Минем яраткан язучым. Без беренче тапкыр м?кт?пк? кил?г?, ?лифба китабын ачуга: “И туган тел, и матур тел, ?тк?м, ?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем Син туган тел аркылы” дип язылган шигырь юлларын укыйбыз. Бу шигырьне б?ек язучыбыз Габдулла Тукай язган. Шигырь кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти – ?ние?не? теле аша, син д?ньяны таныйсы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук б?т?н. Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. Татар теле ?тк?м – ?нк?м кебек ?к якын дип язуы ?чен, Габдулла Тукай минем яраткан язучым булып тора. Аны? к?п кен? ?киятл?рен ?нием ми?а кечкен?д?н укый иде. Габдулла Тукай аз гына вакыт эченд? бик к?п шигырьл?р, ?киятл?р язып калдырган. Аларны балалар гына т?гел, олылар да яратып укыйлар. Аны? ?с?рл?ре безг? ?гет – н?сыйх?т биреп тора. Габдулла Тукай к?п кен? балаларны? яраткан язучысына ?йл?нде. Аны? тормыш юлы бик авыр була. Ул ?зе 1886 нчы елны? 26 нчы апреленд? х?зерге Татарстан республикасы Арча районы Кушлавыч авылында М?х?мм?тгариф гаил?сенд? д?ньяга кил?.Тукайга алты ай булганда аны? ?тисе ?леп кит?, ? д?рт яшьт? – ?нисе д? ?леп кит?. Ул ятим кала. Аны бабасы т?рбияли. Бабасыны? ?зене? д? гаил?се зур булганлыктан ул ?ги ?бисен? артык бала гына булып тора. ??м аны бер ямщикка утыртып, Казанга озаталар. Анда ямщик аны”Асрарга бала бир?м, кем ала?” дип саткан. Шуннан аны баласыз бер карт бел?н карчык алып, ике – ?ч ел т?рбиялил?р. Л?кин алар да авырып кит?л?р ??м аны я?адан бабасына кайтаралар. Мен? шундый авыр тормыш юлын Габдулла Тукай кечкен?д?н татып яши. Габдулла Тукайны? кайсы гына шигырен алсак та, анда туган телг? м?х?бб?т сур?тл?н?. Ул ?зене? и? кадерле кешел?ре – ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерг?н: И туган тел! Синд? булган И? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
??р милл?тт? исеме телг? алынуга ук ихтирам уята торган ш?хесл?р була. Муса ??лил ?н? шундый исемн?рне? берсе. Юк, ул исем ген? т?гел, б?лки тир?н м?гън?ле символ да. Ч?нки бу исемне? синонимнары булып батырлык, кыюлык, тугрылык, ватанп?рв?рлек кебек с?зл?р тора. Минем фикеремч?, Муса ??лил, чыннан да, бу с?зл?рне? ??мм?сен? д? лаек кеше. Шагыйрь диг?н б?ек исемне ??рбер шигырь язган кешег? д? бирмил?р. Минемч?, бу горур исемне зур к?ч, сабырлык, тырышлык ??м ?лб?тт? инде, Туган иле?? чиксез м?х?бб?т бел?н ген? яулап алып буладыр дип уйлыйм. ?дипне? и?атын кат-кат укыйм. ?с?рл?рен й?р?гем аша уздырам. Аны? ?с?рл?ре мине дулкынландыра да, елата да, шатландыра, куандыра да ??м бер с?з бел?н ?йтк?нд?, к??елемне актарып ташлый. ?ыр ?йр?тте мине х?р яш?рг? ??м ?л?рг? кыю ир булып. Гомрем минем мо?лы бер ?ыр иде, ?лемем д? я?рар ?ыр булып, – дип язган Туган илен яратучы шагыйрь. Советлар Союзы Герое, Ленин б?л?ге лаурияты М. ??лилне? тормыш ??м и?ат юлы татар ?д?биятында и? югары биеклекл?рне? берсе, халкыбыз горурлыгы булып тора. Б?ек Ватан сугышы башлану бел?н ??лил фронтка ?иб?р?л?рен сорап гариза яза. Тизд?н аны х?рби- политик курсларга укырга ?иб?р?л?р. Минз?л?д? урнашкан ?леге курсларны т?мамлагач, ул ?лк?н политрук д?р???сенд? Волхов фронтына ?иб?рел?. “Отвага” газетасыны? журналисты буларак, Муса ??лил фронтны? алгы сызыгында еш була. ?сирлект? лагерьдан лагерьга куылып й?ртел?, ачлы туклы яш??, кыйналу, рухи кимсетел? шартларында да шагыйрь рухын сындырмый саклап кала, тоткыннарда кешелек сыйфатларын, яш??г?, ?и??г?, азатлыкка ышаныч тойгыларын югалтмаска булыша. Ышанычлы ипт?шл?ренн?н яшерен оешма т?зи. Патриотлар махсус “артистлар” труппасы оештыралар, концертлар куялар. Яшерен р?вешт? листовкалар тараталар, ?ыр, шигырь бел?н ?сирл?рне? патриотик хисл?рен уяталар, к??елл?ренд? ирекк? омтылш чаткылары кабызалар, яшерен к?р?шк? ?ндил?р, фашизмга каршы н?фр?т тойгыларын к?ч?йт?л?р. Муса ??лилне? Б?ек Ватан сугышы чоры и?аты икег? б?леп ?йр?нел?. Берсе – сугыш башланганнан алып 1942 елны? июнен? кад?р, ягъни дошмага ?сир т?шк?нче язган шигырьл?ре, икенчесе – фашизм тоткынлыгында и?ат ителг?н атаклы “Моабит д?фт?рл?ре”. Фашистларны? ?лем лагере. Сорау алу ??м ??залалар. Шомлы ?лем ш??л?се. Л?кин ??лилне? рухы сынмый, ул к?р?шне туктамый. Шигырьл?р яза. Ипт?шл?рене? рухын к?т?р?, аларны к?р?шк? ?нди. Гитлерчылар ?с?рл?рне туган илл?рен? каршы сугышларга димлил?р ??м ирекле легионнар т?з? бел?н ш?гыльл?н?л?р. Л?кин аларны? ?метл?ре акланмый. Муса ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре, легионерлар арасында а?лату эшл?ре алып барып, немецларны? коткасын фаш ит?. Муса ??лил ??м аны? ипт?шл?ре гитлерчыларга каршы кораллы восстание ?зерлил?р. Л?кин араларына ?теп керг?н бер хыян?тче аларны? бу планнарын фашистларга ача. Мусаны ??м аны? к?р?шт?шл?рен т?рм?г? ябалар. Тоткынлыкта язган шигырьл?рен ??лил 2 блокнотка туплый. Бер блокнотын Берлин т?рм?сенн?н Габбас Ш?рипов исемле бер бер тоткын, ? икенчесен м М. ??лил ? татар ?д?биятында ?йд?п баручы шагыйрь. Ул татар шигърияте т?ренд? и? якты янган йолдызларны? и? зурысы. Аны? и?ат ?имешл?ре ??м андагы рухи яктылык ? безне? мактанычыбыз ??м горурлыгыбыз. Аны? исеме м?д?ниятебез тарихыны? ?тк?не, б?генгесе ??м кил?ч?ге бел?н м??гег? б?йл?нг?н. Ул ?зене? тамашачысын тапты. Муса ??лилне? исемен халкыбыз м??гел?штерде. Казандагы опера ??м балет театры Муса ??лил исемен й?рт?. Республикабызны? к?п ш???р ??м авылларында аны? исеменд?ге урам бар. Муса ??лилг? Казанда ??йк?л куелды. “ ??лил” операсы театр с?хн?сенн?н т?шми. Мусага багышлап язучылар, шагыйрьл?р – романнар, поэмалар; композиторлар – ?ырлар; р?ссамнар картиналар и?ат ит?л?р. https://infourok.ru/musa-lil-patriot-shagiyr-911496.html
НА РАЙОННЫЙ ТУР XXIРЕСПУБЛИКАНСКОГО ФЕСТИВАЛЯ ДЕТСКОЙ, ЮНОШЕСКОЙ И МОЛОДЕЖНОЙ ПРЕССЫ«ЗОЛОТОЕ ПЕРО» Габдулла Тукай – яраткан шагыйрем («Лучшая журналисткая работа” на татарском языке, посвящённая к 130-летию Габдуллы Тукая) Работу выполнила: ученица 2а класса МБОУ «Бетькинская средняя обще- образовательная школа» Ибрагимова Камиля Айратовна Руководитель: учитель начальных классов Мутагирова Гулия Наилевна 2016 год. Кечкен? ген? булсам да, ?нием укытучы булып эшл?г?нг? к?р?ме, гел Габдулла Тукай турында ишетерг? туры килде. Шулай итеп, Габдулла Тукайны? б?ек шагыйрь ик?нен мин к?пт?нн?н бел?м. Габдулла Тукай…. Бармы ик?н безне? арада бу олы шагыйрь турында ишетм?г?н, белм?г?н кеше? Тукайны? мо?лы ?ырларын ?ырламаган, тылсымлы ?киятл?рен ты?ламаган, шигырьл?рен яттан белм?г?н бала…? Юктыр… Тукай… ?леге исемне ишетк?ч, к??елд? т?рле хисл?р туа. Безне? м?кт?пт? ??р ел бу б?ек шагыйрьне иск? алалар,т?рле чаралар ?тк?р?л?р. Без аны? “Су анасы”н ?йр?неп, “Туган тел” шигырен ятлап,аны? тормышы бел?н таныштык. Аны? ” Ш?р?ле” поэмасын укыгач минд? Тукай и?атына соклану тагын да артты. Без укытучы апа бел?н аны? “Су анасы”, “Шур?ле”, “Бала бел?н к?б?л?к” ?с?рл?рен с?хн?л?штердек. Бик к?п ?с?рл?рен? р?семн?р ясадык. Б?ек Тукай безг? ?лм?с ?с?рл?р калдырган. Ул безне акыллы, тыйнак, гадел булырга ?йр?т?, табигатьне, анда булган бар тереклекне яратырга ?нди. Аны? ?д?плелекк?, б?еклекк?, т??фыйклыкка ?нд?г?н шигырьл?рен ?ич онытырга ярамый. Нинди ген? шигырьл?рен укыма, гади, а?лаешлы, х?терд? кала. ?йе, Габдулла Тукай и?аты – серле бакча кебек, мог?изалы ил. Ул ?зен? чакырып тора. Аны? ?с?рл?ре шулкад?р кызыклы, мавыктыргыч, х?тта аерылып булмый,укыган саен укыйсы килеп тора. Аны? и?аты чынлап та – м??гелек. Тукай татар милл?те, татар халкы к??еленд? б?ген д? яши ??м яш?яч?к! Аны? и?аты беркайчан да онытылмас, ч?нки ул – б?ек шагыйрь!Мин Габдулла Тукай и?атын бик яратып укыйм. ??р татарны? й?р?генд? ?з Тукае. Кемн?рдер а?а карап соклана, кемн?рдер ?рн?к итеп, аны б?генге к?нн?рд? д? ?з й?р?генд? й?рт?.И?ади эшемне т?б?нд?ге шигырь юллары бел?н т?мамлыйсым кил?: Татар теле – б?ек Тукай теле Туган телем – милли ?ырларым. М??ге яш?рсе? син, Апуш-Тукай, Я?гыратып й?р?к мо?нарын.
Эссе Син бит, шагыйрь, татар халкы ?чен Яш?? д?реслеге язган зат”. Тукай, Тукай, дибез. Габдулла Тукайны? туган к?нен билгелибез. ? т?пт?н уйлап карасак, без, чыннан да, гомер буе Тукай бел?н берг? яшибез. Кечкен?д?н б?л?к?й Апушны кызганабыз, Ш?риф? карчыкны явыз, дибез. Без ?ск?н саен Тукай ?с?, ул ?ск?н саен – без. Габдулла Тукаебыз ис? — татар шигърияте к?генд? янган якты йолдызларны? и? зурысы. Ул калдырган и?ат мирасы ??м рухи яктылык – безне? горурлыгыбыз ??м мактанычыбыз. ?аныбыз аны? шигырьл?ренн?н, ул тудырган га??еп д?ньядан аерыла алмый . Тел?с? кайсы милл?тне милл?т итк?н ике т?п н?рс? бар. Аларны? беренчесе – туган тел, икенчесе – милли к?й, милли мо?. Уйлап карагыз ?ле. Габдулла Тукай с?зл?рен? ?ырлана торган “Туган тел”, “Туган авыл”, “Б?йр?м б?ген”, “?лл?ки”, “Т?фтил??” ?ырларыннан башка татарны, аны? к??елен ??м рухын к?з алдына китереп буламы? Юк, ?лб?тт?. Д?ньяда яхшы ?ырдан да олырак с?нгать юктыр. Ни ?чен дис??, ?ырда туган телне? и? затлы, и? т?мле, и? хисле, и? мо?лы с?зл?ре берг? ?ыела. ? Тукаебызны? ?киятл?ре булмаса, г?з?л балачагыбыз булыр иде мик?н? Ул «Су анасы», «Ш?р?ле», «К??? бел?н Сарык» ?киятл?ре нинди ген? б?ек кешел?р т?рбиял?м?де ик?н! «Сабыйга», «Эшк? ?нд??», «Эш бетк?ч, уйнарга ярый» шигырьл?ре ис? нинди ген? h?н?р иял?ре ?стерм?де! Дим?к, без б?хетле, без Тукайлы халык. Тукай безне кеше итте, Тукай безне телле итте. Тукай безне эшк? ?йр?тте. Тукай безне д?ньяга танытты. Без Тукайга бурычлы. Без Тукайга р?хм?тле. Шушы изге бурычыбызны тормышка ашыру ?чен, бар к?чебезне куябыз. Туган телебез татар телен яратабыз, аны? бел?н горурланабыз. Халкыбызны? милли ?киятл?рен яратып укыйбыз, бер -беребезг? с?йлибез. Тукай абый, к??елем бел?н Б?ген сине? янга килешем. ?ир й?зенд? Кеше булуга Шигырьл?ре? аша ирештем. Р?хм?т си?а, телем бирде?, Яхшылыкка ?йр?тте?. Чит эшл?рг? тайпылсам да, hич какмады?, ?з итте?. А?латып телне? асылын, К?рс?тте? туры юлны. Моннан ары беркайчан да Югалтмабыз кыйбланы. Туган телебезд?н башка Яш??л?р ул юк ик?н. Матур илл?р к?п булса да, Туган тел бер?? ик?н. Тукай аша Тукай шигырьл?рен укыйм, Т?нн?рен ятлап ятам. ?лл? яшьт?ш булгангамы- Аны ?зелеп яратам. Шигырьл?ре – тел ачкычы, ??рбер с?зе- васыять. Тукай абый, телем ачтым “Туган тел”е?не с?йл?п. «Кышкы кич» л?рд? утырып, Башлы ?лгел?р чиктем. “?лл?ки”, “Т?фтил??” ты?лап, Т?нн?рен йоклап киттем. «Пар ат»лары?а утырып, Бардым сабантуйларга. «Кызыклы ш?керт»е? аша Oйр?ндем эш с?ярг?. Аккош к?ленн?н чыккан да, Су анасы ч?ч тарый. Тарагын ч?лм?сенн?р дип, Тир?-ягына карый. ? мен? Ш?р?ле абый: Авызын шундый ера. Кети-кети уйныйк диеп, Мине чакырып тора. «Бала» китапхан?сенд? Белдем «Кисекбашны»да. Тагын бер кат р?хм?тлемен Тукаебыз булганга.
Х?с?н Туфан и?атында мо?-сагыш, сагыну хисл?ре Ничек ис?н сине? й?р?к? — дис??, Ничек ик?н гомер к?нн?ре?? — Кулы?дагы китабымда, чордаш, Шигырьл?рд? минем й?р?гем. X. Туфан. Язларын шаулап, ярсып аккан елга суларын к?рг?ч, сокланмыйча калган кеше бар мик?н?! Табигатьне? ?н? шундый к?чле д?рт бел?н ташыган, шашкан чагы ??ркемне диярлек кызыксындыра, сокландыра. Тормышта ?н? шулай язгы ташуга, язгы сулар ярсуына охшап яш?г?н кешел?р бар. ?мма елгалардан аермалы буларак, андый кешел?рне? ??р к?не, гомерене? б?тен агышы, барча гомере к?чле ташу кебек була. ?ичкайчан с?релмич?, басынкыламыйча, ?зене? ки?леген югалтмыйча шаулап аккан бер язгы ташу була аларны? гомере. К??ел ки?леге ??м м??ге с?нм?с яш?? д?рте, к?нк?решне? вак-т?яген? исе китмич? гел ташып, тышка б?реп торган ?ылы хис, ихлас тойгылар дулкыны, олы оптимизм — мен? шундый сыйфатлар ул кешел?рне, чыннан да, табигатьне? язгы ташу хал?тен? охшата. Х?с?н Туфанны да шаулап аккан ?н? шундый язгы д?рья итеп к?з алдына китерерг? була. Туфан татар ?д?бияты тарихында ?зен? бер аерым урын алып тора. Х?с?н Туфан — минем и? яраткан шагыйрьл?ремне? берсе. ?ле д? булса х?теремд?, ?д?бият укытучыбыз аны? турында искиткеч соклану, ярату, горурлану бел?н с?йл?г?н иде. Шул к?нн?н башлап, бу га??еп талантлы шагыйрь минем д? к??елемне ?сир итте. ?зене? г?з?л шигырьл?ре бел?н ген? т?гел, сагышлы, к??ел кылларын сыкрата торган язмышы бел?н д?. ?йтерг? кир?к, Туфан — Сталин т?рм?л?рене? б?тен газабын кичерг?н, уналты ел гомерен туган ?иренн?н читт? ?тк?рг?н кеше. Шигъриятенд?ге мо?-сагыш, сагыну шу?а б?йл?нг?ндер д?. К?пме еллар буе с?йг?н хатыны Луиза Салиаскаровадан, яраткан кызларыннан аерылып читт? яш?г?нд? й?р?гене? ничек сыкравын ул ?зе ген? белг?ндер. Шушы хис, мо?лы шигырь булып, ак д?фт?р битем? к?чк?н. Агыла да болыт агыла Туган-?ск?н илл?р ягына, — дип яза ул «Агыла да болыт агыла» шигыренд?. Туган ?ир, туган ил к??елне ?зен? тарта, л?кин ?йг? кайту м?мкин т?гел. Шигырьл?ренд? Х?с?н Туфан й?р?генд?ге сары сагышын бушата. Сагышка да бит т?з?рг? кир?к. Шагыйрь язмышы ил язмышы бел?н б?йл?нг?н. Илне д? мо?сулык томаны яулап алган. Бу — «Г?лл?р инде яфрак яралар» шигыренд? ачык чагыла. Г?лл?р инде яфрак яралар Х?б?р итеп язлар ?ит?сен. Язлар ?итк?ч сагыш бет?сен К?теп утыра сабый балалар: Г?лл?р инде яфрак яралар! Беренче карашка шигырь сугыш ачысы турында кебек. ? чор бел?н б?йл?с??, анда сугышны? гына т?гел, илне? ?з эченд?ге аф?тен д? к?р?се?. Шул аф?т, миллионлаган гаепсезг? х?кем ителг?нн?р турында уйлана, сагышлана шагыйрь. Луиза Салиаскарова ире Х?с?н Туфанны уналты ел буена к?т?. Нич? тапкыр ?лемн?н саклап кала ул аны! Посылкалар бел?н ярд?м итте? — Без бит ?йд?… ?йд? бит, диде?… ? ул — каны? алыштырган Паеклары? ик?н бит сине?. Алдарсы? дип уйлый идеммени, ? син мине алдагансы? ич. ?зелер х?лг? ?итк?н гомеремне Каны? бел?н ялгагансы? ич, — дип яза ул. Шушы уналты ел буена ике й?р?кне яш?тк?н, алга барырга к?ч бирг?н м?х?бб?тне?, кызганычка каршы, азагы аянычлы. Я?адан к?решерг? насыйп булмый аларга. Авыр чакта эчт?н ген? еларга ?йр?нг?н Х?с?н Туфан бу юлы да к??еленн?н сызлана. — Кайт… — дип хатлар килдел?р… Юллар… озын идел?р… Кайттым. — Бусы — алкалары, Бусы — кабере… — дидел?р. ?йе, кайта Х?с?н. Тик ?зелеп с?йг?н хатыны, тер?ге, б?тен ышанычы булган Луизасы гына бу д?ньядан китеп барган. ?зг?л?н? шагыйрь, кат-кат к?з алдына китер?: З??г?р карны ера-ера, Вокзалларга килг?ндер. Б?лки табылыр, диг?ндер… Шушы шигырь юлларында Х?с?н бел?н Луиза м?х?бб?тене? к?че чагыла. Бик к?п шигырьл?р яза Х?с?н Туфан хатынына багышлап. «Ирт?л?р ?итте ис?», «?йтк?н иде?», «Си?а», «Ромашкалар»… Никад?р саф, чиста ярату хисе, тугрылык аларда! Яндырды? син с?ю, л?кин р?хм?т, Ваклыкларны азмы яндырды?. Яндырды? да хисне? х?ерсезен Кир?клесен ис?н калдырды?, — дип, ачыну аша м?х?бб?тк? м?дхия укый Х?с?н Туфан. Чыннан да, м?х?бб?т тормыш ваклыкларыннан ?стен булырга ?йр?т?. Туфан — гомере буе м?х?бб?тк? тугрылык саклаган кешел?рне? берсе. Ян?ш?сенд? ??рвакыт М?н?ия, Т?н?к? — Клара Булатова — кебек яхшы к??елле кешел?р була, тик Х?с?н Туфан я?адан беркайчан да ?йл?нми. Ул ??рвакыт ?зене? Луизасын сагынып яши, аны эзли. Д?нья мине ?зг?ртте. Еламаска ?йр?тте. К?лм?к ?и?ен ертасымы? — Б?йлисе бар й?р?кне. Тик к?лм?к ?и?ен ертып кына й?р?к ярасын д?валап буламы? Аны вакыт д?валар, л?кин ??р?х?те барыбер калачак. Кайсыгызны? кулы ?ылы? — Б?йлисе бар й?р?кне… ?йе, й?р?кне б?йл?р ?чен ?ылы куллы, ки? к??елле, зур й?р?кле кеше кир?к. Тик кем ул, кайда ул шул кеше? соравына ?авап эзли Х?с?н Туфан «Кайсыгызны? кулы ?ылы?» шигыренд?. Минемч?, Х?с?н Туфанны? м?х?бб?т лирикасы, туган ил турындагы шигырьл?ре ген? т?гел, тормыш, вакыт, кешелек язмышы турында уйланган ?с?рл?ре д? мо?сулык нурында коенган. М?с?л?н, «Битараф ай», горурлык а?кып торган «И татар», «Каплан-Кырда», «Халыклар капкасы янында» шигырьл?ре. Л?кин Туфан — м?х?бб?тне? олылыгына, тугрылыкка дан ?ырлаучы мо?, сагыш чишм?се. Мин аны мен? шушы беркемнекен д? кабатламаган, беркемнекен? д? охшамаган г?з?л м?х?бб?т шигырьл?ре ?чен яратам. Х?с?н Туфан язмышы турында уйланганда к??ел сыкрый. Элл? кызганып, ?лл? сокланып. М?гаен, сокланыптыр. ?зене? иксез-чиксез м?х?бб?те бел?н татар халкыны? яраткан шагыйрен саклап кала алган бер Артисткага, вакытсыз ч?чен? чал керг?н Шагыйрьг? соклана к??ел. Х?с?н Туфанны? портретларына к?з салса?, аны? м?лаем елмаюын сир?к к?рерсе?. И?аты кебек мо?су, изге ?анлы кеше ул. Сагыш, мо? аны? юлдашы булды. Л?кин алар к??елне ал?ыта торган сыктау т?гел, ? й?р?кне? и? т?ренн?н чыккан, халыкны? и? нечк? к??ел кылларын тибр?тк?н и? саф хисл?р. Шу?а к?р? Х?с?н Туфанны б?ген д? яраталар, укыйлар. Сибгат Х?ким ?йтк?нч?, шагыйрь гомере ч?чк?л?р гомерен? ти?. ?г?р ч?чк? булса, Х?с?н Туфан, ?ичшиксез, ак ч?чк? атар иде.
Минем яраткан язучым. Без беренче тапкыр м?кт?пк? кил?г?, ?лифба китабын ачуга: “И туган тел, и матур тел, ?тк?м, ?нк?мне? теле! Д?ньяда к?п н?рс? белдем Син туган тел аркылы” дип язылган шигырь юлларын укыйбыз. Бу шигырьне б?ек язучыбыз Габдулла Тукай язган. Шигырь кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти – ?ние?не? теле аша, син д?ньяны таныйсы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук б?т?н. Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. Татар теле ?тк?м – ?нк?м кебек ?к якын дип язуы ?чен, Габдулла Тукай минем яраткан язучым булып тора. Аны? к?п кен? ?киятл?рен ?нием ми?а кечкен?д?н укый иде. Габдулла Тукай аз гына вакыт эченд? бик к?п шигырьл?р, ?киятл?р язып калдырган. Аларны балалар гына т?гел, олылар да яратып укыйлар. Аны? ?с?рл?ре безг? ?гет – н?сыйх?т биреп тора. Габдулла Тукай к?п кен? балаларны? яраткан язучысына ?йл?нде. Аны? тормыш юлы бик авыр була. Ул ?зе 1886 нчы елны? 26 нчы апреленд? х?зерге Татарстан республикасы Арча районы Кушлавыч авылында М?х?мм?тгариф гаил?сенд? д?ньяга кил?.Тукайга алты ай булганда аны? ?тисе ?леп кит?, ? д?рт яшьт? – ?нисе д? ?леп кит?. Ул ятим кала. Аны бабасы т?рбияли. Бабасыны? ?зене? д? гаил?се зур булганлыктан ул ?ги ?бисен? артык бала гына булып тора. ??м аны бер ямщикка утыртып, Казанга озаталар. Анда ямщик аны”Асрарга бала бир?м, кем ала? ” дип саткан. Шуннан аны баласыз бер карт бел?н карчык алып, ике – ?ч ел т?рбиялил?р. Л?кин алар да авырып кит?л?р ??м аны я?адан бабасына кайтаралар. Мен? шундый авыр тормыш юлын Габдулла Тукай кечкен?д?н татып яши. Габдулла Тукайны? кайсы гына шигырен алсак та, анда туган телг? м?х?бб?т сур?тл?н?. Ул ?зене? и? кадерле кешел?ре – ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерг?н: И туган тел! Синд? булган И? элек кыйлган догам: Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам! http://nsportal.ru/ap/library/drugoe/2014/12/22/sochinenie-minem-yaratkan-yazuchym
Минем яраткан укытучым. Кайгы килг?нд? д?, егет бул, дип Шул остазлар безне ?йр?тк?н. «Укытучы» бел?н «?нк?й» с?зе, Берг? саркып чыга й?р?кт?н. К?ренекле шагыйрь Ф?ннур Сафин катлаулы, ?мма мактаулы ??н?р иял?рен? ?н? шундый югары б?я бир?. ?йе, чыннан да, м?галлим?л?рне без – икенче ?нил?ребезг?, укытучы абыйларны ис?, т?пле с?зе, нигезле ки??шл?ре хакына ?тил?ребезг? ти?л?п карарга гад?тл?нг?н. И? игелекле ??н?р нинди дис?л?р, ?ич т? шикл?нмич?, укытучы дип ?йт? тиешледер. Д?ньяны танып бел?, укырга- язарга ?йр?т?д?н тыш, акны – карадан, яхшыны яманнан аеру, изгелекне ?стен к?р?, нинди ген? кыен х?лд?н д? чыгу юлларын табу, ад?мчелек бел?н гомер ит? хикм?тл?рен безг? остазларыбыз т?шендер?. Остаз, м?галлим, м?д?ррис дип олылаган аларны халкыбыз, ягъни ?хлак нигезл?рен? т?шендер?че, б?нд?не кеше д?р???сен? к?т?р?че.Кешелек ??мгыяте ??р д?верд? д? укытучыларга таянган. М?галлимн?н тел?с? нинди ??н?р иясе ?зерл?рг? м?мкин. ? мен? тел?с? кайсы ??н?р кешесен укытучы ит? алмыйсы?, диг?нн?рен ишетк?н бар. Бик хак с?зл?р. Д?ньяда ?ч т?рле изге ??н?р бар, дил?р: кешел?рне туендыручылар, д?валаучылар ??м аларны белемле ит?чел?р.Укытучы ??н?ре – м??гелек, изге ??н?р! Укытучы! Кем ген? бу исемне зур х?рм?т бел?н телг? алмый ик?н? ??ркайсыбызны? и? матур х?тир?л?ре, шатлык-борчулары, беренче дулкынланулары н?къ мен? м?кт?п ??м укытучы бел?н б?йле. Беренче тапкыр м?кт?п бусагасын атлап керг?н к?нн?н алып, бала бел?н ян?ш?д? аны? укытучысы атлый. Б?ген галим д?, ташчы да , иген ?стер?че д? аны? олы исеме алдында баш ия, ч?нки тел?с? нинди ??н?рг? юл башы укытучыны? фидакарь хезм?те н?ти??сенд? салына . Ул д?ньядагы барлык матур сыйфатларны ?зен? туплаган. Ки? к??еллелек, тырышлык, балаларга чиксез м?х?бб?т, намуслылык… Андагы сабырлык- аналар сабырлыгына ти?. Шу?а да аларга кадер-х?рм?т к?рс?тик, ис?нн?рен? шалтыратып, х?лл?рен белик, б?л?кл?р бирик, и? к?рк?м ч?ч?кл?рг? к?мик. Д?ньядан китк?нн?рен изге с?з бел?н телг? алыйк, дога кылыйк. Укытучылар – минем тормышымда м??им роль уйнаган ш?хесл?р алар. Шу?а к?р? аларны? фидакарь хезм?тл?рен беркайчан да х?теремн?н чыгармыйм, ?земне укыткан м?галлимн?ремне онытмыйм. Укучылар алдында да, ата-аналар алдында да зур абруйга ия булган, тир?н белемле, зир?к акыллы, замана бел?н берг? атлаучы, ??ркем бел?н уртак тел таба алучы затлар бит алар. Минем укытучы ??н?рен сайлавымда да беренче укытучым ?лфия апаны? да ?леше зур. «Х?терлим мин ?ле б?генгед?й…» диг?н ?ырны белм??чел?р юктыр. ??ркем д? ?зене? т??ге тапкыр м?кт?пк? аяк басуын, шаян сыйныфташларын, ягымлы, тал?пч?н укытучыларын онытмыйдыр ул. Мин д? ?земне? беренче м?рт?б? матур к?лм?к, ак алъяпкыч киеп, ч?чл?рем? олы ак бантиклар тагып, ч?ч?к б?йл?ме тотып, м?кт?п баскычыннан атлавымны х?терлим. Беренче тапкыр безне н?ни кулларыбыздан тотып, укытучыбыз ?лфия апа матур, якты сыйныф б?лм?сен? алып керде. Беренче д?рес ты?лавым, к?нд?легемд?ге беренче билгел?р б?генгед?й х?теремд?. Беренче тапкыр такта алдында ?авап бир?л?р, каушап, белг?не?не д? онытулар – барысы да ист?. И? ист? калганы: 4нче сыйныфны гел бишле билгел?рен? ген? т?мамлап,5нче сыйныфка к?чк?нд? ,ми?а беренче укытучым болай диде:”Син ?ичшиксез тырышып укырга,кил?ч?кт? укытучы булырга тиешсе? .Укытучы бирелеп, намус бел?н, чын к??елд?н балаларны яратып эшл?с? ген? д?р???г? иреш?ч?к, ихтирамга лаек булачак,шуны онытма.”- диде. Мин шушы к?нн?н башлап башка ??н?рл?р турында уйламадым да. Бары тик укытучы булырга хыялландым. ??м хыялым тормышка ашты. Мин инде 20 ел м?кт?пт? балаларга белем бир?м. Беренче укытучым инде к?пт?н ак яулыклы ?би. Шулай булуга да карамастан, ул- минем к??елемд? ??рвакыт яшь, к?л?ч й?зле ,туры с?зле , якты юл к?рс?т?че ?рн?к остазым…Мин а?а ме?-ме? р?хм?тлемен. ?ир й?зенд? и?-и? матур тел?кл?рне, Сорасалар, багышларга кемг?, диеп. ?сир итк?н ?зен? бик к?п й?р?кл?рне “ Укытучыма,” дияр идем, башым иеп. ГББУ“2нче Аксубай урта м?кт?бе”не? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы Яруллина Г?лшат Мин?сх?т кызы.
Мен? яз килде. Кояш ?з нурларын к?нн?н-к?н к?бр?к ч?ч?. Ул б?тен табигатьне йокыдан уятырга тели. Хуш кил?се?, ямьле яз! Яз айлары кер?г?, табигатьт?ге ?зг?решл?р к?нн?н-к?н к?бр?к к?рен?. Апрель ае ? язны? аеруча кайнап торган чагы. Х?зер инде кар кара т?ст?, к?нн?н-к?н кими. К?пш?к кар астында су ?ыела, урыны-урыны бел?н кар ?стенн?н каралып язгы ташу акканы к?рен?. Ул ?зен? берт?рле г?л?? бел?н килеп т?ш?. Юлында очраган барлык н?рс?не ?зе бел?н алып кит?. Елгада бозлар кузгала. Зур-зур бозларны? агып китк?нен карап торуы нинди к??елле! Кояш ирт?р?к карый торган яр буйларында, юка бозны тишеп, з??г?рсу умырзаялар чыга. Аларны? оя-оя булып утырулары к??елл?рне нечк?рт?. Йонлач сабакларына, матур ч?ч?кл?рен? карап сокланып торасы?. Тизд?н сап-сары тузганаклар да к?рен? башлар. ?ир йокыдан уяна. Яз инде тулы хокук бел?н ?з вазифаларына кереш?.З??г?р к?кт? язгы кояш елмая. ?й кыекларыннан тамчылар тама. Язгы ?ылыдан кар эреп, г?рл?векл?р хасил була. ?ылы яклардан, туган якларын сагынып, яз х?б?рчел?ре ? каргалар, сыерчыклар кайта. Урамда ирт?д?н кичк? кад?р балаларнь? шат тавышы ишетелеп тора. К??елле д? со? яз к?не! Источник: http://www.insha.ru/text/103
Татарстан — минем республикам Идел ярларына нурлар сибеп, Матур булып ата безд? та?. Та? шикелле якты Туган илем, Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан. Г?лшат З?йнашева. Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы. Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п. Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый: Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава, ?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява. Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы. И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан! Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер. Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган. Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р. Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты. 1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты! Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты! 1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды. ??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте. Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан. Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н. ? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды. Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р. Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде. 1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде. «Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?! Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш. Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р. ??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме. Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?. Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?! ?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын. Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау. Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?. Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу. ?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый. Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара. Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары. Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке. Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит. ?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле. Кайларда со? шушы ?киятт?ге И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м, Й?ри торгач белдек: Бу д?ньяда И? матур ил — безне? ?ир ик?н! — дип язды Х?с?н ага Туфан да. К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
Сочинение / Минем дустым Кош ? канаты бел?н, Кеше дуслык бел?н к?чле. Татар халык м?кале. Дуслык ? кешел?р арасындагы м?н?с?б?тл?рне? и? к?рк?м ??м самими бер т?ре. Дуслар ??рвакыт бер-берл?рен а?лыйлар, кайгы килг?нд?, ярд?мг? ашыгалар, шатлык-с?енечл?рен берг? б?леш?л?р. Дуслык ? ул ике кешене? уртак кызыксынулары, бер-берсе бел?н ярд?мл?шеп, авыр чакта тер?к булып яш??л?ре. Ул ? тел?с? нинди байлыктан, акчадан кыймм?тр?к, сатылмый торган б?ек н?рс?. Дуслык, барыннан да элек, ярд?м кир?к чакта, авырлыклар аша сыналырга тиеш. Ян?ш??д? якын дуслары? булганда, сине бернинди каршылыклар да куркытмый. “Дуслык таулар к?чер?” ди халык. Берг? булганда, тел?с? нинди авырлыкларны ?и?еп чыгарга м?мкин. Кайгы-х?ср?тл?р, борчу-м?ш?катьл?р онытыла, кыенлыклар артта кала, тик ян?ш??д? якын дусты? гына булсын. Минем и? якын дустым ? сыйныфташым Марат. Безне? дуслык бик гади ген? башланды. Без икебез д? 1 “Б” сыйныфына укырга килдек. Т?н?фест? таныштык ??м берг? уйный башладык. Аннан со? Марат безне? ?йг? кунакка килде, безне? уртак ш?гыльл?р табылды; берг?л?п музыка ты?лый башладык, компьютерда уйнадык, бер ?к спорт секциясен? язылдык. Марат ? бик ?йб?т малай. Хайваннарны бик ярата. Ул бик игелекле ??м м?рх?м?тле, ачык й?зле, ??рвакытта да к?ршел?ре бел?н ис?нл?ш?, кайчакларда к?рше ?бил?рг? ч?п т?г?рг?, яис? кибетт?н авыр сумкаларын алып кайтырга булыша. Безне? сыйныфта Маратны гадел ??м кыю булганы ?чен яраталар. Кайбер балалар безне? дуслыкка к?нл?шебр?к т? карыйлар. Мондый дуслыкны адым саен очратып булмый бит. Без бер-беребезг? укуда да, спортта да гел ярд?м итеш?без. Мин Мараттан бер?р н?рс? турында ?тенс?м, ул аны эшли. А?а ярд?м кир?к булганда, мин д? шунда ук ярд?м ит?рг? ашыгам. Источник: http://www.insha.ru/text/30
Тукай – минем яраткан шагыйрем. (инша) Халык м?х?бб?те – сине? исеме?, Халык гомере – сине? гомере?! ?г?р д? д?ньяда бик аз яш?п т?, к?п эшл?р эшл?п китк?н язучылар турында с?з бара ик?н, аны? берсе, ?ичшиксез, Г абдулла Тукай булыр. Уйлап караса?, кызганыч тормыш, ятимлек михн?тл?рен татыган, яшьли ?леп китк?н шагыйрь язмышы бигр?к аяныч. Габдулла Тукай…. Бармы ик?н безне? арада бу олы шагыйрь турында ишетм?г?н, белм?г?н кеше? Тукайны? мо?лы ?ырларын ?ырламаган, тылсымлы ?киятл?рен ты?ламаган, шигырьл?рен яттан белм?г?н бала…? Юктыр. Тукай… ?леге исемне ишетк?ч, к??елд? т?рле хисл?р туа. Б?л?к?й класста укыганда “Су анасы”н ?йр?неп, “Туган тел” шигырен ятлап, аны? тормышы бел?н танышкан идек. Аны? “Исемд? калганннар” ?с?рен, ” Ш?р?ле” поэмасын укыгач минд? Тукай и?атына соклану тагын да артты. Тукайны? ачы язмышы бел?н таныш булмаган, аны? и?атына, тормышына сокланмаган бала юктыр, минемч?. Язмышны? р?химсез ?илл?ре аны бик еш сагалап й?ри. ?йд?н – ?йг?, кулдан – кулга к?ч? Тукай. Ата – анасын яшьли югалта, ятим кала. “Артык кашык” булып й?рерг? кала а?а. Л?кин Тукай бернинди д? сынауларга бирешми, ?з юлыннан кире чигенми. Ул ?з тормышыннан бервакытта да зарланмый. Д?ньядан китеп барганда Тукайга нибары егерме ?иде яшь кен? булган. Шулай яшь булуына карамастан, шагыйрь безне? й?р?кк? м??гег? кереп калган. Б?ек Тукай безг? ?лм?с ?с?рл?р калдырган. Ул безне акыллы, тыйнак, гадел булырга ?йр?т?, табигатьне, анда булган бар тереклекне яратырга ?нди. Аны? ?д?плелекк?, б?еклекк?, т??фыйклыкка ?нд?г?н шигырьл?рен ?ич онытырга ярамый. Нинди ген? шигырьл?рен укыма, гади, а?лаешлы, х?терд? кала. ?йе, Габдулла Тукай и?аты – серле бакча кебек, мог?изалы ил. Ул ?зен? чакырып тора. Аны? ?с?рл?ре шулкад?р кызыклы, мавыктыргыч, х?тта аерылып булмый, укыган саен укыйсы килеп тора. Аны? и?аты чынлап та – м??гелек. Тукай татар милл?те, татар халкы к??еленд? б?ген д? яши ??м яш?яч?к! Аны? и?аты беркайчан да онытылмас, ч?нки ул – б?ек шагыйрь! ??р татарны? й?р?генд? ?з Тукае. Кемн?рдер а?а карап гыйбр?т ала, кемн?рдер соклана, кемн?рдер ?рн?к итеп, аны б?генге к?нн?рд? д? ?з й?р?генд? й?рт?. Татарны? ??р соравына ?з Тукае ?авап бир?. ??р татарны? й?р?генд? ?з Тукае шу?а к?р?. (Р. Харис) Мин д? татар булуым бел?н, Тукай кебек б?ек шагыйрь и?атын бел?ем бел?н горурланам. ??р апрель аен – Тукай аен олы х?рм?т бел?н к?теп алабыз. Сине? гомере? н?къ умырзая ч?ч?ге кебек кыска булды. ?мма и?ат итк?н ?с?рл?ре? – м??гелек! Сине? алды?да баш иябез, б?ек Тукай! http://nsportal.ru/ap/library/literaturnoe-tvorchestvo/2014/10/14/tukay-minem-yaratkan-shagyyrem-insha
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе. И. Гази. Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П. А. Павленко. Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт. Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н. Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64. Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана. Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган. «Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар. Китап — ки??шче? сине?, Дусты?, ярд?мче? сине?. Ул х?рм?тк? бик хаклы, Кадерл? син китапны.
Минем яраткан язучым.
Без беренче тапкыр м?кт?пк? кил?г?, ?лифба китабын ачуга:
“И туган тел, и матур тел,
?тк?м, ?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
Син туган тел аркылы” дип язылган шигырь юлларын укыйбыз. Бу шигырьне б?ек язучыбыз Габдулла Тукай язган. Шигырь кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти – ?ние?не? теле аша, син д?ньяны таныйсы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук б?т?н. Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. Татар теле ?тк?м – ?нк?м кебек ?к якын дип язуы ?чен, Габдулла Тукай минем яраткан язучым булып тора. Аны? к?п кен? ?киятл?рен ?нием ми?а кечкен?д?н укый иде. Габдулла Тукай аз гына вакыт эченд? бик к?п шигырьл?р, ?киятл?р язып калдырган. Аларны балалар гына т?гел, олылар да яратып укыйлар. Аны? ?с?рл?ре безг? ?гет – н?сыйх?т биреп тора. Габдулла Тукай к?п кен? балаларны? яраткан язучысына ?йл?нде. Аны? тормыш юлы бик авыр була.
Ул ?зе 1886 нчы елны? 26 нчы апреленд? х?зерге Татарстан республикасы Арча районы Кушлавыч авылында М?х?мм?тгариф гаил?сенд? д?ньяга кил?.Тукайга алты ай булганда аны? ?тисе ?леп кит?, ? д?рт яшьт? – ?нисе д? ?леп кит?. Ул ятим кала. Аны бабасы т?рбияли. Бабасыны? ?зене? д? гаил?се зур булганлыктан ул ?ги ?бисен? артык бала гына булып тора. ??м аны бер ямщикка утыртып, Казанга озаталар. Анда ямщик аны”Асрарга бала бир?м, кем ала?” дип саткан. Шуннан аны баласыз бер карт бел?н карчык алып, ике – ?ч ел т?рбиялил?р. Л?кин алар да авырып кит?л?р ??м аны я?адан бабасына кайтаралар. Мен? шундый авыр тормыш юлын Габдулла Тукай кечкен?д?н татып яши.
Габдулла Тукайны? кайсы гына шигырен алсак та, анда туган телг? м?х?бб?т сур?тл?н?. Ул ?зене? и? кадерле кешел?ре – ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерг?н:
И туган тел! Синд? булган
И? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м
?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
??р милл?тт? исеме телг? алынуга ук ихтирам уята торган ш?хесл?р була. Муса ??лил ?н? шундый исемн?рне? берсе. Юк, ул исем ген? т?гел, б?лки тир?н м?гън?ле символ да. Ч?нки бу исемне? синонимнары булып батырлык, кыюлык, тугрылык, ватанп?рв?рлек кебек с?зл?р тора. Минем фикеремч?, Муса ??лил, чыннан да, бу с?зл?рне? ??мм?сен? д? лаек кеше.
Шагыйрь диг?н б?ек исемне ??рбер шигырь язган кешег? д? бирмил?р. Минемч?, бу горур исемне зур к?ч, сабырлык, тырышлык ??м ?лб?тт? инде, Туган иле?? чиксез м?х?бб?т бел?н ген? яулап алып буладыр дип уйлыйм. ?дипне? и?атын кат-кат укыйм. ?с?рл?рен й?р?гем аша уздырам. Аны? ?с?рл?ре мине дулкынландыра да, елата да, шатландыра, куандыра да ??м бер с?з бел?н ?йтк?нд?, к??елемне актарып ташлый.
?ыр ?йр?тте мине х?р яш?рг?
??м ?л?рг? кыю ир булып.
Гомрем минем мо?лы бер ?ыр иде,
?лемем д? я?рар ?ыр булып, –
дип язган Туган илен яратучы шагыйрь. Советлар Союзы Герое, Ленин б?л?ге лаурияты М. ??лилне? тормыш ??м и?ат юлы татар ?д?биятында и? югары биеклекл?рне? берсе, халкыбыз горурлыгы булып тора.
Б?ек Ватан сугышы башлану бел?н ??лил фронтка ?иб?р?л?рен сорап гариза яза. Тизд?н аны х?рби- политик курсларга укырга ?иб?р?л?р. Минз?л?д? урнашкан ?леге курсларны т?мамлагач, ул ?лк?н политрук д?р???сенд? Волхов фронтына ?иб?рел?. “Отвага” газетасыны? журналисты буларак, Муса ??лил фронтны? алгы сызыгында еш була.
?сирлект? лагерьдан лагерьга куылып й?ртел?, ачлы туклы яш??, кыйналу, рухи кимсетел? шартларында да шагыйрь рухын сындырмый саклап кала, тоткыннарда кешелек сыйфатларын, яш??г?, ?и??г?, азатлыкка ышаныч тойгыларын югалтмаска булыша.
Ышанычлы ипт?шл?ренн?н яшерен оешма т?зи. Патриотлар махсус “артистлар” труппасы оештыралар, концертлар куялар. Яшерен р?вешт? листовкалар тараталар, ?ыр, шигырь бел?н ?сирл?рне? патриотик хисл?рен уяталар, к??елл?ренд? ирекк? омтылш чаткылары кабызалар, яшерен к?р?шк? ?ндил?р, фашизмга каршы н?фр?т тойгыларын к?ч?йт?л?р.
Муса ??лилне? Б?ек Ватан сугышы чоры и?аты икег? б?леп ?йр?нел?. Берсе – сугыш башланганнан алып 1942 елны? июнен? кад?р, ягъни дошмага ?сир т?шк?нче язган шигырьл?ре, икенчесе – фашизм тоткынлыгында и?ат ителг?н атаклы “Моабит д?фт?рл?ре”.
Фашистларны? ?лем лагере. Сорау алу ??м ??залалар. Шомлы ?лем ш??л?се. Л?кин ??лилне? рухы сынмый, ул к?р?шне туктамый. Шигырьл?р яза. Ипт?шл?рене? рухын к?т?р?, аларны к?р?шк? ?нди. Гитлерчылар ?с?рл?рне туган илл?рен? каршы сугышларга димлил?р ??м ирекле легионнар т?з? бел?н ш?гыльл?н?л?р. Л?кин аларны? ?метл?ре акланмый. Муса ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре, легионерлар арасында а?лату эшл?ре алып барып, немецларны? коткасын фаш ит?.
Муса ??лил ??м аны? ипт?шл?ре гитлерчыларга каршы кораллы восстание ?зерлил?р. Л?кин араларына ?теп керг?н бер хыян?тче аларны? бу планнарын фашистларга ача. Мусаны ??м аны? к?р?шт?шл?рен т?рм?г? ябалар. Тоткынлыкта язган шигырьл?рен ??лил 2 блокнотка туплый. Бер блокнотын Берлин т?рм?сенн?н Габбас Ш?рипов исемле бер бер тоткын, ? икенчесен м
М. ??лил ? татар ?д?биятында ?йд?п баручы шагыйрь. Ул татар шигърияте т?ренд? и? якты янган йолдызларны? и? зурысы. Аны? и?ат ?имешл?ре ??м андагы рухи яктылык ? безне? мактанычыбыз ??м горурлыгыбыз. Аны? исеме м?д?ниятебез тарихыны? ?тк?не, б?генгесе ??м кил?ч?ге бел?н м??гег? б?йл?нг?н. Ул ?зене? тамашачысын тапты. Муса ??лилне? исемен халкыбыз м??гел?штерде. Казандагы опера ??м балет театры Муса ??лил исемен й?рт?. Республикабызны? к?п ш???р ??м авылларында аны? исеменд?ге урам бар. Муса ??лилг? Казанда ??йк?л куелды. “ ??лил” операсы театр с?хн?сенн?н т?шми. Мусага багышлап язучылар, шагыйрьл?р – романнар, поэмалар; композиторлар – ?ырлар; р?ссамнар картиналар и?ат ит?л?р.
https://infourok.ru/musa-lil-patriot-shagiyr-911496.html
НА РАЙОННЫЙ ТУР XXIРЕСПУБЛИКАНСКОГО ФЕСТИВАЛЯ ДЕТСКОЙ, ЮНОШЕСКОЙ И МОЛОДЕЖНОЙ ПРЕССЫ«ЗОЛОТОЕ ПЕРО»
Габдулла Тукай – яраткан шагыйрем
(«Лучшая журналисткая работа” на татарском языке, посвящённая к 130-летию Габдуллы Тукая)
Работу выполнила: ученица 2а класса
МБОУ «Бетькинская средняя обще-
образовательная школа»
Ибрагимова Камиля Айратовна
Руководитель: учитель начальных классов
Мутагирова Гулия Наилевна
2016 год.
Кечкен? ген? булсам да, ?нием укытучы булып эшл?г?нг? к?р?ме, гел Габдулла Тукай турында ишетерг? туры килде. Шулай итеп, Габдулла Тукайны? б?ек шагыйрь ик?нен мин к?пт?нн?н бел?м.
Габдулла Тукай…. Бармы ик?н безне? арада бу олы шагыйрь турында ишетм?г?н, белм?г?н кеше? Тукайны? мо?лы ?ырларын ?ырламаган, тылсымлы ?киятл?рен ты?ламаган, шигырьл?рен яттан белм?г?н бала…? Юктыр…
Тукай… ?леге исемне ишетк?ч, к??елд? т?рле хисл?р туа. Безне? м?кт?пт? ??р ел бу б?ек шагыйрьне иск? алалар,т?рле чаралар ?тк?р?л?р. Без аны? “Су анасы”н ?йр?неп, “Туган тел” шигырен ятлап,аны? тормышы бел?н таныштык. Аны? ” Ш?р?ле” поэмасын укыгач минд? Тукай и?атына соклану тагын да артты. Без укытучы апа бел?н аны? “Су анасы”, “Шур?ле”, “Бала бел?н к?б?л?к” ?с?рл?рен с?хн?л?штердек. Бик к?п ?с?рл?рен? р?семн?р ясадык.
Б?ек Тукай безг? ?лм?с ?с?рл?р калдырган. Ул безне акыллы, тыйнак, гадел булырга ?йр?т?, табигатьне, анда булган бар тереклекне яратырга ?нди. Аны? ?д?плелекк?, б?еклекк?, т??фыйклыкка ?нд?г?н шигырьл?рен ?ич онытырга ярамый. Нинди ген? шигырьл?рен укыма, гади, а?лаешлы, х?терд? кала.
?йе, Габдулла Тукай и?аты – серле бакча кебек, мог?изалы ил. Ул ?зен? чакырып тора. Аны? ?с?рл?ре шулкад?р кызыклы, мавыктыргыч, х?тта аерылып булмый,укыган саен укыйсы килеп тора. Аны? и?аты чынлап та – м??гелек. Тукай татар милл?те, татар халкы к??еленд? б?ген д? яши ??м яш?яч?к! Аны? и?аты беркайчан да онытылмас, ч?нки ул – б?ек шагыйрь!Мин Габдулла Тукай и?атын бик яратып укыйм. ??р татарны? й?р?генд? ?з Тукае. Кемн?рдер а?а карап соклана, кемн?рдер ?рн?к итеп, аны б?генге к?нн?рд? д? ?з й?р?генд? й?рт?.И?ади эшемне т?б?нд?ге шигырь юллары бел?н т?мамлыйсым кил?:
Татар теле – б?ек Тукай теле
Туган телем – милли ?ырларым.
М??ге яш?рсе? син, Апуш-Тукай,
Я?гыратып й?р?к мо?нарын.
Эссе
Син бит, шагыйрь, татар халкы ?чен
Яш?? д?реслеге язган зат”.
Тукай, Тукай, дибез. Габдулла Тукайны? туган к?нен билгелибез. ? т?пт?н уйлап карасак, без, чыннан да, гомер буе Тукай бел?н берг? яшибез. Кечкен?д?н б?л?к?й Апушны кызганабыз, Ш?риф? карчыкны явыз, дибез. Без ?ск?н саен Тукай ?с?, ул ?ск?н саен – без.
Габдулла Тукаебыз ис? — татар шигърияте к?генд? янган якты йолдызларны? и? зурысы. Ул калдырган и?ат мирасы ??м рухи яктылык – безне? горурлыгыбыз ??м мактанычыбыз. ?аныбыз аны? шигырьл?ренн?н, ул тудырган га??еп д?ньядан аерыла алмый .
Тел?с? кайсы милл?тне милл?т итк?н ике т?п н?рс? бар. Аларны? беренчесе – туган тел, икенчесе – милли к?й, милли мо?. Уйлап карагыз ?ле. Габдулла Тукай с?зл?рен? ?ырлана торган “Туган тел”, “Туган авыл”, “Б?йр?м б?ген”, “?лл?ки”, “Т?фтил??” ?ырларыннан башка татарны, аны? к??елен ??м рухын к?з алдына китереп буламы? Юк, ?лб?тт?. Д?ньяда яхшы ?ырдан да олырак с?нгать юктыр. Ни ?чен дис??, ?ырда туган телне? и? затлы, и? т?мле, и? хисле, и? мо?лы с?зл?ре берг? ?ыела.
? Тукаебызны? ?киятл?ре булмаса, г?з?л балачагыбыз булыр иде мик?н? Ул «Су анасы», «Ш?р?ле», «К??? бел?н Сарык» ?киятл?ре нинди ген? б?ек кешел?р т?рбиял?м?де ик?н! «Сабыйга», «Эшк? ?нд??», «Эш бетк?ч, уйнарга ярый» шигырьл?ре ис? нинди ген? h?н?р иял?ре ?стерм?де! Дим?к, без б?хетле, без Тукайлы халык. Тукай безне кеше итте, Тукай безне телле итте. Тукай безне эшк? ?йр?тте. Тукай безне д?ньяга танытты. Без Тукайга бурычлы. Без Тукайга р?хм?тле. Шушы изге бурычыбызны тормышка ашыру ?чен, бар к?чебезне куябыз. Туган телебез татар телен яратабыз, аны? бел?н горурланабыз. Халкыбызны? милли ?киятл?рен яратып укыйбыз, бер -беребезг? с?йлибез.
Тукай абый, к??елем бел?н
Б?ген сине? янга килешем.
?ир й?зенд? Кеше булуга
Шигырьл?ре? аша ирештем.
Р?хм?т си?а, телем бирде?,
Яхшылыкка ?йр?тте?.
Чит эшл?рг? тайпылсам да,
hич какмады?, ?з итте?.
А?латып телне? асылын,
К?рс?тте? туры юлны.
Моннан ары беркайчан да
Югалтмабыз кыйбланы.
Туган телебезд?н башка
Яш??л?р ул юк ик?н.
Матур илл?р к?п булса да,
Туган тел бер?? ик?н.
Тукай аша
Тукай шигырьл?рен укыйм,
Т?нн?рен ятлап ятам.
?лл? яшьт?ш булгангамы-
Аны ?зелеп яратам.
Шигырьл?ре – тел ачкычы,
??рбер с?зе- васыять.
Тукай абый, телем ачтым
“Туган тел”е?не с?йл?п.
«Кышкы кич» л?рд? утырып,
Башлы ?лгел?р чиктем.
“?лл?ки”, “Т?фтил??” ты?лап,
Т?нн?рен йоклап киттем.
«Пар ат»лары?а утырып,
Бардым сабантуйларга.
«Кызыклы ш?керт»е? аша
Oйр?ндем эш с?ярг?.
Аккош к?ленн?н чыккан да,
Су анасы ч?ч тарый.
Тарагын ч?лм?сенн?р дип,
Тир?-ягына карый.
? мен? Ш?р?ле абый:
Авызын шундый ера.
Кети-кети уйныйк диеп,
Мине чакырып тора.
«Бала» китапхан?сенд?
Белдем «Кисекбашны»да.
Тагын бер кат р?хм?тлемен
Тукаебыз булганга.
Х?с?н Туфан и?атында мо?-сагыш, сагыну хисл?ре
Ничек ис?н сине? й?р?к? — дис??,
Ничек ик?н гомер к?нн?ре?? —
Кулы?дагы китабымда, чордаш,
Шигырьл?рд? минем й?р?гем.
X. Туфан.
Язларын шаулап, ярсып аккан елга суларын к?рг?ч, сокланмыйча калган кеше бар мик?н?! Табигатьне? ?н? шундый к?чле д?рт бел?н ташыган, шашкан чагы ??ркемне диярлек кызыксындыра, сокландыра.
Тормышта ?н? шулай язгы ташуга, язгы сулар ярсуына охшап яш?г?н кешел?р бар. ?мма елгалардан аермалы буларак, андый кешел?рне? ??р к?не, гомерене? б?тен агышы, барча гомере к?чле ташу кебек була. ?ичкайчан с?релмич?, басынкыламыйча, ?зене? ки?леген югалтмыйча шаулап аккан бер язгы ташу була аларны? гомере.
К??ел ки?леге ??м м??ге с?нм?с яш?? д?рте, к?нк?решне? вак-т?яген? исе китмич? гел ташып, тышка б?реп торган ?ылы хис, ихлас тойгылар дулкыны, олы оптимизм — мен? шундый сыйфатлар ул кешел?рне, чыннан да, табигатьне? язгы ташу хал?тен? охшата.
Х?с?н Туфанны да шаулап аккан ?н? шундый язгы д?рья итеп к?з алдына китерерг? була. Туфан татар ?д?бияты тарихында ?зен? бер аерым урын алып тора.
Х?с?н Туфан — минем и? яраткан шагыйрьл?ремне? берсе. ?ле д? булса х?теремд?, ?д?бият укытучыбыз аны? турында искиткеч соклану, ярату, горурлану бел?н с?йл?г?н иде. Шул к?нн?н башлап, бу га??еп талантлы шагыйрь минем д? к??елемне ?сир итте. ?зене? г?з?л шигырьл?ре бел?н ген? т?гел, сагышлы, к??ел кылларын сыкрата торган язмышы бел?н д?.
?йтерг? кир?к, Туфан — Сталин т?рм?л?рене? б?тен газабын кичерг?н, уналты ел гомерен туган ?иренн?н читт? ?тк?рг?н кеше. Шигъриятенд?ге мо?-сагыш, сагыну шу?а б?йл?нг?ндер д?. К?пме еллар буе с?йг?н хатыны Луиза Салиаскаровадан, яраткан кызларыннан аерылып читт? яш?г?нд? й?р?гене? ничек сыкравын ул ?зе ген? белг?ндер. Шушы хис, мо?лы шигырь булып, ак д?фт?р битем? к?чк?н.
Агыла да болыт агыла
Туган-?ск?н илл?р ягына, —
дип яза ул «Агыла да болыт агыла» шигыренд?. Туган ?ир, туган ил к??елне ?зен? тарта, л?кин ?йг? кайту м?мкин т?гел. Шигырьл?ренд? Х?с?н Туфан й?р?генд?ге сары сагышын бушата. Сагышка да бит т?з?рг? кир?к. Шагыйрь язмышы ил язмышы бел?н б?йл?нг?н. Илне д? мо?сулык томаны яулап алган. Бу — «Г?лл?р инде яфрак яралар» шигыренд? ачык чагыла.
Г?лл?р инде яфрак яралар
Х?б?р итеп язлар ?ит?сен.
Язлар ?итк?ч сагыш бет?сен
К?теп утыра сабый балалар:
Г?лл?р инде яфрак яралар!
Беренче карашка шигырь сугыш ачысы турында кебек. ? чор бел?н б?йл?с??, анда сугышны? гына т?гел, илне? ?з эченд?ге аф?тен д? к?р?се?. Шул аф?т, миллионлаган гаепсезг? х?кем ителг?нн?р турында уйлана, сагышлана шагыйрь.
Луиза Салиаскарова ире Х?с?н Туфанны уналты ел буена к?т?. Нич? тапкыр ?лемн?н саклап кала ул аны!
Посылкалар бел?н ярд?м итте? —
Без бит ?йд?… ?йд? бит, диде?…
? ул — каны? алыштырган
Паеклары? ик?н бит сине?.
Алдарсы? дип уйлый идеммени,
? син мине алдагансы? ич.
?зелер х?лг? ?итк?н гомеремне
Каны? бел?н ялгагансы? ич, —
дип яза ул. Шушы уналты ел буена ике й?р?кне яш?тк?н, алга барырга к?ч бирг?н м?х?бб?тне?, кызганычка каршы, азагы аянычлы. Я?адан к?решерг? насыйп булмый аларга. Авыр чакта эчт?н ген? еларга ?йр?нг?н Х?с?н Туфан бу юлы да к??еленн?н сызлана.
— Кайт… — дип хатлар килдел?р…
Юллар… озын идел?р… Кайттым.
— Бусы — алкалары,
Бусы — кабере… — дидел?р.
?йе, кайта Х?с?н. Тик ?зелеп с?йг?н хатыны, тер?ге, б?тен ышанычы булган Луизасы гына бу д?ньядан китеп барган. ?зг?л?н? шагыйрь, кат-кат к?з алдына китер?:
З??г?р карны ера-ера,
Вокзалларга килг?ндер.
Б?лки табылыр, диг?ндер…
Шушы шигырь юлларында Х?с?н бел?н Луиза м?х?бб?тене? к?че чагыла. Бик к?п шигырьл?р яза Х?с?н Туфан хатынына багышлап. «Ирт?л?р ?итте ис?», «?йтк?н иде?», «Си?а», «Ромашкалар»… Никад?р саф, чиста ярату хисе, тугрылык аларда!
Яндырды? син с?ю, л?кин р?хм?т,
Ваклыкларны азмы яндырды?.
Яндырды? да хисне? х?ерсезен
Кир?клесен ис?н калдырды?, —
дип, ачыну аша м?х?бб?тк? м?дхия укый Х?с?н Туфан. Чыннан да, м?х?бб?т тормыш ваклыкларыннан ?стен булырга ?йр?т?.
Туфан — гомере буе м?х?бб?тк? тугрылык саклаган кешел?рне? берсе. Ян?ш?сенд? ??рвакыт М?н?ия, Т?н?к? — Клара Булатова — кебек яхшы к??елле кешел?р була, тик Х?с?н Туфан я?адан беркайчан да ?йл?нми. Ул ??рвакыт ?зене? Луизасын сагынып яши, аны эзли.
Д?нья мине ?зг?ртте.
Еламаска ?йр?тте.
К?лм?к ?и?ен ертасымы? —
Б?йлисе бар й?р?кне.
Тик к?лм?к ?и?ен ертып кына й?р?к ярасын д?валап буламы? Аны вакыт д?валар, л?кин ??р?х?те барыбер калачак.
Кайсыгызны? кулы ?ылы? —
Б?йлисе бар й?р?кне…
?йе, й?р?кне б?йл?р ?чен ?ылы куллы, ки? к??елле, зур й?р?кле кеше кир?к. Тик кем ул, кайда ул шул кеше? соравына ?авап эзли Х?с?н Туфан «Кайсыгызны? кулы ?ылы?» шигыренд?.
Минемч?, Х?с?н Туфанны? м?х?бб?т лирикасы, туган ил турындагы шигырьл?ре ген? т?гел, тормыш, вакыт, кешелек язмышы турында уйланган ?с?рл?ре д? мо?сулык нурында коенган. М?с?л?н, «Битараф ай», горурлык а?кып торган «И татар», «Каплан-Кырда», «Халыклар капкасы янында» шигырьл?ре. Л?кин Туфан — м?х?бб?тне? олылыгына, тугрылыкка дан ?ырлаучы мо?, сагыш чишм?се. Мин аны мен? шушы беркемнекен д? кабатламаган, беркемнекен? д? охшамаган г?з?л м?х?бб?т шигырьл?ре ?чен яратам.
Х?с?н Туфан язмышы турында уйланганда к??ел сыкрый. Элл? кызганып, ?лл? сокланып. М?гаен, сокланыптыр. ?зене? иксез-чиксез м?х?бб?те бел?н татар халкыны? яраткан шагыйрен саклап кала алган бер Артисткага, вакытсыз ч?чен? чал керг?н Шагыйрьг? соклана к??ел. Х?с?н Туфанны? портретларына к?з салса?, аны? м?лаем елмаюын сир?к к?рерсе?. И?аты кебек мо?су, изге ?анлы кеше ул. Сагыш, мо? аны? юлдашы булды. Л?кин алар к??елне ал?ыта торган сыктау т?гел, ? й?р?кне? и? т?ренн?н чыккан, халыкны? и? нечк? к??ел кылларын тибр?тк?н и? саф хисл?р. Шу?а к?р? Х?с?н Туфанны б?ген д? яраталар, укыйлар. Сибгат Х?ким ?йтк?нч?, шагыйрь гомере ч?чк?л?р гомерен? ти?. ?г?р ч?чк? булса, Х?с?н Туфан, ?ичшиксез, ак ч?чк? атар иде.
Минем яраткан язучым.
Без беренче тапкыр м?кт?пк? кил?г?, ?лифба китабын ачуга:
“И туган тел, и матур тел,
?тк?м, ?нк?мне? теле!
Д?ньяда к?п н?рс? белдем
Син туган тел аркылы” дип язылган шигырь юлларын укыйбыз. Бу шигырьне б?ек язучыбыз Габдулла Тукай язган. Шигырь кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти – ?ние?не? теле аша, син д?ньяны таныйсы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук б?т?н. Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла. Татар теле ?тк?м – ?нк?м кебек ?к якын дип язуы ?чен, Габдулла Тукай минем яраткан язучым булып тора. Аны? к?п кен? ?киятл?рен ?нием ми?а кечкен?д?н укый иде. Габдулла Тукай аз гына вакыт эченд? бик к?п шигырьл?р, ?киятл?р язып калдырган. Аларны балалар гына т?гел, олылар да яратып укыйлар. Аны? ?с?рл?ре безг? ?гет – н?сыйх?т биреп тора. Габдулла Тукай к?п кен? балаларны? яраткан язучысына ?йл?нде. Аны? тормыш юлы бик авыр була.
Ул ?зе 1886 нчы елны? 26 нчы апреленд? х?зерге Татарстан республикасы Арча районы Кушлавыч авылында М?х?мм?тгариф гаил?сенд? д?ньяга кил?.Тукайга алты ай булганда аны? ?тисе ?леп кит?, ? д?рт яшьт? – ?нисе д? ?леп кит?. Ул ятим кала. Аны бабасы т?рбияли. Бабасыны? ?зене? д? гаил?се зур булганлыктан ул ?ги ?бисен? артык бала гына булып тора. ??м аны бер ямщикка утыртып, Казанга озаталар. Анда ямщик аны”Асрарга бала бир?м, кем ала? ” дип саткан. Шуннан аны баласыз бер карт бел?н карчык алып, ике – ?ч ел т?рбиялил?р. Л?кин алар да авырып кит?л?р ??м аны я?адан бабасына кайтаралар. Мен? шундый авыр тормыш юлын Габдулла Тукай кечкен?д?н татып яши.
Габдулла Тукайны? кайсы гына шигырен алсак та, анда туган телг? м?х?бб?т сур?тл?н?. Ул ?зене? и? кадерле кешел?ре – ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерг?н:
И туган тел! Синд? булган
И? элек кыйлган догам:
Ярлыкагыл, дип, ?зем ??м
?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
http://nsportal.ru/ap/library/drugoe/2014/12/22/sochinenie-minem-yaratkan-yazuchym
Минем яраткан укытучым.
Кайгы килг?нд? д?, егет бул, дип
Шул остазлар безне ?йр?тк?н.
«Укытучы» бел?н «?нк?й» с?зе,
Берг? саркып чыга й?р?кт?н.
К?ренекле шагыйрь Ф?ннур Сафин катлаулы, ?мма мактаулы ??н?р иял?рен? ?н? шундый югары б?я бир?. ?йе, чыннан да, м?галлим?л?рне без – икенче ?нил?ребезг?, укытучы абыйларны ис?, т?пле с?зе, нигезле ки??шл?ре хакына ?тил?ребезг? ти?л?п карарга гад?тл?нг?н. И? игелекле ??н?р нинди дис?л?р, ?ич т? шикл?нмич?, укытучы дип ?йт? тиешледер. Д?ньяны танып бел?, укырга- язарга ?йр?т?д?н тыш, акны – карадан, яхшыны яманнан аеру, изгелекне ?стен к?р?, нинди ген? кыен х?лд?н д? чыгу юлларын табу, ад?мчелек бел?н гомер ит? хикм?тл?рен безг? остазларыбыз т?шендер?.
Остаз, м?галлим, м?д?ррис дип олылаган аларны халкыбыз, ягъни ?хлак нигезл?рен? т?шендер?че, б?нд?не кеше д?р???сен? к?т?р?че.Кешелек ??мгыяте ??р д?верд? д? укытучыларга таянган. М?галлимн?н тел?с? нинди ??н?р иясе ?зерл?рг? м?мкин. ? мен? тел?с? кайсы ??н?р кешесен укытучы ит? алмыйсы?, диг?нн?рен ишетк?н бар. Бик хак с?зл?р. Д?ньяда ?ч т?рле изге ??н?р бар, дил?р: кешел?рне туендыручылар, д?валаучылар ??м аларны белемле ит?чел?р.Укытучы ??н?ре – м??гелек, изге ??н?р! Укытучы! Кем ген? бу исемне зур х?рм?т бел?н телг? алмый ик?н? ??ркайсыбызны? и? матур х?тир?л?ре, шатлык-борчулары, беренче дулкынланулары н?къ мен? м?кт?п ??м укытучы бел?н б?йле. Беренче тапкыр м?кт?п бусагасын атлап керг?н к?нн?н алып, бала бел?н ян?ш?д? аны? укытучысы атлый. Б?ген галим д?, ташчы да , иген ?стер?че д? аны? олы исеме алдында баш ия, ч?нки тел?с? нинди ??н?рг? юл башы укытучыны? фидакарь хезм?те н?ти??сенд? салына . Ул д?ньядагы барлык матур сыйфатларны ?зен? туплаган. Ки? к??еллелек, тырышлык, балаларга чиксез м?х?бб?т, намуслылык… Андагы сабырлык- аналар сабырлыгына ти?. Шу?а да аларга кадер-х?рм?т к?рс?тик, ис?нн?рен? шалтыратып, х?лл?рен белик, б?л?кл?р бирик, и? к?рк?м ч?ч?кл?рг? к?мик. Д?ньядан китк?нн?рен изге с?з бел?н телг? алыйк, дога кылыйк.
Укытучылар – минем тормышымда м??им роль уйнаган ш?хесл?р алар. Шу?а к?р? аларны? фидакарь хезм?тл?рен беркайчан да х?теремн?н чыгармыйм, ?земне укыткан м?галлимн?ремне онытмыйм. Укучылар алдында да, ата-аналар алдында да зур абруйга ия булган, тир?н белемле, зир?к акыллы, замана бел?н берг? атлаучы, ??ркем бел?н уртак тел таба алучы затлар бит алар. Минем укытучы ??н?рен сайлавымда да беренче укытучым ?лфия апаны? да ?леше зур. «Х?терлим мин ?ле б?генгед?й…» диг?н ?ырны белм??чел?р юктыр. ??ркем д? ?зене? т??ге тапкыр м?кт?пк? аяк басуын, шаян сыйныфташларын, ягымлы, тал?пч?н укытучыларын онытмыйдыр ул. Мин д? ?земне? беренче м?рт?б? матур к?лм?к, ак алъяпкыч киеп, ч?чл?рем? олы ак бантиклар тагып, ч?ч?к б?йл?ме тотып, м?кт?п баскычыннан атлавымны х?терлим. Беренче тапкыр безне н?ни кулларыбыздан тотып, укытучыбыз ?лфия апа матур, якты сыйныф б?лм?сен? алып керде. Беренче д?рес ты?лавым, к?нд?легемд?ге беренче билгел?р б?генгед?й х?теремд?. Беренче тапкыр такта алдында ?авап бир?л?р, каушап, белг?не?не д? онытулар – барысы да ист?. И? ист? калганы: 4нче сыйныфны гел бишле билгел?рен? ген? т?мамлап,5нче сыйныфка к?чк?нд? ,ми?а беренче укытучым болай диде:”Син ?ичшиксез тырышып укырга,кил?ч?кт? укытучы булырга тиешсе? .Укытучы бирелеп, намус бел?н, чын к??елд?н балаларны яратып эшл?с? ген? д?р???г? иреш?ч?к, ихтирамга лаек булачак,шуны онытма.”- диде. Мин шушы к?нн?н башлап башка ??н?рл?р турында уйламадым да. Бары тик укытучы булырга хыялландым. ??м хыялым тормышка ашты. Мин инде 20 ел м?кт?пт? балаларга белем бир?м. Беренче укытучым инде к?пт?н ак яулыклы ?би. Шулай булуга да карамастан, ул- минем к??елемд? ??рвакыт яшь, к?л?ч й?зле ,туры с?зле , якты юл к?рс?т?че ?рн?к остазым…Мин а?а ме?-ме? р?хм?тлемен.
?ир й?зенд? и?-и? матур тел?кл?рне,
Сорасалар, багышларга кемг?, диеп.
?сир итк?н ?зен? бик к?п й?р?кл?рне
“ Укытучыма,” дияр идем, башым иеп.
ГББУ“2нче Аксубай урта м?кт?бе”не?
татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
Яруллина Г?лшат Мин?сх?т кызы.
Мен? яз килде. Кояш ?з нурларын к?нн?н-к?н к?бр?к ч?ч?. Ул б?тен табигатьне йокыдан уятырга тели. Хуш кил?се?, ямьле яз! Яз айлары кер?г?, табигатьт?ге ?зг?решл?р к?нн?н-к?н к?бр?к к?рен?. Апрель ае ? язны? аеруча кайнап торган чагы. Х?зер инде кар кара т?ст?, к?нн?н-к?н кими. К?пш?к кар астында су ?ыела, урыны-урыны бел?н кар ?стенн?н каралып язгы ташу акканы к?рен?. Ул ?зен? берт?рле г?л?? бел?н килеп т?ш?. Юлында очраган барлык н?рс?не ?зе бел?н алып кит?. Елгада бозлар кузгала. Зур-зур бозларны? агып китк?нен карап торуы нинди к??елле! Кояш ирт?р?к карый торган яр буйларында, юка бозны тишеп, з??г?рсу умырзаялар чыга. Аларны? оя-оя булып утырулары к??елл?рне нечк?рт?. Йонлач сабакларына, матур ч?ч?кл?рен? карап сокланып торасы?. Тизд?н сап-сары тузганаклар да к?рен? башлар. ?ир йокыдан уяна. Яз инде тулы хокук бел?н ?з вазифаларына кереш?.З??г?р к?кт? язгы кояш елмая. ?й кыекларыннан тамчылар тама. Язгы ?ылыдан кар эреп, г?рл?векл?р хасил була. ?ылы яклардан, туган якларын сагынып, яз х?б?рчел?ре ? каргалар, сыерчыклар кайта. Урамда ирт?д?н кичк? кад?р балаларнь? шат тавышы ишетелеп тора. К??елле д? со? яз к?не!
Источник: http://www.insha.ru/text/103
Татарстан — минем республикам
Идел ярларына нурлар сибеп,
Матур булып ата безд? та?.
Та? шикелле якты Туган илем,
Б?хет бирг?н ?ирем — Татарстан.
Г?лшат З?йнашева.
Н?рс? ул Туган ил? Ул — сине? ?тие?, ?ние?, апа?, эне?, се?ле?, ?бие?, баба?. Ул — сине? туган, яш?г?н йорты?, урамы?, ш???ре?, авылы?. Ул — сине? сулаган ?ава?, басып й?рг?н ?ире?. Безне? барыбыз ?чен д? газиз туган илебез — Татарстан Республикасы.
Безне? Татарстан картасын шагыйрьл?р з??г?р к?б?л?кк? д?, томырылып чабып баручы атка да охшаталар. Аны? м?йданы 68 ме? квадрат километр. Зур да, кечкен? д? безне? Татарстан. Зур, ч?нки д?ньяда ?ле кечкен? дист?л?г?н илл?р бар. Кечкен?, ч?нки зурлыгы бел?н аны да узып китк?н илл?р к?п. Х?ер, безне? халыкны? байлыгы анда яш?г?н ?ирне? зурлыгы бел?н ген? б?ял?нми. Татарстан у?дырышлы кара туфракка, урман-суга бай. Анда тигезлекл?р кайчак с?з?к таулар бел?н алышына. Европаны? Татарстан аша узган и? зур елгалары — Идел, Чулман илебез картасында з??г?р билбау кебек. Алар буйлап зур-зур корабларда к?п ди?гезл?рг? барып ?итеп була. ? боргаланып-боргаланып, бу матур ?ирл?рне тагын бер кат к?реп калыйк ?ле дип, кире кайта-кайта агучы кечер?к елга, инешл?рне? саны бик к?п.
Безне? Татарстаныбызны? яз дис?? — чын язы, ??й дис?? — чын ??е, к?з дис?? — чын к?зе, кыш дис?? — чын кышы бар. Кыш ?итс?, ??йне сагына башлыйбыз, ??й ?итс? — кышны. Халкыбызны? с?екле шагыйре Габдулла Тукай ?йтмешли, ?авабыз шундый:
Анда бик салкын в? бик эссе т?гел, урта ?ава,
?ил д? вакытында исеп, я?гыр да вакытында ява.
Татарстан — ул ш???рл?р, фабрика, заводлар иле д?. Казан, Яр Чаллы, ?лм?т, Чистай, Алабуга, Б?гелм?, З?й, Азнакай кебек егермел?п ш???ре бар. ? нурлы Казан — илебезне? башкаласы.
И Казан! Д?ртле Казан! Мо?лы Казан! Нурлы Казан!
Тукайны? бу с?зл?рен ку?тл?п, шанлы Казан! Фа?игый Казан! Серле Казан! — дип д?вам итс?к, шагыйрь ?йтк?нн?рг? бер д? хилафлык итм?бездер.
Шанлы дис?к, Казаныбызны? б?ек ?тк?не, аны? Ауропа бел?н Азия арасында бер ?к вакытта калкан да, ике континентны тоташтыручы ?з?к т? булып торган чоры к?з алдына кил?. Ш???рне? фа?игасе андагы т?хет ?чен килг?н-китк?н ханнарны? ?зара б?релешл?ре бел?н б?йле. Серле диябез ик?н, Казан тарихы чыннан да серле бер п?рд? бел?н капланган. Ш???рг? кайчан нигез салынган, аны? исеме кайдан килеп чыккан? ?ле боларны? барысы да табышмак булып кына кала бир?. Нишлисе? бит, р?химсез илбасарлар кулы бел?н б???л?п бетергесез байлыгыбыз, милли кулъязмаларыбыз, язма ?д?биятыбыз, шулар бел?н ?зебезне? тарихыбыз юкка чыгарылган.
Казан ш???рен? инде 1000 ел. Ул Г. Тукай, Г. Ибра?имов, Г. Исхакый, Ш. М?р?ани, М. ??лил, С. С?йд?шев, Б. Урманче, Л. Толстой, Ф. Шаляпин, М. Горький, Н. Лобачевский, А. Бутлеров ??м башка бик к?п д?ньяга даннары таралган язучы, галим, композитор, р?ссам, к?р?шчел?рне? исемн?ре бел?н б?йл?нг?н. Алар Казанда яш?г?нн?р, укыганнар, и?ат итк?нн?р, к?р?шк?нн?р.
Казан ш???рене? и? биек, и? тек? елга ярында ак Кремль диварлары урын алган. Аны? уртасында — С?ембик? манарасы. Ул — безне? ?иребезд? булып узган бик к?п вакыйгаларны? ша?иты.
1552 нче ел, 2 нче октябрь… Казан Явыз Иван гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына. Бу ел ис?бен? карашлар тукталган саен, к?з алдына й?р?кл?рг? т?з?лм?с яра салып, Казанны? со?гы к?нн?ре килеп баса. Казан кешел?рен кырып бетер? — урыс тарихында и? зур в?хшилек, аны? и? гыйбр?тле с?хиф?л?рене? берсе. Шушы й?р?к тетр?ндергеч 1552 нче елдан бирле, 438 ел к?тк?н к?н килде. Изге с?гать сукты!
Алтын к?йм?г? утыртып, еф?к киемн?рг? т?реп, Иделебез аркылы С?ембик?не чит ?ирл?рг?, м??б?ри озаткан чакта й?р?кл?ре сыкрап калган ?би-бабаларыбызны? кил?ч?кк? булган якты ?метл?ре б?ген тормышка ашты!
1990 нчы елны? 30 нчы августында Татарстанны? м?ст?кыйльлеге, б?йсезлеге хакында Декларация ??м 1992 нче елны? 6 нчы ноябренд? Конституциябез кабул ителде, 1994 нче елны? 15 нче февраленд? Шартнам?г? кул куелды.
??р б?йсез, м?ст?кыйль ил ?зен? ген? хас байракка ия. Суверен Татарстан байрагы беренче м?рт?б? 1991 нче елны? декабренд? башкалабыз Казанны? Ирек м?йданындагы Югары Совет бинасы ?стенд? ?илферд?де. Аннары ул республикабызны? ш???рл?ре, районнары, авыллары ?стен? к?чте.
Табигатьт? яз. Тизд?н Б?ек ?и??не? 58 еллыгын билгел?п ?т?ч?кбез. Ярты Гасырдан артык вакыт ?тте ул д??ш?тле еллардан со?. ?мма яралардан ?ле ?аман кан саркый. Юк, т?н яраларыннан т?гел, к??ел яраларыннан.
Бу к?нн?рд? сугыш ветераннары да, тыл ветераннары да ?зг?реп, яш?реп китк?н т?сле. Алар еракта калган кадерсез яшьлекл?рен? кайтып, аны? ??р к?нен иск? т?шереп уйланалар, мо?суланалар, елап-сыктап алалар. Егет чаклар, я?а гына ?йл?неп б?хет-с?гад?тт? яш?р еллар сугыш кырында калган. Миллионнарны? гомере япь-яшь килеш ?зелг?н.
? к?пме кызлар, апалар, се?елл?рне? с?ю тулы к??елл?ре ?рнеде, с?ю-наз к?теп тетр?г?н иренн?рд? ?аман ачы к?з яше т?ме булды.
Кулларына эн?-?еп тотып, туачак б?бил?рен? к?лм?к чиг?рг? тиешле к?пме н?фис затлар, барысын-барысын онытып, сугышка кит?рг? м??б?р булдылар. К?р?к-к?йл? тотып окоп казыдылар, й?гереп-чабып снаряд ташыдылар, зенитчылар булып к?кне сакладылар, н?фис и?н?рен? ?зм?верд?й егетл?рне салып, сугыш кырыннан алып чыктылар, яраларын б?йл?дел?р.
Моннан н?къ 58 ел элек — августны? 25 енд? Германияд?, Берлинны? Плетцензее т?рм?сенд? унбер татар улыны? гильотина пычагы астында башы ?зелде. Алар га??еп батырлык, берд?млек к?рс?теп, татар халкыны? горурлыгына, намусына ?верелде.
1967 нче елда Кремль янындагы Беренче Май м?йданында Муса ??лилг? ??йк?л ачылган иде. К?пт?н т?гел калган ун батыр исеме д? ??йк?л эрг?сенд?ге таш диварда урын алды. Шул у?айдан ??лил ??йк?ле янында бик зур митинг булды. Казанлылар бел?н берг? анда башкалабыз кунаклары да катнашты. Алар арасында герой-шагыйрь Муса ??лилне? к?р?шт?шл?ре, Муса абый бел?н и?г?-и? к?р?ш юлы ?тк?н ?мир ага Ут?шев, ?зб?кстаннан килг?н Ф?рит Солтанбеков, ??лилне? тормыш ипт?ше ?мин? ханым, кызы Чулпан, оныгы Таня да бар иде.
«Син ?лде?! Шулай да булсын! Л?кин кыю, к?чле рухлыларны? ?ырларында ирекк?, яктылыкка горур чакыручы ?анлы ?рн?к булырсы? син!» дип язган б?ек рус язучысы М. Горький. ?йтерсе? л? М. ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре турында ?йтелг?н бу с?зл?р. Чыннан да, Муса ??лил, халкыбыз батырлыгы символы булып, безне? к??елл?рд? яши. Халкы ?чен ?лемн?н д? курыкмаган ка?арманнар ?анлы ?рн?к безг?!
Республикабыз ?ире кара алтын, табигый газ, ташк?мер, торф, т?зелеш материалларына бай. ?мма ?иребезне? байлыгы к?п еллар буенча в?хшил?рч? таланды, ?авабыз пычранды. Кил?ч?кт? без ?з ?иребезне? ху?алары булырга, мондый кыргыйлыкка юл куймаска тиеш.
Республикабызны? и? зур байлыгы, олы горурлыгы — Татарстан халкы. Ул инде д?рт миллионга якынлашып кил?. Татарстан ?ире — татар халкыны? борынгы, тарихи туган иле. Безне? халкыбыз ки? к??елле. Монда к?п кен? башка милл?тл?р ?зл?рене? икенче туган илл?рен тапканнар. Татар халкы гасырлар д?вамында рус, чуаш, мари, башкорт, мордва, удмурт ??м башка халыклар бел?н туган ?иребезне тагын да матурлау ?чен хезм?т итк?нн?р. Г. Тукай с?зл?ре бел?н ?йтк?нд?, «тел, л?гать, гад?т в? ?хлак алмашып» яш?г?нн?р.
??р халыкны? аеруча яраткан, ?з итк?н б?йр?мн?ре була. Безне? халкыбызда ис? бу — Сабан туе б?йр?ме.
Сабан туе язгы кыр эшл?ренн?н со? ?тк?рел?. Юкка гына «Сабан туе — хезм?т туе» дип ?ырламыйлар. Табигатьне? матур кочагында, мо?лы кошлар сайравы астында бу б?йр?м тагын да ?анлана, тагын да ямьл?н? т?ш?.
Милли к?р?шт?н башка Сабан туен к?з алдына китер?е д? кыен, ? атлар чабышын инде ?йтеп т? тормыйм. Ак к?бекк? баткан юргаларны? м?йдан уртасында баш ч?еп биешеп й?р?л?ре к?пме к??ел к?т?ренкелеге бир?!
?йе, Сабан туе — шатлык туе. К?кт? янып торган кояш та ул к?нне яктырак, матуррак карый кебек. Бар д?нья матурлана, г?з?ллекк? т?рен?. Б?тен ?ирд? шатлык, б?хет х?кем с?р?. Мен? шу?а к?р? Сабан туе минем ?чен аеруча якын.
Халкыбызны? тагын бер зур байлыгы — ул аны? ме? елдан артык булган тарихы. Безг? ?з тарихыбызны, телебезне, м?д?ниятебезне сакларга, ныклап ?йр?нерг? кир?к. Х?зергесе к?нд? и? изге бурыч — ?зебезне? б?йсезлегебезне, м?ст?кыйльлегебезне к?з карасыдай саклау.
Борынгы бабаларыбыз — болгарлар, кыпчаклар ?з илл?рен «Г?лстан» дип й?ртк?нн?р. Безне? республиканы? табигате д?, кешел?рне? тормышы да г?л бакчасы кебек булырга тиеш. Халкыбыз шуны? ?чен тырыша да инде. Л?кин шунысы кызганыч: ?йтк?небезч?, табигать к?нн?н-к?н пычрана, агачлар елдан-ел кими бара. Яшьл?ре, я?а утыртылганнары сир?к к?рен?.
Кеше ?з гомеренд? кименд? ун т?п агач утыртырга тиеш диг?н с?зл?рне укыганым бар минем. Кеше гомере ?чен зур сан т?гел бу.
?леге санны ?ил?к-?имеш агачларын ис?пк? алып ?йтм?г?нн?рдер. Урман-кырларны яшелл?ндер? ?чен д? кеше агач утыртырга тиештер бит. Утырта ??м агач гомере бел?н ?з гомерен чагыштыра, н?ти?? ясый.
Минем туган ягым Югары Киб?ху?а авылы да Татарстан Республикасыны? ямьле бер почмагы булып тора. Со?гы елларда авылымда к?п ?зг?решл?р булды: юллар салынды, йортларга газ керде, м?д?ни-к?нк?реш корылмалары т?з? шактый у?ышлы бара.
Татарстан Республикасы — зыялылар, талантлар иле. Г. Кариев, С. Гыйзз?туллина-Волжская, К. Тинчурин, Ф. Яруллин, Н. ?и?анов, Х. Туфан, Н. Ис?нб?т, Г. Б?широв, Р. Яхин, С. Садыйкова, И. Шакиров… Болар — татар ??м урыс д?ньясына, б?тенд?нья м?д?ниятен? Татарстан Республикасы бирг?н олуг ш?хесл?р, халкыбызны? с?екле уллары ??м кызлары.
Б?генге га??еп зур промышленносте, алга китк?н ф?не, борынгы ??м я?а корылмалары, м??аб?т театрлары, концерт ??м башка т?р тамаша заллары да — Татарстан к?рке.
Туган ?ирен, туган илен кем ген? яратмый да кем ген? а?а табынмый ик?н?! Алда ?йтелг?нч?, Татарстаныбызны? табигате бик матур ??м шифалы бит.
?лк?н яшьт?ге бер агай: «К?п еллар читт? яш?дем, туган ягыма, аны? табигате кочагына кайткач, чиста ?авасын исн?г?ч, салкын чишм? суларын эчк?ч, авыруымнан терелдем», — дип с?йл?де. Ышанам, табигать авыру т?нг? андый шифа бирерг? с?л?тле.
Кайларда со? шушы
?киятт?ге
И? д? ямьле, асыл ил? — дис?м,
Й?ри торгач белдек:
Бу д?ньяда
И? матур ил — безне? ?ир ик?н! —
дип язды Х?с?н ага Туфан да.
К??елг? ?зенн?н-?зе ?ыр кил?: «Аерма син безне, язмыш, туган илл?рд?н!»
Сочинение / Минем дустым
Кош ? канаты бел?н,
Кеше дуслык бел?н к?чле.
Татар халык м?кале.
Дуслык ? кешел?р арасындагы м?н?с?б?тл?рне? и? к?рк?м ??м самими бер т?ре. Дуслар ??рвакыт бер-берл?рен а?лыйлар, кайгы килг?нд?, ярд?мг? ашыгалар, шатлык-с?енечл?рен берг? б?леш?л?р. Дуслык ? ул ике кешене? уртак кызыксынулары, бер-берсе бел?н ярд?мл?шеп, авыр чакта тер?к булып яш??л?ре. Ул ? тел?с? нинди байлыктан, акчадан кыймм?тр?к, сатылмый торган б?ек н?рс?.
Дуслык, барыннан да элек, ярд?м кир?к чакта, авырлыклар аша сыналырга тиеш. Ян?ш??д? якын дуслары? булганда, сине бернинди каршылыклар да куркытмый. “Дуслык таулар к?чер?” ди халык. Берг? булганда, тел?с? нинди авырлыкларны ?и?еп чыгарга м?мкин. Кайгы-х?ср?тл?р, борчу-м?ш?катьл?р онытыла, кыенлыклар артта кала, тик ян?ш??д? якын дусты? гына булсын.
Минем и? якын дустым ? сыйныфташым Марат. Безне? дуслык бик гади ген? башланды. Без икебез д? 1 “Б” сыйныфына укырга килдек. Т?н?фест? таныштык ??м берг? уйный башладык. Аннан со? Марат безне? ?йг? кунакка килде, безне? уртак ш?гыльл?р табылды; берг?л?п музыка ты?лый башладык, компьютерда уйнадык, бер ?к спорт секциясен? язылдык.
Марат ? бик ?йб?т малай. Хайваннарны бик ярата. Ул бик игелекле ??м м?рх?м?тле, ачык й?зле, ??рвакытта да к?ршел?ре бел?н ис?нл?ш?, кайчакларда к?рше ?бил?рг? ч?п т?г?рг?, яис? кибетт?н авыр сумкаларын алып кайтырга булыша.
Безне? сыйныфта Маратны гадел ??м кыю булганы ?чен яраталар. Кайбер балалар безне? дуслыкка к?нл?шебр?к т? карыйлар. Мондый дуслыкны адым саен очратып булмый бит.
Без бер-беребезг? укуда да, спортта да гел ярд?м итеш?без. Мин Мараттан бер?р н?рс? турында ?тенс?м, ул аны эшли. А?а ярд?м кир?к булганда, мин д? шунда ук ярд?м ит?рг? ашыгам.
Источник: http://www.insha.ru/text/30
Тукай – минем яраткан шагыйрем.
(инша)
Халык м?х?бб?те – сине? исеме?,
Халык гомере – сине? гомере?!
?г?р д? д?ньяда бик аз яш?п т?, к?п эшл?р эшл?п китк?н язучылар турында с?з бара ик?н, аны? берсе, ?ичшиксез, Г абдулла Тукай булыр. Уйлап караса?, кызганыч тормыш, ятимлек михн?тл?рен татыган, яшьли ?леп китк?н шагыйрь язмышы бигр?к аяныч.
Габдулла Тукай…. Бармы ик?н безне? арада бу олы шагыйрь турында ишетм?г?н, белм?г?н кеше? Тукайны? мо?лы ?ырларын ?ырламаган, тылсымлы ?киятл?рен ты?ламаган, шигырьл?рен яттан белм?г?н бала…? Юктыр.
Тукай… ?леге исемне ишетк?ч, к??елд? т?рле хисл?р туа. Б?л?к?й класста укыганда “Су анасы”н ?йр?неп, “Туган тел” шигырен ятлап, аны? тормышы бел?н танышкан идек. Аны? “Исемд? калганннар” ?с?рен, ” Ш?р?ле” поэмасын укыгач минд? Тукай и?атына соклану тагын да артты. Тукайны? ачы язмышы бел?н таныш булмаган, аны? и?атына, тормышына сокланмаган бала юктыр, минемч?. Язмышны? р?химсез ?илл?ре аны бик еш сагалап й?ри. ?йд?н – ?йг?, кулдан – кулга к?ч? Тукай. Ата – анасын яшьли югалта, ятим кала. “Артык кашык” булып й?рерг? кала а?а. Л?кин Тукай бернинди д? сынауларга бирешми, ?з юлыннан кире чигенми. Ул ?з тормышыннан бервакытта да зарланмый.
Д?ньядан китеп барганда Тукайга нибары егерме ?иде яшь кен? булган. Шулай яшь булуына карамастан, шагыйрь безне? й?р?кк? м??гег? кереп калган. Б?ек Тукай безг? ?лм?с ?с?рл?р калдырган. Ул безне акыллы, тыйнак, гадел булырга ?йр?т?, табигатьне, анда булган бар тереклекне яратырга ?нди. Аны? ?д?плелекк?, б?еклекк?, т??фыйклыкка ?нд?г?н шигырьл?рен ?ич онытырга ярамый. Нинди ген? шигырьл?рен укыма, гади, а?лаешлы, х?терд? кала.
?йе, Габдулла Тукай и?аты – серле бакча кебек, мог?изалы ил. Ул ?зен? чакырып тора. Аны? ?с?рл?ре шулкад?р кызыклы, мавыктыргыч, х?тта аерылып булмый, укыган саен укыйсы килеп тора. Аны? и?аты чынлап та – м??гелек. Тукай татар милл?те, татар халкы к??еленд? б?ген д? яши ??м яш?яч?к! Аны? и?аты беркайчан да онытылмас, ч?нки ул – б?ек шагыйрь!
??р татарны? й?р?генд? ?з Тукае. Кемн?рдер а?а карап гыйбр?т ала, кемн?рдер соклана, кемн?рдер ?рн?к итеп, аны б?генге к?нн?рд? д? ?з й?р?генд? й?рт?.
Татарны? ??р соравына
?з Тукае ?авап бир?.
??р татарны? й?р?генд?
?з Тукае шу?а к?р?.
(Р. Харис)
Мин д? татар булуым бел?н, Тукай кебек б?ек шагыйрь и?атын бел?ем бел?н горурланам.
??р апрель аен – Тукай аен олы х?рм?т бел?н к?теп алабыз. Сине? гомере? н?къ умырзая ч?ч?ге кебек кыска булды. ?мма и?ат итк?н ?с?рл?ре? – м??гелек!
Сине? алды?да баш иябез, б?ек Тукай!
http://nsportal.ru/ap/library/literaturnoe-tvorchestvo/2014/10/14/tukay-minem-yaratkan-shagyyrem-insha
Китап — ул кешене? уйларын чагылдыра торган сир?к мог?изаларны? берсе.
И. Гази.
Китап — и? акыллы ки??шчел?рне? берсе. Китап ??р кешег? хезм?тт? булыша, ул кешел?рне б?лад?н коткара, тормышны танып белерг? ?йр?т?. Китап кешег? ?с?рг? ??м халыкны? а?ын баетырга м?мкинлек бир?. «Китап кешене гал?мне? ху?асы ит?», — ди П. А. Павленко.
Бала чакта китап укудан да к??елле н?рс? юктыр. Бигр?к т? ул китапта си?а таныш х?лл?р турында язылган булса, аны кат-кат укыйсы, алар турында ипт?шл?ре?? с?йлисе, шигырьл?рен к??елд?н ятлыйсы кил?. Андый китаплар — безне бала чактан зур тормышка озатып калучы, гомер буе х?терд? я?арып торучы и? якын дусларыбыз, ??р кеше китапны ?зене? и? якын дусты итеп к?р?. Китап — канатлы ул! Китап, ?зене? канатына утыртып, сине ме? елга артка илтеп ташлый, яис? ул кешене й?з елга алга алып кит?. Китап — ?н? шундый мог?изалы н?рс? ул. «Яхшы китаплар уку — ?тк?н заманны? яхшы кешел?ре бел?н с?йл?ш? ул», — ди Р. Декарт.
Россияд? китап басу эшен 1564 нче елда Иван Федоров бел?н Петр Мстиславец башлап ?иб?рг?н.
Д?ньяда и? кыймм?тле ??м и? авыр китап — «Изге Иоанн хакыйкате». Ул Швейцария акчасы бел?н ике ме? франк б?ял?н?. Кыймм?тле ташлар бел?н биз?лг?н бронза тышлыгы гына да 120 килограмм. Й?з илле битле бу китап 300 сарык тиресенн?н ясалган и? яхшы пергаменттан эшл?нг?н. Китапны? форматы — 75×64.
Д?ньяда и? зур китапхан? — Россия д??л?т китапхан?се. Аны? ш?рлекл?ренд? егерме ике миллион китап бар. Аларны тезеп кую ?чен д? ун километр озынлыктагы кишт? кир?к булыр иде. Д?ньядагы и? кечкен? китапхан? ?индстанны? Амритсар ш???ренд?. Кыймм?тле м?рм?рд?н салынган, бакыр ??м алтын бел?н биз?лг?н бу китапхан?д? бары тик бер ген? китап саклана.
Китап — д?ньяны танып белерг? ярд?м ит? торган ачкыч ул. А?арда кешелек акылыны? океаны бар. Китап уку — и? яхшы белем алу. ??р кешене? ?зен? ошаган бер китабы була. Бу кеше, китапта язылганнарны ??рвакыт иск? т?шереп, авырлыкларны ?и??. Минем д? шундый бер китабым бар. Ул — ?срар Галиевне? «Т?нге ?ыр» ?с?ре. Анда Б?ек Ватан сугышыны? балалар к??елен? ?теп керг?н ачы фа?игасе ??м совет халкыны? фашистларга каршы берд?м к?р?ше тасвирланган.
«Китап — бакча, андагы язулар — шул бакчаны? г?лл?ре», — ди К. Насыйри. Кем укымый, шул берн?рс? турында да уйламый. Белем алуны? и? яхшы юлы — уку. Тиенн?рд?н сумнар ?ыелгандай, укылган б?ртекл?рд?н белем туплана. Китап — белем чишм?се. Китап — безне? заманны? тормышы. Китап — бер буынны? икенче буынга рухи васыяте, гомерне? со?гы чиген? ?итк?н аксакалны? я?а гына яши башлаган кешег? ки??ше. Китап битл?ре, керфекл?р кебек, к?зне ачалар.
Китап — ки??шче? сине?,
Дусты?, ярд?мче? сине?.
Ул х?рм?тк? бик хаклы,
Кадерл? син китапны.