Исследовательская работа на тему: «Судьба известных балкарцев во время переселения»
Работу выполнила: ученица 7-го класса
МКОУ СОШ с.п.Безенги Аттоева Лидия
Руководитель: Боттаева Любовь Якубовна
Мухажирлик къыйын ишди,
Ол а бизге энтта тюшдю,
Аны кётюрген да ишди,
Кётюралмасакъ – бедишди!
Мёчюланы Кязим
Не къыйын заманда да, тауларыбызгъа зорлукъ къыяма кирип, терслик бораны юйлеринден сибиргенде да, жер къалтырап титирегенде да, элия урса да, къар юзюлюп жолларын кессе да, Малкъарыбызны жаугъа тергеп, жаханимни тежеселе да халкъыбыз сыйрат кёпюрден ёталгъанды. Ол гюнахсыз эди.
Кёчгюнчюлюк. Бу сёз халкъыбызны эсинден, кёлюнден бир заманда да кетерик тюйюлдю. Таулуну жюрегинде биз чанчылгъан ызланыча къойгъандыла. 1944 жылны март айыны ал кюнлери озгъан жылланы ачы сагъышлары.
Бу ай жылы да, жарыкъ да болгъанлыкъгъа, бизни абадан тёлюню, жарсыта, жюреклерибизде мудах сезимлени къозгъайды, къыйын эсгериулени кёз аллыбызгъа келтиреди.
Бусагъатда тырман этерикле да болурла, жарым ёмюрден артыкъ заман озгъанды андан бери, болгъанды къара кийгенибиз, тиширыуланы байрам кюнлерин халкъ бла бирге белгилейик деп. Ол тюз болур, алай жюрегинден къырып, жонуп къайсы таулу аталлыкъды 1944 жылда 8 мартда ёмюрледе жашап келген жеринден къысталып, къум тюзлеге тёгюлген халкъыбызны ачыуун?
Ол мурдарлыкъ, ол артыкълыкъ миллетибизге не ючюн болургъа керек эди? – деген соруу соруулай къалгъанды. Артыгъыракъ да кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын сынагъанлагъа, кёзлери бла кёргенлеге. Бюгюн да ол къыйын заманланы ауазы жюрек жараларыбызны ашландырады.
Кючгючюлюк! Бу сёзню тауушуна окъуна къулакъ салып бир тынгылачыгъыз. Ачы жилягъан сабийни, ананы жилямукъ тамычылары вагонланы къангаларына тийген таууш эшитиледи анда.
Нек? Нек болгъанды алай, нек къойгъандыла аллай артыкълыкъ этерге? Хар заманда да, бу соруу тынгысыз этеди. Гитче, кишиге артыкълыкъ, чабыууллукъ этмеген жарлы халкъны ёлюмге жиберир ючюн ол не хата этген болур эди? Бир да билмейме. Огъесе бизни малкъарлы эр кишиле ёлюмден къоркъуп, душманны жанынамы ётген эдиле? Угъай! Аллай затны мен бир да эшитмегенме. Неда тиширыуларыбыз душманнга болушлукъ этипми тургъандыла? Угъай! Да сора аланы араларында урушну жигитлери бла юлгю кёргюзтгенле къайдан чыкъгъандыла?.. Жаланда соруула, жууапла уа табылмайдыла.
Нечик сур эди, нечик кюйсюз эди къыралны ол заманда бизге къарамы жарым сагъатны ичинде сау халкъны къара чёпге салып, адамла санындан чыгъарып, бардан жокъ этип къойгъан эди, аны мурдарлыкъгъа ушагъан политикасы.
8 деген тарихни мен бугъоугъа ушатама. Бир-бирине жабышып тургъан эки тогъайы бла да – малкъар халкъгъа салыннган бугъоугъа. Кишеннге да ушайды ол, темир кишеннге. Бир хатасыз халкъгъа, узакъ ёмюрледен бери ол сынай келген, ол кётюре келген къыйынлыкъла азча, бугъоу салгъан, кишен салгъан малгъунла.
Адам сыфатлы жаныуарланы, кюйсюзлюклери, уу тырнакълары малкъар халкъны жюрегине ёмюрде кетмез, сотур болмаз жара салгъандыла. Ол жарадан къан бюгюн да тама турады.
1944 жыл, мартны 8-чи кюню. Малкъар халкъны тарихинде бушуу кюн, къара кюн болгъанлай ёмюрлеге къаллыкъды. Ол кюн Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъ, белгилисича, Орта Азияны бла Казахстанны бек къолайсыз, бек онгсуз, къытлыкъ къысхан жерлерине кёчюрюлген эди. Зор бла, уллу сакълыкъ бла, аскер кюч бла чыгъаргъан эдиле мени жарлы халкъымы жолгъа. Уллу, гитче эсенг да, малкъар миллетден эсенг, кёчмей, кетмей амалынг жокъ эди.
Ары дери къыралгъа не кёп къыйын салгъан эсенг да, не айтылгъан адам болгъан эсенг да, сени тюзлюгюнг, къыйынынг, Ата журтха кертичилигинг алынмай эдиле тергеуге. Инсан урушда къан тёкгенлеге, коллективизацияны заманында, жанларын-къанларын аямай, жигитлик этгенлеге, Уллу Ата журт урушдан жаралы болуп къайтханлагъа да жокъ эди кечимлик, жокъ эди ыспас-бюсюреу. Унутулгъан эдиле бары да. Быланы барысыны да жоллары бир эди – Сибирь. Ёле тургъанланы да къоймай эдиле тёшеклеринде ёлюрге.
Таулу халкъны кёчюрюуню юсюнден бир къауум архив документлени билдириулери:
«Указ Президиума Верховного Совета СССР о переселении балкарцев, проживающих в Кабардино – Балкарии, Президиум постановляет:
1. Всех балкарцев проживающих на территории КБАССР, переселить в другие районы СССР.
2. Земли, освободившиеся после выселения балкарцев, заселить колхозниками из малоземельных колхозов Кабардинской АССР.
3. Кабардино – Балкарскую АССР переименовать в Кабардинскую автономную советскую социалистическую республику.
Председатель Президиума Верховного совета
СССР – М. Калинин.
Секретарь – А. Горкин.
Москва. Кремль. 8 апреля 1944г.
Буйрукъгъа кёре, 20-30 минутну ичинде кеслерин жолгъа хазырлап, аллыкъларын алып, ёмюрден – ахыргъа артха къайтмазгъа. Биргелерине алгъанлары уа не эди? Аш-азыкъ, юй сауутла, мирзеучюк, кийимле – 500 кг. бир юйюрге, ол марда эди. Машиналагъа жюкленнген хапчюк кёп болса уа къолларына бек алгъа тийген затны тышына быргъап болгъандыла кёчгюнчюлюкге сакъ къалауурлукъ этип баргъан совет солдатла. Кёчгюнчюле уа кимле эдиле – сабийле, тиширыула эм къартла.
14 эшалон бла 37713 малкъарлы кёчюрюлгенди. Малкъар халкъ жолда баргъан 17 – 18 кюнню ичинде 562 адам ёлгенди, тюзю уа – ала жоюлгъандыла, зорлукъ, хорлукъ, зарауатлыкъ бла жоюлгъандыла. Саула ахлуларыны жиляуларын жолда – къолда эте баргъандыла. Поезд бир кесекге тохтаса уа ашыкъ – бушукъ этип, ёлгенлени алай асыраргъа кюрешгендиле. Бир – бирде уа, поезд къызыу бара тургъанлай, вагонланы эшиклерин сакълагъан солдатла ёлюклени тышына ата болгъандыла. Алай атдырмаз ючюн, ёлген адам болса, станциягъа дери ёлюкню юсюн жабып, солдатла кёрмезча, поезд тохтагъан кезиуде уа къармашып, терк окъуна асыраргъа кюрешгендиле.
Миллет биле эди ёлюрге баргъанын. Волга сууну юсю бла баргъан жангы кёпюрню сынагъанларын да сезген эдиле жесирле. Алай, насыпха, ала умут этгенча болмагъанды.
Миллетибизни келтирип, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга тёгедиле. Аланы кимин бау орунлагъа, кимин халжарлагъа, оюла тургъан эски гытылагъа атадыла.
Халкъ ач, жаланнгач да болуп, аны юсю бла ёлгенле да кёп болгъандыла.
Карточкалагъа берилген гыржын къабынла бла жокъ эди жашау этер онг. Биргелерине келтирген кюмюш тюймелени, бел бауланы сатып, кеслерин ачдан жанларын сакъларгъа кюрешгендиле.
Сюргюнде тургъан жыллада саулай бир тёлю къырылгъанды.
Миллети бла бирге туугъан жеринден тентирегенди бизни закий Кязимибиз да. Кязим жашауунда ненча тюрлю къыйынлыкъгъа тюбеген эсе да, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы аны жюрегине биз чанчылгъанлай болгъан эди. Сексен беш жыллыкъ Кязим хажи халкъны бек къыйын кюн, туугъан жеринден кёчюргенин кёреди. Къыйын мухажирликде – халкъыны къыйынлы жолунда, ол мужурасына тыянып, «сакъат санларын ат этип», ахырларына тыяннган, тюнгюлген, адамланы барына жетерге, кёл этдирирге кюч табады. Аны къыйынлыкъ жолунда жазылгъан назмулары – «Жарлы халкъым» – аны 1944 жылда жазгъанды эм «Таукел этейик биз бюгюн» деген чыгъармаларында къаллай уллу магъана барды. Бу назмуларыны хар сёзюне терен ийнанаса. Экинчи назмуда авторну ауазыны таукеллиги, тамбылагъы кюннге ийнаныулугъу сезилип турады. Кязим халкъына тёзюм тилейди; «жангылмазын, жукъгъа къол жетдирип, айыплы болмазын» аманат этеди. «Ишди сизни жашатырыкъ!» – деп бар ачыуну, кючню, тёзюмню ишге салыргъа керегин айтады. Иш къайгъыны унутдурлукъду, кюч берликди; бет жарыкълы этип, терслик жолуна чыдатырыкъды, аны « намыс бла бошатырыкъды». Халкъны ата журтуна бет жарыкълы къайтырына Кязими бу хар таулугъа буйрукъча, аманатча эшитилген, акъыллы сёзлери халкъгъа болушхандыла:
Мен ёлюрме, артха къайтмам,
Саулугъумда жалгъан айтмам;
Бузулмагъыз къыраллыкъгъа,
Киши жерде тургъанлыкъгъа!
Не да
Душман оту жетди бизге,
Терслик болду бу жол бизге.
Башыбыз тюшгенди сёзге,
Эриши кёрюндюк кёзге.
Къазахстан. Кязимни ахыр сураты
Бу чыгъармалада туугъан жерден айырылыуну, ары къайтыргъа кюсеуню, термилиуню кючю къаллай чексиз болгъанын сезебиз. Кязим кесини артха къайтмазына, сюйген тауларын кёрмезине жюреги бла ийнанмагъанды. Аны бек жарсытхан зат – анда ёлюп, узакъда бастырыллыгъы тюйюлдю. Поэтге кюч-къарыу берген да бир зат – кесини ахыр солууна дери да халкъы бла бирге болгъаныды. «Миллетим бу кюйсюз жашаугъа тёзалырмы, адамлыгъын тас этмей жашаялырмы,» деген сагъышла аны ахыр кюнюне дери биргесине эдиле.
Шёндю уа ол кеси да мындады. Сюйген халкъыны биргесинеди.
Долинск. Кязимни къабыры
Уруш бошалгъандан сора, малкъарлы жашла туугъан тауларына Кавказгъа къайталмай, киши жерине, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга баргъандыла.
Къулийланы Къайсын да аладан бири болгъанды. Жашлай, урушну отуна тюшюп, туугъан журту ючюн кёп сермешлеге къатышып, ауур жаралы болуп, госпитальда сынсый жатханды… Иги болгъанлай а, биягъы фронт…
Андан да уллу сынау, кюйсюзлюк, палахла уа алда эдиле – малкъар миллетни туугъан жеринден зор бла къысталгъаны. Ол ачылыкъ, къатылыкъ урушдагъы сермешлери бла къатыша, жарсыулу этгендиле, тынчлыгъын алгъандыла. Аскер кийимин тешгенликге, ол кюрешден къутулалмагъанды.
1945 ж. Къулийланы Къ. Совет Союзну Жигити Фельзенштейн бла.
Донбасс. 1943 ж. Къулийланы Къ., А.Кешоков эм Ц.Гоффеншефер.
Барыбыз да билгенликден, Къайсын Ата журт урушха тири къатышхан таулу жашларыбыздан эм жазыучуларыбыздан бтриди. Урушну ахыр жараларындан сау болуп, Къайсын 1945 жылда Москвагъа къайтхан эди. Мында аны таный эдиле, сюе эдиле. Ата журту зор бла, жалгъан дау бла сыйырылгъан таулу поэтге не бла болушургъа да хазыр эдиле орус маданиятны белгили адамлары. Ала анга юй да, иш да мажарып, жазгъанларын да чыгъарырча этип, кесин да Москвада къояргъа хазыр эдиле. Ол театр институтда окъугъан заманындан шуёхлары, аны окъутханла бары да малкъар халкъны къадарын аны юсюнде кёргенча, алай эдиле. Къайсын орусну белгили адамлары кесине алай хурмет этгенлерине ыразы эди, баш ура эди, алай а къыйынлыкъ чекген халкъындан айырылып, аны не жашауу боллукъ эди? «Угъай, халкъым къайда эсе да, анда болургъа керекме» – деп, ол да мухажирлик жолуна чыкъгъан эди. Кёп турмай Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге келеди. Андан ары онюч жыл бу жерде жашап, кёчгюнчюлюк, учузлукъ азабые кётюргенди. Сёзю, иши бла да, жарлы халкъына кёл этдиргенлей тургъанды.
Урушдан сау къайтхан малкъар жазыучула Къыргъызстаннга тюшюп, барысы да Фрунзе шахаргъа жыйылгъан эдиле. Бир бирге тюбешип, жарсыуларын айтыргъа, бир бирден кёл табаргъа онглары болгъан уллу ырысхы эди. Къайсын мында Къыргъызстанны жазыучуларыны Союзуну жууаплы къагъытчысы, ызы бла орус жазыучуланы къауумуну башчысы болуп ишлегенди. Кесини жазар, жазса да басмалар онгу болмагъан тутхун поэт къыргъызлы жолдашларыны назмуларын орус тилге кёчюре эди, анда орус журналны чыгъарыргъа болушханды. Белгили къыргъызлы жазыучу Тугелбий Садыкъбековну, Алыкул Османовнукёп белгили чыгъармаларын орус тилге кёчюргенди. Ол заманда Къайсын кёчюрген романла, башха ууакъ чыгъармала артда да басмаланып тургъандыла. Аны къыргъыз жазыучула бла шуёхлугъу уллу эди. Чингиз Айтматов, сёз ючюн, Къайсынны кесини устазына санайды. «Мени адабиятны уллу жолуна чыгъаргъан Къайсын болгъанды» – деп кёп кере айтханды.
1945 жылда поэт Фрунзе шахаргъа келгенде, анга 28 жыл бола эди. Терслик бла тюзлюк, жигитлик бла хомухлукъ, ётюрюк бла хаухлукъ дегенча, жашауну орта жигин тутхан затлагъа къарамы ёсген, кючленнген заман. Аллай жыл санда, бир жанындан уруш, экинчи жанындан халкъына жетген зулмулукъ кюйдюрюп, киши жерине тюшгенде, ол дунияда бир жан, бир факъыра сынамаз сыныкълыкъны сынай эди. Кесин факъырагъа тенг этип, Ата журтсуз къалгъан – факъырагъа тенгди, деген кёл такъырлыкъны кюйдюргюч жилямукъларын жута эди. Сюргюнчю поэтни жюрек къыйынлыгъын кётюралмагъандан болургъа боллукъ ажымлыкъдан къыргъыз жерни огъурлулугъу, аны малкъар жерине ушагъаны, къыргъыз адамла уа бек адежли, халал, малкъарны кеси кибик, жууаш болгъаны къутхаргъандыла. Къайсын кеси киши жеринде биринчи кюнюн эсгере, былай жазады: «Мен Фрунзеге ингирликде кеч жетген эдим. Эрттенликде уа тауланы кёрдюм. Ала, Нальчикде кибик, жууукъ эдиле. Аллах, шо таула болгъан жерден кери тюшмегениме шукур, дедим. Кавказ таулары тюйюл эселе да, тауларыдыла! Жап-жашил Фрунзе шахар да кёлюмю бир кесек басды. Аны орамларында тюппе-тюз ёсген акътерекле бек кёп эдиле»…
Къайсын Фрунзеде 12 жылгъа жууукъ 1945-1957 жылланы тургъанды. Къыргъыз жазыучула аны «Къасыке» деп, сыйлы кёрюп, аны къыйынлыгъына жарсый эдиле, болушургъа кюреше эдиле.
Поэт къыргъыз жазыучуланы чыгъармаларын кёчюрюу бла чекленирге сюймей эди.
Назмула, жырла да ачыгъан, апчыгъан абамланы таукеллик сезимлерин уятыр ючюн керекдиле. Халкъны азабын, къыйынлыгъын не бла унутдурургъа боллукъду? Назмула басмаланмайдыла, жазылгъан зат, Кязимни заманындача, жалан къол жазмала бла жюрюйдю, бирден-бирге , элден-элге. Не айтып, не бла кёл этдирирге боллукъду поэт халкъына? Туугъан жерни эсгериу! Аны жерлерин, жырларын…Анда болуучу жашау къудуретни .Тау ауузланы сыфатларын, жаланда аладыла балхам боллукъ жаралы жюреклеге, кетюрюмлю, тансыкъ ссезимли сыфатла. Андан сора жаз тил! Халкъны халын башха затла бла тенглешдирип айтыу. Ол жаны бла Къайсынны «Тынгылау» деген назмусу тауушлукъду:
Жесирлеге, батырлагъа тутмакъда
Соруу этгенде, тынгылай элле ала.
Кёк кюкюреп, элия ургъанда,
Тынгылау!
Сен, къургъакъ, тар къындан чыкъмазса.
Халкъны халын андан тюз, терен ачыкъларгъа амал жокъду. Къайсын назмусунда тюзлюкню да махтайды, кёк кюкюреп, элия ургъанда, таула къалай туруучуларын эсгерип, жаз тил бла ёз халкъын таулагъа тенг этеди. Ол заманда халкъгъа жетген къыйынлыкъны ачыкъ айтыргъа амал жокъ эди. Айталса уа кимге тиерик эди таягъы? Сталиннге, коммунист партиягъа. Ким базынырыкъ эди анга, базынса уа кечеден тангнга жокъ этип къоярыкъ эдиле аллайланы. Аны себепли жаз тилни онгу Къайсыннга барын айтыргъа, палахсыз къалыргъа да онг бергенди. Уллу, ауур къыйынлыкъ жетген заманда, анга жаланда кишилик болушады. Кишиликни тагыларын а поэт туугъан жерни ариулугъунда, халкъыны тиричилигинде кёреди.
Мен къара кюн кесиме нёгерге,
Къаты кишилик, сени алама,
Солдат ийнаннганча командирге,
Мен эски кючюнге ийнанама.
Олду кереги, аталаны кишилик аманатларын бузмау, тюзлюк келирине ийнаныу.
Кёчгючюлюк жыллада Къайсын къалай жашагъанын, аны жюреги къалай къазауат этгенин «Тау ауузлада ажашхан уучула» деген назмусу да толу кёргюзтеди. Жангыз назмуда окъуна кесини да, битеу халкъны да болумун эсден кетмезча, алай кёргюзтюрге къолундан келгенди. Жолсуз, юйсюз къалгъан, къарангыда жол тапмай къармалгъан уучула – ала жарлы жерлешлери, бары да кёчюрюлген халкъла болгъанларын ким ангыламай эди. Ала жол тапмай, амалсыз болуп, къаядан къуюлургъа окъуна жетгенлеринде, поэтни таукеллик ауазы элгендиреди., аланы къыйын жолларында узакъ жарыкъча кёрюнеди. Узакъ эсе да, жарыкъ иги умут этдиреди, жолсузлукъну хорларгъа болушады. Поэт ажашхан уучуланы юслеринден айтып, бушуулу дунияны суратын къураса да, ауазы-таукелликди, адамны хорларыгъына ийнаныуду.
Къыйын сагъатда жерге къапланып,
Амалсыз жилямагъанла.
Палах келгенде, эрлейин къалып,
Жолсузлай, алгъа баргъанла!
Къысыр къаяланы кечеги тарларында жол излеген мараучула-поэтни жюрек жараларыдыла.
Къайсынны сюргюн назмуларын хыйсап этип окъусанг, ол къаллай жюрек бла жашагъанын, не чекгени бек тура болады. Бирде тюнгюлюуню ачы ауазы эшитиледи, бирде уа аны ючюн кесин тюйгеннге ушайды. Игиликге, азатлыкъ келирине ийнаныуну баш этип жазгъанды поэт. Аны себепли назмуда уучула жолну таукел излегенлерине алай къууанады:
Ёлюм да неди? Палах да неди?
Кишилик – кючю адамды.
Туугъан жерни суратларына, хапарларына, жашау халларына къайта, Къайсын аланы хар биринде эс, тёзюм, ёхтемлик берген белгиле, шартла табады. Бирде ала сейирлик ариу жашауну эсге тюшюредиле:
Чаришде, гуппур болуп, жашла,
Тюп эринлерин да къапханлай,
Барыучу элле, жел баргъанлай,
Къаратор, Къаратор, Къаратор!
Поэт таулагъа къайтырыкъбыз, энтта жашла ат юйретирикдиле, ёзенлнде чариш этерикдиле деген умутну береди «Къаратор» деген назмусунда. Ол назмуну таулула жыйылгъан жерледе окъуп, Ата журтунда жашауну иги, къууанчлы кюнлерин эсге тюшюре, кёл этдиреди поэт.
Къулийланы Къайсын миллети бла сюргюнде тургъанда, халкъгъа этилген зор ишни кётюралмай, кёп тургъанды. Алай ол тынгылап, ырахатланып жашап турмагъанды. Отарланы Керим бла, Залиханланы Жанакъайыт бла бирге Сталиннге письмола жазып тургъандыла. Аланы анга тилеклери бир эди: Малкъар халкъдан «спецпереселенец» деген атны кетериу бла туугъан жерге къайтарыу эди». Алай аланы тилеклерин не Сталин, не Берия эшитмей эдиле. Къайсын таулулагъа комердатурадан эркинлик къагъытла алыргъа да кёп болушханды. Комендантны къагъыты болмаса, бир элден бирси элге барыргъа онг жокъ эди. Аллай къагъытсыз не дууагъа, не барып жуугъун кёрюрге онг жокъ эди.
Къайсын халкъгъа ариу сёзюн, назмусун, къолундан келгенни аямагъанды. Гитче, огъурлу, мадарыулу, жигер халкъына билеклик этип тургъанды поэт. Ол миллетин да, туугъан жерин да чексиз сюйгенди.
Къайсын кеси да, жаралы ташыча, айтыргъа боллукъ эди: «Барына да чыдадым! –деп. Туугъан халкъы бла кёчгюнчюден ата журтуна тансыкъ болуп къайтхан Къайсын, туугъан тауларындан къарамын алалмай, къаягъа аркъасын берип сюеле эди. Аны ол къаядан айырсанг, къаяны жанын айырлыкъча кёрюне эди. Тюзлюк терсликни хорлагъанды. Онюч жылны киши жеринде термилип тургъан малкъар халкъ, туугъан жерине, ташына къайтханды. Онюч жылны суууп тургъан от жагъала, жангыдан тиргизилгендиле, жашау ызына келгенди. Мухажирлик сынап тургъан тауубузну, жерибизни азат нюрю жарытады.
1957 жыл малкъар халкъны жашауунда бек къууанчлы жыл эди. Анча жылны туугъан жерин ташына, сууна, хауасына термилип туруп, аланы кёрюрге эркинлик берилгени, къаллай уллу насып эди таулугъа!
Ол насыпха юлюшлю эдиле бизни эллилерибиз да. Аланы кёбюсю, сабийлей, сюргюнню ачы къыйынлыгъын сынагъандыла эм аны ачы гыржынын ашагъандыла. Ол санда мени аппам, аммам да болгъандыла.
Бызынгы эл 1957 ж. Эллилены кёчюп келген кезиулери.
Алай, Аллаха шукур, аланы асламысы бюгюн бизнибладыла. Ала бизни низамгъа, жашауну ариу эм тюз жолу бла барыргъа юйрете, бизге юлгю болуп жашайдала.
Бызынгы эл. Ташны атдырып, школну мурдорун салыргъа жыйылгъан адамла, ол санда 100 жыллыкъ къарт Аналаны Къазий.
Туугъан жерибизде биринчи такъыйкъала
Ата журтха къайтыу
Мен кесими насыплыгъа санайма ол къыйынлыкъланы кёрмегеним ючюн. Алай, мени халкъым кёрген къыйынлыкъланы юсюнден эшитсем, жюрегим бек къыйналады.
Халкъ халкълай къаллыгъына, терслик да хорланырыгъына, таулу Ата журтуна къайтырыгъына ийнаннганлай тургъанды эм ол муратына, тилегине жетгенди. Заман оза баргъаны къадар, кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын бютюн да бек ачыкълау барыбызны да борчубузду. Таулу халкъ сау къадарда, кёчгюнчюлюкню темасы унутуллукъ зат тюйюлдю. Тюненесин унутхан, тамбласыны сагъышын этмез. Кёчгюнчюлюк тауусулмазлыкъ китапды, аны халкъ жазады.
Бизни халкъыбызны сауутлу-сабалы солдатла бла кёзкёрмезге сюрдюргенле дуниядан эртте кетгендиле, хар бири адам улуну аллында бедиш байрагъы, къаргъыш тёбеси, налат бодуркъусу болуп! Малкъар халкъ а жашайды туугъан журтунда той эте, къууанч эте. Къууанч кюнюбюз кёп болсун! Узакъ, зауукъ ёмюр сюрсюнле адамларыбыз.
Туугъан жерибизде биринчи къурманлыкъ.
Быйыл 8-чи мартда малкъар халкъ зор бла Ата журтларындан къысталгъанлы 70 жыл болады. Былайда Къайсынны назму юзюгюнден аны тилегин жазмай жарамаз:
Энди бир заманда да юйюбюзде
От жукъламасын, кюлю суумасын!
Биз сынагъан палах энди бир кюнде
Юйбюзню эшигин да тапмасын!
1994 жылда Республикабызны ол замандагъы Президенти В.Коковну Указы бла 28-чи мартны малкъар халкъны къыраллыгъын къайтарыуну Кюнюне санаргъа, бизни республикада жашагъан халкъланы барысына да байрам кюн этерге деп тохташдырылгъанды.
Мен келе тургъан байрам бла битеу малкъар миллетими
эм бу конкурсну къурагъан адамларыбызны алгъышлайма!
Саулугъугъуз, къууанчыгъыз кёп болсун!
Айный, чагъа барсын таулу халкъым!
Урушну къыйынлыгъындан къутулгъунчу бизни халкъыбызгъа энтта бир къыйынлыкъ келди. Сегизинчи мартны эрттенлиги!…Сабыр тынчлыкъны бузгъан къара эрттенлик!…
Къызгъан темир кибик сёзле бла да,
Къурч къамача кирлик сёзле бла да,
Айталмазса ачыуун ол кюнлени,
Жерге кебин салынмай киргенлени!
…О, мартны сегизинчиси, сабийле
Аналарын къыбултуучу кюнлери!
Ол кюн жансыз, отсуз къалып тау юйле,
Анала, сабийле кетдиле кери!
Байрамны орунуна жиляу болду
Ол кюн таулу сабийлени барына!
Вагонланы ичи сарнаудан толду,
Кёз жашла саркъдыла мартны къарына.
Поэт, кёчгюнчюлюкню жылларында Чегемни табийгъатын тансыкълап, кёп назму жазады: “Кюз арты келген болур”, “Къыйынлыкъ жетген сагъатда”, “Туугъан жериме”, “Туугъан жериме айтама” деген поэмасы.
Балалы къуш уясында тургъанча,
Тураса, Малкъар, чыгъып къалагъа.
Таула, тойгъа барыргъа жыйылгъанча,
Къарла башлыкъ болгъандыла алагъа.
Буу ёкюрюу, жугъутур мюйюз таууш
Бирге къошуладыла, Малкъар, сенде,
Биченликле, гокка хансла, агъач, таш-
Бары къатышды тарла ичлеринде.
Башы кёрюнмеген къысыр къаяда
Назик наратчыкъла ёсюп туралла,
Кёлде жатхан геммешлеча ташлада
Гокка хансла, жилтинлеча, жаналла.
Къаты кишиликни эм назикликни
Тюрсюню бирге турад Малкъарымда,
Жырлары эрликни эм сюймекликни,
Эгешлеча, туудула тауларымда.
Санга алгъыш эте, чыгъама тангнга,
Сени унутурча кюн туумаз манга.
Буз кибик сууукъ сууларынгдан къандым,
Сени тансыкълап, жилядым, къуундым.
Сенсиз насып болмаз бир инсанынга,
Къор болайым, Туугъан жерим, мен санга!
Сангырау болсам да, эшитип турурма
Чапыракъ тауушунгу кюз артында,
Сокъур болсам да, ажашмай барырма
Къызыл къаным боягъан жолларынгда.
Кёз, жюрек жарыкъ да сенсе инсаннга,
Къор болайым, Туугъан жерим, мен санга!
КЪАЙСЫН КЪУЛИЙ ТАУЛУ БОЛГЪАНЫМ – КЪУУАНЧЫМДЫ Николай Тихоновха
Къазбегин сюйген кибик къарт таулу,
Сюеме дунияда бар жерни,
Тауда туугъаным, болгъаным таулу –
Дайым да къууанчымдыла мени.
Ичгенме сууукъ сууун Волганы,
Мен уллу орус сууну да сюйюп.
Алай анда да таулу болгъаным
Къууанчым эди, о ата юйюм!
Чувашла бла тургъанма татлы,
Къарт чуваш тютюн ичирди манга,
Бёлек тангым ала бла атды,
Аллыма да кёп келди хант къанга.
Кёргенме Латвияны сарычач
Жашларын, ол жипкил жерлеринде
Къанымы да тёкдюрдюм, сууукъ, ач
Бола, урушну ал кюнлеринде.
Ол жерни ёз жерича къучакълап,
Таулу жашны анда ёлгенине
Шагъат болгъанма, тургъанма къарап
Акъырын къысылгъан кёзлерине.
Орёл шахарда уруш тютюню
Жатханды мени зыбыр чачыма,
Ол окоплада урушну кюню
Тийди къан жугъу болгъан башыма.
Мен шимал жолларында да бардым,
Сюйдюм сабанлары кёп тюзлерин,
Анда суу ичдим, ётмек да татдым.
Алай къайда да мени кёзлерим
Кёрюп тургъандыла Минги тауну
Акъ булутлагъа кирген тёппесин,
Къазбекни башында кюмюш къарын,
Заманла да чал этген желкесин.
Мен кенг орус жолланы да сюйдюм,
Башларында булутла булгъана.
Алай къайда да бу жер юсюнде
Къууанчлай къалды таулу болгъаным.
Сюеме тюзлени кенг къууанчын,
Жырларын, тойларын да тюзлени.
Алай, исламей, къайгъымы чачып,
Тау тёппелеге чыгъардынг мени!
Жел этген жамычы! Сени къалай
Сюйдюм! Акъ башлыкъ къууатлылыгъы
Ахшам аллында, тойгъа баргъанлай,
Чабып баргъаны тауда атлыны!
Таулу болгъаным – къууанчым мени,
Жеримде сыйлы хар таш, хар шаудан.
Жау сыйыралмаз бизден бу жерни,
Жау кеси айырылыр жашаудан!
1942
—————————————————————– ВСЕГДА ГОРДИЛСЯ ТЕМ, ЧТО ГОРЕЦ Я!
Как старый горец любит свой Казбек,
Так я люблю все земли и края.
Но, к родине привязанный навек,
Всегда гордился тем, что горец я.
Мне довелось из Волги пить не раз,
Ее красой душа была горда.
Но свой любимый, свой родной Кавказ
Носил в душе повсюду и всегда.
Чуваш, дружа со мною от души,
Мне с табаком протягивал кисет,
Мне русые знакомы латыши,—
Я, раненный, оставил крови след
На их земле, а друг мой умер там,
Склонясь к земле, простреленный, челом.
Жестокой битвы дым по волосам
Полз-у меня в окопе под Орлом.
Я по дорогам севера бродил.
Любил простор и ширь его степей,
Хлеб дружбы ел и воду дружбы пил,
И все-таки всегда в душе моей
Блестел далекого Эльбруса снег,
Вздымались острые вершины скал.
Поднявший голову седой Казбек
Везде мне чудился, всегда сверкал!
Мне рощи сосен по душе пришлись,
Их смутный шум и свежая хвоя,
Я их люблю, но все-таки всю жизнь
Я горд был тем, что вольный горец я!
Я видел пляски северных степей
И среди них прекрасные встречал,
Но твой, лезгинка, бешеный напев
Сильнее всех в моей душе звучал.
Да, я люблю косматой бурки взлет,
И белый треугольник башлыка,
И стук копыт в горах, когда вперед
Уносит конь лихого седока.
Как горд я вами, милые края,
Коварный враг! Оставь свои мечты, .
Что эту гордость потеряю я.
Нет, жизнь скорее потеряешь ты! НАЗМУМ
Бюгюн назмум тюзюдю урушну,
Анда адам къаны къалды къатып,
Шкок от ийис урады андан,
Эштиледи топ, ат аякъ таууш.
Бюгюн жаралы солдатды назмум,
Жыгъылады, шкокга тыяна,
Жыгъылады, ачыйды жарасы,
Тишлерин къысып, къобады кючден.
Урушну тюзюдю бюгюн назмум,
Анда адамла жоюла, атла
Кишней, жыгъыла, юйле да кюе,
Къара къузгъун чёге ёлюлеге.
1942
———————————————————— Стихотворение
Сегодня стих мой — беспощадный бой,
В строках запеклась человечья кровь.
Он горьким порохом насквозь пропах,
В нем гул орудий, жаркий стук копыт.
Сегодня стих мой — раненый боец.
Вот пошатнулся он, за штык схватясь,
Вот падает он, кровью исходя,
И поднимается, от боли зубы сжав.
Сегодня стих мой — беспощадный бой.
В нем люди погибают. Кони в нем
Со ржаньем падают. Горят дома.
И ворон опускается на труп.
1942
***
Сууукъ къылыч тийгенди башынга,
Иеринг сенсиз къалгъанды.
Атынг къарындашы ёлген эгеч
Кибик, бетинге къарайды.
Кетмейд, ташламайд, сюйген тенгингча
Санга къайытад, табады.
Кюн кюйдюрген сууугъан бетинге
Жылы шытысы тамады.
1942 ГОСПИТАЛЬДА ЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ
Жерими хар жол ташы да манга
Къызча жилягъан кибик кёрюне,
Хар къая да, жашы ёлген ана
Кибик, жиляй, къара бушуу эте,
Ташла мени атымы айтханлай,
Ауаз келеди манга узакъдан:
– О, къайдаса? Кел! – деп къычыргъанлай,
Ён эштиледи манга тауладан…
1942
—————————————————————— СТИХИ, НАПИСАННЫЕ В ГОСПИТАЛЕ
Мне кажется, в тебе, моя страна,
Девичьи слезы каждый камень льет
И каждая седая крутизна
Тоскою материнскою полна.
Как будто слышу голоса камней,
Наперебой зовут они вперед:
— Сразись во имя родины своей
И победи. Иль умереть сумей!
Август, 1942 АЛТЫН УГЪАЙ – ТАУЛАРЫМЫ!
Кавказ! Жатдым къургъакъ дорбунларынгда,
Башымы къая гыйысына салып.
Сюелгенме ёрюшлю сыртларынгда,
Къызыл жабышмакъ тыякъгъа тыянып.
Ташлы, къынгыр жолларынгда да бардым,
Жомакъчы къартха тынгылай, жыр эте,
Къара жамычыны жайып да жатдым
Жайлыкъда, жауун да шууулдап ёте.
Манга: «Тауларынгсыз жаша да, алтын
Къала да ишлербиз, сюербиз сени», –
Деселе, кюлюрме, жюрегим айтыр:
«Этмегиз патчахы да саулай жерни,
Жашау беригиз бийик тауларымда!
Алтын кийгенден да бир башха жерде,
Мен, садакъа жыя ауулларымда,
Арып, тик жоллада солуй ингирде,
Тауланы юсюнден къаяла кибик
Назмула эте, сюеме турургъа.
Къушха ариулукъ не? Батырлыкъ керек,
Алтын угъай, таула керек таулугъа!
Къамагъа айбатлыкъ угъай, жютюлюк
Керекди. Ма манга да байлыкъ угъай, –
Элим, жолларым, тереклерим, бийик
Тауларым, аладагъы кюз, къыш, жаз, жай.
Къыйынлыкъ къоркъутмаз мени жанымы,
Базынырма бир байлыкъсыз жашаргъа,
Къойчулагъа окъуп назмуларымы,
Кече къаялы дорбунда жатаргъа.
Башкеслеге уа къуллукъ этмез сёзюм,
Тау къуш бийиклени сюйгенин къоймаз,
Къысылып къалгъынчыннга эки кёзю,
Таулу поэт душманнга жырчы болмаз.
Мени сёзюм дунияда кишиден
Не байлыкъ, не махтау тилемей турур,
Не къыйын болса да, кёрмезча тюшде,
Бетибизге азатлыкъ жели урур.
Биз азат къушлабыз, таулада учхан,
Къул болгъандан сайларбыз биз ёлюмню.
Болмаса уа, жырларыбызда тургъан
Жерни къучакъларбыз, бу сыйлы жерни!..»
1942
————————————————————————— САМОЕ ДОРОГОЕ
В тепле твоих пещер я ночевал, Кавказ,
На гладкий камень голову склоня;
За трубкой у костра я слушал горский сказ,
И ночь, как буркой, кутала меня.
По горным пастбищам, среди орлиных скал,
Я кочевал, на посох опершись,
На бешеном коне над пропастью скакал,
Крутой тропой карабкался, как рысь.
И если скажут мне: «Живи, Кайсын, без гор,
Тебе построят золотой дворец»,—
Я рассмеюсь в душе: «К чему мне царский двор?
Что золото погонщику овец?»
Нет, лучше нищим быть в моих родных горах,
Чем на чужбине золото носить.
Скитаться по тропам, взметать дорожный прах,
В пещерах спать — вот так хочу я жить!
Поэту ни к чему набитая мошна —
Слагай стихи да слушай эхо гор!
Орлу не красота, а смелость, ширь нужна,
А горцу — не богатство, а простор.
Кинжалу не убор, а острота нужна,
А мне, поэту,— острый слух да глаз,
Шум крыльев, и стремнин, и ширь, и крутизна,
И даль снегов, и воздух твой, Кавказ!
Мне бедность не страшна, свобода мне сестра.
Я буду днем слагать в горах стихи,
А ночью под скалой, у братского костра,
Меня сойдутся слушать пастухи.
Стиху — не золото, не праздничный убор,
Не комнатная сытость и покой,
Стиху — простор степей, и воздух вольных гор,
И даль дорог, и небо над рекой.
1942 ЖАШАУ, СЕНИ ЖАШЫНГМА
Жашау, жарыкъ кюнлерингде бийик жеримде,
Къууандым да, жарыкъ чагъырынгы да ичдим,
Къалын чачымы да артха хыны сылап, мен
Къууанчлы тойларынгда да женгил тепседим.
Бушууунг келген эсе уа, неди да! Бушуу
Этеме мен. Тюшген эсе сауут алыргъа,
Къыйынлыгъын, къанын да сынаргъа урушну,
Жашынгча алама бюгюн сауутну къолгъа!
Жашау, аямайын жыяма жюрегиме
Тоюн, урушун, бар къайгъыларын да жерни.
Жашау, мен сени жашынгма сыйлы жеримде,
Къууанчынг да, жиляуунг да – барсысы мени!..
1942
———————————————————————— ЖИЗНЬ, Я ТВОЙ СЫН!
Жизнь! С тобой в часы веселья чистого
Пил вино и пел что было голосу.
На пирах отплясывал неистово,
Пятерней назад отбросив волосы.
Но война сковала землю стужею,
Жизнь, печаль пришла к тебе нежданная.
Я, твой верный сын, беру оружие.
Боль твоя моею стала раною.
Мать моя! Вмещает сердце воина
Песнь твою, и пляску, и страдания,
И любовь сыновняя удвоена
Материнской сединою раннею.
1942 ***
Сизни киши жолоучусуча тюйюл,
Жаш анасынча сюйеме, тауларым,
Мен сизге киши хапарчысы тюйюл,
Ёстюрген поэтигизме, тауларым!
Къушугъуз жашармы сизде учмайын?
Сизсиз уйа къайда этер, тауларым?
Акъсыл къаягъа къанатын урмайын
Ол кёкге да къалай кетер, тауларым?
Мен, окъ тийиб, жатсам кюйген аулакъда,
Къаным жерге саркъа туруб, тауларым,
Анаммы аты кибик, ол сагъатда
Мени ахыр сёзюм болур: — тауларым!
1942
***
Таулу жашчыкъ, акъсыл эшекге минип,
Къайры баргъанын да билмей, барады,
Къарангы болгъанды сабийни кюню,
Алай аллында уа тау агъарады.
Жашчыкъ къачып бара кюйген ауулдан,
Уруш кюйдюрюп аланы эллерин,
Азаматдан палах сыйырып алды
Сабийле бла ойнаучу кюнлерин.
Аны эски къапталчыгъы жылтырып.
Жоюлду къапталын этген анасы,
Урушда ёлдю, келмезча журтуна,
Жашына чарыкъла этген атасы.
Акъсыл эшекге минип, къачып баргъан
Жашчыкъ! Кетмезсе ёмюрде кёзюмден.
Чексиз къара къыйынлыкълагъа къалгъан
Халкъымы белгисисе жюрегимде!..
О, башынгы къысарча жюрегиме,
Мени аллай амалым болса эди,
Кёз жашлары тамгъан жашчыкъ жериме!
Жюрек жарамы бютюн уллу этдинг!
Жашчыкъ, эшекге минип, къачып бара,
Къайры баргъанын да билмей, къыйынлы!
Ол баргъан жол да жюрегимде къара
Ыз болгъанлай, жара болгъанлай къалды!..
1942
——————————————————————— МАЛЬЧИК-ГОРЕЦ
Старый ослик в пыли плетется шажком,
Из ущелья ветер прохладпый подул.
Мальчик-горец на ослике едет верхом,
Едет в горы, покинув родной аул.
Разорван чекмень у него на спине,
Но некому старый чекмень зашивать.
От бомбы, упавшей в саклю, в огне
Погибла его смуглолицая мать.
Серебром украшавший его ремень
Черноусый отец погиб в огне…
Серый ослик копытцами бьет о кремень,
И снегами горы блестят в вышине.
И сиротка мальчик в ущелье, вдаль,
Уезжает на ослике старом своем,
А в душе его детской сильней, чем печаль,
Разгорается ненависть жгучим огнем.
Этот мальчик-сиротка на старом осле
Будет долго маячить пред взглядом моим.
Горцы! Слышите, враг на нашей земле,
Кровной местью врага за все отомстим!
Старый ослик уходит к горным снегам,
Горе мальчика грузом везя на себе,
И за это горе убийцам-врагам
Отплатят горцы в жестокой борьбе!
1942
***
Къара мени кёзлериме – алада
Уруш ётген тюзлени бушуулары,
Къара мени кёзлериме – жашлайын
Жоюлгъанланы къара къайгъылары.
Къара мени кёзлериме – алада,
Эринлерин къысып, урушха кире,
Жараларын унутхан адамланы
Эрликлерин тур кёзлеримде кёре!
1943
—————————————————————–
***
В глаза мои смотри.
Увидишь в них
Тоску друзей, погибших в день осенний.
В глаза мои смотри.
В них горе нив,
Впитавших кровь пожаров и сражений.
Смотри в мои глаза,
Увидишь в них,
Как солнце, отраженное в росинке,
Испытанное мужество живых,
Смерть побеждавших в страшном поединке.
1943 УРУШДАН СОРА БИРИНЧИ ЖАЗ
1
Сабийле арбазда дауур
Этедиле. Эштеме мен,
Кёреме ойнагъанларын,
Жалан аякъларында – къум,
Сабийле ойнай арбазда.
Сансыз кёп жылла ётерле,
Баргъанча кёкде булутла,
Сабий кюлгени уа ёлмез,
Аны бир уруш жоялмаз,
Сабий оюну сау турур!
Анга ийнаннганым мени
Насыпсыз кюнюмде окъун
Этип турады насыплы.
Сабийле дайым ойнарла!..
2
Окъла сызгъырып ётдюле,
Аны ёлтюрмей, сау къалды.
Фронтдан къайтды солдат,
Юйюнде жукъудан къанды.
Жайгъы кюн юйдегисине:
«От эт, – деди, – мен урушда
Окоплада хар заманда –
Къыш да, жай да – кёрюп турдум
Юйюбюзню ожагъындан
Тютюн тозурай чыкъгъанын!»
3
Юсюндеги солдат кёлеги онгуп
Турса да, энди жюреги насыплы:
Юйюне къайтды, насыбы тутуп,
Ишлер, жашар, сабийлерин ёсдюрюр.
Сабийле ойнай, ол анга къууана,
Хораз алгъынча къычыра элинде,
Ол эрттенликде чыгъады бахчагъа,
Орнатады энтта алма терекле.
О, тынч ишлегенни жарыкъ къууанчы,
Кёргенинг да жерни ырахатлыгъын!
Ызындан чабып чыгъады жашчыгъы,
Болушады атасына, къууанып.
Кюн тиеди, толтурады арбазны,
Кюн не жарыкъ, нечик уллуду шошлукъ!..
1945
—————————————————————————— ПЕРВОЙ ВЕСНОЙ ПОСЛЕ ВОЙНЫ
1
Детей босоногих возня
В зеленой чаще двора…
Не видя в окне меня,
Звенит во дворе с утра
Играющая детвора.
За облаком — облака,
За годом год плывет.
А эта возня на века,
А этот смех не умрет,
Ничто его не убьет!
2
Он в сапогах, в линялой гимнастерке,
Глаза солдата ненасытно зорки.
Трава. Хребты. Речушки горной гул.
Петуший крик. Родимый дом. Аул.
И, сплюнув на руки и взяв лопату,
Он яблоньки сажает, как когда-то.
И босоногий сын спешит помочь.
И столько солнца, что смотреть невмочь.
3
Прошли все пули стороной,
Солдат вернулся в край родной.
Весна, тепло, а он жене
Велел топить:
– В окопах мне
Частенько снился дым густой
Над нашим домиком зимой.
1945
21.02.2015 Для тех, кто впервые знакомится с деятельностью Русфонда
Русфонд (Российский фонд помощи) создан осенью 1996 года для помощи авторам отчаянных писем в газету «Коммерсантъ». Проверив письма, мы размещаем их в газетах «Коммерсантъ» (Москва), в газетах «Ставропольская правда», «Ставропольский бизнес», на сайтах rusfond.ru, livejournal.com, «Эхо Москвы», Здоровье@mail.ru, в эфире «Первого канала», на телеканалах ГТРК «Ставрополье», «СТВ», а также в 51 печатном, телевизионном и интернет-СМИ в различных регионах РФ.
Решив помочь, вы получаете у нас реквизиты фонда и дальше действуете сами либо отправляете пожертвования через систему электронных платежей. Возможны переводы с кредитных карт, электронной наличностью и SMS-сообщением, в том числе из-за рубежа (подробности на rusfond.ru). Мы просто помогаем вам помогать. Читателям и телезрителям затея понравилась: всего собрано $183,5 млн. В 2015 г. – 114 864 354 руб.
Мы организуем и акции помощи в дни национальных катастроф. Фонд – лауреат национальной премии «Серебряный лучник». Президент Русфонда – Лев Амбиндер, лауреат премии «Медиа-менеджер России» 2014 года в номинации «За социальную ответственность медиа-бизнеса». Реквизиты: Благотворительный фонд «РУСФОНД», ИНН 7743089883, КПП 774301001, р/с 40703810700001449489 в ЗАО «Райффайзенбанк» г. Москва, к/с 30101810200000000700, БИК 044525700. Назначение платежа: Пожертвование на лечение (фамилия и имя ребенка). НДС не облагается. Адрес фонда: 125252, г. Москва, а/я 50; rusfond.ru; e-mail: [email protected]. Телефоны: в Москве 8-800-250-75-25 (звонок бесплатный, благотворительная линия МТС), факс 8-(495)- 926-35-63.
Русфонд в Ставропольском крае: 8-928-328-02-09, [email protected], [email protected] бюро Русфонда в Cтавропольском крае.
21.02.2015 Русфонд: Как помочь ребенку Основные способы перевода пожертвований в Русфонд 1.Через банк
Прийти с реквизитами фонда (см. ниже) в любой банк и сделать перевод. Внимание: Сбербанк не облагает переводы в Русфонд комиссией. В строчке «назначение платежа» обязательно укажите, какому ребенку конкретно вы хотите помочь (Например: Пожертвование на лечение Имя Фамилия (ребенка в данной публикации СМИ). НДС не облагается). 2. Через терминал QIWI (КИВИ)
Выберите кнопку «Оплата услуг», затем «Другие», затем кнопку «Благотворительность» и Русфонд («Российский фонд помощи»). Введите свой номер телефона и внесите пожертвование. Внимание: эта помощь безадресная. Если вы хотите, чтобы пожертвование поступило именно детям из Ставропольского края или конкретному ребенку, то после перевода сообщите его имя и фамилию нам по телефону: +7 (928) 328-02-09. 3. Через банковскую карту
Зайдите на страничку Русфонд в Ставропольском крае http://rusfond.ru/stavropol, выберите раздел «Как помочь» и отправьте деньги с банковской карты Visa или MasterCard. 4. Другие способы
На сайте rusfond.ru вы найдете и другие способы перечисления пожертвования и сможете выбрать для себя наиболее удобный. Например, получить и распечатать счет для оплаты в любом салоне связи «Евросеть», «Связной», МТС, «МобилЭлемент», «АльтТелеком», оплатить через кошелек Rbk Money, Webmoney, через систему Яндекс.Деньги, «Contact» и «Лидер», получить квитанцию для перечисления через Почту России.
21.02.2015 Оправдание добра: Улыбка ребенка объединяет миллионы людей
Дорогие друзья! SK-NEWS.RU поддерживает благотворительный проект Русфонда, стартовавший в Ставропольском крае. Эта страница будет выходить регулярно с письмами попавших в беду людей. Им нужна помощь, у них тяжелобольные дети и нечем платить за спасение. Вообще-то эта страница для всех: для отчаявшихся людей и для людей сострадательных, способных помочь.
17.09.2014 Пять социальных проектов незрячего, но смотрящего далеко вперед Алексея Фитисова
Алексей Фитисов помогает людям с ограниченными возможностями здоровья найти себя в жизни. Несмотря на то, что сам является инвалидом по зрению I группы, ведёт весьма активный образ жизни.
Исследовательская работа на тему:
«Судьба известных балкарцев во время переселения»
Работу выполнила: ученица 7-го класса
МКОУ СОШ с.п.Безенги Аттоева Лидия
Руководитель: Боттаева Любовь Якубовна
Мухажирлик къыйын ишди,
Ол а бизге энтта тюшдю,
Аны кётюрген да ишди,
Кётюралмасакъ – бедишди!
Мёчюланы Кязим
Не къыйын заманда да, тауларыбызгъа зорлукъ къыяма кирип, терслик бораны юйлеринден сибиргенде да, жер къалтырап титирегенде да, элия урса да, къар юзюлюп жолларын кессе да, Малкъарыбызны жаугъа тергеп, жаханимни тежеселе да халкъыбыз сыйрат кёпюрден ёталгъанды. Ол гюнахсыз эди.
Кёчгюнчюлюк. Бу сёз халкъыбызны эсинден, кёлюнден бир заманда да кетерик тюйюлдю. Таулуну жюрегинде биз чанчылгъан ызланыча къойгъандыла. 1944 жылны март айыны ал кюнлери озгъан жылланы ачы сагъышлары.
Бу ай жылы да, жарыкъ да болгъанлыкъгъа, бизни абадан тёлюню, жарсыта, жюреклерибизде мудах сезимлени къозгъайды, къыйын эсгериулени кёз аллыбызгъа келтиреди.
Бусагъатда тырман этерикле да болурла, жарым ёмюрден артыкъ заман озгъанды андан бери, болгъанды къара кийгенибиз, тиширыуланы байрам кюнлерин халкъ бла бирге белгилейик деп. Ол тюз болур, алай жюрегинден къырып, жонуп къайсы таулу аталлыкъды 1944 жылда 8 мартда ёмюрледе жашап келген жеринден къысталып, къум тюзлеге тёгюлген халкъыбызны ачыуун?
Ол мурдарлыкъ, ол артыкълыкъ миллетибизге не ючюн болургъа керек эди? – деген соруу соруулай къалгъанды. Артыгъыракъ да кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын сынагъанлагъа, кёзлери бла кёргенлеге. Бюгюн да ол къыйын заманланы ауазы жюрек жараларыбызны ашландырады.
Кючгючюлюк! Бу сёзню тауушуна окъуна къулакъ салып бир тынгылачыгъыз. Ачы жилягъан сабийни, ананы жилямукъ тамычылары вагонланы къангаларына тийген таууш эшитиледи анда.
Нек? Нек болгъанды алай, нек къойгъандыла аллай артыкълыкъ этерге? Хар заманда да, бу соруу тынгысыз этеди. Гитче, кишиге артыкълыкъ, чабыууллукъ этмеген жарлы халкъны ёлюмге жиберир ючюн ол не хата этген болур эди? Бир да билмейме. Огъесе бизни малкъарлы эр кишиле ёлюмден къоркъуп, душманны жанынамы ётген эдиле? Угъай! Аллай затны мен бир да эшитмегенме. Неда тиширыуларыбыз душманнга болушлукъ этипми тургъандыла? Угъай! Да сора аланы араларында урушну жигитлери бла юлгю кёргюзтгенле къайдан чыкъгъандыла?.. Жаланда соруула, жууапла уа табылмайдыла.
Нечик сур эди, нечик кюйсюз эди къыралны ол заманда бизге къарамы жарым сагъатны ичинде сау халкъны къара чёпге салып, адамла санындан чыгъарып, бардан жокъ этип къойгъан эди, аны мурдарлыкъгъа ушагъан политикасы.
8 деген тарихни мен бугъоугъа ушатама. Бир-бирине жабышып тургъан эки тогъайы бла да – малкъар халкъгъа салыннган бугъоугъа. Кишеннге да ушайды ол, темир кишеннге. Бир хатасыз халкъгъа, узакъ ёмюрледен бери ол сынай келген, ол кётюре келген къыйынлыкъла азча, бугъоу салгъан, кишен салгъан малгъунла.
Адам сыфатлы жаныуарланы, кюйсюзлюклери, уу тырнакълары малкъар халкъны жюрегине ёмюрде кетмез, сотур болмаз жара салгъандыла. Ол жарадан къан бюгюн да тама турады.
1944 жыл, мартны 8-чи кюню. Малкъар халкъны тарихинде бушуу кюн, къара кюн болгъанлай ёмюрлеге къаллыкъды. Ол кюн Кавказны орта мисиринде жашагъан аз санлы таулу халкъ, белгилисича, Орта Азияны бла Казахстанны бек къолайсыз, бек онгсуз, къытлыкъ къысхан жерлерине кёчюрюлген эди. Зор бла, уллу сакълыкъ бла, аскер кюч бла чыгъаргъан эдиле мени жарлы халкъымы жолгъа. Уллу, гитче эсенг да, малкъар миллетден эсенг, кёчмей, кетмей амалынг жокъ эди.
Ары дери къыралгъа не кёп къыйын салгъан эсенг да, не айтылгъан адам болгъан эсенг да, сени тюзлюгюнг, къыйынынг, Ата журтха кертичилигинг алынмай эдиле тергеуге. Инсан урушда къан тёкгенлеге, коллективизацияны заманында, жанларын-къанларын аямай, жигитлик этгенлеге, Уллу Ата журт урушдан жаралы болуп къайтханлагъа да жокъ эди кечимлик, жокъ эди ыспас-бюсюреу. Унутулгъан эдиле бары да. Быланы барысыны да жоллары бир эди – Сибирь. Ёле тургъанланы да къоймай эдиле тёшеклеринде ёлюрге.
Таулу халкъны кёчюрюуню юсюнден бир къауум архив документлени билдириулери:
«Указ Президиума Верховного Совета СССР о переселении балкарцев, проживающих в Кабардино – Балкарии, Президиум постановляет:
1. Всех балкарцев проживающих на территории КБАССР, переселить в другие районы СССР.
2. Земли, освободившиеся после выселения балкарцев, заселить колхозниками из малоземельных колхозов Кабардинской АССР.
3. Кабардино – Балкарскую АССР переименовать в Кабардинскую автономную советскую социалистическую республику.
Председатель Президиума Верховного совета
СССР – М. Калинин.
Секретарь – А. Горкин.
Москва. Кремль. 8 апреля 1944г.
Буйрукъгъа кёре, 20-30 минутну ичинде кеслерин жолгъа хазырлап, аллыкъларын алып, ёмюрден – ахыргъа артха къайтмазгъа. Биргелерине алгъанлары уа не эди? Аш-азыкъ, юй сауутла, мирзеучюк, кийимле – 500 кг. бир юйюрге, ол марда эди. Машиналагъа жюкленнген хапчюк кёп болса уа къолларына бек алгъа тийген затны тышына быргъап болгъандыла кёчгюнчюлюкге сакъ къалауурлукъ этип баргъан совет солдатла. Кёчгюнчюле уа кимле эдиле – сабийле, тиширыула эм къартла.
14 эшалон бла 37713 малкъарлы кёчюрюлгенди. Малкъар халкъ жолда баргъан 17 – 18 кюнню ичинде 562 адам ёлгенди, тюзю уа – ала жоюлгъандыла, зорлукъ, хорлукъ, зарауатлыкъ бла жоюлгъандыла. Саула ахлуларыны жиляуларын жолда – къолда эте баргъандыла. Поезд бир кесекге тохтаса уа ашыкъ – бушукъ этип, ёлгенлени алай асыраргъа кюрешгендиле. Бир – бирде уа, поезд къызыу бара тургъанлай, вагонланы эшиклерин сакълагъан солдатла ёлюклени тышына ата болгъандыла. Алай атдырмаз ючюн, ёлген адам болса, станциягъа дери ёлюкню юсюн жабып, солдатла кёрмезча, поезд тохтагъан кезиуде уа къармашып, терк окъуна асыраргъа кюрешгендиле.
Миллет биле эди ёлюрге баргъанын. Волга сууну юсю бла баргъан жангы кёпюрню сынагъанларын да сезген эдиле жесирле. Алай, насыпха, ала умут этгенча болмагъанды.
Миллетибизни келтирип, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга тёгедиле. Аланы кимин бау орунлагъа, кимин халжарлагъа, оюла тургъан эски гытылагъа атадыла.
Халкъ ач, жаланнгач да болуп, аны юсю бла ёлгенле да кёп болгъандыла.
Карточкалагъа берилген гыржын къабынла бла жокъ эди жашау этер онг. Биргелерине келтирген кюмюш тюймелени, бел бауланы сатып, кеслерин ачдан жанларын сакъларгъа кюрешгендиле.
Сюргюнде тургъан жыллада саулай бир тёлю къырылгъанды.
Миллети бла бирге туугъан жеринден тентирегенди бизни закий Кязимибиз да. Кязим жашауунда ненча тюрлю къыйынлыкъгъа тюбеген эсе да, кёчгюнчюлюкню къыйынлыгъы аны жюрегине биз чанчылгъанлай болгъан эди. Сексен беш жыллыкъ Кязим хажи халкъны бек къыйын кюн, туугъан жеринден кёчюргенин кёреди. Къыйын мухажирликде – халкъыны къыйынлы жолунда, ол мужурасына тыянып, «сакъат санларын ат этип», ахырларына тыяннган, тюнгюлген, адамланы барына жетерге, кёл этдирирге кюч табады. Аны къыйынлыкъ жолунда жазылгъан назмулары – «Жарлы халкъым» – аны 1944 жылда жазгъанды эм «Таукел этейик биз бюгюн» деген чыгъармаларында къаллай уллу магъана барды. Бу назмуларыны хар сёзюне терен ийнанаса. Экинчи назмуда авторну ауазыны таукеллиги, тамбылагъы кюннге ийнаныулугъу сезилип турады. Кязим халкъына тёзюм тилейди; «жангылмазын, жукъгъа къол жетдирип, айыплы болмазын» аманат этеди. «Ишди сизни жашатырыкъ!» – деп бар ачыуну, кючню, тёзюмню ишге салыргъа керегин айтады. Иш къайгъыны унутдурлукъду, кюч берликди; бет жарыкълы этип, терслик жолуна чыдатырыкъды, аны « намыс бла бошатырыкъды». Халкъны ата журтуна бет жарыкълы къайтырына Кязими бу хар таулугъа буйрукъча, аманатча эшитилген, акъыллы сёзлери халкъгъа болушхандыла:
Мен ёлюрме, артха къайтмам,
Саулугъумда жалгъан айтмам;
Бузулмагъыз къыраллыкъгъа,
Киши жерде тургъанлыкъгъа!
Не да
Душман оту жетди бизге,
Терслик болду бу жол бизге.
Башыбыз тюшгенди сёзге,
Эриши кёрюндюк кёзге.
Къазахстан. Кязимни ахыр сураты
Бу чыгъармалада туугъан жерден айырылыуну, ары къайтыргъа кюсеуню, термилиуню кючю къаллай чексиз болгъанын сезебиз. Кязим кесини артха къайтмазына, сюйген тауларын кёрмезине жюреги бла ийнанмагъанды. Аны бек жарсытхан зат – анда ёлюп, узакъда бастырыллыгъы тюйюлдю. Поэтге кюч-къарыу берген да бир зат – кесини ахыр солууна дери да халкъы бла бирге болгъаныды.
«Миллетим бу кюйсюз жашаугъа тёзалырмы, адамлыгъын тас этмей жашаялырмы,» деген сагъышла аны ахыр кюнюне дери биргесине эдиле.
Шёндю уа ол кеси да мындады. Сюйген халкъыны биргесинеди.
Долинск. Кязимни къабыры
Уруш бошалгъандан сора, малкъарлы жашла туугъан тауларына Кавказгъа къайталмай, киши жерине, Орта Азиягъа бла Къазахстаннга баргъандыла.
Къулийланы Къайсын да аладан бири болгъанды. Жашлай, урушну отуна тюшюп, туугъан журту ючюн кёп сермешлеге къатышып, ауур жаралы болуп, госпитальда сынсый жатханды… Иги болгъанлай а, биягъы фронт…
Андан да уллу сынау, кюйсюзлюк, палахла уа алда эдиле – малкъар миллетни туугъан жеринден зор бла къысталгъаны. Ол ачылыкъ, къатылыкъ урушдагъы сермешлери бла къатыша, жарсыулу этгендиле, тынчлыгъын алгъандыла. Аскер кийимин тешгенликге, ол кюрешден къутулалмагъанды.
1945 ж. Къулийланы Къ. Совет Союзну Жигити Фельзенштейн бла.
Донбасс. 1943 ж. Къулийланы Къ., А.Кешоков эм Ц.Гоффеншефер.
Барыбыз да билгенликден, Къайсын Ата журт урушха тири къатышхан таулу жашларыбыздан эм жазыучуларыбыздан бтриди. Урушну ахыр жараларындан сау болуп, Къайсын 1945 жылда Москвагъа къайтхан эди. Мында аны таный эдиле, сюе эдиле. Ата журту зор бла, жалгъан дау бла сыйырылгъан таулу поэтге не бла болушургъа да хазыр эдиле орус маданиятны белгили адамлары. Ала анга юй да, иш да мажарып, жазгъанларын да чыгъарырча этип, кесин да Москвада къояргъа хазыр эдиле. Ол театр институтда окъугъан заманындан шуёхлары, аны окъутханла бары да малкъар халкъны къадарын аны юсюнде кёргенча, алай эдиле. Къайсын орусну белгили адамлары кесине алай хурмет этгенлерине ыразы эди, баш ура эди, алай а къыйынлыкъ чекген халкъындан айырылып, аны не жашауу боллукъ эди? «Угъай, халкъым къайда эсе да, анда болургъа керекме» – деп, ол да мухажирлик жолуна чыкъгъан эди. Кёп турмай Къыргъызстанны ара шахары Фрунзеге келеди. Андан ары онюч жыл бу жерде жашап, кёчгюнчюлюк, учузлукъ азабые кётюргенди. Сёзю, иши бла да, жарлы халкъына кёл этдиргенлей тургъанды.
Урушдан сау къайтхан малкъар жазыучула Къыргъызстаннга тюшюп, барысы да Фрунзе шахаргъа жыйылгъан эдиле. Бир бирге тюбешип, жарсыуларын айтыргъа, бир бирден кёл табаргъа онглары болгъан уллу ырысхы эди. Къайсын мында Къыргъызстанны жазыучуларыны Союзуну жууаплы къагъытчысы, ызы бла орус жазыучуланы къауумуну башчысы болуп ишлегенди. Кесини жазар, жазса да басмалар онгу болмагъан тутхун поэт къыргъызлы жолдашларыны назмуларын орус тилге кёчюре эди, анда орус журналны чыгъарыргъа болушханды. Белгили къыргъызлы жазыучу Тугелбий Садыкъбековну, Алыкул Османовнукёп белгили чыгъармаларын орус тилге кёчюргенди. Ол заманда Къайсын кёчюрген романла, башха ууакъ чыгъармала артда да басмаланып тургъандыла. Аны къыргъыз жазыучула бла шуёхлугъу уллу эди. Чингиз Айтматов, сёз ючюн, Къайсынны кесини устазына санайды. «Мени адабиятны уллу жолуна чыгъаргъан Къайсын болгъанды» – деп кёп кере айтханды.
1945 жылда поэт Фрунзе шахаргъа келгенде, анга 28 жыл бола эди. Терслик бла тюзлюк, жигитлик бла хомухлукъ, ётюрюк бла хаухлукъ дегенча, жашауну орта жигин тутхан затлагъа къарамы ёсген, кючленнген заман. Аллай жыл санда, бир жанындан уруш, экинчи жанындан халкъына жетген зулмулукъ кюйдюрюп, киши жерине тюшгенде, ол дунияда бир жан, бир факъыра сынамаз сыныкълыкъны сынай эди. Кесин факъырагъа тенг этип, Ата журтсуз къалгъан – факъырагъа тенгди, деген кёл такъырлыкъны кюйдюргюч жилямукъларын жута эди. Сюргюнчю поэтни жюрек къыйынлыгъын кётюралмагъандан болургъа боллукъ ажымлыкъдан къыргъыз жерни огъурлулугъу, аны малкъар жерине ушагъаны, къыргъыз адамла уа бек адежли, халал, малкъарны кеси кибик, жууаш болгъаны къутхаргъандыла. Къайсын кеси киши жеринде биринчи кюнюн эсгере, былай жазады: «Мен Фрунзеге ингирликде кеч жетген эдим. Эрттенликде уа тауланы кёрдюм. Ала, Нальчикде кибик, жууукъ эдиле. Аллах, шо таула болгъан жерден кери тюшмегениме шукур, дедим. Кавказ таулары тюйюл эселе да, тауларыдыла! Жап-жашил Фрунзе шахар да кёлюмю бир кесек басды. Аны орамларында тюппе-тюз ёсген акътерекле бек кёп эдиле»…
Къайсын Фрунзеде 12 жылгъа жууукъ 1945-1957 жылланы тургъанды. Къыргъыз жазыучула аны «Къасыке» деп, сыйлы кёрюп, аны къыйынлыгъына жарсый эдиле, болушургъа кюреше эдиле.
Поэт къыргъыз жазыучуланы чыгъармаларын кёчюрюу бла чекленирге сюймей эди.
Назмула, жырла да ачыгъан, апчыгъан абамланы таукеллик сезимлерин уятыр ючюн керекдиле. Халкъны азабын, къыйынлыгъын не бла унутдурургъа боллукъду? Назмула басмаланмайдыла, жазылгъан зат, Кязимни заманындача, жалан къол жазмала бла жюрюйдю, бирден-бирге , элден-элге. Не айтып, не бла кёл этдирирге боллукъду поэт халкъына? Туугъан жерни эсгериу! Аны жерлерин, жырларын…Анда болуучу жашау къудуретни .Тау ауузланы сыфатларын, жаланда аладыла балхам боллукъ жаралы жюреклеге, кетюрюмлю, тансыкъ ссезимли сыфатла. Андан сора жаз тил! Халкъны халын башха затла бла тенглешдирип айтыу. Ол жаны бла Къайсынны «Тынгылау» деген назмусу тауушлукъду:
Жесирлеге, батырлагъа тутмакъда
Соруу этгенде, тынгылай элле ала.
Кёк кюкюреп, элия ургъанда,
Тынгылау!
Сен, къургъакъ, тар къындан чыкъмазса.
Халкъны халын андан тюз, терен ачыкъларгъа амал жокъду. Къайсын назмусунда тюзлюкню да махтайды, кёк кюкюреп, элия ургъанда, таула къалай туруучуларын эсгерип, жаз тил бла ёз халкъын таулагъа тенг этеди. Ол заманда халкъгъа жетген къыйынлыкъны ачыкъ айтыргъа амал жокъ эди. Айталса уа кимге тиерик эди таягъы? Сталиннге, коммунист партиягъа. Ким базынырыкъ эди анга, базынса уа кечеден тангнга жокъ этип къоярыкъ эдиле аллайланы. Аны себепли жаз тилни онгу Къайсыннга барын айтыргъа, палахсыз къалыргъа да онг бергенди. Уллу, ауур къыйынлыкъ жетген заманда, анга жаланда кишилик болушады. Кишиликни тагыларын а поэт туугъан жерни ариулугъунда, халкъыны тиричилигинде кёреди.
Мен къара кюн кесиме нёгерге,
Къаты кишилик, сени алама,
Солдат ийнаннганча командирге,
Мен эски кючюнге ийнанама.
Олду кереги, аталаны кишилик аманатларын бузмау, тюзлюк келирине ийнаныу.
Кёчгючюлюк жыллада Къайсын къалай жашагъанын, аны жюреги къалай къазауат этгенин «Тау ауузлада ажашхан уучула» деген назмусу да толу кёргюзтеди. Жангыз назмуда окъуна кесини да, битеу халкъны да болумун эсден кетмезча, алай кёргюзтюрге къолундан келгенди. Жолсуз, юйсюз къалгъан, къарангыда жол тапмай къармалгъан уучула – ала жарлы жерлешлери, бары да кёчюрюлген халкъла болгъанларын ким ангыламай эди. Ала жол тапмай, амалсыз болуп, къаядан къуюлургъа окъуна жетгенлеринде, поэтни таукеллик ауазы элгендиреди., аланы къыйын жолларында узакъ жарыкъча кёрюнеди. Узакъ эсе да, жарыкъ иги умут этдиреди, жолсузлукъну хорларгъа болушады. Поэт ажашхан уучуланы юслеринден айтып, бушуулу дунияны суратын къураса да, ауазы-таукелликди, адамны хорларыгъына ийнаныуду.
Къыйын сагъатда жерге къапланып,
Амалсыз жилямагъанла.
Палах келгенде, эрлейин къалып,
Жолсузлай, алгъа баргъанла!
Къысыр къаяланы кечеги тарларында жол излеген мараучула-поэтни жюрек жараларыдыла.
Къайсынны сюргюн назмуларын хыйсап этип окъусанг, ол къаллай жюрек бла жашагъанын, не чекгени бек тура болады. Бирде тюнгюлюуню ачы ауазы эшитиледи, бирде уа аны ючюн кесин тюйгеннге ушайды. Игиликге, азатлыкъ келирине ийнаныуну баш этип жазгъанды поэт. Аны себепли назмуда уучула жолну таукел излегенлерине алай къууанады:
Ёлюм да неди? Палах да неди?
Кишилик – кючю адамды.
Туугъан жерни суратларына, хапарларына, жашау халларына къайта, Къайсын аланы хар биринде эс, тёзюм, ёхтемлик берген белгиле, шартла табады. Бирде ала сейирлик ариу жашауну эсге тюшюредиле:
Чаришде, гуппур болуп, жашла,
Тюп эринлерин да къапханлай,
Барыучу элле, жел баргъанлай,
Къаратор, Къаратор, Къаратор!
Поэт таулагъа къайтырыкъбыз, энтта жашла ат юйретирикдиле, ёзенлнде чариш этерикдиле деген умутну береди «Къаратор» деген назмусунда. Ол назмуну таулула жыйылгъан жерледе окъуп, Ата журтунда жашауну иги, къууанчлы кюнлерин эсге тюшюре, кёл этдиреди поэт.
Къулийланы Къайсын миллети бла сюргюнде тургъанда, халкъгъа этилген зор ишни кётюралмай, кёп тургъанды. Алай ол тынгылап, ырахатланып жашап турмагъанды. Отарланы Керим бла, Залиханланы Жанакъайыт бла бирге Сталиннге письмола жазып тургъандыла. Аланы анга тилеклери бир эди: Малкъар халкъдан «спецпереселенец» деген атны кетериу бла туугъан жерге къайтарыу эди». Алай аланы тилеклерин не Сталин, не Берия эшитмей эдиле. Къайсын таулулагъа комердатурадан эркинлик къагъытла алыргъа да кёп болушханды. Комендантны къагъыты болмаса, бир элден бирси элге барыргъа онг жокъ эди. Аллай къагъытсыз не дууагъа, не барып жуугъун кёрюрге онг жокъ эди.
Къайсын халкъгъа ариу сёзюн, назмусун, къолундан келгенни аямагъанды. Гитче, огъурлу, мадарыулу, жигер халкъына билеклик этип тургъанды поэт. Ол миллетин да, туугъан жерин да чексиз сюйгенди.
Къайсын кеси да, жаралы ташыча, айтыргъа боллукъ эди: «Барына да чыдадым! –деп. Туугъан халкъы бла кёчгюнчюден ата журтуна тансыкъ болуп къайтхан Къайсын, туугъан тауларындан къарамын алалмай, къаягъа аркъасын берип сюеле эди. Аны ол къаядан айырсанг, къаяны жанын айырлыкъча кёрюне эди. Тюзлюк терсликни хорлагъанды. Онюч жылны киши жеринде термилип тургъан малкъар халкъ, туугъан жерине, ташына къайтханды. Онюч жылны суууп тургъан от жагъала, жангыдан тиргизилгендиле, жашау ызына келгенди. Мухажирлик сынап тургъан тауубузну, жерибизни азат нюрю жарытады.
1957 жыл малкъар халкъны жашауунда бек къууанчлы жыл эди. Анча жылны туугъан жерин ташына, сууна, хауасына термилип туруп, аланы кёрюрге эркинлик берилгени, къаллай уллу насып эди таулугъа!
Ол насыпха юлюшлю эдиле бизни эллилерибиз да. Аланы кёбюсю, сабийлей, сюргюнню ачы къыйынлыгъын сынагъандыла эм аны ачы гыржынын ашагъандыла. Ол санда мени аппам, аммам да болгъандыла.
Бызынгы эл 1957 ж. Эллилены кёчюп келген кезиулери.
Алай, Аллаха шукур, аланы асламысы бюгюн бизнибладыла. Ала бизни низамгъа, жашауну ариу эм тюз жолу бла барыргъа юйрете, бизге юлгю болуп жашайдала.
Бызынгы эл. Ташны атдырып, школну мурдорун салыргъа жыйылгъан адамла, ол санда 100 жыллыкъ къарт Аналаны Къазий.
Туугъан жерибизде биринчи такъыйкъала
Ата журтха къайтыу
Мен кесими насыплыгъа санайма ол къыйынлыкъланы кёрмегеним ючюн. Алай, мени халкъым кёрген къыйынлыкъланы юсюнден эшитсем, жюрегим бек къыйналады.
Халкъ халкълай къаллыгъына, терслик да хорланырыгъына, таулу Ата журтуна къайтырыгъына ийнаннганлай тургъанды эм ол муратына, тилегине жетгенди. Заман оза баргъаны къадар, кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын бютюн да бек ачыкълау барыбызны да борчубузду. Таулу халкъ сау къадарда, кёчгюнчюлюкню темасы унутуллукъ зат тюйюлдю. Тюненесин унутхан, тамбласыны сагъышын этмез. Кёчгюнчюлюк тауусулмазлыкъ китапды, аны халкъ жазады.
Бизни халкъыбызны сауутлу-сабалы солдатла бла кёзкёрмезге сюрдюргенле дуниядан эртте кетгендиле, хар бири адам улуну аллында бедиш байрагъы, къаргъыш тёбеси, налат бодуркъусу болуп! Малкъар халкъ а жашайды туугъан журтунда той эте, къууанч эте. Къууанч кюнюбюз кёп болсун! Узакъ, зауукъ ёмюр сюрсюнле адамларыбыз.
Туугъан жерибизде биринчи къурманлыкъ.
Быйыл 8-чи мартда малкъар халкъ зор бла Ата журтларындан къысталгъанлы 70 жыл болады. Былайда Къайсынны назму юзюгюнден аны тилегин жазмай жарамаз:
Энди бир заманда да юйюбюзде
От жукъламасын, кюлю суумасын!
Биз сынагъан палах энди бир кюнде
Юйбюзню эшигин да тапмасын!
1994 жылда Республикабызны ол замандагъы Президенти В.Коковну Указы бла 28-чи мартны малкъар халкъны къыраллыгъын къайтарыуну Кюнюне санаргъа, бизни республикада жашагъан халкъланы барысына да байрам кюн этерге деп тохташдырылгъанды.
Мен келе тургъан байрам бла битеу малкъар миллетими
эм бу конкурсну къурагъан адамларыбызны алгъышлайма!
Саулугъугъуз, къууанчыгъыз кёп болсун!
Айный, чагъа барсын таулу халкъым!
Урушну къыйынлыгъындан къутулгъунчу бизни халкъыбызгъа энтта бир къыйынлыкъ келди. Сегизинчи мартны эрттенлиги!…Сабыр тынчлыкъны бузгъан къара эрттенлик!…
Къызгъан темир кибик сёзле бла да,
Къурч къамача кирлик сёзле бла да,
Айталмазса ачыуун ол кюнлени,
Жерге кебин салынмай киргенлени!
…О, мартны сегизинчиси, сабийле
Аналарын къыбултуучу кюнлери!
Ол кюн жансыз, отсуз къалып тау юйле,
Анала, сабийле кетдиле кери!
Байрамны орунуна жиляу болду
Ол кюн таулу сабийлени барына!
Вагонланы ичи сарнаудан толду,
Кёз жашла саркъдыла мартны къарына.
Поэт, кёчгюнчюлюкню жылларында Чегемни табийгъатын тансыкълап, кёп назму жазады: “Кюз арты келген болур”, “Къыйынлыкъ жетген сагъатда”, “Туугъан жериме”, “Туугъан жериме айтама” деген поэмасы.
Балалы къуш уясында тургъанча,
Тураса, Малкъар, чыгъып къалагъа.
Таула, тойгъа барыргъа жыйылгъанча,
Къарла башлыкъ болгъандыла алагъа.
Буу ёкюрюу, жугъутур мюйюз таууш
Бирге къошуладыла, Малкъар, сенде,
Биченликле, гокка хансла, агъач, таш-
Бары къатышды тарла ичлеринде.
Башы кёрюнмеген къысыр къаяда
Назик наратчыкъла ёсюп туралла,
Кёлде жатхан геммешлеча ташлада
Гокка хансла, жилтинлеча, жаналла.
Къаты кишиликни эм назикликни
Тюрсюню бирге турад Малкъарымда,
Жырлары эрликни эм сюймекликни,
Эгешлеча, туудула тауларымда.
Санга алгъыш эте, чыгъама тангнга,
Сени унутурча кюн туумаз манга.
Буз кибик сууукъ сууларынгдан къандым,
Сени тансыкълап, жилядым, къуундым.
Сенсиз насып болмаз бир инсанынга,
Къор болайым, Туугъан жерим, мен санга!
Сангырау болсам да, эшитип турурма
Чапыракъ тауушунгу кюз артында,
Сокъур болсам да, ажашмай барырма
Къызыл къаным боягъан жолларынгда.
Кёз, жюрек жарыкъ да сенсе инсаннга,
Къор болайым, Туугъан жерим, мен санга!
КЪАЙСЫН КЪУЛИЙ
ТАУЛУ БОЛГЪАНЫМ – КЪУУАНЧЫМДЫ
Николай Тихоновха
Къазбегин сюйген кибик къарт таулу,
Сюеме дунияда бар жерни,
Тауда туугъаным, болгъаным таулу –
Дайым да къууанчымдыла мени.
Ичгенме сууукъ сууун Волганы,
Мен уллу орус сууну да сюйюп.
Алай анда да таулу болгъаным
Къууанчым эди, о ата юйюм!
Чувашла бла тургъанма татлы,
Къарт чуваш тютюн ичирди манга,
Бёлек тангым ала бла атды,
Аллыма да кёп келди хант къанга.
Кёргенме Латвияны сарычач
Жашларын, ол жипкил жерлеринде
Къанымы да тёкдюрдюм, сууукъ, ач
Бола, урушну ал кюнлеринде.
Ол жерни ёз жерича къучакълап,
Таулу жашны анда ёлгенине
Шагъат болгъанма, тургъанма къарап
Акъырын къысылгъан кёзлерине.
Орёл шахарда уруш тютюню
Жатханды мени зыбыр чачыма,
Ол окоплада урушну кюню
Тийди къан жугъу болгъан башыма.
Мен шимал жолларында да бардым,
Сюйдюм сабанлары кёп тюзлерин,
Анда суу ичдим, ётмек да татдым.
Алай къайда да мени кёзлерим
Кёрюп тургъандыла Минги тауну
Акъ булутлагъа кирген тёппесин,
Къазбекни башында кюмюш къарын,
Заманла да чал этген желкесин.
Мен кенг орус жолланы да сюйдюм,
Башларында булутла булгъана.
Алай къайда да бу жер юсюнде
Къууанчлай къалды таулу болгъаным.
Сюеме тюзлени кенг къууанчын,
Жырларын, тойларын да тюзлени.
Алай, исламей, къайгъымы чачып,
Тау тёппелеге чыгъардынг мени!
Жел этген жамычы! Сени къалай
Сюйдюм! Акъ башлыкъ къууатлылыгъы
Ахшам аллында, тойгъа баргъанлай,
Чабып баргъаны тауда атлыны!
Таулу болгъаным – къууанчым мени,
Жеримде сыйлы хар таш, хар шаудан.
Жау сыйыралмаз бизден бу жерни,
Жау кеси айырылыр жашаудан!
1942
—————————————————————–
ВСЕГДА ГОРДИЛСЯ ТЕМ, ЧТО ГОРЕЦ Я!
Как старый горец любит свой Казбек,
Так я люблю все земли и края.
Но, к родине привязанный навек,
Всегда гордился тем, что горец я.
Мне довелось из Волги пить не раз,
Ее красой душа была горда.
Но свой любимый, свой родной Кавказ
Носил в душе повсюду и всегда.
Чуваш, дружа со мною от души,
Мне с табаком протягивал кисет,
Мне русые знакомы латыши,—
Я, раненный, оставил крови след
На их земле, а друг мой умер там,
Склонясь к земле, простреленный, челом.
Жестокой битвы дым по волосам
Полз-у меня в окопе под Орлом.
Я по дорогам севера бродил.
Любил простор и ширь его степей,
Хлеб дружбы ел и воду дружбы пил,
И все-таки всегда в душе моей
Блестел далекого Эльбруса снег,
Вздымались острые вершины скал.
Поднявший голову седой Казбек
Везде мне чудился, всегда сверкал!
Мне рощи сосен по душе пришлись,
Их смутный шум и свежая хвоя,
Я их люблю, но все-таки всю жизнь
Я горд был тем, что вольный горец я!
Я видел пляски северных степей
И среди них прекрасные встречал,
Но твой, лезгинка, бешеный напев
Сильнее всех в моей душе звучал.
Да, я люблю косматой бурки взлет,
И белый треугольник башлыка,
И стук копыт в горах, когда вперед
Уносит конь лихого седока.
Как горд я вами, милые края,
Коварный враг! Оставь свои мечты, .
Что эту гордость потеряю я.
Нет, жизнь скорее потеряешь ты!
НАЗМУМ
Бюгюн назмум тюзюдю урушну,
Анда адам къаны къалды къатып,
Шкок от ийис урады андан,
Эштиледи топ, ат аякъ таууш.
Бюгюн жаралы солдатды назмум,
Жыгъылады, шкокга тыяна,
Жыгъылады, ачыйды жарасы,
Тишлерин къысып, къобады кючден.
Урушну тюзюдю бюгюн назмум,
Анда адамла жоюла, атла
Кишней, жыгъыла, юйле да кюе,
Къара къузгъун чёге ёлюлеге.
1942
————————————————————
Стихотворение
Сегодня стих мой — беспощадный бой,
В строках запеклась человечья кровь.
Он горьким порохом насквозь пропах,
В нем гул орудий, жаркий стук копыт.
Сегодня стих мой — раненый боец.
Вот пошатнулся он, за штык схватясь,
Вот падает он, кровью исходя,
И поднимается, от боли зубы сжав.
Сегодня стих мой — беспощадный бой.
В нем люди погибают. Кони в нем
Со ржаньем падают. Горят дома.
И ворон опускается на труп.
1942
***
Сууукъ къылыч тийгенди башынга,
Иеринг сенсиз къалгъанды.
Атынг къарындашы ёлген эгеч
Кибик, бетинге къарайды.
Кетмейд, ташламайд, сюйген тенгингча
Санга къайытад, табады.
Кюн кюйдюрген сууугъан бетинге
Жылы шытысы тамады.
1942
ГОСПИТАЛЬДА ЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ
Жерими хар жол ташы да манга
Къызча жилягъан кибик кёрюне,
Хар къая да, жашы ёлген ана
Кибик, жиляй, къара бушуу эте,
Ташла мени атымы айтханлай,
Ауаз келеди манга узакъдан:
– О, къайдаса? Кел! – деп къычыргъанлай,
Ён эштиледи манга тауладан…
1942
——————————————————————
СТИХИ, НАПИСАННЫЕ В ГОСПИТАЛЕ
Мне кажется, в тебе, моя страна,
Девичьи слезы каждый камень льет
И каждая седая крутизна
Тоскою материнскою полна.
Как будто слышу голоса камней,
Наперебой зовут они вперед:
— Сразись во имя родины своей
И победи. Иль умереть сумей!
Август, 1942
АЛТЫН УГЪАЙ – ТАУЛАРЫМЫ!
Кавказ! Жатдым къургъакъ дорбунларынгда,
Башымы къая гыйысына салып.
Сюелгенме ёрюшлю сыртларынгда,
Къызыл жабышмакъ тыякъгъа тыянып.
Ташлы, къынгыр жолларынгда да бардым,
Жомакъчы къартха тынгылай, жыр эте,
Къара жамычыны жайып да жатдым
Жайлыкъда, жауун да шууулдап ёте.
Манга: «Тауларынгсыз жаша да, алтын
Къала да ишлербиз, сюербиз сени», –
Деселе, кюлюрме, жюрегим айтыр:
«Этмегиз патчахы да саулай жерни,
Жашау беригиз бийик тауларымда!
Алтын кийгенден да бир башха жерде,
Мен, садакъа жыя ауулларымда,
Арып, тик жоллада солуй ингирде,
Тауланы юсюнден къаяла кибик
Назмула эте, сюеме турургъа.
Къушха ариулукъ не? Батырлыкъ керек,
Алтын угъай, таула керек таулугъа!
Къамагъа айбатлыкъ угъай, жютюлюк
Керекди. Ма манга да байлыкъ угъай, –
Элим, жолларым, тереклерим, бийик
Тауларым, аладагъы кюз, къыш, жаз, жай.
Къыйынлыкъ къоркъутмаз мени жанымы,
Базынырма бир байлыкъсыз жашаргъа,
Къойчулагъа окъуп назмуларымы,
Кече къаялы дорбунда жатаргъа.
Башкеслеге уа къуллукъ этмез сёзюм,
Тау къуш бийиклени сюйгенин къоймаз,
Къысылып къалгъынчыннга эки кёзю,
Таулу поэт душманнга жырчы болмаз.
Мени сёзюм дунияда кишиден
Не байлыкъ, не махтау тилемей турур,
Не къыйын болса да, кёрмезча тюшде,
Бетибизге азатлыкъ жели урур.
Биз азат къушлабыз, таулада учхан,
Къул болгъандан сайларбыз биз ёлюмню.
Болмаса уа, жырларыбызда тургъан
Жерни къучакъларбыз, бу сыйлы жерни!..»
1942
—————————————————————————
САМОЕ ДОРОГОЕ
В тепле твоих пещер я ночевал, Кавказ,
На гладкий камень голову склоня;
За трубкой у костра я слушал горский сказ,
И ночь, как буркой, кутала меня.
По горным пастбищам, среди орлиных скал,
Я кочевал, на посох опершись,
На бешеном коне над пропастью скакал,
Крутой тропой карабкался, как рысь.
И если скажут мне: «Живи, Кайсын, без гор,
Тебе построят золотой дворец»,—
Я рассмеюсь в душе: «К чему мне царский двор?
Что золото погонщику овец?»
Нет, лучше нищим быть в моих родных горах,
Чем на чужбине золото носить.
Скитаться по тропам, взметать дорожный прах,
В пещерах спать — вот так хочу я жить!
Поэту ни к чему набитая мошна —
Слагай стихи да слушай эхо гор!
Орлу не красота, а смелость, ширь нужна,
А горцу — не богатство, а простор.
Кинжалу не убор, а острота нужна,
А мне, поэту,— острый слух да глаз,
Шум крыльев, и стремнин, и ширь, и крутизна,
И даль снегов, и воздух твой, Кавказ!
Мне бедность не страшна, свобода мне сестра.
Я буду днем слагать в горах стихи,
А ночью под скалой, у братского костра,
Меня сойдутся слушать пастухи.
Стиху — не золото, не праздничный убор,
Не комнатная сытость и покой,
Стиху — простор степей, и воздух вольных гор,
И даль дорог, и небо над рекой.
1942
ЖАШАУ, СЕНИ ЖАШЫНГМА
Жашау, жарыкъ кюнлерингде бийик жеримде,
Къууандым да, жарыкъ чагъырынгы да ичдим,
Къалын чачымы да артха хыны сылап, мен
Къууанчлы тойларынгда да женгил тепседим.
Бушууунг келген эсе уа, неди да! Бушуу
Этеме мен. Тюшген эсе сауут алыргъа,
Къыйынлыгъын, къанын да сынаргъа урушну,
Жашынгча алама бюгюн сауутну къолгъа!
Жашау, аямайын жыяма жюрегиме
Тоюн, урушун, бар къайгъыларын да жерни.
Жашау, мен сени жашынгма сыйлы жеримде,
Къууанчынг да, жиляуунг да – барсысы мени!..
1942
————————————————————————
ЖИЗНЬ, Я ТВОЙ СЫН!
Жизнь! С тобой в часы веселья чистого
Пил вино и пел что было голосу.
На пирах отплясывал неистово,
Пятерней назад отбросив волосы.
Но война сковала землю стужею,
Жизнь, печаль пришла к тебе нежданная.
Я, твой верный сын, беру оружие.
Боль твоя моею стала раною.
Мать моя! Вмещает сердце воина
Песнь твою, и пляску, и страдания,
И любовь сыновняя удвоена
Материнской сединою раннею.
1942
***
Сизни киши жолоучусуча тюйюл,
Жаш анасынча сюйеме, тауларым,
Мен сизге киши хапарчысы тюйюл,
Ёстюрген поэтигизме, тауларым!
Къушугъуз жашармы сизде учмайын?
Сизсиз уйа къайда этер, тауларым?
Акъсыл къаягъа къанатын урмайын
Ол кёкге да къалай кетер, тауларым?
Мен, окъ тийиб, жатсам кюйген аулакъда,
Къаным жерге саркъа туруб, тауларым,
Анаммы аты кибик, ол сагъатда
Мени ахыр сёзюм болур: — тауларым!
1942
***
Таулу жашчыкъ, акъсыл эшекге минип,
Къайры баргъанын да билмей, барады,
Къарангы болгъанды сабийни кюню,
Алай аллында уа тау агъарады.
Жашчыкъ къачып бара кюйген ауулдан,
Уруш кюйдюрюп аланы эллерин,
Азаматдан палах сыйырып алды
Сабийле бла ойнаучу кюнлерин.
Аны эски къапталчыгъы жылтырып.
Жоюлду къапталын этген анасы,
Урушда ёлдю, келмезча журтуна,
Жашына чарыкъла этген атасы.
Акъсыл эшекге минип, къачып баргъан
Жашчыкъ! Кетмезсе ёмюрде кёзюмден.
Чексиз къара къыйынлыкълагъа къалгъан
Халкъымы белгисисе жюрегимде!..
О, башынгы къысарча жюрегиме,
Мени аллай амалым болса эди,
Кёз жашлары тамгъан жашчыкъ жериме!
Жюрек жарамы бютюн уллу этдинг!
Жашчыкъ, эшекге минип, къачып бара,
Къайры баргъанын да билмей, къыйынлы!
Ол баргъан жол да жюрегимде къара
Ыз болгъанлай, жара болгъанлай къалды!..
1942
———————————————————————
МАЛЬЧИК-ГОРЕЦ
Старый ослик в пыли плетется шажком,
Из ущелья ветер прохладпый подул.
Мальчик-горец на ослике едет верхом,
Едет в горы, покинув родной аул.
Разорван чекмень у него на спине,
Но некому старый чекмень зашивать.
От бомбы, упавшей в саклю, в огне
Погибла его смуглолицая мать.
Серебром украшавший его ремень
Черноусый отец погиб в огне…
Серый ослик копытцами бьет о кремень,
И снегами горы блестят в вышине.
И сиротка мальчик в ущелье, вдаль,
Уезжает на ослике старом своем,
А в душе его детской сильней, чем печаль,
Разгорается ненависть жгучим огнем.
Этот мальчик-сиротка на старом осле
Будет долго маячить пред взглядом моим.
Горцы! Слышите, враг на нашей земле,
Кровной местью врага за все отомстим!
Старый ослик уходит к горным снегам,
Горе мальчика грузом везя на себе,
И за это горе убийцам-врагам
Отплатят горцы в жестокой борьбе!
1942
***
Къара мени кёзлериме – алада
Уруш ётген тюзлени бушуулары,
Къара мени кёзлериме – жашлайын
Жоюлгъанланы къара къайгъылары.
Къара мени кёзлериме – алада,
Эринлерин къысып, урушха кире,
Жараларын унутхан адамланы
Эрликлерин тур кёзлеримде кёре!
1943
—————————————————————–
***
В глаза мои смотри.
Увидишь в них
Тоску друзей, погибших в день осенний.
В глаза мои смотри.
В них горе нив,
Впитавших кровь пожаров и сражений.
Смотри в мои глаза,
Увидишь в них,
Как солнце, отраженное в росинке,
Испытанное мужество живых,
Смерть побеждавших в страшном поединке.
1943
УРУШДАН СОРА БИРИНЧИ ЖАЗ
1
Сабийле арбазда дауур
Этедиле. Эштеме мен,
Кёреме ойнагъанларын,
Жалан аякъларында – къум,
Сабийле ойнай арбазда.
Сансыз кёп жылла ётерле,
Баргъанча кёкде булутла,
Сабий кюлгени уа ёлмез,
Аны бир уруш жоялмаз,
Сабий оюну сау турур!
Анга ийнаннганым мени
Насыпсыз кюнюмде окъун
Этип турады насыплы.
Сабийле дайым ойнарла!..
2
Окъла сызгъырып ётдюле,
Аны ёлтюрмей, сау къалды.
Фронтдан къайтды солдат,
Юйюнде жукъудан къанды.
Жайгъы кюн юйдегисине:
«От эт, – деди, – мен урушда
Окоплада хар заманда –
Къыш да, жай да – кёрюп турдум
Юйюбюзню ожагъындан
Тютюн тозурай чыкъгъанын!»
3
Юсюндеги солдат кёлеги онгуп
Турса да, энди жюреги насыплы:
Юйюне къайтды, насыбы тутуп,
Ишлер, жашар, сабийлерин ёсдюрюр.
Сабийле ойнай, ол анга къууана,
Хораз алгъынча къычыра элинде,
Ол эрттенликде чыгъады бахчагъа,
Орнатады энтта алма терекле.
О, тынч ишлегенни жарыкъ къууанчы,
Кёргенинг да жерни ырахатлыгъын!
Ызындан чабып чыгъады жашчыгъы,
Болушады атасына, къууанып.
Кюн тиеди, толтурады арбазны,
Кюн не жарыкъ, нечик уллуду шошлукъ!..
1945
——————————————————————————
ПЕРВОЙ ВЕСНОЙ ПОСЛЕ ВОЙНЫ
1
Детей босоногих возня
В зеленой чаще двора…
Не видя в окне меня,
Звенит во дворе с утра
Играющая детвора.
За облаком — облака,
За годом год плывет.
А эта возня на века,
А этот смех не умрет,
Ничто его не убьет!
2
Он в сапогах, в линялой гимнастерке,
Глаза солдата ненасытно зорки.
Трава. Хребты. Речушки горной гул.
Петуший крик. Родимый дом. Аул.
И, сплюнув на руки и взяв лопату,
Он яблоньки сажает, как когда-то.
И босоногий сын спешит помочь.
И столько солнца, что смотреть невмочь.
3
Прошли все пули стороной,
Солдат вернулся в край родной.
Весна, тепло, а он жене
Велел топить:
– В окопах мне
Частенько снился дым густой
Над нашим домиком зимой.
1945
21.02.2015
Для тех, кто впервые знакомится с деятельностью Русфонда
Русфонд (Российский фонд помощи) создан осенью 1996 года для помощи авторам отчаянных писем в газету «Коммерсантъ». Проверив письма, мы размещаем их в газетах «Коммерсантъ» (Москва), в газетах «Ставропольская правда», «Ставропольский бизнес», на сайтах rusfond.ru, livejournal.com, «Эхо Москвы», Здоровье@mail.ru, в эфире «Первого канала», на телеканалах ГТРК «Ставрополье», «СТВ», а также в 51 печатном, телевизионном и интернет-СМИ в различных регионах РФ.
Решив помочь, вы получаете у нас реквизиты фонда и дальше действуете сами либо отправляете пожертвования через систему электронных платежей. Возможны переводы с кредитных карт, электронной наличностью и SMS-сообщением, в том числе из-за рубежа (подробности на rusfond.ru). Мы просто помогаем вам помогать. Читателям и телезрителям затея понравилась: всего собрано $183,5 млн. В 2015 г. – 114 864 354 руб.
Мы организуем и акции помощи в дни национальных катастроф. Фонд – лауреат национальной премии «Серебряный лучник». Президент Русфонда – Лев Амбиндер, лауреат премии «Медиа-менеджер России» 2014 года в номинации «За социальную ответственность медиа-бизнеса».
Реквизиты:
Благотворительный фонд «РУСФОНД», ИНН 7743089883, КПП 774301001, р/с 40703810700001449489 в ЗАО «Райффайзенбанк» г. Москва, к/с 30101810200000000700, БИК 044525700.
Назначение платежа: Пожертвование на лечение (фамилия и имя ребенка). НДС не облагается.
Адрес фонда: 125252, г. Москва, а/я 50; rusfond.ru; e-mail: [email protected].
Телефоны: в Москве 8-800-250-75-25 (звонок бесплатный, благотворительная линия МТС), факс 8-(495)- 926-35-63.
Русфонд в Ставропольском крае: 8-928-328-02-09, [email protected], [email protected] бюро Русфонда в Cтавропольском крае.
21.02.2015
Русфонд: Как помочь ребенку
Основные способы перевода пожертвований в Русфонд
1.Через банк
Прийти с реквизитами фонда (см. ниже) в любой банк и сделать перевод. Внимание: Сбербанк не облагает переводы в Русфонд комиссией. В строчке «назначение платежа» обязательно укажите, какому ребенку конкретно вы хотите помочь (Например: Пожертвование на лечение Имя Фамилия (ребенка в данной публикации СМИ). НДС не облагается).
2. Через терминал QIWI (КИВИ)
Выберите кнопку «Оплата услуг», затем «Другие», затем кнопку «Благотворительность» и Русфонд («Российский фонд помощи»). Введите свой номер телефона и внесите пожертвование. Внимание: эта помощь безадресная. Если вы хотите, чтобы пожертвование поступило именно детям из Ставропольского края или конкретному ребенку, то после перевода сообщите его имя и фамилию нам по телефону: +7 (928) 328-02-09.
3. Через банковскую карту
Зайдите на страничку Русфонд в Ставропольском крае http://rusfond.ru/stavropol, выберите раздел «Как помочь» и отправьте деньги с банковской карты Visa или MasterCard.
4. Другие способы
На сайте rusfond.ru вы найдете и другие способы перечисления пожертвования и сможете выбрать для себя наиболее удобный. Например, получить и распечатать счет для оплаты в любом салоне связи «Евросеть», «Связной», МТС, «МобилЭлемент», «АльтТелеком», оплатить через кошелек Rbk Money, Webmoney, через систему Яндекс.Деньги, «Contact» и «Лидер», получить квитанцию для перечисления через Почту России.
21.02.2015
Оправдание добра: Улыбка ребенка объединяет миллионы людей
Дорогие друзья! SK-NEWS.RU поддерживает благотворительный проект Русфонда, стартовавший в Ставропольском крае. Эта страница будет выходить регулярно с письмами попавших в беду людей. Им нужна помощь, у них тяжелобольные дети и нечем платить за спасение. Вообще-то эта страница для всех: для отчаявшихся людей и для людей сострадательных, способных помочь.
17.09.2014
Пять социальных проектов незрячего, но смотрящего далеко вперед Алексея Фитисова
Алексей Фитисов помогает людям с ограниченными возможностями здоровья найти себя в жизни. Несмотря на то, что сам является инвалидом по зрению I группы, ведёт весьма активный образ жизни.