ын, экономика?а келтірер зиянын, жер бетіндегі тірі тіршілікке тигізетін ?олайсыз ??былыстарын а??арып біліп, о?ан ?арсы п?рменді к?рес ж?ргізу ?лкен м?селе. Хал?ымыз таби?атты ана?а те?еген. ?йткені таби?атта тіршілік ?сіп-?неді. ?зіндегі барды адам?а, жан-жануар?а, ?сімдікке берген. Таби?атта басы арты? еште?е жо?. Таби?ат сырын тере? білмей, о?ан нем??райлы ?арау ?лкен апат?а со?тырады. Бір кездерде таби?атты ба?ындыруды ма?сат т?тып, ормандар аяусыз балталанды, а?-??стар шамадан тыс ауланды, жер ж?н-жосы?сыз жыртылып, топыра?та эрозия пайда болды. Соны? салдарынан б?гінгі та?да адам баласына ядролы? апаттан г?рі экологиялы? апат аса ?лкен ?ауіп т?ндіріп отыр.
Бізді экологиялы? апат?а душар еткен адам санасыны? эрозиясыны? н?тижесі. Б?гінде т?уелсіз ?аза?станда ?ана емес, б?кіл ?лем алдында экология м?селелері т?р. Адам а?ыл-ойыны? н?тижесі алып ракеталар, атом станциялары, зауыттар, т.б. ?ылыми прогресс жетістіктері ?мірімізді байыта, же?ілдете т?сумен ?атар ?ауіп-?атер ту?ызуда. Осыны? б?рі экологиялы? сананы? жеткіліксіздігінен, адамдарды? болаша? ?рпа? алдында?ы жауапкершілігін жете сезінбеуінен. Адам ?міріне экологиялы? зардаптарды? ?сер ете бастауы оларды? ?орша?ан орта?а жырт?ышты?пен ?арауыны? салдары.
Б?гінде санасында с?улесі бар ?рбір адамды ту?ан жерді? таби?атыны? та?дыры тол?андыруы керек. Ауылды? жерлердегі экологиялы?, санитарлы?, эпидемиялы? жа?дайды? нашарлауы салдарынан ж??палы аурулар к?бейіп отыр. Адамдар ядролы? жарылыстарды? зардабын ?лі де тартуда, рак, ?кпе, ?ан азды?ы, ?ант диабеті, ?ан ?ысымыны? жо?ары болуы, ж?рек, психикалы? аурумен ауыратындар к?п.
Мінеки енді осы экологиялы? апаттан ?алай ??тылу?а болады? Таби?атты ?алай сауы?тыру?а болады. Б?л ?те к?рделі м?селе. Б?л ?шін е? алдымен, адамдарды? таби?ат?а деген к?з?арасын ?згертіп, д?рыстау керек, т?рбиелеу керек. Ол ?шін балалар ба?шаснан бастап, мектептерде, жо?ары о?у орындарында, адамдарды? таби?ат?а, ?орша?ан орта?а деген к?з?арасын ?згертіп, ?алыптастыру керек. ?азіргі заман?а сай экологиялы? идеология ?ажет. Сонда ?ана, ?рбір адамны? миында, ?анында, к?з ?арасында ?орша?ан ортаны б?лдірмеу керектігі туралы негіз ?алыптасады. Адамдар сонда ?ана ту?ан ??ір таби?атын ?ор?ауда белсенділік к?рсете алады. Газет-журналдар?а ма?ала жазу, баяндама жасау, теледидардан м?ліметтер беру, жазушылармен, ?алымдармен кездесулер ?ткізуді? нэтижелері мол болады. Адамдарды? к?здерін, адамды таби?атты? бір б?лшегі екендігіне жеткізу ?те ма?ызды.
?аза?станны? к?птеген аудандары, б?гінгі к?нде де экологиялы? м?шкіл хал кешіп отыр. ?орша?ан ортаны ?ор?ау шараларына, республикамыз біршама м?лшерде мемлекеттік жэне орталы?тандыр?ан т?рде к?рделі ?аржы б?ліп отыр. Алайда, м?ны? б?рі, республиканы? ?лтты? табысыны? 1%-на де жетпейді.
?орша?ан ортаны?, Республикамызда?ы халы?ты? нау?астануына тигізер ?сері 60% шамасында. Ол ?сіресе, тау – кен ?нерк?сібі орналас?ан ?алаларда жо?ары. ?алаларда экологиялы? ахуал, соматикалы? ауру т?рлеріні? ?ршуіне ы?пал етуде.
Арал ?асіреті республика аума?ынан асып, б?кіл планетаны? бас ауруына айналып отыр. «Суды? да с?рауы бар», -дейді халы?.Осы?ан байланысты Арал ??ірін сауы?тыру ба?атында Орталы? Азияда?ы бес мемлекет -?аза?стан, ?ыр?ызстан, Т?жікстан, ?збекстан ж?не Т?ркменстанны? президенттері бірнеше рет кездесті. Мемлекет басшыларыны? шешімімен, Арал бассейні? ?алпына келтіру жобаларына ?олдау білдіру туралы шаралар ай?ындалды.
Экологиялы? апат айма?ында отыр?ан ел, е? алдымен, ауыз су тапшыл?ынм к?ріп отыр. Те?ізбен ?оса, Арал т??ірегіндегі жергілікті т?р?ындарды да ??т?ару керек. ?йткені, елді мекендерді? тек 15-20 пайызы ?ана таза су ішіп отыр, ал ?ал?ан т?р?ындар мемлекеттік стандарт?а м?лдем ?айшы келетін ауыз суды пайдалануда. Соны? ?зінде, ауылды? жерде, су бір адам?а бір шелектен келеді. Ал, ?ркениетті елдерде, оны? шамасы 200-400 литрге жетіп отыр. М?ны? ?зі т?рлі ж??палы ауруларды? ?ршуіне, ??ір хал?ыны? денсаулы?ына кері ?серін тигізуде. Олар, бір жа?ынан Арал те?ізінен к?терілген т?зды тоза?ны? асты?да жатса, екінші жа?ынан Бай?о?ыр ?арыш айма?ыны? касіретін бастан ?ткізуде. Соны? салдарына?, т?р?ындар арасында ж?рек, ?кпе, ?ан ?ысымы, б?йрек, бауыр жэне бас?а ?ауіпті ауруларды? к?рсеткіші республикадан да жо?ары болып т?р. Мысалы, Арал аймагы орналас?ан ?ызылорда облысы к?лемінде бір ?ана туберкулез ауруымен нау?астан?ан адамарды? жалпы саны 19,5 мы?. Осы?ан байланысты, кейінге ысыру?а болмайтын на?ты шара – осы ??ірді? т?р?ындарыны? хал-ахуалын жа?сарту, жер асты суларын ке?інен пайдалану ар?ылы т?щы ауыз су жіберу, су ??бырлары ??рылысын ж?ргізу, “К?карал” б?геті ??рылысын ая?тап, Кіші Аралды сумен толтыру керек.
Су деген тіршілікті? ?аны емсес пе?!
Су дегені таби?атты? жаны емес пе?!
Су жерде ?мір жо?, ол – а?и?ат,
К?міс су ?ара жерді? с?ні емес пе?!
Таби?атты? к?ркін ажарландырып, жер бетін саялы ба??а айналдыратын байлы? к?зі – су. Хал?ымыз ежелден – а? суды ?астарлап, «Сулы жер – нулы жер», «Су – таби?атты? айнасы» деп, суды ерекше ба?алай білген.
Келешекте біз, ?аза?стан жастары таби?атты ?ор?ап оны? экологиясын ж?не ?леументтік жа?дайын жа?сарту?а ?зімізді? іги істеріміз бен ?з ?лесімізді ?осамыз.
Ту?ан жер – адам ?мірінде киелі орын алады. На?ты осы жер оны елімен, ?ткенмен ж?не болаша?пен байланыстырады. Міне, сонды?тан да тіпті балалы? ша?тан бастап-а? адамда отан?а деген махаббат сезімі оянады. ?рбіріміз ?шін Отан оша? басынан басталады: ту?ан жер, ту?ан к?ше, ту?ан ?ала немесе мен ?шін ту?ан кент. Мені? Отаным кішкентай болса да, мен ?шін аса ?ымбат жер Бест?бе кентінен басталады. Д?л осы жерде мені? к??ілді де, шатты?ты, уайымсыз балалалы? ша?ым ?тті. ?йді? ма?ында?ы аулада ойна?аным ж?не бала-ба?ша?а бар?ан к?ше ?лі есімде. Сол кезде ол ма?ан ?те ?зын болып к?рінетін. М?нда к?лік сирек ж?ретін, біра? серуендеп ж?ретін адамдар к?п болатын. И?… Ту?ан жер ?за??а ?иып жібермейтін. Сен ?р?ашан ?зі? бармаса? да, оймен ?иялдап ту?ан к?шені, есікті? алдын, «?ызым, ?йге кір…»деген ананы? с?здерін еске т?сіресі?. Ж?ректі? ?лсізд?рсілі естіледі. ?азір бойжеттім, біра? та ?мір бойы мен ?шін балалы? ша?та?ы ту?ан аула мен к?ше – мені? кішкентай Отаным. Сонымен бірге мен елімні? бір б?лшегімін, оны? б?гіні мен болаша?ымын.
Бізді? ?аза?стан – к?п ?лтты мемлекет. Бейбітшілік пен достасты?та, татулы?та бірге ж?мыла отырып, ?ызметті? ?р т?рлі саласында ?аза?тар мен орыстар, татарлар мен немістер, украиндер мен к?рістер…е?бектенуде. Мен со??ы ж?з жылда ?аза?стан жеріне ?р т?рлі халы?тар ?оныс тепкеніне жиі ойланамын. Бізді? еліміз сия?ты мені? а?айыным да к?п ?лтты. Бірлік, ?лтаралы? келісім ж?не саяси т?ра?тылы? – ?аза?станды?тарды? ?алауы. Мен оны білемін. Онда татарлар да, орыстар да, ?аза?тар да бар. Оларды? та?дырын, ?мір тарихын ты?да?анда мені? елім одан сайын ма?ан жа?ындай т?седі, оны жа?сыра? т?сіне бастаймын. Бізді? отбасы тарихымыз мы?да?ан бас?а отбасыларды? тарихына ??сас. ?мірді? ?иын кездерінде, ауыр ж?мыстарда, ?тіп жат?ан к?ндер мен мерекелерде ?р т?рлі ?лт ?кілдеріні? пікірі ?алыптасты. Адамзат баласыны? татулы?ына ?мтылу ?р халы?ты? ?анында бар, ?сіресе ол ?аза?станды?тарда ерекше дамы?ан. Б?л ?аза? жеріні? жомартты?ынан, осы ?лкелерге та?дыр алып келген барлы?ына ??ша?ын ке? жайып, пейілін ке?ге салатын ?аза? хал?ыны? мінезінен жарал?ан.Осында т?рушыларды? барлы?ы ?аза? хал?ыны? тілін, тарихы мен салт-д?ст?рін білуі келек. ?аза?станда т?ратын барлы? халы?ты? татулы?ы мен бірлігіні? м?ні осында. Ол байыр?ык?ркем ?аза?стан жерінде бейбітшілікті са?тау?а к?мектеседі. Ал татулы? – болаша?та г?лденуді? ма?ызды талабы.
Атамекен жан?а жайлы сая бау,
Ар алдында к?н? болар таби?атты аямау.
?анымыз?а сі?ген екен а? с?тімен ананы?,
Ту?ан жерді? таби?атын аялау.
Ту?ан ?лкемізді? ма?тан етерлігі — оны? жер к?лемі. Осы жерді бізді? ата-бабаларымыз ?асы? ?аны ?ал?анша ?ор?а?ан. Ата-бабамыз к?зді? ?арашы?ындай ?ор?ап, бізге м?ра?а ?алдыр?ан ?аза? жеріні? асты-?сті т?н?ан байлы?.
Ата-бабаларымыз ?здеріні? ?негелі ?сиеттері мен тере? даналы? ой-пікірлері асыл ?асиеттері ар?ылы таби?атты аялап, ба?ып ?немі ?ам?орлы? жасап, к?ркейтіп отыр?ан.
?азіргі кезде барлы? адамзат алдында т?р?ан к?рделі міндеттерді? бірі — таби?атты ?ор?ау, оны? сан алуан байлы?тарын ??ыпты пайдалану, я?ни экологиялы? ?атерден са?тау.
Б?рімізді ?атты ала?датып отыр?ан жа?дай — таби?атымызды? тікелей адамны? іс-?рекетінен ластанып б?зылуы.
Орман-то?айларды есепсіз ?иып, пайдалану жерді? ??р?а?шылы?ын арттырып, топыра?ты? су режимін б?зуда.
А?дарды, ??старды аяусыз ату, аулаудан оларды? саны азайып кетті. Жасыл ?сімдіктер — а?аштар, б?талар аяусыз кесіліп, отын ретінде пайдалануда. ?сімдіктер сар?ылмайтын ?азына емес. Оларды орынды пайдаланып, ?ор?ай білуді? ма?ызы зор. ?йткені адам баласы ?зіне ?ажет ?орек, ауа, киім, баспана, к?нделікті ?мірде к?десіне жарайтын н?рселерді? к?бін ?сімдіктерден алады. Сонды?тан б?гінгі та?да адамзат алдында е? к?рделі м?селе ?зімізді ?орша?ан тіршілік ортасын ?ор?ау, б?лдірмей, ластамай, к?ркейтіп, г?лдендіру керек.
«Таби?аттан н?р ал?ан ?ой жанымыз
Жер бетіні? ажары ол – с?німіз.
Ту?ан ?лке таби?атын аялап,
?сынайы? ж?рек н?рын б?ріміз»,
деп бала ж?рек жырла?андай, мен ?з ?лкемді жан-ж?регіммен с?йемін. ?йткені ?аза?стан – мені? атамекенім. Атамекен деген – ту?ан тіл, ата салт- д?ст?р, елі?ні? тарихы, байлы?ы, мектебі?, ?йі?, б?рі-б?рі сонда. Ал б?ларсыз ?мір с?ру м?мкін емес. Бізді? ?аза?стан ?те бай, таби?аты ?р т?рлі болса да ?демі. Мысалы, бізде к?л, ?зен, биік таулар, орман-то?ай, а?-??с ?те к?п.
Т?уелсіз ел болды?. Біз т?уелсіз елді? балаларымыз. Алда?ы жылдарда еліміз е? мы?ты елу елді? ?атарына ?осылма?. Ол кезде біз де ержетіп, ?лкейеміз. Сонда біздер де а?алар мен аталарды? жа?сы істерін жал?астыруымыз керек. Елімізді? экологиясын сауы?тыру жолдарын табуымыз керек.
Экология проблемаларын тере? зерттеу ?ылымдар ж?йесінде е? беделді орын алатынына к?м?н келтіруге болмайды. Б?л проблемалар адамзат?а ?зін ?орша?ан ортамен ода?тасып таби?атты? сырын, ?зіндік ара ?атынасын зерттеп, оны? жан д?ниедегі бол?ан ?серін сезіп бай?ап, м?мкін болатын экологиялы? зардаптарды? м?лшерін, тарал?ан аума?ын, экономика?а келтірер зиянын, жер бетіндегі тірі тіршілікке тигізетін ?олайсыз ??былыстарын а??арып біліп, о?ан ?арсы п?рменді к?рес ж?ргізу ?лкен м?селе. Хал?ымыз таби?атты ана?а те?еген. ?йткені таби?атта тіршілік ?сіп-?неді. ?зіндегі барды адам?а, жан-жануар?а, ?сімдікке берген. Таби?атта басы арты? еште?е жо?. Таби?ат сырын тере? білмей, о?ан нем??райлы ?арау ?лкен апат?а со?тырады. Бір кездерде таби?атты ба?ындыруды ма?сат т?тып, ормандар аяусыз балталанды, а?-??стар шамадан тыс ауланды, жер ж?н-жосы?сыз жыртылып, топыра?та эрозия пайда болды. Соны? салдарынан б?гінгі та?да адам баласына ядролы? апаттан г?рі экологиялы? апат аса ?лкен ?ауіп т?ндіріп отыр.
Бізді экологиялы? апат?а душар еткен адам санасыны? эрозиясыны? н?тижесі. Б?гінде т?уелсіз ?аза?станда ?ана емес, б?кіл ?лем алдында экология м?селелері т?р. Адам а?ыл-ойыны? н?тижесі алып ракеталар, атом станциялары, зауыттар, т.б. ?ылыми прогресс жетістіктері ?мірімізді байыта, же?ілдете т?сумен ?атар ?ауіп-?атер ту?ызуда. Осыны? б?рі экологиялы? сананы? жеткіліксіздігінен, адамдарды? болаша? ?рпа? алдында?ы жауапкершілігін жете сезінбеуінен. Адам ?міріне экологиялы? зардаптарды? ?сер ете бастауы оларды? ?орша?ан орта?а жырт?ышты?пен ?арауыны? салдары.
Б?гінде санасында с?улесі бар ?рбір адамды ту?ан жерді? таби?атыны? та?дыры тол?андыруы керек. Ауылды? жерлердегі экологиялы?, санитарлы?, эпидемиялы? жа?дайды? нашарлауы салдарынан ж??палы аурулар к?бейіп отыр. Адамдар ядролы? жарылыстарды? зардабын ?лі де тартуда, рак, ?кпе, ?ан азды?ы, ?ант диабеті, ?ан ?ысымыны? жо?ары болуы, ж?рек, психикалы? аурумен ауыратындар к?п.
Мінеки енді осы экологиялы? апаттан ?алай ??тылу?а болады? Таби?атты ?алай сауы?тыру?а болады. Б?л ?те к?рделі м?селе. Б?л ?шін е? алдымен, адамдарды? таби?ат?а деген к?з?арасын ?згертіп, д?рыстау керек, т?рбиелеу керек. Ол ?шін балалар ба?шаснан бастап, мектептерде, жо?ары о?у орындарында, адамдарды? таби?ат?а, ?орша?ан орта?а деген к?з?арасын ?згертіп, ?алыптастыру керек. ?азіргі заман?а сай экологиялы? идеология ?ажет. Сонда ?ана, ?рбір адамны? миында, ?анында, к?з ?арасында ?орша?ан ортаны б?лдірмеу керектігі туралы негіз ?алыптасады. Адамдар сонда ?ана ту?ан ??ір таби?атын ?ор?ауда белсенділік к?рсете алады. Газет-журналдар?а ма?ала жазу, баяндама жасау, теледидардан м?ліметтер беру, жазушылармен, ?алымдармен кездесулер ?ткізуді? нэтижелері мол болады. Адамдарды? к?здерін, адамды таби?атты? бір б?лшегі екендігіне жеткізу ?те ма?ызды.
?аза?станны? к?птеген аудандары, б?гінгі к?нде де экологиялы? м?шкіл хал кешіп отыр. ?орша?ан ортаны ?ор?ау шараларына, республикамыз біршама м?лшерде мемлекеттік жэне орталы?тандыр?ан т?рде к?рделі ?аржы б?ліп отыр. Алайда, м?ны? б?рі, республиканы? ?лтты? табысыны? 1%-на де жетпейді.
?орша?ан ортаны?, Республикамызда?ы халы?ты? нау?астануына тигізер ?сері 60% шамасында. Ол ?сіресе, тау – кен ?нерк?сібі орналас?ан ?алаларда жо?ары. ?алаларда экологиялы? ахуал, соматикалы? ауру т?рлеріні? ?ршуіне ы?пал етуде.
Арал ?асіреті республика аума?ынан асып, б?кіл планетаны? бас ауруына айналып отыр. «Суды? да с?рауы бар», -дейді халы?.Осы?ан байланысты Арал ??ірін сауы?тыру ба?атында Орталы? Азияда?ы бес мемлекет -?аза?стан, ?ыр?ызстан, Т?жікстан, ?збекстан ж?не Т?ркменстанны? президенттері бірнеше рет кездесті. Мемлекет басшыларыны? шешімімен, Арал бассейні? ?алпына келтіру жобаларына ?олдау білдіру туралы шаралар ай?ындалды.
Экологиялы? апат айма?ында отыр?ан ел, е? алдымен, ауыз су тапшыл?ынм к?ріп отыр. Те?ізбен ?оса, Арал т??ірегіндегі жергілікті т?р?ындарды да ??т?ару керек. ?йткені, елді мекендерді? тек 15-20 пайызы ?ана таза су ішіп отыр, ал ?ал?ан т?р?ындар мемлекеттік стандарт?а м?лдем ?айшы келетін ауыз суды пайдалануда. Соны? ?зінде, ауылды? жерде, су бір адам?а бір шелектен келеді. Ал, ?ркениетті елдерде, оны? шамасы 200-400 литрге жетіп отыр. М?ны? ?зі т?рлі ж??палы ауруларды? ?ршуіне, ??ір хал?ыны? денсаулы?ына кері ?серін тигізуде. Олар, бір жа?ынан Арал те?ізінен к?терілген т?зды тоза?ны? асты?да жатса, екінші жа?ынан Бай?о?ыр ?арыш айма?ыны? касіретін бастан ?ткізуде. Соны? салдарына?, т?р?ындар арасында ж?рек, ?кпе, ?ан ?ысымы, б?йрек, бауыр жэне бас?а ?ауіпті ауруларды? к?рсеткіші республикадан да жо?ары болып т?р. Мысалы, Арал аймагы орналас?ан ?ызылорда облысы к?лемінде бір ?ана туберкулез ауруымен нау?астан?ан адамарды? жалпы саны 19,5 мы?. Осы?ан байланысты, кейінге ысыру?а болмайтын на?ты шара – осы ??ірді? т?р?ындарыны? хал-ахуалын жа?сарту, жер асты суларын ке?інен пайдалану ар?ылы т?щы ауыз су жіберу, су ??бырлары ??рылысын ж?ргізу, “К?карал” б?геті ??рылысын ая?тап, Кіші Аралды сумен толтыру керек.
Су деген тіршілікті? ?аны емсес пе?!
Су дегені таби?атты? жаны емес пе?!
Су жерде ?мір жо?, ол – а?и?ат,
К?міс су ?ара жерді? с?ні емес пе?!
Таби?атты? к?ркін ажарландырып, жер бетін саялы ба??а айналдыратын байлы? к?зі – су. Хал?ымыз ежелден – а? суды ?астарлап, «Сулы жер – нулы жер», «Су – таби?атты? айнасы» деп, суды ерекше ба?алай білген.
Келешекте біз, ?аза?стан жастары таби?атты ?ор?ап оны? экологиясын ж?не ?леументтік жа?дайын жа?сарту?а ?зімізді? іги істеріміз бен ?з ?лесімізді ?осамыз.